1362.01.28
| روزشمار جنگ سال 1362 1362.01.28 | |
|---|---|
| نامهای دیگر | بیست و هشت فروردین |
| تاریخ شمسی | 1362.01.28 |
| تاریخ میلادی | 17 آوریل 1983 |
| تاریخ قمری | 3 رجب 1403 |
گزارش - 705
امروز جلسه‌‌ای با حضور تعدادی از فرماندهان قرارگاه‌های خاتم‌الانبیا(ص)، کربلا و نجف* تشکیل شد. در این جلسه دلایل ناکامی در عملیات و نقاط ضعف و قوت عملکرد نیروهای خودی مورد بررسی قرار گرفت. در ابتدای جلسه، فرماندهان قرارگاه کربلا (احمد کاظمی و سرهنگ سلیمانجاه) خلاصه‌‌ای از عملیات و مشکلات و نواقص آن را توضیح دادند. احمد کاظمی درمورد مهم‌ترین موضوعات و مسائل قرارگاه‌های عملیاتی تحت امر قرارگاه کربلا گفت: «در مرحله اول این عملیات، کربلای1 و 4 در خط 139 الحاق داشتند، اما فرماندهی آنها از این جریان اطلاع نداشتند و تقریباً کنترل این عملیات از دست فرماندهی کربلای4 خارج شده بود، به‌طوری‌که نیروها از مسیر اصلی منحرف شده و در عمق منطقه، یک قرارگاه دشمن را منهدم کردند، اما منطقه را پاک‌سازی نکرده بودند. این نیروها خط مقدم دشمن را در 45 دقیقه گرفتند. نیروهای قرارگاه کربلای2 چون نیرو کم داشتند با ناباوری وارد عملیات شدند و با این حساب تپه175 و خاکریز سوم دشمن را هم گرفتند، اما کم‌کم دشمن خاکریز سوم را از ما گرفته و درحال عقب‌نشینی هستیم که بیشتر نارسایی‌ها ازجانب دو گردان ادغامی بود. فرماندهی کربلای5، که تنها قرارگاهی بود که اسیر گرفت، می‌گویند ما ارتفاع129 را گرفتیم و خود اسرا می‌گفتند که عمق میدان مین به بیش از 1000 متر می‌رسید. فرماندهان می‌گویند که ما محور کم داشتیم و نتوانستیم سازمان دشمن را از بین ببریم. زمان شروع عملیات هم دیر بود و ما باید عملیات را ساعت 7 بعدازظهر شروع می‌کردیم.» وی در پایان اضافه کرد: «در کل قرارگاه حدود 350 نفر مفقود از سپاه و 25 نفر از ارتش داشتیم.»**[۱] سپس سرهنگ سلیمانجاه درباره مشکلات قرارگاه‌های کربلای1 و کربلای4 در جناح راست عملیات قرارگاه کربلا گفت: «ازجمله مشکلات ما دیر پای کار آمدن قرارگاه کربلای4 بود، تاحدی‌که تانک‌های این قرارگاه شب عملیات به منطقه آمدند و حتی آمدن تانک‌های این قرارگاه در شب عملیات باعث پاره‌شدن سیم‌ها و قطع ارتباط قرارگاه کربلای4 با کربلای1 شد.» وی همچنین درمورد مشکل ادغام نیروهای ارتش و سپاه در قرارگاه کربلای4 اظهار کرد: «ازجمله نواقص بسیار عمده این قرارگاه ادغام دیرهنگام دو یگان کربلای4 [لشکر14 امام حسین(ع) از سپاه و تیپ2 لشکر77 خراسان از ارتش] بود که باعث بروز مشکلات زیادی شد. ضمن آنکه وقتی دو گردان باهم ادغام شدند استعداد گردان‌های ادغامی حدود 800 نفر شد که کنترل آن توسط یک فرمانده گردان عملاً امکان‌پذیر نبود.» فرمانده لشکر21 حمزه سپس درمورد الحاق نیروهای دو قرارگاه کربلای 1 و 4 که از مشکلات حین عملیات بود و احمد کاظمی نیز به آن اشاره کرد، گفت: «الحاق چند نفر نیروی گم‌شده باهم را نمی‌توانیم الحاق دو یگان بنامیم.» وی مشکل دیگر عملیات را این‌گونه تشریح کرد: «دشمن با کمین‌هایش در مقابل ما یک خط تشکیل داد و تانک‌هایش را از دسترس نیروهای ما دور نگه داشت و ما با حجم بالای نقل‌وانتقالات، دشمن را هوشیار کردیم.»[۲] پس از گزارش فرماندهان قرارگاه کربلا، فرماندهان قرارگاه نجف به طرح مسائل و مشکلات قرارگاه خود پرداختند. سرهنگ منوچهر دژکام فرمانده قرارگاه نجف (ارتش)، درمورد عملیات یگان‌های این قرارگاه گفت: «باید در تاریخ ثبت بشود که ما از چه موانعی عبور کردیم، خصوصاً اینکه دشمن از تک ما کاملاً اطلاع داشت به‌طوری‌که یک اسیر می‌گفت ساعت 10 شب به ما اطلاع دادند که ایرانی‌ها ساعت 11 شب حمله خواهند کرد.» وی سپس اشکالات عملیات را به این ترتیب برشمرد: 1. ضعف فرماندهی در کلیه سطوح. 2. ضعف تشکیلات. 3. ضعف تجهیزات و کمبود آن. 4. ضعف آموزش و اطلاعات. 5. نبود تبادل اطلاعات بین سپاه و ارتش. 6. دور بودن فرماندهان یگان‌های ادغامی از یکدیگر. 7. آتش شدید دشمن در تمام ساعات عملیات. 8. تجمع نیروهای خودی و افزایش تلفات. 9. عدم تخلیه سریع شهدا و مجروحان. 10. تک در تاریکی شب باوجود موانع بسیار زیاد. 11. ضعف در توجیه نیروهای عمل‌کننده. 12. کمبود کادر و نیروهای کارآزموده. 13. نداشتن پشتیبانی نزدیک هوایی. 14. برتری آتش پشتیبانی قرارگاه کربلا به‌جای قرارگاه نجف. 15. توجیه‌نبودن نیروها و فرماندهان به زمین عملیات. 16. کامل‌نبودن آموزش برخی نیروهای بسیج و فرماندهان گردان‌ها.