1362.07.28
| روزشمار جنگ سال 1362 1362.07.28 | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | بیست و هشت مهر |
| تاریخ شمسی | 1362.07.28 |
| تاریخ میلادی | 20 اکتبر 1983 |
| تاریخ قمری | 13 محرم 1404 |
گزارش - 70
1 با اعلام کلمه "یا الله" رمز عملیات والفجر4، توسط علی رضائیان و سرهنگ امیربیگی فرماندهان سپاه و ارتش در قرارگاه مقدم حمزه سیدالشهدا(ع)، از اولین دقایق بامداد امروز درگیری در تمام محورهای عملیاتی شروع شد. در محور شمالی (بانه) گردان‌های لشکر8 نجف که تصرف ارتفاع مهم لری را بر عهده داشتند موفق شدند در عرض یک ساعت‌ونیم پس از آغاز عملیات پایگاه‌های دشمن را منهدم کنند، در سایر محورها نیز درحدود نیمی از مأموریت واگذارشده به یگان‌ها اجرا شد. در محور مریوان، گردان‌های عمل‌کننده تیپ44 قمر بنی‌هاشم(ع) در ارتفاعات خلوزه1 و خلوزه2 پیشروی‌هایی را انجام دادند، ولی پیشروی در مارو و هفت‌توانان ضعیف بود.[۱] در محور عملیاتی لشکر8 نجف در تنگه بین گرمک و کنگرک، نیروهای خودی 6 تانک عراقی را که قصد پاتک داشتند منهدم کردند و در محور هفت‌توانان و مارو نیز موفقیت‌های به‌دست‌آمده 50% اعلام شد.[۲] دقایقی بعد، خبر رسید که کنگرک و گرمک نیز تصرف شده است. بدین‌ترتیب اصلی‌ترین مأموریت لشکر8 نجف که تصرف سه ارتفاع کنگرک، گرمک و لری در محور بانه بود به انجام رسید. بااین‌حال، پاک‌سازی، الحاق گردان‌ها و احداث خاکریز هنوز باقی مانده بود. برخلاف پیشروی‌های خوبی که در محور بانه انجام شده بود، موفقیت‌های به‌دست‌آمده در محور مریوان نسبی بود، به‌طوری‌که در ساعت 3 بامداد، وضعیت عمومی این محور چنین گزارش شد: دو ارتفاع مارو و خلوزه1 به تصرف درآمده و یک گردان درحال عبور از خلوزه1 برای تصرف خلوزه2 می‌باشد؛ ارتفاع هفت‌توانان کاملاً تصرف نشده و دو ارتفاع براله و سربراله نیز همچنان در دست عراقی‌ها است. از آنجاکه این دو ارتفاع به‌نوعی جناح چپ محور بانه؛ یعنی منطقه عملیاتی لشکر8 نجف را تشکیل می‌داد و باقی‌ماندن نیروهای عراقی در این ارتفاعات می‌توانست دستاوردهای محور بانه را تهدید کند، لذا فرماندهی عملیات حساسیت ویژه‌ای به این مسئله داشت. البته پیگیری‌های مداوم احمد کاظمی فرمانده لشکر8 نجف نیز این حساسیت را تشدید می‌کرد. ازاین‌رو غلامحسین بشردوست و سیدرحیم صفوی امکان به‌کارگیری لشکر25 کربلا در این محور برای کمک به تیپ44 قمر بنی‌هاشم(ع) را مورد بررسی قرار دادند. غلامحسین بشردوست درباره آخرین وضعیت محور مریوان تا ساعت 3:10، به محسن رضایی چنین گزارش داد: «مارو مسئله‌اش حل شده است. خلوزه1 نیز کارش تمام است و گردان دوم درحال حرکت به‌سمت خلوزه2 است. روی هفت‌توانان نیرو کم آمده است و قرار است تعدادی نیرو از لشکر25 کربلا برای آنجا استفاده شود. منتها مسئله براله و سربراله مانده و احمد [لشکر8 نجف] را تهدید می‌کند، اگر کریم نصر [فرمانده تیپ44 قمر بنی‌هاشم(ع)] این دو ارتفاع را تصرف نکند احمد کاظمی هم نمی‌تواند دوام بیاورد.»