1366.10.18
روزشمار جنگ سال 1366 1366.10.18 | |
---|---|
نامهای دیگر | هجده دی |
تاریخ شمسی | 1366.10.18 |
تاریخ میلادی | 8 ژانویه 1988 |
تاریخ قمری | 17 جمادیالاول 1408 |
گزارش- 622
پس از يك روز تعويق, عمليات ايذايي روي اسكلههاي البكر و العميه امروز آغاز شد, امّا عمليات اصلي با هدف تصرف اسكلهها، با دو ماه تأخير به بيستم اسفندماه، موكول شد. در طرحريزي اين عمليات بر دو عامل تأكيد شده است: 1ـ هماهنگي و نظم براي حركت در دريا و توجه به زمانبنديِ اقدامات. 2ـ اجراي پرحجم آتش توپخانه. طبق برنامهي حركت، نيروهاي يگان عملكننده (ناوتيپ اميرالمؤمنين (ع)) از ساعت 16 وارد اروندرود شده و سوار بر قايق آماده حركت شدند. عنصر اصلي برنامه حركت، اين است كه نيروها قبل از تاريكي هوا به نزديكي هدف برسند.[۱] برخي گزارشها نشان ميدهد كه آمادگي لازم وجود ندارد و گروهي از فرماندهان نظرشان تعويق دوباره عمليات است اما آقاي رحيم صفوي با اين استدلال كه امكان افزايش توانايي وجود ندارد و با تعويق عمليات مشكلي حل نخواهد شد, با اين نظر بهشدت مخالفت كرد. از نظر وي مانور پيچيدهاي طراحي نشده بود كه نياز به كار بيشتر يا عبور از خاكريز و كانال داشته باشد, بلكه نيروها فقط بايد از اسكله بالا بروند. تصوير اسكله العميه كه در جريان عمليات كربلاي3 بعد از تصرف رزمندگان و لحظاتي پس از اصابت موشك عراقي به آن گرفته شده است. نزد برخي فرماندهان اين ابهام نيز وجود دارد كه مبادا وضع جوي تغيير كند و موجب گم شدن تعداد زيادي از نيروها شود؛ امّا از نظر آقاي صفوي عمليات بايد آغاز شود و در صورتي كه وضعيت جوّي نامناسب پيش آمد, دستور عقبنشيني داده ميشود. به عقيدهي وي در مرحله طراحي عمليات به اندازه كافي احتياط شده است و اگر قرار باشد يگانهاي عملكننده نيز احتياط كنند پس نبايد با دشمن جنگيد. برادر صفوي خطاب به برادر فدوي مسئول اطلاعات نيروي دريايي سپاه گفت: «كسي بايد فرمانده يگان باشد كه دريا و عمليات را بشناسد.» وي با وارد كردن عنصر اعتقادي, به بحث در اين زمينه خاتمه داد و گفت: «برخدا توكل كنيد و به حول و قوه الهي طبق دستور كتبي قرارگاه، عمليات را شروع كنيد و بقيه امور را به عهده خداوند بگذاريد.»[۲] با هدف شروع عمليات, همه فرماندهان و مسئولان واحدها در تلاش براي راه انداختن گردانها و حل مسائل پيشرو هستند و هر كس نكتهاي به ذهنش ميرسد و آن را مفيد ميداند مطرح ميكند. صاف بودن آسمان, مشاهده قبضههاي توپ را براي هواپيماهاي دشمن ممكن كرده است لذا دستور داده شد توپها با چادر استتار شوند.[۳] ساعت 15:20 اولين گروه توپها شروع به شليك كردند. از ساعت 16 صداي توپخانه سنگين منطقه را فرا گرفت.[۴] ساعتي بعد شنود قرارگاه گزارش داد: دشمن اعلام كرده 22 شناور ايراني را رؤيت كرده است.[۵] به ناوتيپ اميرالمؤمنين دستور داده شد به سرعت شناورها بيفزايد. در ساعت 18 گزارش شنود حاكي است كه دشمن در آمادگي به سر ميبرد. 