[۳] پس از وی، فرمانده دیگر قرارگاه نجف محمدابراهیم همت نیز در سخنانی مهم‌ترین مشکلات این عملیات را آتش شدید دشمن، نبود نور ماه، آموزش ضعیف نیروها و ضعف در ارتباط فرماندهی با نیروها ذکر کرد و عریض‌بودن معابر و حجم آتش توپخانه خودی در مقایسه با عملیات‌های گذشته را ازجمله نقاط قوت عملکرد نیروهای خودی دانست.[۴] آثار ناکامی در این عملیات در برخی موارد در میان گفت‌وگوی فرماندهان نمایان می‌شد؛ مطالبی که غلامعلی رشید و سرهنگ صیاد شیرازی در این جلسه بیان کردند یکی از آن موارد است. غلامعلی رشید دغدغه خود را این‌طور بیان کرد: «دیشب تلویزیون عراق منطقه را نشان داده و جنازه‌های ما را هم نشان داده، مردم می‌پرسند قضیه چه بوده؟» سرهنگ صیاد شیرازی نیز به مطلبی اشاره کرد که نشان‌دهنده سختی‌ها و مشکلات عملیات و امکان بهره‌گیری از تجربیات این عملیات برای آینده بود، وی گفت: «ما بعد از عملیات رمضان کم‌کم طعم شکست را چشیده‌ایم و این لطف خداست که ما دراین‌بین به نقاط ضعف خود پی برده‌ایم، ولی باید بدانیم که این در گرماگرم عملیات است و یقیناً مضراتی دارد که باید جلو آن را بگیریم و در آینده این شکست را بررسی کنیم.»[۵] محمدابراهیم همت در پایان عملیات در گفت‌وگویی با راوی مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ (اصغر معرفت‌جو) درخصوص نحوه عملکرد نیروهای خودی در سه محور، ضعف‌ها، معایب و محاسن عملیات، مواردی را به‌صورت جمع‌بندی بیان کرد که مهم‌ترین آنها بدین شرح است: الف) ضعف‌های عملیات 1. نبودن جاده از نقطه رهایی تا خط خودی و از آنجا به خط دشمن. (ما فقط 2 تا جاده توانستیم بکشیم یکی از پیچ‌انگیزه به 112 و یکی هم از دیدگاه یاسر به 143). 2. تاریکی مطلق هوا، استفاده‌نکردن از نور مهتاب. 3. تراکم نیرو در یک منطقه محدود (زمین محدود). 4. قدرت عمل دست فرمانده لشکر نبود و تصمیم‌گیری از رده بالا می‌شد که این مورد کیفیت مانور را از فرماندهان می‌گرفت. (البته مانور بهترین مانور بود.) 5. کمبود کیفیت نیروها خصوصاً در آموزش و کادر. (ما نتوانستیم به توپخانه و عقبه دشمن برسیم و قرارگاه تاکتیکی دشمن و نقطه هدایت دشمن دست‌نخورده ماند. درحقیقت ما به نیروهای اصلی دشمن نزدیم و با جیش‌الشعبی درگیر می‌شدیم.) 6. نتوانستیم از آتش موشک و تانک و 106 خوب استفاده کنیم. 7. برای عقب‌نشینی طرحی نداشتیم. ب) معایب عملیات 1. غرور خصوصاً از ناحیه برادران ارتش. 2. آتش سنگین دشمن. وی همچنین عبور نیروها از موانع، آتش مؤثر توپخانه خودی، انهدام تعداد فراوانی از نیروهای دشمن و استقامت نیروها در طول عملیات را از محاسن عملیات برشمرد.*سند شماره 220/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش راویان قرارگاه خاتم(ص) در عملیات والفجر1 (جواد زمان‌زاده و محسن رخصت‌طلب)، 28/1/1362، صص 68 - 66
گزارش - 706
ارتش عراق امروز علاوه‌بر گلوله‌باران آبادان و قصرشیرین، مدعی شد که چهار هدف دریایی و یک بالگرد ایران را در خلیج‌فارس منهدم کرده است. در حملات توپخانه‌‌ای دشمن به شهر آبادان 3 واحد مسکونی ویران و به قسمتی از ساختمان یک بانک خساراتی وارد شد.[۶] نیروهای عراقی همچنین شهر ویران‌شده و خالی از سکنه قصرشیرین را به‌مدت دو ساعت هدف آتش سنگین توپخانه‌های دوربرد قرار دادند.[۷] علاوه‌براین، عراق با انتشار اطلاعیه‌‌ای مدعی شد که نیروهای این کشور به چهار هدف دریایی ایران حمله کرده‌اند.** رادیو صوت‌الجماهیر به نقل از اطلاعیه 1064 فرماندهی کل نیروهای مسلح عراق دراین‌باره گفت: «برای آنکه عراقی‌های شجاع در امنیت و صلح زندگی کنند و سرزمین و آسمان و آب و راه‌های آنها دور از شر و تشنج و تجاوز بماند، نیروهای مسلح قهرمان ما به فعالیت‌های زمینی، دریایی و هوایی خود علیه نیروهای ایران ادامه می‌دهند که نتایج دیشب و امروز آن چنین بوده است: نیروی دریایی ما صبح امروز، 7 هدف دریایی دشمن را در منطقه خور موسی در شمال‌شرقی خلیج عربی [فارس] که قصد ورود به بندر [امام] خمینی را داشتند کشف کردند و واحدهای دریایی قهرمان ما با آنها مقابله و با شدت و شجاعت به آنها حمله کرده و توانستند هدف‌های دشمن را به‌طور مستقیم و مؤثر مورد اصابت قرار دهند و 4 هدف دریایی از آنها را بدین نحو منهدم و غرق کردند. نخستین هدف دریایی در ساعت 9:44 دقیقه صبح، دومین هدف دریایی در ساعت 10:58 دقیقه صبح، سومین هدف دریایی در ساعت 10:43 دقیقه بعدازظهر و چهارمین هدف دریایی در ساعت 2:30 دقیقه بعدازظهر.»[۸] ستاد فرماندهی کل نیروهای مسلح عراق همچنین مدعی شد: «در ساعت 12:02 بعدازظهر امروز، یک گروه از جنگنده‌های ما به یک هلیکوپتر توپ‌دار متجاوز ازنوع شینوک* در شمال‌شرق خلیج عرب [فارس] نزدیک منطقه بندر البکر حمله برده و ضربه سنگینی به آن وارد کردند، به‌طوری‌که هنگام سقوط از بدنه آن دود بلند می‌شد.»[۹]
