1359.07.07: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| سطر ۶۵: | سطر ۶۵: | ||
'''آبادان:''' بعدازظهر امروز دو هواپيماي دشمن تانك فارم‌ها را در آبادان به آتش بستند.. <ref>ماخذ 23، همان</ref> | '''آبادان:''' بعدازظهر امروز دو هواپيماي دشمن تانك فارم‌ها را در آبادان به آتش بستند.. <ref>ماخذ 23، همان</ref> | ||
'''اهواز:''' بعدازظهر امروز دو هواپيماي عراقي محوطه شركت گاز مايع كريت كمپ را به رگبار | |||
'''اهواز:''' بعدازظهر امروز دو هواپيماي عراقي محوطه شركت گاز مايع كريت كمپ را به رگبار گلوله بستند. <ref>ماخذ 9، سند 000103</ref> | |||
'''اهواز:''' شب هنگام 3 ميگ عراقي توسط جنگنده‌هاي نيروي هوايي ايران در اهواز سرنگونشدند. <ref>سند 1042 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ، « گزارشهاي روز » استانداري خوزستان، 7/7/59</ref> | '''اهواز:''' شب هنگام 3 ميگ عراقي توسط جنگنده‌هاي نيروي هوايي ايران در اهواز سرنگونشدند. <ref>سند 1042 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ، « گزارشهاي روز » استانداري خوزستان، 7/7/59</ref> | ||
| سطر ۷۷: | سطر ۷۸: | ||
'''اقدامات نيروي هوايي ارتش جمهوري‌اسلامي''' | '''اقدامات نيروي هوايي ارتش جمهوري‌اسلامي''' | ||
سرهنگ فكوري وزير دفاع و فرمانده نيروي هوايي ارتش گفت: «رزمندگان نيروي هوايي ايرانتوانسته‌اند صنايع نفت عراق را تقريباً فلج كنند و صدور نفت اين كشور را قطع نمايند. نيروي هواييايران تاكنون توانسته نزديك به 90 فروند از جنگنده‌هاي عراقي را سرنگون كند. <ref>روزنامه انقلاب اسلامي، 7/7/59</ref> | سرهنگ فكوري وزير دفاع و فرمانده نيروي هوايي ارتش گفت: «رزمندگان نيروي هوايي ايرانتوانسته‌اند صنايع نفت عراق را تقريباً فلج كنند و صدور نفت اين كشور را قطع نمايند. نيروي هواييايران تاكنون توانسته نزديك به 90 فروند از جنگنده‌هاي عراقي را سرنگون كند. <ref>روزنامه انقلاب اسلامي، 7/7/59</ref> | ||
== خلاصه اطلاعيه‌هاي ستاد مشترك ارتش جمهوري‌اسلامي ايران == | == خلاصه اطلاعيه‌هاي ستاد مشترك ارتش جمهوري‌اسلامي ايران == | ||
نسخهٔ ۱۹ فوریهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۰۶:۳۸
| روزشمار جنگ سال 1359 1359.07.07 | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | هفت مهر |
| تاریخ شمسی | 1359.07.07 |
| تاریخ میلادی | 29 سپتامبر 1980 |
| تاریخ قمری | 19 ذی‌القعده 1400 |
روز هشتم - شكست دشمن در خرمشهر، اشغال سوسنگرد و پيشروي بسوي اهواز
در هشتمين روز، هجوم نيروهاي عراقي براي اشغال خرمشهر با شكستمواجه شد. آبادان از آرامش‌نسبي برخوردار بود. نيروهاي دشمن تاحدودي از جاده خرمشهر اهواز و همچنين محور شلمچه به عقب راندهشدند. در محور سوسنگرد، تلاش دشمن ادامه يافته، با عبور از رود كرخهوارد سوسنگرد شد و به سوي حميديه پيشروي كرد. در محورهاي شوش و انديمشك، دشمن با به كارگيري توان بيشتر و پيشروي در اين محورها، شوش، انديمشك و دزفول را در معرض تهديد بيشتر قرار داد. در منطقهمياني، در محور مهران درگيري ادامه يافت و ايلام مورد تهديد قرارگرفت. درگيري در محورهاي گيلان‌غرب و قصرشيرين تشديد شد و در محور سرپلذهاب دشمن تا حدودي عقب رانده شد. از سوي ديگر، عراق با جديت پيامهاي مهم خودي را استراق‌سمع نموده، سريعاً اقدام متقابل انجام داده، بعضي عمليات را خنثي مي‌سازد. در اين روز هواپيماهاي دشمن علاوه بر پشتيباني نيروهاي زميني، به بيش از 7 منطقه كشور تجاوز كرده، تعدادي از تأسيسات صنعتي و نفتي را هدفقرار دادند. بنا به اظهار وزير دفاع، نيروي هوايي ايران توانسته صنايع نفتعراق را فلج كند و نزديك به 90 فروند از جنگنده‌هاي متجاوز را سرنگونكند.