* محسن رضایی نیز با اعزام نیروهای لشکر25 کربلا برای کمک به تیپ44 قمر بنی‌هاشم(ع) موافقت کرد.[۳] بااین‌حال، کریم نصر فرمانده تیپ44 قمر بنی‌هاشم(ع) همچنان انجام این کار را ناممکن می‌دانست، زیرا عقیده داشت برای به‌کارگیری نیروی جدید دو راهکار وجود دارد یا باید نیروها ازطریق ارتفاع مارو به هفت‌توانان بروند که این کار سه تا چهار ساعت وقت می‌برد و برای انجام آن فرصت کافی وجود ندارد یا یگان‌ها ازطریق شیار بین مارو و خلوزه، خود را به هفت‌توانان برسانند که این هم به‌دلیل آنکه خلوزه2 تصرف نشده است، امکان‌پذیر نیست.[۴]
در ادامه نبرد در محور مریوان، تا ساعت 4 بامداد، قله اصلی هفت‌توانان و یکی از قله‌های خلوزه2 با تلاش نیروهای تیپ44 قمر بنی‌هاشم(ع) تصرف شد، ولی عراق با اعزام نیرو درصدد بازپس‌گیری این ارتفاع برآمد[۵] و کمی بعد بار دیگر بخشی از ارتفاع خلوزه2 و هفت‌توانان به‌دست نیروهای دشمن افتاد. کریم نصر فرمانده تیپ44 قمر بنی‌هاشم(ع) دراین‌باره گفت: «خلوزه2، سه ارتفاع دارد ما روی ارتفاع کوچک بودیم، قله اصلی هفت‌توانان را هم تصرف کرده بودیم، ولی دشمن با فشار آمد و [بخشی از این ارتفاع را] باز پس‌گرفت. الآن نصف این ارتفاع در دست ماست.»[۶]
قبل از روشنایی هوا، محسن رضایی تذکراتی را درباره پاک‌سازی کامل ارتفاعات، شیارها، تقویت پایگاه‌ها و مناطق تصرف‌شده و لزوم توجه یگان‌ها به کیفیت الحاق خطاب به رحیم صفوی و غلامحسین بشردوست بیان کرد و از آنها خواست این مطالب را به رضائیان و فرماندهان یگان‌ها انتقال دهند.[۷]
در محور بانه، حدود ساعت 4 بامداد، نیروهای لشکر8 نجف برای تثبیت اهداف تصرف‌شده در طول شب و تعرض به مقر تیپ ارتش عراق، یک گام به پیش برداشته و به ارتفاع شیخ‌حسن واقع در جنوب ارتفاع کنگرک هجوم بردند. باوجود مقاومت شدید دشمن این ارتفاع سقوط کرد و نیروهای لشکر8 نجف توانستند ضمن تصرف قرارگاه تیپ428 عراق که در دامنه این ارتفاع واقع شده بود، معاون فرماندهی این تیپ را به اسارت بگیرند. دشمن باوجود آشفتگی و فشار ناشی‌از پیشروی نیروهای خودی توانست 150 دستگاه انواع خودرو را که در پارک موتوری در جنوب ارتفاع شیخ‌حسن بود تخلیه کند.[۸]