گزارش - 707
واحد مرکزی خبر درباره کمک‌های همه‌جانبه کشورهای عرب حاشیه جنوبی خلیج‌فارس به عراق به نقل از یک هفته‌نامه مخالف دولت عراق و همچنین براساس اظهارات شاهدان عینی، اعلام کرد: در روزهای اخیر، روزانه به‌طور متوسط 400 تا 500 خودرو باری حامل اجناس مختلف از العبدلی کویت و ازطریق جاده صفوان - بصره وارد عراق می‌شود.[۱۰]
گزارش - 708
در دو عملیات تعرضی عناصر مسلح غیرقانونی در منطقه کامیاران و صائین‌دژ و دو عملیات پرتاب نارنجک و مین‌گذاری، 37 تن از افراد خودی شهید یا زخمی شدند. همچنین در عملیات نیروهای خودی در منطقه عمومی پسوه، چندین روستا پاک‌سازی شد و تلفاتی نیز به افراد مسلح ضدانقلاب وارد آمد. افراد مسلح غیرقانونی در حوالی روستای شاهینی در 24 کیلومتری شمال‌غربی کامیاران، به یک آمبولانس حمله کردند. در این حادثه 7 مجروح داخل آمبولانس به شهادت رسیدند.[۱۱] در جنوب‌شرقی صائین‌دژ در جاده منتهی به تکاب نیز عناصر حزب دمکرات عملیاتی را به‌قصد تصرف پاسگاه سانجود آغاز کردند که با تدبیر نیروهای خودی غافلگیر شده و با تحمل 4 کشته و 18 زخمی مجبور به عقب‌نشینی شدند. جنازه کشته‌شدگان به دست نیروهای خودی افتاد.[۱۲] همچنین در محور مهاباد - پیرانشهر، نیروهای خودی عملیاتی را برای پاک‌سازی روستاهای شرق و جنوب‌شرقی پسوه اجرا کردند و توانستند با عبور از چند کمین افراد مسلح ضدانقلاب و تداوم درگیری، روستاهای خورنج (خرنج)، کیکین (کلین) و ارتفاعات مسلط را که برای حزب دمکرات و سازمان مجاهدین خلق (منافقین) بسیار حائز اهمیت بود، به تصرف خود درآورند. در این عملیات چند تریلر و تراکتور حامل مهمات مورد اصابت قرار گرفت و منهدم شد و همین امر تلفات افراد حزب دمکرات، گروه کومه‌له و سازمان مجاهدین خلق (منافقین) را تاحد 85 نفر (35 کشته و 50 زخمی) افزایش داد. خسرو خسروی از مسئولان کومه‌له نیز جزء افرادی بود که در این درگیری کشته شد. یک تن از نیروهای این گروه هم دستگیر شد. در این عملیات از نیروهای خودی 28 تن زخمی شدند.[۱۳] در حادثه دیگری، عناصر ضدانقلاب یک نارنجک را بهداخل پایگاه شیخ مولان در سردشت، پرتاب کردند که براثر انفجار آن یکی از نیروهای پایگاه زخمی شد.[۱۴] در محور پسوه - جلدیان نیز یکی از سربازان تأمین جاده به مینی که افراد وابسته به گروه‌های مسلح غیرقانونی کار گذاشته بودند، برخورد کرد و از ناحیه هر دو پا زخمی شد.[۱۵] در همین محور یک مین دست‌ساز کشف و خنثی شد.[۱۶] امروز همچنین 3 تن از افراد کومه‌له با تحویل سلاح‌هایشان، خود را به سپاه سنندج تسلیم و درخواست امان‌نامه کردند.[۱۷] 5
گزارش - 709
حزب دمکرات با انتشار اعلامیه‌‌ای ضمن تهدید مردم مناطق کردنشین سلماس و ارومیه، از آنها خواسته است تا از عضویت در بسیج روستاها و گرفتن اسلحه خودداری کنند. این حزب اعلام کرده است که متخلفان را به‌شدت مجازات خواهد کرد.[۱۸] یادآوری می‌شود که در روز 25 فروردین 1362 نیز عوامل حزب دمکرات کردستان در راستای اجرای این سیاست به اهالی روستای حلبی در نقده حمله و یک تن از افراد این روستا را شهید و یک تن را زخمی کردند. از سوی دیگر، درحالی‌که باتوجه‌به عملیات گسترده نیروهای خودی در سال جدید، موقعیت سیاسی و نظامی حزب دمکرات کردستان رو به افول است، این حزب در یک اقدام سیاسی - تبلیغاتی عوام‌فریبانه از همه جوانان دارای دیپلم متوسطه دعوت کرد تا درصورت تمایل به ادامه تحصیل در خارج از کشور، ازطرف این حزب بورسیه شده، به دانشگاه‌های کشور دلخواهشان بروند و ادامه تحصیل دهند، با این شرط که متعهد شوند پس از پایان تحصیل به‌مدت 5 سال در محل‌هایی که حزب تعیین می‌کند خدمت کنند.[۱۹]
گزارش - 710