درگيريها و حملات زميني
جبهه جنوبي بنا به اظهار يكي از فرماندهان تيپ ويژه كماندويي عراق: « مقارن ساعت 4 روز 29/9/1980 ( 7مهر 59 ) پس از بمباران محور تنومه شلمچه خرمشهر، قرارگاه تيپ 33، كه از گردان 8 پيادهنيروهاي ويژه ( عراق ) تشكيل يافته و فرماندهي پيشروي ( در محور خرمشهر ) را به عهده داشت، پيشروي خود را آغاز كرد و به دنبال آن گردان 9 پياده نيز حركت كرد. اطلاعات رسيده حاكي از آن بودكه نيروهاي موجود در شهر بسيار كم و روحيه آنان ضعيف است و ماموريت ما فقط ظرف چند ساعتانجام خواهد پذيرفت. » [۱] يكي از اعضاي سپاه خرمشهر در مورد چگونگي مقابله با اين هجوم دشمن اظهار داشت: «ما 8 نفردر دوربند و صددستگاه مستقر بوديم. نيروهاي زرهي عراق كه در 500 متري ما مستقر بودند، شبهنگام به صورت هلالي شكل، پيشروي خود را شروع كردند كه ما يك زاويه آنها را زديم كه منجر به عقب‌نشيني آنها شد. مجدداً يك بار ديگر نزديك به 10 تانك به صورت ستوني به حركت درآمدند كه تعدادي از برادران بسيج و سپاه خرمشهر با دو تن از تكاوران و تعدادي از مردم به مقابله با آنها شتافتند.مصاف تن و تانك، نيروها با نارنجك و آرپي‌جي حمله كردند و تانكها از كار افتادند يا عقب‌نشينيكردند. [۲] به اين صورت، دشمن كه خرمشهر را در قبضه خود مي‌ديد و تصور مي‌كرد با اين هجوم كار را تماممي‌كند، با تحمل تلفات و خسارات عقب‌نشست. به گزارش ستاد هماهنگي آبادان: از شب گذشته تا صبح امروز از درگيريها كاسته شده و نيروهايخودي مواضع دشمن را در هم كوبيدند كه منجر به عقب‌نشيني عراقيها شد. [۳] طبق اعلام اطلاعات سپاه: نيروهاي عراقي در جاده خرمشهر اهواز، نزديك انبارهاي عموميخرمشهر و در 15 كيلومتري شهر هستند. [۴] به گزارش همين منبع: 3 خبرنگار فرانسوي و يك راننده تاكسي عراقي كه از بصره به پل‌نو آمدهبودند، دستگير شدند. [۵] يكي از شاهدان دستگيري اظهار داشت: «به راننده تاكسي گفتيم تو اينجا چه مي‌خواهي؟ گفت: من راننده تاكسي هستم و اينها مسافر بودند. گفتند ما را ببر خرمشهر و من هم به خيال اين كه فتح شده، اينها را آوردم. [۶] در محور اهواز در مسير جاده اصلي خرمشهر اهواز كه نيروهاي عراقي ديروز تا حدود 30 20كيلومتري اهواز پيش آمده بودند، امروز با تلاش نيروهاي خودي تا شعاع 60 كيلومتري عقب راندهشدند و علاوه برآن عراقيها مجبور شدند از اطراف جاده نيز تا فاصله 20 كيلومتري به سوي مرز عقب نشيني كنند. درگيري در اين جبهه همچنان ادامه دارد. [۷] شواهد موجود حاكي است در بعضي نقاطاهواز، از جمله كنار پل، كارخانه نورد و حتي داخل پادگان، عوامل دشمن شبها با چراغ منازل، نورافكن‌يا گلوله‌هاي منور به دشمن علامت مي‌دهند. همچنين عوامل ستون پنجم دشمن و حتي بعضي از كماندوهاي عراقي با لباس محلي با موتور در شهر يا روستاهاي اطراف جبهه رفت و آمد كرده، اخبارلازم را براي دشمن مي‌برند. از اين نوع مسائل در مناطق عرب‌زبان بسيار است. [۸] به گزارش سپاه خوزستان دشمن در ادامه اقداماتش در محور سوسنگرد با اجراي آتش سنگين روي شهر و اطراف آن، موفق شد با نصب پل بر رودخانه كرخه، وار د سوسنگرد شود و حدود 10 كيلومترپيشروي كرده تانكهاي خود را مستقركند. به خاطر نبودن نيرو در اين محور، عراقيها در ادامه حركتخود به سمت حميديه پيشروي و روي منطقه اجراي آتش مي‌كنند، طوري كه مردم دسته دستهمي‌گريزند. در جريان اين پيشرويها، اقدامات ستون پنجم، كمك خوبي براي عراقيهاست. از جمله اينعوامل، اعضاي جبهه‌التحرير و جبهه عربستان و شيوخ منطقه هستند كه 20 نفرشان شناسايي شده‌اند و اين امر به اتاق جنگ گزارش شده است. گزارش ديگري از اداره مركزي اطلاعات سپاه حاكي از سقوطپادگان حميديه در اين روز است. [۹] در محورهاي شوش و انديمشك نيز تلاش دشمن شديد شده است. يكي از مسئولين سپاه انديمشكگفت: «پاسگاه فكه در تصرف نيروهاي عراقي است و مهاجمين با بستن پل برروي نقاط مختلف كرخهاز اين رودخانه عبور مي‌كنند... ما در مناطق غربي شوش نيروهاي دفاعي نداريم و به همين علت عراقيهادر آن مناطق جلو آمده‌اند و احتمالاً هدف آنها رسيدن به شوش و قطع راه ارتباطي و راه‌آهن است كه از شوش مي‌گذرد. [۱۰] از سوي ديگر، در محور انديمشك نيروهاي دشمن در غرب رودخانه كرخه مشغولتجديد‌قوا بوده [۱۱]، طبق گزارش سپاه به 10 كيلومتري انديمشك رسيده‌اند و اطراف پايگاه وحدتيدزفول را زير آتش گرفته‌اند. [۱۲]» برابر اعلام ژاندارمري موسيان «به علت عقب‌نشيني نيروهاي ارتش مستقر در نهر عنبر، نرسيدنكمك، پاسگاه نهر عنبر سقوط كرد. «ضمناً گروهان موسيان تقاضاي كمك كرده و هشدار داده اگركمك فوري نرسد، گروهان سقوط خواهد كرد. [۱۳] » جبهه مياني به گزارش سپاه غرب «در محور مهران، دو هليكوپتر عراقي ارتفاعات منطقه را شناسايي كرده و 3خودروي ارتش، حامل توپهاي سبك را منهدم كردند كه در اين حال نيروهاي ارتش عقب‌نشينيكردند. [۱۴]» همچنين بعدازظهر امروز در اطراف سد كنجانچم چند نفر از برادران شهيد و مجروحشدند. [۱۵] از سوي ديگر، ستاد عمليات غرب اوضاع شهر ايلام را وخيم گزارش كرده، درخواستكمك هوايي نموده