35 دقيقه بعد خبر رسيد شناورهاي ناوتيپ نزديك هدف هستند. از سوي ديگر دشمن روي شبكه بيسيم ادعا كرده سومين قايق ايرانيها را هم به آتش كشيده است, گزارشها دلالت بر درگيري نزديك دو طرف دارد نيروهاي عراقي درخواست شناور كردهاند. نيروهاي خودي در حال دور زدن اسكله العميه هستند. با وجود آنكه در ابتداي حركت شناورها, وضعيت دريا نسبتاً آرام بود[۶] اما ساعت 19:40 برادر تقوي فرمانده ناو تيپ اميرالمؤمنين(ع) اعلام كرد به دليل تغييرات فشار آب, وضعيت آن در حال خراب شدن است؛ لذا خواهان شروع حمله شد كه فرمانده قرارگاه آقاي حسينيتاش نيز موافقت كرد[۷] و قايقها آتش خود را به سمت نيروهاي مستقر در اسكله هدايت كردند. توپخانه نيز به شليكهاي خود افزود. حدود 2 ساعت مواضع دشمن از دور و نزديك مورد تعرض آتش قرار گرفت. اين وضعيت تا ساعت 22 ادامه داشت اما نفوذ به اسكله و بالارفتن از آن ميسر نشد لذا شناورها به انهدام بسنده كرده و به عقب بازگشتند.[۸] ( ضميمه دارد). پس از تجهيز و آرايش مجدد، حدود ساعت 2 بامداد 19/10/66 بار ديگر شناورها به سمت اسكله حركت نمودند كه اين هجوم نيز نزديك به دو ساعت طول كشيد. با نزديك شدن روشنايي صبح و احتمال حمله هوايي دشمن، شناورها بنا به دستور عقبنشيني كردند. در اين عمليات توپخانه 3000 گلوله توپ و شناورها 1000 گلوله ادوات را به سوي اسكلهها شليك كردند كه خسارات فراواني به دشمن وارد شد. همچنين سه شناور دشمن آسيب كلي ديد و احتمالاً غرق شد.[۹] بر اساس اطلاعيه ستاد كل سپاه در جريان اين عمليات, علاوه بر اينكه 120 تن از نيروهاي ارتش عراق كشته يا مجروح شدهاند, خساراتي به تجهيزات و تأسيسات اسكلههاي البكر و العميه نيز وارد شد.[۱۰] از سوي ديگر، فرمانده نيروي دريايي و دفاع ساحلي عراق مدعي است 13 قايق ايران را منهدم و 5 قايق ديگر را با تجهيزات موجود در آن به غنيمت گرفته است.[۱۱]
گزارش- 623
عدم رعايت حفاظت عمليات در پشت جبهه و قطع ارتباط خطآهن لرستان از مشكلات جبهه جنوب است. به گزارش راوي مركز مطالعات و تحقيقات جنگ از مقر نيروي زميني سپاه در فاو، بهرغم اينكه عمليات در منطقه فاو عملاً منتفي شده, اما كار در اين منطقه همچنان ادامه دارد. در اين ميان مسئله عدم رعايت مسائل حفاظتي بيش از هر امر ديگري موجب نگراني شده است. "بخشنده" يكي از مسئولان قرارگاه كربلا اظهار كرد: «در شهر اهواز همه ميگويند شما ميخواهيد در فاو عمليات كنيد.» وي علت اين مسئله را تعويض برگههاي تردد در محور فاو به وسيله سازمان حفاظت دانست و گفت: «برگه محور فاو دو بار در تاريخهاي 6 و 18/10/1366 (امروز) تعويض گرديد در حالي كه برگه محورهاي شلمچه و هور فقط در 6/10/1366 تعويض شد.»[۱۲] موضوع ديگري كه در جبهه جنوب اين روزها مسئلهساز شده، قطع ارتباط خطآهن در منطقه لرستان است. آخرين خبر از وضعيت پل بمباران شده "تلهزنگ" حاكي است كه از بعدازظهر شنبه گذشته كه جنگندههاي عراق پل "تلهزنگ" واقع در بخش "پاپي" استان لرستان را بمباران كردند تاكنون تردد مسافرين قطارها به صورت مبادلهاي انجام ميگيرد. بخشدار "پاپي" در تماسي با خبرگزاري جمهوري اسلامي ضمن اعلام اين مطلب گفت قطارها از شهرهاي "دورود" و "انديمشك" حركت كرده و در محل بمباران شده توقف كرده و مسافرين با عبور از روي پل ويژه عابر پياده به دو طرف منتقل ميشوند. وي گفت: «با وضع موجود انتقال محموله به طرفين پل مقدور نيست. تلاش جهت ترميم و بازسازي پل بمباران شده ادامه دارد.»[۱۳]