در آستانه روشن‌شدن هوا، گردان‌های لشکر8 نجف موفق شدند در همه محورها باهم الحاق کنند و از ساعت 6 بامداد، کار احداث خاکریز در دامنه و حدفاصل دو ارتفاع لری و کنگرک آغاز شد. در ابتدا به‌علت شدت آتش دشمن و درگیری‌های پراکنده، دستگاه‌های مهندسی نتوانستند با استعداد پیش‌بینی‌شده به منطقه بروند، اما رفته‌رفته با تحکیم وضعیت نیروهای خودی و کاسته‌شدن از فشار دشمن کار احداث خاکریز با ورود 12 بلدوزر و 2 لودر به منطقه سرعت گرفت و سرانجام در ساعت 14 به پایان رسید. البته باتوجه‌به وضعیت بحرانی منطقه، این خاکریز 2 کیلومتر عقب‌تر از محل مورد نظر احداث شد و طول آن نیز به‌جای 5 کیلومتر پیش‌بینی‌شده 4 کیلومتر شد، باوجوداین، همین خاکریز نسبتاً ناقص در حفظ مواضع تصرف‌شده نقش بسیار مهمی داشت.[۹]
در محور مریوان نیز واحد مهندسی تیپ44 قمر بنی‌هاشم(ع) یک خاکریز به طول 2 کیلومتر از دامنه جنوبی هفت‌توانان به‌سمت تپه ایمان در شمال این ارتفاع احداث کرد.[۱۰]
از ساعت 10 صبح، دشمن که به منطقه عملیات لشکر8 نجف حساس شده بود، برای ضدحمله به این منطقه هماهنگی‌هایی را بین یگان‌های خود انجام داد. طبق اطلاعات به‌دست‌آمده از شنود، 4 گردان پیاده و یک گردان تانک مانوری و یک گردان تانک در احتیاط و یک گردان کماندویی که توسط بالگرد به منطقه هلی‌برن می‌شدند پس از سه ساعت هماهنگی به‌قصد بازپس‌گیری منطقه کنگرک، لری و به‌خصوص ارتفاع شیخ‌حسن ضدحمله خود را شروع کردند، ولی مقابله نیروهای لشکر8 نجف و تدبیر فرماندهی این یگان پاتک عراقی‌ها را ناکام گذاشت و نیروهای دشمن با تحمل تلفات فراوان سرکوب شدند. در جریان این پاتک 3 فروند بالگرد عراق نیز هدف قرار گرفته و سقوط کردند، یکی از این بالگردها حامل سرهنگ دوم ولید فرمانده نیروهای گردان کماندوی عراق بود که با سقوط بالگرد زخمی و دستگیر شد. گفتنی است دشمن در همین منطقه پاتک‌های متعدد دیگری نیز انجام داد که در هیچ‌کدام از آنها موفق نبود.[۱۱]
2
محمدرضا دیانی راوی مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ در قرارگاه مقدم حمزه که در اولین روز عملیات والفجر4، همراه فرمانده این قرارگاه در صحنه نبرد حضور داشت، وضعیت عمومی عملیات، فعالیت فرمانده این قرارگاه و برخی حوادثی را که خود شاهد آن بوده چنین توصیف کرده است:
«ساعت 5 صبح. الحمدلله وضع خیلی خوب است. من به‌همراه برادران رضائیان و فدوی به‌دنبال کریم نصر [فرمانده تیپ44 قمر بنی‌هاشم(ع)] رفتیم و بعد جهت [بازدید از چگونگی] ادامه عملیات خلوزه2 و هفت‌توانان به خط و ارتفاع آزادشده مارو، خلوزه و گرمک آمدیم. سپس از ارتفاعات مارو رد شدیم و بعد از گذر از روستای ساوجی به خلوزه رسیدیم. یکی، دو جاده کشیده بودند که تردد در آنها زیاد بود و آمبولانس‌ها آژیرکشان می‌آمدند و عراق به‌شدت با خمپاره کاتیوشا و توپ منطقه را می‌کوبید، به‌طوری‌که لایه‌ای از دود و خاک بین زمین و آسمان به وجود آمده بود.
جنگ روی خلوزه2 و هفت‌توانان ادامه دارد و عراق برای پاتک روی هفت‌توانان آماده می‌شود. تعدادی تانک برای پوشاندن جناح چپ هفت‌توانان و به‌احتمال زیاد برای جلوگیری از پاتک عراق به آنجا رفتند.