است. [۱۶] ستاد مشترك ارتش اعلام كرد: «در ساعت 40/23 روز 6/7/59، پاسگاه گاهواره، واقع در حدفاصل اسلا‌م‌آباد كرند، توسط يك گروه مهاجم ايراني ضدانقلاب اشغال شد و وسائل آن به تصرفمهاجمين درآمد. [۱۷] » گزارش سپاه غرب نيز حاكي است: «عده زيادي از ضدانقلابيون در كرند اسكان يافته و اخباروحشتناك ميان مردم پخش مي‌كنند. [۱۸]» «يگان زرهي دشمن مستقر در محور گيلان‌غرب كه در تاريخ 5 و 6/7/59، به وسيله نيروي هواييجمهوري‌اسلامي آسيب ديده بود، تجديد‌قوا كرده و شروع به پيشروي نموده است. [۱۹] » «به دستور رئيس ستاد ارتش عراق امروز ( 7/7/59 )، يك گردان از تيپ 23 پياده كوهستاني لشكر8 به سوي ارتفاعات سي‌سر در محور قصرشيرين سرپلذهاب اعزام گرديده است. [۲۰]» از سوي ديگر، «نيروهاي دشمن در محور تپه‌رش سرپلذهاب عقب‌نشيني كرده و تپه‌رش به كنترلنيروهاي خودي در آمده است. [۲۱] همچنين تأسيسات راديو تلويزيون قصرشيرين را تخليه كرده و حالتجنگ و گريز دارند. [۲۲] بنا به اظهار يكي از افسران ارتش در جبهه قصرشيرين: امروز با همكاري برادرانپاسدار ارتش مزدور عراق را تا پاسگاه باباهادي، يك كيلومتري قصرشيرين به عقب رانديم و حدود 15تانك، چند ماشين مهمات و مقدار زيادي از تسليحات دشمن را منهدم كرديم و عده‌اي سرباز عراقيدستگير گرديد. [۲۳] به گزارش ستاد عملياتي غرب: «امروز منطقه قلقله ( غرب جوانرود ) توسط نيروهاي سپاه و ارتش از تصرف مهاجمين آزاد شد. همچنين ستون نيروهاي خودي در غرب قلقله مورد حمله يك هواپيمايدشمن قرار گرفت كه دو خودرو منهدم و دو نفر زخمي شدند. [۲۴] »
حملات و درگيريهاي هوايي
بوشهر: ساعت 7 سه ميگ عراقي به بندر بوشهر حمله كردند كه هر 3 فروند هدف قرار گرفته، سقوط كردند. [۲۵]
خارك: يك ميگ عراقي كه قصد حمله به خارك را داشت، توسط ناوگانهاي نيروي درياييسرنگون شد. [۲۶]
گچساران: صبح امروز يك ميگ عراقي قصد حمله به تأسيسات نفتي ( منطقه گچساران ) راداشت كه با مقابله آتشبارها به بهبهان رفت و در اين منطقه توسط آتشبارها سرنگون گرديد. [۲۷]
آبادان: بعدازظهر امروز دو هواپيماي دشمن تانك فارم‌ها را در آبادان به آتش بستند.. [۲۸]
اهواز: بعدازظهر امروز دو هواپيماي عراقي محوطه شركت گاز مايع كريت كمپ را به رگبار گلوله بستند. [۲۹]
اهواز: شب هنگام 3 ميگ عراقي توسط جنگنده‌هاي نيروي هوايي ايران در اهواز سرنگونشدند. [۳۰]
لرستان: بعدازظهر امروز 2 ميگ عراقي در منطقه پل‌دختر به پل سميره حمله كردند كه يكي از ميگ‌ها سرنگون شد. [۳۱]
ايلام: شب هنگام هواپيماهاي عراقي بر فراز نخجير به پرواز درآمدند كه با مقابله آتشبارهاگريختند. [۳۲]
كرمانشاه: امروز ميگهاي عراقي دوباره به استان كرمانشاه حمله كردند كه با مقابله آتشبارها فراركردند. [۳۳]
اقدامات نيروي هوايي ارتش جمهوري‌اسلامي سرهنگ فكوري وزير دفاع و فرمانده نيروي هوايي ارتش گفت: «رزمندگان نيروي هوايي ايرانتوانسته‌اند صنايع نفت عراق را تقريباً فلج كنند و صدور نفت اين كشور را قطع نمايند. نيروي هواييايران تاكنون توانسته نزديك به 90 فروند از جنگنده‌هاي عراقي را سرنگون كند. [۳۴]
خلاصه اطلاعيه‌هاي ستاد مشترك ارتش جمهوري‌اسلامي ايران
اطلاعيه 89
...چون فرودگاه مهرآباد سيستم دفاع هوايي كامل دارد و قادر است از حملات هوايي دشمنجلوگيري نمايد. از مردم تهران تقاضا مي‌شود از تيراندازي به سوي هواپيماهايي كه در آسمان تهرانديده مي‌شوند، خودداري نمايند. [۳۵]
اطلاعيه 90
... بامداد امروز برادران سرباز شما از تيپ قهرمان ابوذر، در پرتو عنايات ذات باريتعالي و حمايتبي‌دريغ مردم مبارز قصرشيرين، با پشتيباني دلاورانه پرسنل هواپيماهاي نيروي زميني، هوانيروز و برادران پاسدار در منطقه سرپلذهاب به دشمن تاخته، آنها را مجبور به فرار ساختند. تعداد زيادي تانكسالم به دست نيروهاي خودي افتاده است. [۳۶]
اطلاعيه 93
... به دنبال تجاوز ميگهاي عراقي، در ساعت 23 شب گذشته 3 ميگ عراقي كه قصد حمله به بوشهر را داشتند، توسط نيروي هوايي ارتش جمهوري‌اسلامي ايران سرنگون شدند. همچنين امروزسه ميگ از آسمان آبادان گذشته، به سوي بوشهر در پرواز بودند كه رزمندگان نيروير هوايي هر سه را سرنگون ساختند. [۳۷]
اطلاعيه 96
بعدازظهر ديروز يك هليكوپتر هوانيروز در حال ماموريت در منطقه مسجد سليمان مورد هجوم يكميگ عراقي قرار مي‌گيرد كه با درخواست كمك توسط خلبان آن، يك فروند هواپيماي ارتش وارد عملشده، ميگ عراقي را سرنگون مي‌كند. [۳۸]
اطلاعيه 97
.. در ساعت 14 امروز ( 7 مهر )، دو جنگندة ارتش در يك ماموريت موفقيت‌آميز، پالايشگاهخانقين را بمباران و منهدم كردند و در برگشت يك پاسگاه، يك مخزن بنزين و يك آنتن رادار دشمن را هدف تيربارهاي خود قرار داده، منهدم نمودند. همچنين در نبرد هوانيروز ارتش در منطقه هردان اهواز، در بعدازظهر روز گذشته و صبح امروز، 9 تانك دشمن با خدمه و تجهيزات مربوط منهدم شد. [۳۹]
اطلاعيه 98