گزارش- 624
در آستانه عمليات بيتالمقدس2 و در حالي كه عموم يگانهاي عملكننده با كمبود امكانات روبهرو هستند، امروز آقاي احمدپور يكي از معاونان وزير سپاه به قرارگاه نيروي زميني سپاه آمد و مواردي از وضعيت خريدهاي وزارت سپاه را گزارش كرد. وي گفت به دليل كمبود ارز خارجي كه ناشي از خرابي وضعيت اقتصادي كشور است, قدرت خريد خود را از دست دادهايم.[۱۴] با اين حال, سپاه مصمم است عمليات شمال غرب را به هر نحو ممكن اجرا كند و ارزش آن را به تداومش مشروط كرده است. فرمانده نيروي زميني سپاه (علي شمخاني) در اينباره اعلام كرد: «كسي گمان نكند كه صدام با اين عمليات شكست خواهد خورد، بلكه براي شكست عراق بايد استمرار عمليات داشته و ايام درگيري با عراق را بايد بالا ببريم.»[۱۵] در همين راستا قرارگاهها و يگانها خود را براي آغاز عمليات آماده ميكنند. فرمانده قرارگاه قدس برادر عزيز جعفري، در جلسه مسئولان قرارگاه, جديدترين تصميم فرمانده نيرو را براي مأموريت قرارگاه اعلام كرد. وي گفت: «مأموريت جديد ما روي ارتفاعات قميش، دولبشك، آمدين، دشت بالوسه و تپه باشقله (باش قلعه) [كه در ميان ارتفاع آمدين و دولبشك واقع است] ميباشد.»[۱۶] در زمينه كسب آمادگي يگانها، امروز لشكر10 سيدالشهدا به وضعيتي اطمينانبخش رسيد و با كشيدن كابل روي رودخانه قلعهچولان توانست امكانات خود را از آب عبور دهد. امري كه تلاش زيادي براي آن انجام گرفت ولي تاكنون ناموفق مانده بود.[۱۷]
گزارش- 625
پالايشگاه نفت تبريز را امروز يك هواپيماي عراقي بمباران كرد. اين حمله ساعت 12:10 ظهر و همزمان با برگزاري نمازجمعه، انجام شد. به گزارش خبرگزاري جمهوري اسلامي, به لولههاي اصلي و مخازن سوخت خسارتهايي وارد آمد و واحدهايي از پالايشگاه نيز دچار آتشسوزي شد. به دليل تعطيلي روز جمعه كه كارگران در واحدهاي خود مستقر نبودند، اين حمله تلفات جاني نداشت. در پي انعكاس اخبار حمله به پالايشگاه تبريز, مردم به طرف جايگاههاي توزيع بنزين هجوم آوردند و صفهاي طويلي در مقابل پمپبنزينها ايجاد كردند.[۱۸] گزارش مسئولان استانداري آذربايجان شرقي حاكي است كه بر اثر اين بمباران 4 نفر از كارگران پالايشگاه مجروح شدند. براساس اين خبر خسارات وارده تأثير چنداني در ادامه فعاليت پالايشگاه نخواهد داشت.[۱۹] همچنين در ساعت 13:15، هواپيماهاي عراقي به حريم هوايي شهرستان اروميه تجاوز كردند. به گزارش خبرگزاري جمهوري اسلامي هواپيماهاي متجاوز بر اثر آتش شديد پدافند هوايي مستقر در منطقه از حريم هوايي اين شهرستان خارج شدند.