ترور یک چوپان، دستگیرشدن 9 تن از افراد سازمان مجاهدین خلق (منافقین) و سرقت مدارک یک راننده کامیون اهل ترکیه ازجمله رخدادهای امروز مرتبط با گروه‌های مسلح غیرقانونی فعال در حوزه‌های شهری بود. عناصر سازمان مجاهدین خلق (منافقین) در منطقه جنگلی امیرکوه طالش از توابع هشتپر، یک چوپان را ترور کرده و به شهادت رساندند. وی پوردل پورنگیب نام داشت و از اهالی ییلاق ورنی گزیک بود.[۲۰] در بندر انزلی نیز 2 تن از افراد این سازمان به‌جرم فعالیت سازمانی و دزدیدن اسلحه از پادگان آبیک دستگیر شدند.[۲۱] همچنین در بندر ماهشهر و لنگرود، 7 تن از وابستگان به این سازمان دستگیر شدند.[۲۲] در رشت نیز یکی از عناصر ردهبالای سازمان مجاهدین خلق (منافقین) در فاز نظامی که تحت تعقیب بود وقتی در تله نیروهای سپاه افتاد با خوردن قرص سیانور خودکشی کرد و به هلاکت رسید. فرماندهی گروه‌های ترور، ازجمله مسئولیت‌های این فرد بود.[۲۳] در بندرترکمن نیز مسئول سازمان چریک‌های فدایی خلق (اکثریت) خود را حلق‌آویز کرد و به هلاکت رسید. در گزارش به چگونگی و علت این حادثه اشاره نشده است.[۲۴] چهار نفر از عناصر سازمان مجاهدین خلق (منافقین) در جاده ترانزیتی ابهر به زنجان، یک ماشین بارکشی را که راننده‌اش اهل ترکیه بود متوقف کرده و پس از گرفتن پاسپورت وی گریختند.[۲۵] واحد اطلاعات ستاد مرکزی سپاه با اشاره به افزایش سرقت‌های مسلحانه و وقوع قتل‌هایی ازنوع سربریدن اعلام کرد این‌گونه اقدامات اغلب به‌دست افراد سازمان مجاهدین خلق (منافقین) صورت می‌گیرد و درواقع عوامل حزب توده و سازمان مزبور سعی دارند که این‌گونه اعمال را به افاغنه نسبت دهند و هدف آنها از این کار منحرف‌کردن اذهان عمومی از سرقت‌های سازمان مجاهدین (منافقین) و ایجاد نارضایتی از افاغنه در میان مردم است.[۲۶]
گزارش - 711
میرحسین موسوی نخست‌وزیر، در پایان جلسه هیئت دولت ادعای مقامات عراق درباره بمباران‌شدن مناطق مسکونی آن کشور را رد کرد و این‌گونه اظهارات عراقی‌ها را زمینه‌سازی برای دست‌زدن به اقدام غیرانسانی دیگری خواند. وی همچنین درباره پیشنهاد ایران برای بستن چاه‌های نفتی و علت مخالفت عراق با آن، توضیحاتی داد. موسوی گفت: «راجع به دروغ‌پراکنی‌های اخیر عراق درخصوص بمباران مناطق مسکونی عراق توسط نیروهای ایرانی نیز بحث و بررسی به عمل آمد. که من اینجا قویاً آن را تکذیب می‌کنم و در هیئت دولت هم این مسئله مطرح شد که این دروغ‌پراکنی زمینه‌سازی است برای اینکه باز هم رژیم صدام جنایات دیگری را با سلاح‌هایی که قدرت‌های بزرگ در اختیارش می‌گذارند مرتکب شود و افکار عمومی همه ملت‌های جهان باید بدانند که حکومت صدام یک حکومتی است که برای بقای خودش دست به هر جنایتی ممکن است بزند و به هر دروغی نیز تمسک بجوید.» مهندس موسوی درمورد نشت نفت و اقدامات انجام‌شده ازطرف دولت جمهوری اسلامی ایران گفت: «ما پیشنهادهای بسیار ارزنده‌‌ای را در آنجا ارائه دادیم به‌نحوی‌که تمام کشورهای خلیج‌فارس در کنفرانس با موضع‌گیری‌های خودشان نشان دادند که به حقانیت موضع‌گیری کشور ما وقوف دارند، منتها دولت عراق با این فکر خام که از این طریق فشار بر ایران بیاورد یا پای سازمان ملل را به میان بکشد از این موضوع تمکین نکرد و طبیعتاً با این نوع موضع‌گیری، کشورهای خلیج‌فارس همچنان در تهدید آلودگی محیط زیست قرار خواهند داشت، مخصوصاً با تحریکات خطرناکی که عراق اخیراً نشان داده به یک حوزه نفتی دیگر ایران حمله کرده و گرچه این حوزه نفتی آسیبی ندیده، ولی ما در اینجا اعلام می‌کنیم که این مسئله می‌تواند تبدیل به یک فاجعه برای تمام مردم سواحل خلیج‌فارس در سمت اعراب بشود و نه‌تنها منابع محیط زیست را می‌تواند از بین ببرد، بلکه کلاً می‌تواند بنادر مهم این کشورها و منابع آب شیرین‌کن‌هایشان را مورد تهدید جدی قرار بدهد و طبیعی است که خود کشورهای دوست عراق که تا الآن از او پشتیبانی کردند بیش از همه باید متوجه این خطر باشند و جلو این دیوانه‌بازی‌های رژیم صدام را بگیرند، وگرنه برای ما همان‌طورکه بارها اشاره شد نشت این چاه‌ها ازنظر مادی و اقتصادی خیلی قابل‌توجه نیست و همان‌طورکه رئیس محترم مجلس اشاره کردند درست است که ما دلمان نمی‌خواهد حتی یک بشکه نفت خودمان را بیخود هدر بدهیم، ولی درمجموع رقم ناچیزی را تشکیل می‌دهد، منتها ضایعات بسیار زیادی را دارد.»[۲۷]
گزارش - 712
صدام حسین که پنج روز پیش در بحبوحه درگیری‌ها در مرکز فرماندهی سپاه چهارم حضور یافته بود، امروز با قطعی‌شدن نتیجه عملیات و ناکامی نیروهای خودی در دستیابی به اهداف تعیین‌شده، بار دیگر در مرکز فرماندهی این سپاه حاضر شد و ضمن سخنرانی در جمع فرماندهان نظامی به برخی از آنان نشان شجاعت اعطا کرد. تقدیر از توانایی‌های سپاه چهارم در مقابله با هجوم نیروهای جمهوری اسلامی و تحلیل کلی عملیات‌های اجراشده در منطقه عمومی موسیان تا چزابه (عملیات‌های محرم، والفجر مقدماتی و والفجر1) و علل موفقیت نیروهای عراقی در این عملیات‌ها، ادعای دستیابی به اطلاعات دقیق از تصمیمات عملیاتی ایران و... از موضوعات مهم سخنرانی وی در این دیدار