.... رزمندگان دلاور ارتش طي روزهاي ششم و هفتم مهر در حملات سنگين خود از طريق زمين و هوا ضربات مهلكي به نيروهاي مزدور عراق در غرب كشور، مناطق قصرشيرين و ايلام وارد آوردند. دراين عمليات كه نيروها از حمايت كامل مردم برخوردار بودند، توانستند جمعاً بيش از 140 تانك و نفربرزرهي دشمن را منهدم نمايند. همچنين رزمندگان دلاور در بعدازظهر روز 7/7/59، در منطقه جنوب، 21 تانك دشمن را نابود كردند. [۴۰]
قسمتي از اطلاعيه 163
.... فعاليتهاي نيروي هوايي در تاريخ 7/7/59 1 پل راه‌آهن كركوك اربيل به كلي منهدم و به پل ديگر خساراتي وارد شد. 2 به مخازن سوختكركوك و يك پادگان نظامي در جنوب سد دو‌كان خسارات زده شد. 3 به تأسيسات دپويشمال كركوك و پادگان قلعه‌ديزه خساراتي وارد گرديد. 4 3 فروند از هواپيماهاي مهاجم دشمنسرنگون شدند. [۴۱]
خلاصه بيانيه‌هاي نظامي عراق
بيانيه 50
... يك پايگاه هوايي ايران كه در آن يك ايستگاه كامل رادار وجود دارد، به دست نيروهاي عراقي در شهر دزفول افتاده است... اسلحه و مهماتي كه نيروهاي عراقي در اهواز به دست آورده‌اند، شاملمقادير زيادي مهمات و توپ، اتومبيل، نفربرو تانكهاي قابل استفاده است... در جنگهاي پراكنده، 16تانك، 5 توپ 175 ميليمتري، 6 توپ و 58 اتومبيل به دست نيروهاي عراقي افتاد. در اين جنگها 10تانك، انبار مهمات و تعدادي اتومبيل نابود گرديد و 28 كشته و تعداد زيادي ايراني اسير شدند، نيروهاي عراقي در اين جنگها 3 كشته و 38 زخمي دادند و 14 اتومبيل و 6 خمپاره‌انداز آنها نابودگرديد. [۴۲]
بيانيه 52
نيروهاي ما در روز ( 7/7/59 ) به پاك كردن منطقه عمليات از نيروهاي دشمن ادامه دادند و به حمله‌هاي دشمن پاسخ داده، خسارات جاني و مالي وارده بر دشمن بدين شرح است:
ـ تعداد زيادي كشته و زخمي و 15 اسير، نابود كردن 8 عدد انواع توپ و 4 خودرو و تعدادي تانكو سلاحهاي متوسط. ـ سرنگون كردن 2 هواپيما و يك هليكوپتر در ميدان جنگ. ـ غنائم به دست آمده: يك پادگان در منطقه دزفول حاوي تعداد زيادي خودرو و تجهيزات نظامي. ـ خسارات وارده بر نيروهاي ما: 6 كشته، 15 زخمي و 5 نفر ناپديد شدند و 11 خودرو، سه توپ و دو زرهپوش نابود گرديد. [۴۳]
بازتاب حملات و درگيريها
راديو بي‌بي‌سي: عراق مدعي است كه پايگاه دزفول را تسخير كرده است. اگر عراق دزفول را گرفتهباشد، مقاومت ايران تمام شده، زيرا دزفول شاهرگ حياتي ايران است. [۴۴]
خبرگزاري يونايتدپرس: بنا به گزارش يك خبرنگار امريكايي در بغداد، هواپيماي جنگندهايراني اكثراً به فرودگاه بين‌المللي بغداد و مجتمع نظامي الرشيد، در نزديكي شهر حمله مي‌كنند و حتيتأسيسات گاز دوحه در شرق بغداد نيز هدف بمباران است، ولكن صدمات وارده بر شهر بغداد بسيارناچيز است و اصولاً شهر هدف بمبارانها نيست. بمبها بسيار دورتر از شهر روي مواضع ذكر شده فرودمي‌آيند و برخلاف روزهاي اول، اكنون به هنگام آژير خطر مردم با آرامش به طرف پناهگاهها مي‌روند.كمبودهاي اساسي در اين شهر هم‌اكنون سيگار و آبجو است كه ناياب شده است. [۴۵]
راديو كلن: بنا به‌گفته مقامات عراقي، در حملات يكشنبه و شنبه و دوشنبه ( 6 و 7 مهر )، هواپيماهايعراقي هدفهاي نظامي، اقتصادي و نفتي ايران را بمباران كردند. نيروي هوايي ايران بار ديگر به منابعنفتي و پايگاههاي نظامي و اقتصادي عراق حمله‌ور شد. به گفته مقامات ايراني پالايشگاه خانقين و مركزنفتي مهم عراق در كركوك به كلي نابوده شده است. [۴۶]
راديو اسرائيل: دريادار افضلي، فرمانده نيروي دريايي ايران اظهار داشت: ناوگان ايران بنادري را كه واحدهاي دريايي عراق، در شيخ‌نشينها و امارات خليج‌فارس به آنها پناه برده‌اند، شناسايي كردهاست و اميدواريم كه اين واحدها بنادري را كه در آنها پهلو گرفته‌اند، ترك كنند. در غير اين صورت ايرانمجبور خواهد شد آنها را منهدم كند.... حركت كشتيهاي بازرگاني به بهترين نحو در خليج‌فارس جرياندارد... فرمانده نيروي دريايي عراق اظهار داشت كه نيروي درياي ايران به طور ميانگين در روز چهار ناوچه توپدار از دست داده است. وي افزود روز چهارشنبه گذشته ( 2/7/59 )، يك مين جمع‌كن و شش ناوچه توپدار ايراني كه خدمه هريك 30 نفر بوده، از بين رفته است، وي گفت عراق دو ناوچه از دست داده است. [۴۷]
روزشمار سياسي 7/7/59
پس از گذشت يك هفته، جمهوري‌اسلامي همچنان بر مواضع خود مبنيبر خروج متجاوز از مناطق اشغالي، عدم مذاكره با متجاوز و نپذيرفتنميانجيگري، پافشاري مي‌كند و شركت در مجامع بين‌المللي را به حصولشرايط مورد‌نظر موكول كرده است. از سوي ديگر، عراق ديپلماسي خود را همسو با جريانات بين‌المللي قرارداده و با پذيرش پيشنهاد آتش‌بس شوراي امنيت و ساير هيأت‌هاي صلحسعي در تقويت موقعيت سياسي خود دارد تا با استفاده از اين موقعيت و به همراه برتري نظامي، شرايط خود را به جمهوري‌اسلامي تحميل كند. امّادر سطح بين‌المللي، هردو ابرقدرت در پي بهره‌برداري سياسي از جنگهستند.. در امريكا گروههايي در كادر رهبري خواستار حمايت از عراق و گروههاي ديگري نيز نگران پاره‌پاره شدن ايران و استفاده شوروي از اينموقعيتند. امّا مسكو كه جنگ ايران و عراق را توطئه امپرياليستي مي‌داند، تلاشمي‌كند با تداوم سياست دو پهلوي خود، هردو كشور را تحت عنواندولتهاي ضدامپرياليستي به سوي خود متمايل كند.