[۲۰] خبرگزاري آلمان غربي حمله هوايي به پالايشگاه تبريز را واكنش عراق به تلاش سوريه تلقي كرد. به گزارش اين خبرگزاري, بيانيه نظامي عراق درباره اين حمله پس از پخش يك نطق طولاني "صدام حسين" پخش شد. صدام طي اين پيام، به كشورهايي كه نامشان برده نشد, هشدار داد. او به كشورهايي انتقاد كرد كه به نظرش براي خنثيسازي فشارهاي وارده به ايران تلاش ميكنند. در اين بيانيه نيز گفته شده است: «هواپيماهاي ما به سيستمهاي دفاع هوايي دشمن نفوذ كرده و ضمن به آتش كشيدن پالايشگاه و منهدم ساختن آن, ايران را از يك منبع عمده براي تأمين سوخت ماشين جنگي خود محروم ساختند. ... حملات هوايي كه حمله امروز اولين آنها در سال نو ميلادي ميباشد عليه تأسيسات نفتي ايران ادامه خواهد يافت و ضربات سنگينتري بر ايران و بيش از آنچه كه تاكنون متحمل شده وارد خواهد آمد.»[۲۱]
گزارش- 626
در پي شايعه خروج يك ناو هليكوپتربر امريكا از خليجفارس, سه سناتور امريكايي در كويت مذاكراتي را با مقامات اين كشور دربارهي هزينه اسكورت نفتكشهاي كويتي انجام دادند. به گزارش رويتر, سناتور "وارن رادمن" به خبرنگاران گفت كه اين سه سناتور جمهوريخواه عمليات رفتوآمد يازده نفتكش كويتي ثبت شده در امريكا و نيز هزينههاي مربوط به اسكورت آنها را مورد بررسي قرار دادهاند. برخي از نمايندگان كنگره امريكا گفتهاند كه اين اسكورت كه از ژوئيه گذشته آغاز گرديد براي واشنگتن ماهانه سي ميليون دلار هزينه در بردارد. نيروي دريايي امريكا كه حدود سي كشتي جنگي در منطقه دارد تاكنون بيست و سه كاروان كويتي را در خليجفارس اسكورت كرده است، يك كميته فرعي مجلس نمايندگان امريكا در اكتبر گذشته تصويب كرد كه براي هر مورد اسكورت دويست و پنجاه هزار دلار از كويت اخذ گردد. اين لايحه بايد به تصويب كنگره برسد.[۲۲] از سوي ديگر، راديو بيبيسي خبر داد: "فرانك كارلوچي" وزير دفاع امريكا موضوع تصميم امريكا براي بيرون بردن رزمناوهاي خود از خليجفارس را تكذيب كرده است. پرزيدنت "ريگان" هم در واشنگتن قاطعانه گفت كه دستوري براي كاهش فوري نيروي دريايي امريكا در حوزه خليجفارس نداده است. با اين حال به گزارش بيبيسي امريكا در نظر دارد در ماه آينده 2 رزمناو بزرگ يعني ناو هليكوپتربر "اوكيناوا" و رزمناو "آيوا" به همراه چند ناوچه آن را از حوزه خليجفارس بيرون ببرد. ظاهراً اين اقدام به منظور كاهش هزينهها انجام ميگيرد.[۲۳] راديو كلن نيز در مورد نگراني كويت گفت: «كويت كه بيش از ديگر كشورهاي عربي منطقه خليج[فارس] در معرض خطر قرار دارد مايل نيست كه امريكا تا جايي كه به امر حراست كشتيهاي نفتكش كويت مربوط ميگردد، نيروي دريايي خود را در آن منطقه كاهش بخشد.»[۲۴] آنچه موجب تغيير و تحول در ماهيت توان نظامي امريكا شده مربوط به استراتژي نظامي ايران در خليجفارس ميباشد. بنا به گزارش يونايتدپرس، "كارلوچي" در جريان ديدار از خليجفارس در اين باره گفت: «ماهيت تهديد ايران عليه نيروهاي امريكا در خليج[فارس] تغيير كرده است.» به عقيدهي وي, امكان تجديد نظر براي حضور نيروي دريايي امريكا وجود دارد. وي همچنين گفت: «به طور يقين اينك نوع ديگري از تهديدي كه پنج ماه قبل بود، وجود دارد. پنج ماه قبل ما نگران مينها بوديم. اكنون روي هم رفته مشكل مينها برطرف شده است، گرچه آنها ميتوانند به سرعت ظاهر شده و بار ديگر مين كار بگذارند.»