ساعت 8:10، تعداد زیادی لودر، بلدوزر و گریدر داشتند با سرعت به عقب برمی‌گشتند و فقط خدا می‌داند کجا می‌رفتند!*
احمد کاظمی [لشکر8 نجف] نیز لری، کنگرک و گرمک را گرفته و به تمام اهداف خود رسیده است. تا ساعت 8:10 دقیقه صبح به دشمن خسارات زیادی وارد شده، اما آماری دراین‌زمینه در دست نیست. ما وقتی روی تپه ایمان نشستیم، دیدیم که شهر پنجوین، دشت پنجوین و رود قزلجه فاصله‌ای با ما ندارند.
طبق خبری که ساعت 10 صبح رسید، به‌علت کمبود نیرو همه ارتفاع هفت‌توانان تصرف نشده و رساندن غذا به نیروها مشکل است. درضمن از خلوزه2 فقط یکی، دو یال پایین ارتفاع دست ما می‌باشد. ... درحال‌حاضر، نوک ارتفاع و... چند یال در دست عراق است که به‌شدت در آنجا مقاومت می‌کند. بسیاری از بچه‌هایی که زخمی شده‌اند را به عقب نیاورده‌اند. تعداد مجروحین هم زیاد است. عراق قصد دارد، حدود ساعت 4 بعدازظهر با تخلیه براله و سربراله با دو تیپ به خلوزه پاتک کند. هواپیماها[ی دشمن] دائم اطراف مناطق آزادشده را بمباران می‌کنند. توپخانه و کاتیوشای دشمن هم دائم کار می‌کنند.»[۱۲]
3
در جریان عملیات والفجر4 در شب گذشته، دشمن باتوجه‌به اینکه تاحدی از تصمیم ایران برای اجرای عملیات اطلاع داشت، از آمادگی خوبی برخوردار بود، به‌طوری‌که از همان ابتدای عملیات با جابه‌جایی سریع نیروها و تقویت خط و مقاومت سعی داشت مواضع خود را حفظ کند و با بهره‌گیری از گردان فاروق اقدام به پاتک کرد که ناموفق بود. این گردان بار دیگر در ساعت 6 بامداد، برای بازپس‌گیری مواضع ازدست‌رفته در ارتفاع لری، پاتکی را اجرا کرد که با مقابله به‌موقع و آمادگی نیروهای خودی، 3 گروهان از 4 گروهان این گردان منهدم شدند.
در محور گرمک نیز با شروع تهاجم سریع و موفق نیروهای خودی، دشمن در حد دو دسته تانک را به‌منظور سد راه در تنگه گرمک، به این محور اعزام کرد که بعد از مدتی درگیری 6 دستگاه تانک عراق منهدم شد.
به نوشته راوی قرارگاه خاتم، دشمن بیشترین توجه و تلاش خود را صرف محور لری کرد، چراکه نیروهای خودی در این محور پرقدرت‌تر و سریع‌تر عمل کردند و دشمن تصور می‌کرد که ادامه عملیات نیز از این محور به‌سمت جنوب ارتفاعات کانی‌مانگا و سورن است، بنابراین عراق به‌منظور جلوگیری از پیشروی رزمندگان نیروهای خود را ازطریق تنگه بین لری و کانی‌مانگا وارد منطقه کرد.