جمهوري‌اسلامي ايران ( اوضاع داخلي، مواضع و... )
نخست‌وزير ( آقاي رجائي ): ما به كشورهاي ابوظني، اردن، كويت و كشورهاي مشابه اطلاع داده‌ايم كه در جريان كمكهاي آنها به عراق هستيم. اگر آنها نظرشان را صريح بيان نكنند، بايد مسئوليتناشي از جنگ را بپذيرند. در همين حال كه من با شما صحبت مي‌كنم، برادران ما در شهرهاي دزفول، اهواز، آبادان، خرمشهر و... بسيج شده‌اند و با اسلحه عليه دشمن متجاوز مي‌جنگند. پس ما هم همين مسئوليت را داريم. اين عراق نيست كه با ما مي‌جنگد، بلكه برابر ما ابرقدرتي مانند امريكاست....براي ما مسأله عراق خيلي جزئي است و عراق خيلي زودتر از آن كه صاحب نظران تصور مي‌كنند، به زانو درخواهد آمد. روزي كه آخرين گلوله را رها كنيم، جنگ اصلي ما شروع مي‌شود و ما به ياري خدا تا آخرين نفسدفاع خواهيم كرد. [۴۸] حجت‌الاسلام خامنه‌اي: ما با صدام و با رژيم متجاوز او مذاكره نخواهيم كرد، زيرا ميان يكرژيم اسلامي و يك رژيم كافر طاغوتي، ميان حق و باطل، مصالحه معني ندارد. [۴۹] مواضع و اقدامات ضدانقلاب شهرباني استان خوزستان اعلام كرد: اعضاء سازمان خلق عرب در لشكر آباد اهواز از دولت بعثيعراق حمايت كرده، اعلاميه‌هايي در اين مورد پخش نموده‌اند. آنها عربهاي مرزنشين را با زور به همكاري وادار مي‌كنند. [۵۰] راديو ايران ( وابسته به بختيار ): با وجود تجهيزات مدرن ارتش، سرنوشت كشور در دست كسانياست كه به تاكتيكهاي جنگي وارد نيستند. [۵۱] راديو صداي آزاد ( گروه سلطنت‌طلب ): شرايط حنگي به رژيم خميني كمك بسيار كرده استتا جنگ را بهانة كمبودها، مشكلات و آشوبهاي كشور قرار دهد. [۵۲]
عراق ( اوضاع داخلي، مواضع و... )
رئيس جمهور عراق: عراق در جنگ يك هفته‌اتي خود با ايران به اهداف نظاميش دست يافته استو اينك شرايط خود را براي آتش‌بس و انجام مذاكرات مستقيم ارائه مي‌دهد. ايران بايد حق حاكميتعراق بر شط‌العرب و سه جزيره كوچك در تنگه هرمز را به رسميت بشناسد و به مردم ايران حقوق كاملدمكراتيك اعطاء كند. [۵۳] صدام: ما قصرشيرين را گرفته‌ايم، گيلان‌غرب را گرفته‌ايم، اهواز را گرفته‌ايم، خرمشهر را گرفته‌ايم. آبادان را گرفته‌ايم و داريم به دزفول نزديك مي‌شويم. هدف بعدي ما تسلط بر جزاير تنب و ابوموسي و تسلط كامل بر تنگه هرمز است. هدف بزرگ ما عربي كردن خالص حوزه خليج( فارس )است. [۵۴] اطلاعيه سازمان حركت مردم مسلمان عراق: به كشورهاي امريكا، شوروي، فرانسه و چين و حكام سرزمين‌هاي اسلامي كه از رژيم بعث عراق حمايت مي‌كنند، اخطار مي‌شود: چنانچه ارسالاسلحه به عراق را ادامه دهند سفارتخانه‌‌ها و موسسات آنها در كشورهاي عربي و اروپايي به آتش كشيدهخواهد شد. [۵۵]
تلاشهاي صلح
عراق در پاسخ به قطعنامه 479 شوراي امنيت با ارسال نامه‌اي براي دبيركل سازمان‌ملل ضمنپذيرش قطعنامه، آمادگي خود را براي توقف فوري جنگ و تمايل خود را به مذاكره مستقيم از طريقطرف ثالث اعلام كرد و ابراز اميدواري نمود كه شوراي امنيت ايران را به پذيرش قطعنامه وادار نمايد. [۵۶] شوراي امنيت پس از 6 روز بحث و تبادل‌نظر خواهان پايان دادن به جنگ شد و به دكتر والدهايممأموريت داد تا امكانات برقراري صلح را از طريق مذاكره بررسي كند و گزارش خود را ارائه نمايد. [۵۷] جلسه شوراي امنيت با حضور نماينده عراق و در غياب نماينده ايران برگزار شد. [۵۸] ساف از تمامي رهبران عرب خواست از كوششهاي ياسر عرفات براي پايان دادن به جنگ ايران و عراق حمايت كنند و خواستار آتش‌بس فوري شوند. [۵۹] صدام امروز در بغداد با ضياءالحق، رئيس جمهوري پاكستان ملاقات خواهد كرد. وي كه براي انجام يك مأموريت حسن‌نيت اسلامي به بغداد رفته، پيش از اين كه تهران با بني‌صدر ملاقات كرد، ولي نتوانست راه‌حلي براي پايان جنگ بيابد. [۶۰] نمايندگان انگليس، چين و فرانسه در سازمان‌ملل پشتيباني خود را از ميانجيگري پرزيدنتضياءالحق بين تهران و بغداد اعلام كردند. [۶۱] صدام: ما قطعنامه شوراي امنيت را مبني بر پايان دادن به جنگ قبول داريم. [۶۲] وزير خارجه عراق جهت توضيح وضعيت كشورش براي شوراي امنيت در درگيري با ايران، واردنيويورك شد. [۶۳]