[۲۵] در وضعيتي كه شايعه خروج برخي ناوهاي امريكا از خليجفارس مطرح است اتحاد جماهير شوروي ناو دريايي ديگري به خليجفارس اعزام كرده است. به نوشته روزنامه "ايزوستيا", چند روز پيش ناوشكن "استويتس" براي اسكورت كشتيهاي بازرگاني شوروي در خليجفارس راهي اين منطقه شد. به گزارش اين روزنامه علت اتخاذ تصميم اعزام يك ناو ديگر شوروي به خليجفارس اين است كه پيشنهادهاي شوروي درباره تأمين امنيت كشتيراني در اين منطقه مورد پشتيباني مطلوب قرار نگرفت.[۲۶]
گزارش- 627
مجلس مصر، ايران را به خاطر عدم پذيرش صلح مورد سرزنش قرار داد. به گزارش راديو بيبيسي طي بيانيهاي كه مجلس عراق و مجلس مصر بعد از ديدار رفعتالمحجوب رئيس مجلس مصر در عراق منتشر كردند، ممانعت تهران از قبول اقدامهاي صلح را محكوم كردند. همچنين به گزارش خبرگزاري عراق, در اين بيانيه مجلس مصر و عراق بر همبستگي خود با كشورهاي خليج عربي (فارس) در مقابل تجاوزات و تهديدات ايران تأكيد كردند.[۲۷] همچنين مطبوعات كويت در سالگرد تأسيس ارتش عراق، نيروهاي مسلح اين كشور را سپر قدرتمند اعراب در دروازههاي شرقي جهان عرب توصيف كردند. اين روزنامهها در صفحات متعددي عكسهايي از سربازان عراقي در جبهههاي جنگ و اسراي ايراني چاپ كردهاند كه از پيروزيهاي ادعايي رژيم عراق حكايت ميكند.[۲۸]
گزارش- 628
ايران و عراق, براي احداث خطوط لوله نفت در حال حاضر سرگرم گفتوگوهاي جداگانه با تركيه هستند. خبرگزاري رويتر علاوه بر اين خبر, گزارش داد كه دو كشور درگير جنگ خواهان داشتن مسيرهاي امن براي صادرات نفتي خود به دور از خليجفارس مخاطرهآميز ميباشند. به نقل از منابع خبري وزارت انرژي تركيه، عراق براي احداث سومين خط لوله نفتي پيشنهادي كه بتواند ظرفيت صادراتي نفتش را از طريق تركيه به مديترانه به 8/1 ميليون بشكه در روز برساند پيش از اين با مقامات ترك بحث و گفتوگو كرده است. اين منابع خبري همچنين اعلام كردند كه گفتوگوهاي تركيه با عراق در مورد احداث يك رشته خط لوله جديد با ظرفيت 300 هزار بشكه در روز به خوبي پيش ميرود و احداث خط لوله از شمال شهر نفتخيز "كركوك" عراق به "باتمان" در جنوب شرقي تركيه در سال جاري آغاز ميشود. عراق نفت را از طريق دو رشته خط لوله موازي به طول 1000 كيلومتر (620 مايل) از كركوك به "يومورتاليك" در خليج "اسكندرون" صادر ميكند. يادآوري ميشود ميزان صادرات نفت عراق از ميانگين روزانه يك ميليون بشكه در سال 1986 افزايش يافته است.[۲۹] در ادامه گزارش آمده است همچنين مقامات جمهوري اسلامي ايران در آنكارا در مورد احداث خط لوله به درياي مديترانه با مقامات ترك به گفتوگو پرداختهاند. هدف از احداث اين خط لوله ايجاد ظرفيت صادراتي به ميزان 500 هزار تا يك ميليون بشكه در روز ميباشد.