علی اسحاقی مسئول واحد شنود سپاه، اوایل صبح در گزارشی به محسن رضایی وضعیت عمومی دشمن را تشریح کرد. در این گزارش که نشان‌دهنده نوع رابطه فرماندهی یگان در خط با رده‌ها در ارتش عراق می‌باشد، آمده است:
«روحیه [نیروهای عراقی] در سطح تیپ و گردان خیلی پایین است، ولی در سطح لشکر [4] تزلزلی نیست. لشکر4 فهمیده چه شده، اولین عکس‌العملش هم استفاده از تیپ5 بود و تیپ66 نیرو مخصوص به‌منظور بازپس‌گیری ارتفاع عظیم لری بود. درحال‌حاضر گزارش خوبی به رده بالا نمی‌رسد چون [فرد مسئول در یگان‌های درگیر] می‌داند اگر ازدست‌دادن ارتفاعات را گزارش بدهد رده بالاتر مجبورشان می‌کنند که مواضع را پس بگیرند یا نیرو در اختیارشان می‌گذارند و آنان هم می‌دانند که دیگر نمی‌‌توانند و به‌واسطه جوخه‌های اعدامی که در عقب هست انتهای کارشان اعدام است. ولی با شروع روشنایی دیگر مجبور به دادن گزارش می‌شوند و آن موقع رده بالا تصمیم می‌گیرد.»[۱۳]
4
پیداشدن یکی از نیروهای شناسایی لشکر8 نجف و دستگیری 19 تن از نیروهای عراقی توسط 3 نفر از افراد لشکر8 نجف ازجمله اتفاقات جالبی است که در این روز رخ داد. دوازده روز قبل هنگامی که یک تیم شناسایی لشکر8 نجف، شبانه عازم مأموریت شده بود، 2 نفر از افراد این تیم براثر برخورد با مین مجروح شدند، از آنجا که انتقال آنها به عقب مقدور نبود، سایر افراد تیم آن دو را در جای امنی قرار دادند تا صبح روز بعد با امکانات لازم برای انتقال آنها اقدام کنند. در این فاصله یکی از این افراد به نام کاظمی برای اینکه درصورت مواجه‌شدن با نیروهای گشتی عراق هویت یگان‌های آنها کشف نشود از فرد مجروح دیگر دورتر می‌شود. روز بعد که افراد لشکر8 نجف برای انتقال مجروحان به محل رفتند، باوجود جست‌وجوهای فراوان نتوانستند کاظمی را پیدا کنند. وی با بدن مجروح در طول دوازده روز از سبزی‌ها و علف‌ها تغذیه کرده بود تا سرانجام در عملیات شب گذشته، نیروهای اطلاعات او را پیدا کرده و به بیمارستان انتقال دادند.
واقعه دیگر دستگیری 19 تن از نیروهای عراق توسط 3 تن از دید‌بان‌های نفوذی خودی بود. سه تن از دید‌بان‌های نفوذی واحد توپخانه لشکر8 نجف که پس از اجرای مأموریت از عمق خاک عراق به‌سمت نیروهای خودی بازمی‌گشتند در مسیر خود با گروهی از نیروهای عراقی که از ارتفاعات لری درحال فرار به‌سمت عقبه‌های خود بودند مواجه می‌شدند، این سه تن با استفاده از موقعیت و به‌کارگیری تدابیری، 19 تن از عراقی‌ها را که اغلب بدون اسلحه بودند به اسارت گرفته و به عقبه‌های خودی انتقال می‌دهند.[۱۴]
5
باتوجه‌به دستاوردهای مناسب عملیات والفجر4 در محور بانه و نتایج نسبتاً خوب محور مریوان و کاهش فشار دشمن، فرماندهان تلاش خود را برای ادامه عملیات آغاز کردند.
ادامه پیشروی مشترک لشکر8 نجف و لشکر31 عاشورا در محور شمالی با هدف تصرف ارتفاع کانی‌مانگا و رفع کمبودهای عملیات شب گذشته (تصرف خلوزه2، براله و سربراله) در محور جنوبی، اهداف اصلی مورد نظر فرمانده کل سپاه پاسداران بود. براین‌اساس، محسن رضایی در تماس بی‌سیمی با رحیم صفوی از وی خواست تا مهدی باکری فرمانده لشکر31 عاشورا و احمد کاظمی فرمانده لشکر8 نجف را برای تصرف کانی‌مانگا ترغیب کند.
محسن رضایی به‌دلیل موفقیت چشمگیر نیروها در محور بانه، اصرار داشت که مرحله دوم عملیات برای تصرف کانی‌مانگا را لشکرهای نجف و عاشورا انجام دهند. رحیم صفوی هم که در محور شمالی و در کنار احمد کاظمی حضور داشت، با این نظر موافق بود، اما فرمانده لشکر8 نجف، باتوجه‌به وضعیت لشکر خود، با این پیشنهاد موافقت نکرد و اصرار فرماندهی نیز او را متقاعد نساخت.[۱۵] بخش‌هایی از گفت‌وگوهای بی‌سیمی محسن رضایی و رحیم صفوی دراین‌باره بدین شرح است:
رحیم صفوی: الآن به مهدی باکری و احمد کاظمی گفتیم که کارهای شناسایی [روی کانی‌مانگا] را انجام دهند و اگر می‌توانند امشب عمل کنند.