نماينده عراق در سازمان‌ملل: تمام اعضاي اين شورا مي‌دانند كه ايران پيشنهاد آتش‌بس را رد كردهاست و از آنجائي كه به اعتقاد من قطعنامه شورا به سود دو طرف است هم ايران و هم عراق بايد به آناحترام بگذارند و دست از جنگ بردارند.... [۶۴] نماينده عراق در سازمان‌ملل نسبت به اقدام شوراي امنيت در تصويت قطعنامه مكزيك و نروژ درغياب وزير امور خارجه عراق اعتراض كرد. وي از شورا خواسته بود تا ورود وزير خارجه عراق، رأي‌گيري را به تاخير اندازد. [۶۵] بني‌صدر در ديدار با هيأت حسن‌نيت كنفرانس اسلامي: بهترين راه پايان جنگ اين است كه دنياياسلام به متجاوزين بفهماند در تعارض بين حق و باطل بي‌طرف نيست و از حق حمايت مي‌كند. [۶۶] وزارت خارجه ايران طي بيانيه‌اي اعلام كرد كه ايران آماده مذاكره با عراق نيست و هيچ وساطتي را در اين درگيري نمي‌پذيرد. [۶۷] در پاسخ به قطعنامه سازمان‌ملل كه خواستار قطع جنگ است، واكنش عراق خوش آيند بود، لكنايران اعلام كرد تا خروج آخرين سرباز عراقي به جنگ ادامه خواهد داد. [۶۸]
مواضع و اقدامات كشورها
نماينده امريكا در سازمان‌ملل: اگر عراق از امريكا كمك بخواهد هرگونه امكانات نظامي را در اختيار عراق قرار خواهد داد. [۶۹] سخنگوي وزارت خارجه امريكا: ما هم‌صدا با ساير كشورها، خواستار آتش‌بس هستيم، امّاكيفيت و شرايط اين آتش‌بس بايد مورد بحث قرار گيرد... به نظر ما جنگ تحميلي جدي است. ما نگرانآن هستيم كه جنگ توسعه يابد. ما با الحاق اراضي از طريق زور مخالفيم. [۷۰] معاون وزير خارجه امريكا: جنگ ايران و عراق ممكن است آن قدر گسترش يابد كه ديگر قابلكنترل نباشد و دگرگونيهاي مهمي را به زيان ايرنا به وجود آورد... ايالات متحده پاره‌پاره شدن ايران را نخواهد پذيرفت... اتحاد جماهير شوروي مي‌داند كه ايالات متحده در صورت دخالت آن كشور ساكتنخواهد نشست. [۷۱] وزير خارجه آمريكا به طور جداگانه با معاون وزارت خارجه عمان و وزراي خارجه بحرين، پاكستان و مصر كه براي شركت در جلسات مجمع عمومي سازمان‌ملل به نيويورك رفته‌اند، ديدار و تبادل نظر كرد و گفت: آمريكا منتظر نتايج ميانجيگري كنفرانس اسلامي و سازمان‌ملل‌متحد است. [۷۲] واشنگتن پست: كارتر قصد دارد رژيم خميني را تا انجام انتخابات رياست جمهوري سرنگونسازد و يك رژيم متمايل به آمريكا سركار آورد. [۷۳] نماينده شوروي در سازمان‌ملل متحد: جنگ ايران و عراق پاسخگوي منافع دو كشور نيست و شوروي همچنان از ايران و عراق مي‌خواهد سلاحهاي خود را به زمين گذاشته، سر ميز مذاكرهبنشينند. [۷۴] راديو مسكو: امپرياليسم آمريكا بين دو كشور ضدامپرياليستي ايران و عراق آتش‌افروزي نمودهاست. [۷۵] وزارت پست و تلگراف فرانسه تصميم گرفت از پذيرش نامه‌هاي ارسالي به ايران خودداريورزد. [۷۶] خالد، شاه عربستان طي يك تماس تلفني با صدام حمايت خود را از عراق در جنگ با دشمناعراب اعلام كرد. [۷۷] رئيس دولت امارات عربي متحده از كشورهاي منطقه خواست بي‌طرفي كامل خود را حفظ كنندو از عراق حمايت نكنند. [۷۸] شمس اردكاني، سفير ايران در كويت: نيروهاي مغربي و اردني براي كمك به نيروهاي عراقي واردعراق شده‌اند. [۷۹] وزير دفاع اسرائيل: چنانچه تهران از سياست خصمانه خود نسبت به اسرائيل دست بردارد، اسرائيل آماده است به ايران كمك كند. [۸۰] وزير ارشد كابينه ژاپن: ژاپن از آمريكا و روسيه خواهد خواست تا از مداخله در نبرد ايران و عراقپرهيز كنند، زيرا اگر دو ابرقدرت از مداخله خودداري كنند، جنگ ايران و عراق مي‌تواند به سرعتپايان يابد. [۸۱] وزير انرژي ونزوئلا پس از ملاقات جداگانه با سفير ايران و عراق در كاراكاس، آمادگي ونزوئلاا رابراي ميانجيگري در جنگ ايران و عراق اعلام كرد. [۸۲] دكتر عتيبه، دبيركل اوپك در تلگرافي به وزير نفت عراق ضمن محكوم كردن حمله به تاسيساتاقتصادي عراق توسط ايران، اعلام كرد كه تمام امكانات دبيرخانه عمومي كاركنان اوپك را در اختيار عراق قرار خواهد داد. [۸۳]
مسائل خليج‌فارس و اقتصاد بين‌الملل
كارتر: من با رهبران كشورهايي كه متحد ما هستند، هم در غرب و هم در ميان كشورهاي اسلاميدر تماس هستم و هر كاري كه براي بازنگه داشتن تنگه هرمز لازم باشد، انجام خواهم داد. [۸۴] كارتر: از سران كشورهاي آلمان فدرال، ژاپن، ايتاليا، فرانسه و انگلستان خواسته است برايبررسي اثرات بسته شدن احتمالي تنگه هرمز، در پايتخت يكي از كشورهاي مذكور تشكيل جلسهدهند. [۸۵] كارتر: در صورتي كه تنگه هرمز مسدود شود، حاضر است در يك نيروي دريايي كه به خليجفرستاده شود، شركت كند. سناتور جاكوب جاويتس در ديدار با كارتر گفت: متحدين آمريكا بايد در كليه اقداماتي كه در منطقه به عمل مي‌آيد، شركت داشته باشند. [۸۶] وزير نفت امارات متحده‌عربي گفت كه كشورش حاضر است در صورت كمبود نفت، توليد نفتخام خود را افزايش دهد. [۸۷] ايندراگاندي، نخست‌وزير هند: جنگ ايران و عراق به تامين توليدات نفتي هند لطمه واردخواهد كرد. [۸۸]
تحليلها و تفسيرها