گزارش- 629
كميته بينالمللي صليبسرخ آمار اسراي عراقي و ايراني را كه نمايندگان اين كميته اجازه يافتهاند طي سال گذشته با آنان ملاقات كنند، اعلام كرد. يك سخنگوي كميته بينالمللي صليبسرخ به خبرگزاري رويتر گفت كه 12747 اسير ايراني در 10 اردوگاه عراق نگهداري ميشوند. نمايندگان صليبسرخ همچنين طي سال گذشته از 15 اردوگاه اسراي عراقي در ايران بازديد كردهاند. نمايندگان صليبسرخ تعداد كل اين اسرا را 50182 نفر ذكر كردهاند. اين سخنگو تأكيد كرد كه اين آمار تنها مربوط به اسيراني ميشود كه اجازه ملاقات و ثبت نام آنها را يافتهاند و آمار واقعي ممكن است بيشتر باشد. وي گفت: «طرفين درگير در جنگ هفت ساله خليج(فارس) هيچ يك, مقررات بينالمللي را در مورد آگاه ساختن كميته بينالمللي صليبسرخ از وضعيت اسرا به طور كامل رعايت نكردهاند.»[۳۰] ضميمه گزارش 622: عمليات ايذايي روي اسكلههاي العميه و البكر اسكلههاي العميه و البكر چشمهاي عراق براي كنترل تمامي حركات در شمال خليجفارس بود. به همين دليل عليرغم موفقيت جمهوري اسلامي در عمليات كربلاي3 (9/6/1365) براي انهدام تأسيسات نظامي مستقر در آنها, مجدداً اقدام به تجهيز و تقويت آنها كرد. نيروي دريايي عراق با استفاده از رادارهاي اطلاعاتي مستقر در اسكلهها علاوه بر ردگيري كشتيها ميتوانست جنگندههاي خود را در تهاجم به اهداف راهنمايي كند. اسكله العميه در فاصله حدود 27 كيلومتري و اسكله البكر در فاصله 38 كيلومتري از ساحل رأسالبيشه احداث شدهاند. اين اسكلهها به ترتيب داراي 957 و 995 متر طول بوده و عرض آنها نيز از 2 تا 105 متر متفاوت ميباشد. يكي از ويژگيهاي جوّي منطقه عملياتي تلاقي آبهاي خورعبدالله و اروندرود است كه موجب تلاطم آب و جزر و مدّ شديد در اين نقطه به خصوص در فصل زمستان ميشود. اين پديده طبعاً بر تمامي حركتهاي دريايي در منطقه تأثير ميگذارد. محدوديت امكانات نيروي دريايي سپاه با وجود چنين پديدهاي, انجام هرگونه عملياتي را در اين منطقه با مشكلات فراوان روبهرو ميكرد, لذا براي عمليات، طرح به كارگيري توپخانه و نيروهاي هجومي به طور مشترك تنظيم گرديد. اين مأموريت به ناوتيپ اميرالمؤمنين(ع)، تيپ پدافند هوايي امام سجاد(ع) و تيپ توپخانه 42 يونس از يگانهاي نيروي دريايي سپاه محول شد. طبق طرح مانور تيپ يونس با توپهاي 155, 130 و 122 ميليمتري (كاتيوشا) و موشكانداز 240 ميليمتري مأموريت داشت قبل از آغاز حمله حجم آتش مؤثر روانه اسكلهها كند، پس از آن ناوتيپ اميرالمؤمنين(ع) ميبايست با حدود 40 فروند شناور مجهز به سلاحهاي 107 ميليمتري (مينيكاتيوشا)، 106 ميليمتري، 23 ميليمتري و دوشكا اسكله العميه را مورد حمله قرار دهد. علاوه بر اين، تيپ امام سجاد(ع) با حدود 15 شناور مجهز به توپهاي ضدهوايي, مأموريت تأمين جناح راست عمليات و جلوگيري از درگيري احتمالي ناوچهها و هليكوپترهاي دشمن با شناورهاي هجومي به العميه را بر عهده داشت. ضعف امكانات مانع بزرگي در انجام موفقتر اين عمليات گرديد. قايقهاي عاشورا كه شناورهاي اين عمليات بودند براي شرايط جوي حداكثر "فورس 1" ساخته شدهاند و وضعيت ايدهآل براي آنها نبود موج است، در غير اين صورت هرچه موج بالاتر رود ميزان كارآيي آنها كم و ميزان آسيبپذيريشان زياد ميشود. چنانكه مواجهه با موج بيشتر از يك متر (فورس 3) به اضافه سنگيني وزن تجهيزات درون شناورها سبب واژگوني چند فروند از آنان گرديد كه نيروهاي آنها به شناورهاي ديگر منتقل شدند. همچنين 8 فروند شناور ديگر نيز به علل گوناگون از جمله ورود آب به موتور آنها از كار افتاد كه بعضي از آنها به موقع براي اجراي عمليات تعمير گرديدند.[۳۱]
منابع و مآخذ روزشمار 1366/10/18
- ↑ سند شماره 1561, مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: دفترچه راوي نيروي دريايي در عمليات البكر و العميه (سعيد سرمدي), ص 7.