بود. بخشی از گزارش رادیو بغداد از مراسم مزبور و سخنرانی صدام حسین بدین شرح است: «آقای رئیس‌جمهور فیلد مارشال صدام حسین فرمانده کل نیروهای مسلح، امروز به گروهی از فرماندهان و افسران و رزمندگان دلیر به‌عنوان قدردانی از قهرمانی‌های فوق‌العاده آنها در دفاع از شرف و حیثیت امت، نشان شجاعت اعطا کرده است. آقای رئیس‌جمهور در خلال مراسم اعطای نشان شجاعت طی سخنانی اظهار داشته است: ای برادران، در این روز و درپی نبردهای الطیب و فکه با شما ملاقات می‌کنم تا به نام فرماندهی و به نام ملت به گروهی از شجاعان برجسته نشان اعطا کنم. در این مکان در کنار این گروه از شجاعان، فرماندهان و برادران نیروهای فکه و الطیب نیز حضور دارند و در رأس آنها سردار سرداران سپاه چهارم و واحدهای تابعه آن سرلشکر ستاد هشام صباح الفخری و فرمانده نیروهای نصر سرلشکر ستاد ثابت، فرمانده نیروهای ابوعبیده سرتیپ ستاد رشید و فرمانده نیروهای صلاح‌الدین سرتیپ ستاد حسین رشید محمد، قرار دارند و همه شما دربرابر ملت خود سرافراز هستید. نبردهای موفقیت‌آمیز از روز هفتم سپتامبر 1980 تاکنون، بسیار بوده است، ولی در بین این نبردهای موفقیت‌آمیز نبردهایی بود که مزه و معانی به‌خصوصی داشته، چون اثرات و نتایجی در جریان جنگ و طبیعت آن دارا بوده است و ازجمله این نبردهای ویژه می‌توانیم نبرد اول الخفاجیه، نبرد شماره 1150 و نبرد المحمره و نبرد شماره 1172 و بسیاری دیگر از نبردها یاد کنیم و سپس برمی‌گردیم به نبردهایی که در مرزها صورت گرفته و به نبردهایی که در زمین عراق جریان داشته، اشاره می‌کنیم و نبرد شرق بصره و نبردهای شرق مندلی را یادآور می‌شویم. ولی این نبردها علی‌رغم اینکه نبردهای شرق بصره دارای برجستگی به‌خصوصی است، چون اولین نبرد پس از نبرد المحمره بوده، بااین‌وجود، این نبردها که با الشیب آغاز و به الطیب و سپس فکه کشیده شده در تمامی معیارها معانی ویژه و برجسته‌‌ای نسبت به تمام نبردهای ارتش عراق داشته است. این نبردها چند روز طول کشید و مردان در مواضع خود حتی هنگامی‌که برخی از مواضع در عمق یگان‌های مقدم از بین برده می‌شد با اسلحه سرد جنگیده‌اند و در نبردهای اخیر فکه برخی از مواضع خودی تا عمق تیپ‌های مقدم از بین برده شد. نبردها برای مردانی بود که وظیفه ضدحمله داشتند و این نبردها معنای اصرار و فداکاری داشته و درعین‌حال در قدرت فنی نسبت به گذشته برتری داشته است. ... این نبردها برای شخص من مزه به‌خصوصی دارد و به شما می‌گویم که من در هیچ نبرد موفقی همانند این نبردهای موفقیت‌آمیز خوشحال نشده‌ام و بالاترین درجه از خوشحالی من در تمامی نبردهای موفقیت‌آمیز در این نبردهای اخیر بوده است، چون از اکنون می‌دانم که نتیجه و تأثیرات این نبردها چه خواهد بود و می‌دانم کمر دشمنان به یاری خداوند در این نبردها شکسته شده است. من می‌دانم نتایج این نبردها که هزاران کشته و هزاران مجروح و خسارات سنگینی به تجهیزات و اسلحه دشمن وارد شده، در داخل ایران ازنظر سیاسی و نظامی چه خواهد بود؟ ما دقیقاً می‌دانیم که برخی از افراد ارتش ایران بالاجبار به‌طرف این نبردها گسیل شده‌اند چون می‌دانند که این نبردها از حداقل عدالت و منطق برخوردار نمی‌باشد و موفقیت نخواهد داشت. اغلب نظامیان به‌زور به این نبردها اعزام شده‌اند و اعزام آنها دراثر فعل برخی از قدرت‌طلبان در داخل نیروهای مسلح و برخی از کسانی که به رده‌های بالای ارتش چشم طمع دوخته‌اند بوده است و این امر با اتحاد مشکوک با سیاستمداران درون حکومت مانند رفسنجانی و سایرین صورت گرفته است. پس از نبردهای موفقیت‌آمیز الشیب ما می‌دانیم که یک سلسله از جلسات در سطح رهبران سیاسی و سطح به‌اصطلاح شورای دفاع در ایران و همچنین ملاقات‌ها و جلسات حاشیه‌‌ای تشکیل گردیده است و مشاوران از خارج ایران گفتند علت شکست‌خوردن در نبردهای الشیب آن است که نیروی زرهی عراق بر ما برتری دارد و زمین الشیب برای نبرد زرهی مناسب است و برای اینکه به‌دنبال زمین و محورهای دیگری جهت پیشروی در داخل خاک عراق باشند که به نیروی زرهی عراق اجازه فعالیت ندهد و به پیاده‌نظام آنها، که فکر می‌کردند بر پیاده‌نظام عراق برتری دارد، فرصت ازبین‌بردن مواضع دفاعی عراق را بدهند و سپس به داخل خاک عراق نفوذ کنند. این تحلیل آنها به‌دنبال نبرد الشیب بوده است و لازم است بگوییم که ما از این تحلیل آگاهی داشتیم و درعین‌حال در پرتو اطلاعات و برداشت‌ها می‌دانستیم که این‌بار در کجا و در کدامین محور گرفتار خواهند شد و نیروهای مقدماتی خود را