راديو آمريكا به نقل از نيويورك تايمز: عراق از آنجا كه قدرت نظامي برتر است، قصد دارد آقايخليج‌فارس شود. موفقيتهاي عراق نشان مي‌دهد اين كشور به سوي هدفهاي خود پيش مي‌رود. درمقابل، قدرت نيروي هوايي ايران به نصف كاهش يافته و نيروي دريايي ايران چنان ضعيف شده كه مأموريت دادن به آن يعني بازي با مرگ. [۸۹] راديو آمريكا: جرج بال، معاون پيشين وزارت امور‌خارجه آمريكا طي مقاله‌اي در واشنگتن پستنوشت: اگر تداوم جنگ ايران و عراق باعث شود آمريكا در مقابل ارسال وسايل يدكي و تجهيزاتنظامي شوروي به عراق، به ايران نزديك شده و بخواهد توازن سياسي و نظامي برقرار نمايد، در مقابلقوم عرب قرار مي‌گيرد و منافع غرب را در منطقه به خطر مي‌اندازد. [۹۰]
راديو مسكو: سياستمداران آمريكا با اين كه سعي دارند دخالت مسلحانه آمريكا را در اين منطقه( خليج‌فارس ) كه مقدمات آن فراهم مي‌شود، موجه جلوه دهند، تلاش مي‌كنند تمايل به مداخلة خود رابه اتحاد شوروي نسبت دهند، امّا... اتحاد جماهير شوروي با مداخله كشورهاي خارجي در امور ايرانو ديگر كشورها به هر بهانه كه صورت گيرد، مخالف بوده و هست. [۹۱] راديو مسكو به نقل از واشنگتن پست: ايالات متحده و كشورهاي پيمان آتلانتيك در پي تأسيس يك نيروي بين‌المللي براي تضمين واردات نفت به غرب هستند. ناوگان جنگي آمريكا مستقر در خليج و نيروي مداخله سريع، زير پرچم اين نيروي بين‌المللي فعاليت خواهند كرد. [۹۲] خبرگزاري تاس: برخوردهاي نظامي دو كشور به جنبش آزاديبخش ملي در خاورميانه لطمهخواهد زد و عملاً هر دو كشور را تضعيف مي‌كند. گسترش نبرد در خدمت اهداف گروههايامپرياليستي آمريكايي است و منجر به افزايش دخالت آمريكا در خاورميانه مي‌شود. [۹۳] راديو لندن: آمريكا مايل نيست شاهد تسلط عراق بر خليج‌فارس باشد، زيرا عراق از تندروتريناعضاي اوپك است.. پيشروي نيروهاي عراق به سوي تنگه هرمز از طريق آبهاي تحت كنترلكشورهاي خليج‌فارس كه طرفدار عراق هستند، بر نگراني آمريكا افزوده است. از سوي ديگر، مناقشات ايران و آمريكا باقي است و گروگانهاي آمريكايي همچنان در اسارت به سر مي‌برند. شوروي از موقعيت نامناسب آمريكا حداكثر بهره‌برداري را كرده و به آمريكا هشدار داده كه هرگونهاقدام نظامي آن كشور براي باز نگه داشتن تنگه هرمز از نظر مسكو يك مداخله غيرقابل توجيه خواهدبود. در حالي كه انگلستان در نگراني آمريكا شريك است، ساير كشورهاي متحد آمريكا به ويژه آلمانغربي و ژاپن صريحاً از همكاري در يك اقدام مشترك خودداري ورزيده‌اند. [۹۴] راديو كلن: ستاد ارتش عراق فكر مي‌كرد كه واحدهاي نظامي عراق مي‌توانند در يك جنگبرق‌آسا مانند جنگ 1967 اعراب و اسرائيل، ايران را به زانو درآورند، امّا عراقيها توانسته‌اند جز درموارد كوچكي از نوار مرزي، پيشرفتهايي حاصل كنند. اهداف عراق از آغاز جنگ، بازپس‌گيريمناطق مورد ادعا و وادار كردن ايران به دست برداشتن از دخالت در اوضاع اين كشور بود. در تهران اينادعاها غيرمنطقي تلقي شده و رهبران ايران در پاسخ پيشنهاد آتش‌بس صدام گفته‌اند تا زماني كه عراقنيروهاي خود را از ايران فرا نخوانده، هيچ‌گونه پيشنهاد مذاكره يا ميانجيگري را نخواهد پذيرفت. [۹۵] راديو كلن: حقوق حقه مرزي كه عراق ادعاي آن را دارد، چيست؟ وزير خارجه عراق به قرارداد 1913 اشاره مي‌كند كه در سازمان‌ملل موجود است و براساس آن كنترل كامل شط‌العرب و سه جزيرهدر آبهاي هرمز و چند منطقه مرزي و منطقه نفت‌خيز خوزستان به عراق واگذار شده است. بنابراينحيات اقتصادي ايران در خطر است، زيرا هستي و حيات ايران به توليدات نفتي خوزستان بستگيدارد. [۹۶] به نظر مي‌رسد با تمام اقدامات بين‌المللي و منطقه‌اي كه از سوي سازمان‌ملل و شوراهاي بي‌طرفو كشورهاي عضو بازار مشترك براي پايان دادن به جنگ ايران و عراق به عمل مي‌آيد، درگيري دو طرفدر آينده نزديك به پايان نخواهد رسيد. [۹۷] راديو اسرائيل: از هنگامي كه انقلاب‌اسلامي پيروز شده، دولت ايران خود را پرچم‌دار دفاع از منافع اسلامي مي‌داند. اين امر باعث شده كه هيچ‌يك از كشورهاي عرب از ايران حمايت نكنند. حتيحافظ اسد نيز سكوت كرده و از ايران طرفداري نمي‌كند. بنابراين ايران امروز در صحنه كشورهاي عربو اسلامي تنها مانده و طرفداري ندارد.. در حال حاضر نيروي زميني عراق درخاك ايران مستقر است.اگر ايران در اين لحظه آتش‌بس‌را بپذيرد، بدون شك اين نيروها تا مدت زيادي در خاك ايران باقيخواهند ماند و معلوم نيست به چه نحوي خارج شوند. براي همين ايران ترك مخاصمه را موكول به خروج كامل قواي عراق از خاك خود كرده است. [۹۸]
منابع و مآخذ روزشمار 1359/07/07
- ↑ گزارش يكي از فرماندهان عراقي، ص 6، سند شماره51096.