محسن رضایی: کاملاً درست است.
صفوی: بله، اگر بتوانند فرداشب با حداکثر قدرت اقدام کنند.
رضایی: نه، نه باید سریع‌تر کار را تمام کنند، به آنها بگویید به هر قیمتی که هست باید بروند.
صفوی: احمد کاظمی قبول نمی‌کند.
رضایی: نمی‌تواند قبول نکند، برای خودش می‌گوید.
صفوی: ما خیلی با او کلنجار رفتیم.
رضایی: خوب، بیشتر بروید.
صفوی: اصلاً دو ساعت بحث کردیم.
رضایی: باشد، به او بگویید که بچه‌ها از همه‌جا می‌روند.
صفوی: خوب، مهدی باکری می‌گفت اجازه بدهید یک مقدار چشم ما آنجا باز بشود.
رضایی: نه، نه این اصلاً درست نیست، ما گفتیم که این برخوردها، برخوردهای صحیحی نیست، بگویید اینها قابل‌قبول نیست.[۱۶]
درمورد عملیات محور مریوان نیز محسن رضایی و غلامعلی رشید پس از بحث و تبادل‌نظر به این نتیجه رسیدند که لشکر25 کربلا به‌همراه 2 گردان از تیپ1 لشکر28 کردستان (قرارگاه حمزه4) ضمن آزادکردن تیپ44 قمر بنی‌هاشم(ع) از منطقه، برای دستیابی به اهداف باقیمانده این تیپ یعنی تصرف خلوزه2 و باقیمانده هفت‌توانان وارد عمل شود و پس از تصرف خلوزه2 با سمت راست خود (لشکر8 نجف) در دامنه جنوب‌شرقی گرمک الحاق برقرار کند. گفتنی است باتوجه‌به اخبار رسیده درمورد اقدام عراق در تخلیه ارتفاعات براله و سربراله که با تصرف ارتفاعات گرمک، مارو و خلوزه به‌نحوی در محاصره قرار گرفته بود، از حساسیت‌های اولیه به این دو ارتفاع کاسته شده بود، بااین‌حال اجرای یک عملیات پاک‌سازی آن هم در روز برای این منطقه در نظر گرفته شد.[۱۷]
برای محور پنجوین نیز (قرارگاه حمزه1)* قرار شد لشکر14 امام حسین(ع) در دو مرحله وارد عمل شود، بدین‌ترتیب‌که در مرحله اول ارتفاعات تخم‌مرغی، شهدا و سه‌درختی را تصرف کرده و خود را به ارتفاع مهم زله - که پنجوین در دامنه شرقی آن قرار دارد - نزدیک کند و در مرحله دوم دو ارتفاع مهم زله یعنی سنگ معدن و کله‌قندی را به تصرف درآورد. حسین خرازی فرمانده لشکر14 امام حسین(ع)، دربرابر اصرار محسن رضایی و غلامعلی رشید بر اجرای هر دو مرحله عملیات در یک شب، گفت: «ما سعی می‌کنیم که این کار را بکنیم، البته ما گردان چهارمی را مأموریت دادیم که پس از تصرف تپه‌ها برود روی [سنگ معدن] و پس از آن روی کله‌قندی البته با پیش‌بینی مشکلات زیاد.»[۱۸]
راوی قرارگاه خاتم در تشریح مانور لشکر14 امام حسین(ع) برای دستیابی به اهداف مورد نظر خود نوشته است: برای تصرف ارتفاعات تپه شهدا، هرگنه و سه‌درختی یک گردان در نظر گرفته شده بود. برای ارتفاعات جنوب پنجوین (سیدمصطفی یا پنج تن) یک گردان و یک گردان نیز برای تصرف تپه تخم‌مرغی. همچنین پیش‌بینی شده بود که درصورت مطلوب‌بودن اوضاع عملیاتی و موفقیت‌آمیز بودن پیشروی‌ها چهارمین گردان نیز برای تصرف ارتفاعات کله‌قندی و سنگ معدن به کار گرفته شود.[۱۹]