براساس نیازها، برداشت‌ها و تحلیل‌هایی که به دست آورده بودیم برنامه‌ریزی کردیم. آنها با راه‌های مختلف سعی داشتند راه فعالیت اطلاعاتی را به روی ما ببندند و فکر می‌کردند که راه‌های فعالیت اطلاعاتی از راه‌های ساده و از یک طریق صورت می‌گیرد، ولی ما به آنها می‌گوییم که پنجره‌های تمامی این رژیم به‌عنوان راه‌های فعالیت اطلاعاتی و آگاهی دقیق از مقاصد آنها به روی ما باز است و باید اضافه کرد که معلومات جنگی درازمدت به ما آموخته که افکار طرف مقابل را همانند خواندن کتاب بخوانیم. این نبردهای موفقیت‌آمیز شما مشکلات بزرگی در داخل ایران به وجود خواهد آورد و میان ارتش و به‌اصطلاح پاسداران انقلاب و فی‌مابین خود و رهبری سیاسی مشکلاتی ایجاد خواهد کرد. مهم‌تر از آن این است که نبردهای اخیر شما در هر خانه ایرانی دلیل جدیدی به جا گذاشته که جنگ فایده ندارد و دعوت برای اشغال عراق نیز فایده ندارد، چون اشغال عراق به یاری خدا به‌هیچ‌وجه امکان‌پذیر نیست. کسی که هفت روز در یک تکه زمین کوچک جنگ کند و عراقی‌ها بر استرداد یک وجب آن از چنگال این وحشی پافشاری می‌کنند حتماً باید پی برده باشد که نمی‌توانند سرزمین وسیع عراق را اشغال کنند. ما نتایج این نبردها را به یاری خدا و ادامه هوشیاری و همت شما آغاز سقوط همه‌جانبه نظامی و سیاسی در ایران می‌دانیم.»[۲۸] صدام حسین در این مراسم به 83 نفر از نظامیان عراقی نشان شجاعت اعطا کرد. سرلشکر ثابت سلطان احمد فرمانده لشکر10 زرهی که یکی از این افراد بود، برای سومین بار است که مورد چنین تشویق‌هایی قرار می‌گیرد.[۲۹] خبرگزاری فرانسه نیز در گزارش کوتاهی از سخنرانی صدام حسین اعلام کرد: «صدام حسین اظهار داشت: آخرین مرحله از نبرد ایران - عراق در منطقه میسان، بیانگر آغاز شکست نظامی و سیاسی ایران است. به گزارش خبرگزاری عراق، صدام حسین هنگام سخنرانی در مراسم اعطای مدال به فرماندهان، افسران و سربازان در منطقه میسان حدود 30 کیلومتری جنوب‌شرق بغداد، گفت: دشمن ایرانی به‌رغم تلفات سنگین قادر نبوده است حتی کوچک‌ترین قسمت از خاک عراق را تصرف کند.»[۳۰]
گزارش - 713
به‌دنبال ارسال نامه‌هایی ازسوی امیرکویت به رؤسای پنج کشور عضو دائمی شورای امنیت سازمان ملل در هفته گذشته، خالد جعفر مدیرکل سیاسی وزارت امور خارجه کویت، در مصاحبه‌‌ای با روزنامه کویتی السیاسه گفت: کشورهای عضو دائمی شورای امنیت چنانچه بخواهند می‌توانند جنگ ایران و عراق را پایان دهند. وی افزود: «تاکنون این کشورها اقدام جدی دراین‌خصوص انجام نداده‌اند و کویت از اینکه جنگ میان یک کشور برادر (عراق) و یک کشور دوست (ایران) ادامه دارد به‌شدت نگران است و از هیچ کوششی برای پایان‌دادن به آن فروگذار نخواهد کرد.»[۳۱] دراین‌حال، دبیرکل شورای همکاری خلیج‌فارس سازش بین دو کشور ایران و عراق را در آینده نزدیک دست‌نیافتی خواند و تشکیل نیروی مشترک در خلیج‌فارس را نیز غیر واقع‌بینانه دانست. به گزارش خبرگزاری کویت، روزنامه السیاسه امروز به نقل از عبدالله بشاره دبیرکل شورای همکاری خلیج‌فارس، نوشت: «هیچ نشانه امیدوارکننده‌‌ای درمورد خاتمه جنگ دوساله خلیج [فارس] وجود ندارد. بشاره بدون ذکر جزئیات گفت کشورهای درحال‌توسعه منطقه از عهدة مخارج این جنگ برنمی‌آیند. وی در ادامه خاطرنشان ساخت: ما کوشش‌های بسیاری برای خاتمه‌دادن به این جنگ 32 ماهه به عمل آورده‌ایم و فکر می‌کنیم تا زمانی‌که جنگ ادامه دارد در منطقه خلیج [فارس] ثبات وجود نخواهد داشت. وی درمورد برنامه شورای همکاری خلیج [فارس] برای ایجاد یک نیروی مشترک جهت حفظ امنیت منطقه گفت: برنامه‌های ما به این گستردگی نیست ما به حدود خود آگاهی داریم و می‌دانیم که باید واقع‌بین باشیم.»[۳۲]
گزارش - 714
رئیس هیئت نمایندگی عربستان سعودی در اجلاس سازمان منطقهای محیط‌زیست خلیج‌فارس بدون اشاره به نقش عراق در بی‌نتیجه ماندن نشست‌های اخیر کشورهای عضو کنوانسیون کویت، درباره برنامه‌های آتی این کنوانسیون گفت: کمیسیون فنی این سازمان روز سه‌شنبه (30/1/1362) برای تنظیم جزئیات تکنیکی مبارزه با آلودگی آب‌های خلیج‌فارس و مهارکردن چاه‌های نفت آسیب‌دیده ایران در منامه تشکیل جلسه خواهد داد. رئوس اصلی این توافق هم‌اکنون تهیه شده است که در کویت به تصویب خواهد رسید. وی اطمینان داد که ایران و عراق هر دو مایل‌اند که مسئله آلودگی آب‌های خلیج‌فارس هرچه زودتر حل شود.[۳۳] ازسوی‌دیگر، دولت کویت اعلام کرد درصورت احساس خطر بیشتر درباره آلودگی آب‌های این کشور، آب آشامیدنی و مصرفی مردم کویت با کوپن توزیع می‌شود. در اطلاعیه وزارت آب‌وبرق کویت، بر استفاده از برق به‌صورت منطقهای تصریح و از مردم نیز تقاضای همکاری در فصل تابستان شده است. این وزارتخانه به مردم کویت اطمینان داده که همه احتیاط‌های لازم دراین‌باره رعایت شده است.[۳۴]