- ↑ سند شماره 5635/پ ن مركز مطالعات و تحقيقاتجنگ: محمد نوراني، عضو سپاه خرمشهر، در گفتگوياختصاصي با مركز
- ↑ روزنامه جمهوري‌اسلامي، 8/7/59، به نقل از ستادهماهنگي شهرستان همدان
- ↑ ستاد مركزي سپاه ( واحد اطلاعات )، سند 041500
- ↑ پيشين، به نقل از شاجا، سند 041496
- ↑ گزارش يكي از فرماندهان عراقي، ص 6، سند شماره51096.
- ↑ روزنامه جمهوري‌اسلامي، 8/7/59
- ↑ سپاه خوزستان، بولتن خبري اطلاعات، سند001023
- ↑ سپاه خوزستان ( واحد اطلاعات )، سند 001035 و اطلاعات عمليات جنوب، بولتن نوبه‌اي 24 ساعته، سند001942
- ↑ خبرگزاري پارس، نشريه ويژه، 8/7/59
- ↑ شاجا، سند 001019
- ↑ ماخذ 4، سند 001031
- ↑ سماجا 3، مركز فرماندهي، سند 057074
- ↑ سپاه غرب، مركز فرماندهي. سند 057073
- ↑ ماخذ 4، سند 057072
- ↑ ماخذ 4، سند 057072
- ↑ سماجا 3، سند 000360
- ↑ ماخذ 14، سند 057071
- ↑ پيشين، سن 057070
- ↑ ماخذ 17، همان.
- ↑ ماخذ 14، سند 057070
- ↑ ماخذ 14، سند 057070
- ↑ ماخذ 7، 9/7/59
- ↑ ماخذ 4، سند 057079
- ↑ پيشين، سند 057080
- ↑ ماخذ 7، همان
- ↑ ماخذ 10، همان
- ↑ ماخذ 23، همان
- ↑ ماخذ 9، سند 000103
- ↑ سند 1042 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ، « گزارشهاي روز » استانداري خوزستان، 7/7/59
- ↑ ماخذ 4، سند 041763
- ↑ ماخذ 10، همان
- ↑ ماخذ 7، همان
- ↑ روزنامه انقلاب اسلامي، 7/7/59
- ↑ مآخذ 7، همان.
- ↑ مآخذ 7، همان.
- ↑ مآخذ 7، همان.
- ↑ . مآخذ 7، همان.
- ↑ . مآخذ 7، همان.
- ↑ خبرگزاري پارس، نشريه خبري روزانه، شماره190، 9/7/59
- ↑ پيشين، شماره 200، 19/7/59
- ↑ خبرگزاري پارس، نشريه ويژه، 8/7/59، به نقل از راديو رياض
- ↑ پيشين، 9/7/59، به نقل از راديو صوت‌الجماهير
- ↑ روزنامه انقلاب‌اسلامي، 8/7/59
- ↑ روزنامه اطلاعات، 7/7/59
- ↑ خبرگزاري پارس، نشريه ويژه، 9/7/59
- ↑ پيشين، 8/7/59
- ↑ روزنامه اطلاعات، 8/7/59
- ↑ روزنامه جمهوري‌اسلامي، 7/7/59
- ↑ سند شماره 001049، مركز مطالعات و تحقيقاتجنگ، 9/7/59
- ↑ . خبرگزاري پارس، نشريه ويژه، 8/7/59
- ↑ . خبرگزاري پارس، نشريه ويژه، 8/7/59
- ↑ پيشين، به نقل از راديو امريكا
- ↑ پيشين، به نقل از راديو اسرائيل
- ↑ ماخذ 49
- ↑ N, year , book , 29 sep 1980 U.
- ↑ ماخذ 51، به نقل از راديو لندن
- ↑ . روزنامه انقلاب اسلامي، 7/7/59، به نقل از راديو لندن
- ↑ روزنامه جمهوري‌اسلامي، 8/7/59، به نقل از خبرگزاري رويتر
- ↑ ماخذ 51، به نقل از راديو امريكا
- ↑ خبرگزاري پارس، نشريه ويژه، 7/7/59، راديوامريكا
- ↑ روزنامه انقلاب اسلامي، 8/7/59، راديو لندن
- ↑ روزنامه جمهوري‌اسلامي، 9/7/59، خبرگزاريفرانسه
- ↑ ماخذ 51، راديو امريكا
- ↑ روزنامه اطلاعات، 7/7/59، خبرگزاري فرانسه
- ↑ روزنامه اطلاعات، 7/7/59
- ↑ ماخذ 51، راديو اسرائيل
- ↑ ماخذ 62، خبرگزاري رويتر
- ↑ ماخذ 65، همان
- ↑ ماخذ 51، خبرگزاري آسوشيتدپرس
- ↑ ماخذ 51، راديو آمريكا
- ↑ روزنامه اطلاعات، 8/7/59، خبرگزاري فرانسه
- ↑ ماخذ 51، راديو صداي املي
- ↑ ماخذ 65، همان
- ↑ روزنامه انقلاب‌اسلامي، 8/7/59
- ↑ ماخذ 51، راديو صداي آزاد
- ↑ روزنامه جمهوري‌اسلامي، 8/7/59، خبرگزاريرويتر
- ↑ روزنامه جمهوري‌اسلامي، 7/7/59
- ↑ روزنامه اطلاعات، 8/7/59، خبرگزاري فرانسه
- ↑ خبرگزاري پارس، نشريه ويژه، 8/7/59، راديوامريكا
- ↑ ماخذ 77، خبرگزاري فرانسه
- ↑ ماخذ 77، خبرگزاري رويتر
- ↑ ماخذ 80، راديو صوت‌الجماهير ( بغداد )
- ↑ ماخذ 78، تلويزيون سي‌بي‌اس
- ↑ ماخذ 77، خبرگزاري فرانسه
- ↑ ماخذ 79، همان
- ↑ روزنامه انقلاب‌اسلامي، 7/7/59، خبرگزاريفرانسه
- ↑ مآخذ 78، خبرگزاري آسوشيتدپرس
- ↑ روزنامه انقلاب اسلامي، 8/7/59
- ↑ روزنامه اطلاعات 8/7/59
- ↑ خبرگزاري پارس، نشريه ويژه، 8/7/59
- ↑ . خبرگزاري پارس، نشريه ويژه، 8/7/59
- ↑ روزنامه جمهوري‌اسلامي، 8/7/59
- ↑ ماخذ 91
- ↑ ماخذ 91
- ↑ گزارش يكي از فرماندهان عراقي، ص 6، سند شماره51096.
- ↑ ماخذ 90
- ↑ ماخذ 91