- ↑ همان, صص1 تا 3.
- ↑ همان, ص4 مكرر.
- ↑ همان, صص 8 و 9.
- ↑ همان, صص 10 و 11.
- ↑ همان, ص10 مكرر.
- ↑ همان, صص 11 تا 14 مكرر.
- ↑ روزنامه رسالت, 19/10/1366, ص 2, تهران - خبرگزاري جمهوري اسلامي.
- ↑ سند شماره 226185 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: منابع سياسي داخلي, 24/10/1366, صص 2 تا6.
- ↑ روزنامه اطلاعات, 20/10/1366, ص 14, سرويس سياسي.
- ↑ خبرگزاري جمهوري اسلامي, نشريه "گزارشهاي ويژه", شماره 297, (21/10/1366), ص2, بصره - خبرگزاري عراق, 20/10/1366.
- ↑ سند شماره 1614 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: دفترچه راوي قرارگاه خاتم 1 (جواد زمانزادهدربان), ص 136.
- ↑ خبرگزاري جمهوري اسلامي, نشريه "گزارشهاي ويژه", شماره 294, (18/10/1366), ص 16, خرمآباد - خبرگزاري جمهوري اسلامي, 17/10/1366.
- ↑ سند شماره 1578 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: دفترچه راوي قرارگاه نيروي زميني (مجيد مختاري), صص 15 تا 17.
- ↑ سند شماره 1577, مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: دفترچه راوي قرارگاه نيروي زميني (مجيد مختاري), ص 119.
- ↑ سند شماره 1571, مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: دفترچه راوي قرارگاه قدس در عمليات بيتالمقدس2 (علي مژدهي), ص 59.
- ↑ همان, ص55.
- ↑ خبرگزاري جمهوري اسلامي, نشريه "گزارشهاي ويژه", شماره 295, (19/10/1366), ص4, تبريز - خبرگزاري جمهوري اسلامي, 18/10/1366.
- ↑ خبرگزاري جمهوري اسلامي, نشريه "گزارشهاي ويژه" شماره 296, (20/10/1366), ص 10, تبريز - خبرگزاري جمهوري اسلامي, 19/10/1366.
- ↑ مأخذ 18, ص4, اروميه - خبرگزاري جمهوري اسلامي, 18/10/1366.
- ↑ مأخذ 18, ص 5, بغداد - خبرگزاري آلمانغربي, 18/10/1366.
- ↑ مأخذ 18, صص 27 و 28, تهران - خبرگزاري جمهوري اسلامي, 18/10/1366.
- ↑ مأخذ 13, ص 20, راديو بي.بي.سي., 17/10/1366.
- ↑ مأخذ 13, صص 21 و 22, راديو كلن, 17/10/1366.
- ↑ مأخذ 18, صص 31 و 32, منامه - خبرگزاري يونايتدپرس, 18/10/1366.
- ↑ مأخذ 13, ص 21, راديو مسكو, 17/10/1366.
- ↑ مأخذ 18, ص 9, بغداد - خبرگزاري فرانسه, 18/10/1366.
- ↑ مأخذ 13, ص 4, كويت - خبرگزاري جمهوري اسلامي, 17/10/1366.
- ↑ مأخذ 13, صص 24 و 25, آنكارا - خبرگزاري رويتر, 17/10/1366.
- ↑ مأخذ 13, صص2 و 3, ژنو - خبرگزاري رويتر, 17/10/1366.
- ↑ مأخذ9, صص 2 تا 6.