گزارش - 715
خبرگزاری جمهوری اسلامی از پیداشدن سه تن از ایرانیان مقیم کویت، که چندی پیش توسط مأموران سفارت عراق در کویت ربوده شده بودند، در یکی از بیمارستان‌های این کشور خبر داد. به‌گزارش این خبرگزاری: «این افراد که درحال‌حاضر در بیمارستان کویتی عظام بستری هستند، در اغما به سر می‌برند و آثار سوختگی و جراحات ناشی از شکنجه و ضرب‌وشتم همچنان بر بدن آنان باقی است. یکی از مسئولان بیمارستان گفته است که این افراد چندی قبل توسط عمال سفارت رژیم بغداد به بیمارستان تحویل شده‌اند و به‌علت در اغما بودن، نحوه دستگیری و شکنجه آنان همچنان مبهم باقی مانده است. سرپرست امور کنسولی سفارت جمهوری اسلامی ایران در کویت روزگذشته، پس از عیادت از این برادران گفت: آثار ضربات شدید بر سر مصدومان مشاهده شده است. وی افزود: برای روشن‌شدن جزئیات امر، جریان تحت پیگیری است.»[۳۵]
ضمیمه اول گزارش705: آمار شهدا و مجروحان عملیات والفجر1 حسین علایی مسئول ستاد قرارگاه خاتم(ص) در نامهای به فرماندهی کل سپاه پاسداران آمار شهدا و مجروحان عملیات را به این شرح اعلام کرد: شهدای سپاه و بسیج 1000 نفر مجروحان سپاه و بسیج 4686 نفر شهدای ارتش 200 نفر مجروحان ارتش حدود 700 نفر شهدای مجهول‌الهویه 50 نفر[۳۶]
ضمیمه دوم گزارش705: توضیحات راوی قرارگاه نجف درخصوص نقاط قوت و ضعف عملیات براساس اظهارات برخی مسئولان سپاه11 قدر اصغر معرفت‌جو راوی قرارگاه نجف همچنین در پایان گزارش عملیات براساس اظهارات برخی مسئولان سپاه11 قدر، مواردی را به‌عنوان قوت‌ها، ضعف‌ها و نواقص عملیات ذکر کرده است که در ادامه به آن اشاره می‌شود:*
الف) نقاط قوت عملیات 1. عبور نیروها از موانع (سیم‌های خاردار، میادین مین، سنگرهای کمین و...) به‌طور مطلوب. 2. آتش خوب و مداوم توپخانه خودی. 3. گرفتن تلفات بالا از نیروهای دشمن (حدود 8 هزار نفر). 4. وجود نقاط رهایی برای رفتن نیروها پای کار و شروع عملیات که حدوداً 5 نقطه بود. 5. استقامت خوب نیروها در 6 روز عملیات باوجود کمبود مهمات و تدارکات ناقص. 6. شناسایی مطلوب نیروهای اطلاعات یگان‌ها از موانع و مواضع دشمن و استفاده خوب از عکس هوایی چند روز قبل از عملیات. (19/1/1362)
ب) ضعف‌ها و نقایص عملیات 1. تاریکی مطلق هوا در شب (نبودن نور ماه). 2. تراکم نیروها در زمین محدود عملیات، واردشدن 3 لشکر و یک تیپ از بجلیه تا پیچ‌انگیزه. 3. قدرت عمل و مانور دست فرماندهان لشکر نبود و تصمیم‌ها از بالا (قرارگاه خاتم(ص)) گرفته می‌شد. 4. قرارگاه‌ها و توپخانه‌های دشمن دست‌نخورده باقی ماند. 5. از آتش موشک و 106 و نیز سلاح‌های نیمه‌سنگین به‌طور صحیح استفاده نشد. 6. غرور بسیار بالا در فرماندهان بالاخص در برادران ارتش. 7. دیر واردشدن نیروها؛ لازم بود در حد قرارگاه نجف ساعت حرکت 7 یا 8 باشد، اما به‌خاطر وضعیت قرارگاه کربلا لازم بود حدود ساعت 10 یا 11 باشد که درنهایت تصمیم بر آن شد که ساعت 11 رمز اعلام بشود و نیروهایی که قبلاً پای کار رفته بودند به دشمن حمله کنند. 8. ضعف ضدزره برای دفع پاتک و حرکات رزمی دشمن بالاخص ضعف در ارتش (تیپ37 زرهی). 9. عدم تخلیه شهدا و مجروحان و ضعف نیروهای تخلیه‌‌کننده در همه یگان‌های قرارگاه نجف. 10. کمبود دیدبان ورزیده بالاخص در گردان‌های عمل‌کننده. 11. هماهنگ‌نبودن آتش‌های پشتیبانی. 12. ضعف آموزش نیروها. 13. ضعف بعضی از فرمانده گردان‌ها و گروهان‌ها. 14. لورفتن منطقه عملیات قبل از عملیات. 15. فاصله زیاد بین خط پدافندی ما با خط پدافندی دشمن قبل از عملیات. 16. نداشتن طرح عقب‌نشینی. 17. طول زیاد مسیر برای رسیدن به خط و نداشتن جاده متصل به عقبه و اتکا به جاده‌های نامناسب. 18. ضعف شدید مهندسی در ایجاد جاده و احداث خاکریزهای خوب. 19. ضعف مسئولان محورها در آرایش نیروهای در خط اول و... . 20. ضعف تخریب در ایجاد معابر و عدم پاک‌سازی زمین منطقه برای نمونه نجف2 21. ضعف شدید طرح مانور عملیات (رخنه) و عملی‌نبودن آن در چنین زمینی.[۳۷]
پاورقی‌ها
منابع و مآخذ روزشمار 1362/01/28
- ↑ سند شماره 220/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش راویان قرارگاه خاتم(ص) در عملیات والفجر1 (جواد زمان‌زاده و محسن رخصت‌طلب)، 28/1/1362، صص 68 - 66.
- ↑ همان، صص 74 - 70.
- ↑ همان، صص 76 - 75.
- ↑ همان، صص 82 - 81.
- ↑ همان، صص 76 - 75.
- ↑ سند شماره 103/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش راوی قرارگاه نجف از عملیات والفجر1 (اصغر معرفت‌جو)، 22/1/1362، صص 68 - 67.
- ↑ همان.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 29، 29/1/1362، ص1، تهران، خبرگزاری جمهوری اسلامی به نقل از بخش عربی رادیو صوت‌الجماهیر، 28/1/1362.
- ↑ واحد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن رادیوهای بیگانه، 29/1/1362، صص 2 و 3، رادیو بغداد، 28/1/1362.
- ↑ روزنامه کیهان، 30/1/1362، ص18.
- ↑ سند شماره 67467 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبه‌ای، از ستاد منطقه11 مرکز فرماندهی به مرکز فرماندهی ستاد مرکزی سپاه، 20/1/1362 الی 31/1/1362، ص7؛ و- سند شماره 89552 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبه‌ای اطلاعاتی ستاد مرکزی سپاه پاسداران (واحد اطلاعات)، ویژه قرارگاه حمزه سیدالشهدا منطقه11، شماره 2، 10/2/1362، ص3؛ و- سند شماره 113251 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبه‌ای اطلاعاتی ستاد مرکزی سپاه پاسداران (واحد اطلاعات)، شماره 67، 5/2/1362، ص11؛ و- خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 30، 30/1/1362، ص15، سنندج، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 30/1/1362.
- ↑ سند شماره 357568 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی صائین‌دژ (طرح و برنامه عملیات)، به قرارگاه حمزه سیدالشهدا (طرح و برنامه عملیات)، 28/1/1362، سند تک‌برگی.
- ↑ سند شماره 113250 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: بولتن ویژه مناطق کردنشین غرب کشور (دفتر اطلاعات و تحقیقات نخست‌وزیری)، شماره 95، 8/2/1362، ص1؛ و- سند شماره 113245 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبه‌ای اطلاعاتی ستاد مرکزی سپاه پاسداران (واحد اطلاعات)، ویژه قرارگاه حمزه سیدالشهدا منطقه11، شماره 4، اردیبهشت 1362، ص2؛ و- سند شماره 350795 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبه‌ای عملیاتی، از قرارگاه حمزه سیدالشهدا (رکن3) به فرماندهی نزاجا - معاونت عملیات اطلاعات (مد عملیات) ارتش جمهوری اسلامی ایران، شماره 246، 29/1/1362 الی 30/1/1362، سند تک‌برگی.
- ↑ سند شماره 113233 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبه‌ای اطلاعاتی ستاد مرکزی سپاه پاسداران (واحد اطلاعات)، ویژه قرارگاه حمزه سیدالشهدا منطقه11، شماره 1، 4/2/1362، ص4.
- ↑ سند شماره 350791 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبه‌ای عملیاتی، از قرارگاه حمزه سیدالشهدا (رکن3) به فرماندهی نزاجا - معاونت عملیات و اطلاعات (مد عملیات) ارتش جمهوری اسلامی ایران، شماره 244، از ساعت 19:00 روز 27/1/1362 الی 19:00 روز 28/1/1362، سند تک‌برگی.
- ↑ همان.
- ↑ روزنامه کیهان، 30/1/1362، ص18.
- ↑ سند شماره 218080 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: خبرنامه سیاسی و اطلاعاتی، واحد اطلاعات و تحقیقات کمیته مرکزی انقلاب اسلامی، شماره 26، 10/2/1362، ص17.
- ↑ سند شماره 346519 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از لشکر28 پیاده (رکن2) به فرماندهی ناحیه4 ژاندارمری کردستان (رکن2)، 28/1/1362، سند تک‌برگی.
- ↑ سند شماره 67519 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از اداره اطلاعات شاجا به نخست‌وزیری (دفتر اطلاعات و تحقیقات)، 28/1/1362، سند تک‌برگی؛ و- سند شماره 67480 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از فرماندهی منطقه3، 29/1/1362، سند تک‌برگی.
- ↑ سند شماره 112602 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از ستاد منطقه3 (فرماندهی) به ستاد مرکزی (فرماندهی)، 29/1/1362، سند تک‌برگی.
- ↑ سند شماره 113251 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبه‌ای اطلاعاتی، ستاد مرکزی سپاه پاسداران (واحد اطلاعات)، شماره 67، 5/2/1362، ص4؛ و- سند شماره 218080 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، ص33.
- ↑ سند شماره 89460 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: بولتن هفتگی دفتر فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، شماره 23، 28/1/1362، ص5.
- ↑ همان، ص5.
- ↑ سند شماره 89497 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبه‌ای اطلاعاتی ستاد مرکزی سپاه پاسداران (واحد اطلاعات)، شماره 66، 31/1/1362، ص1؛ و- سند شماره 113251 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، ص13.
- ↑ سند شماره 113251 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، ص9.
- ↑ روزنامه کیهان، 29/1/1362، ص22.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 29، 29/1/1362، صص 46 - 43، رادیو بغداد، 28/1/1362.
- ↑ سند شماره 89524 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبه‌ای اطلاعاتی، ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران، شماره 2828، 29/1/1362، ص11.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 30، 30/1/1362، ص4، منامه، خبرگزاری فرانسه، 28/1/1362.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 29، 29/1/1362، ص12، کویت، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 28/1/1362.
- ↑ سند شماره 113251 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبه‌ای اطلاعاتی، ستاد مرکزی سپاه پاسداران (واحد اطلاعات)، شماره 67، 5/2/1362، ص4؛ و- سند شماره 218080 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، ص33.
- ↑ روزنامه اطلاعات، 29/1/1362، ص20، ریاض، خبرگزاری فرانسه.
- ↑ همان، ریاض، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ همان، ص آخر، کویت، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ گزیده اسناد عملیات والفجر1، جلد 3، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، ص278.
- ↑ سند شماره 103/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش راوی قرارگاه نجف از عملیات والفجر1 (اصغر معرفت‌جو)، 22/1/1362، صص 68 - 67.