6
درپی توصیه محسن رضایی به مسئولان روابط عمومی سپاه مبنی‌بر خودداری از اعلام اخبار مربوط به عملیات تا پیش از تثبیت آن، به‌منظور جلوگیری از ایجاد تأثیرات منفی در جامعه درصورت عدم‌موفقیت عملیات، پخش اخبار مربوط به اجرای عملیات والفجر4 تا ساعت 14 امروز به تأخیر افتاد.[۲۰]
دررابطه‌با نحوه اعلام خبر شروع عملیات در رسانه‌ها، به‌خصوص رادیو، مسئولان قرارگاه خاتم از دست‌اندرکاران رادیو خواستند، در اخبار ساعت 14 ضمن قطع برنامه‌های عادی خبر آغاز عملیات والفجر4 را پخش کنند. اجرای این درخواست با مشکلاتی مواجه شد؛ ازجمله اینکه رادیو برای قطع برنامه‌های عادی خود و اعلام خبر عملیات نیاز به اجازه آیت‌الله خامنه‌ای رئیس‌جمهور به‌عنوان رئیس شورای‌عالی دفاع داشت باوجود پیگیری‌هایی که برای کسب اجازه از رئیس‌جمهور انجام گرفت، در ساعت 14 خبر اجرای عملیات به‌طور گذرا و کوتاه اعلام شد. سرانجام ساعت 14:40 دقیقه، پیگیری‌ها به نتیجه رسید و رادیو نیز با قطع برنامه‌های خود خبر عملیات را اعلام کرد.
نکته دیگر در شکل تبلیغات عملیات والفجر4 این بود که فرماندهی سپاه عقیده داشت عملیات درون‌مرزی در محور سردشت که علیه ضدانقلاب اجرا و موجب آزادسازی 10 ارتفاع مهم شده بود باید همراه با عملیات شیلر و درقالب یک عملیات اعلام گردد.[۲۱] وی معتقد بود که خبر این دو عملیات نباید به‌طور جداگانه منتشر شود، بلکه باید بیانیه‌ای تحت عنوان یک عملیات بزرگ در سه محور سردشت، بانه و مریوان به اطلاع مردم رسانده شود. محسن رضایی این موضوع را با حجت‌الاسلام هاشمی رفسنجانی در میان گذاشت. از آنجا که آیت‌الله خامنه‌ای در آن زمان تحت درمان قرار داشت و صحبت با وی امکان‌پذیر نبود آقای هاشمی گفت: شما اطلاعیه خود را تنظیم کنید من موافقت آیت‌الله خامنه‌ای را می‌گیرم.[۲۲]
به‌تدریج تبلیغات رادیو نیز به این سمت پیش رفت و دو عملیات درقالب یک عملیات گسترده اعلام شد و پس از آن در جراید و تلویزیون نیز انتشار این خبر روال خاص خود را گرفت.
بااین‌حال عراق از ساعت 10 صبح، خبر اجرای عملیات را از رسانه‌های خود پخش کرد. فرماندهی کل نیروهای مسلح عراق با انتشار اطلاعیه‌ای مدعی شد که نیروهای ایرانی عملیاتی را در منطقه پدافندی سپاه یکم عراق انجام داده‌اند، ولی نیروهای عراقی توانسته‌اند تهاجم ایرانیان را سرکوب کنند.[۲۳]
7
به‌دنبال تثبیت نسبی اهداف تصرف‌شده عملیات والفجر4، فرماندهی کل سپاه با مسئولان بلندپایه نظام و ائمه جمعه برخی شهرهای بزرگ درزمینه اطلاع‌رسانی و همچنین بهره‌برداری تبلیغاتی از این عملیات درجهت جذب نیروهای مردمی تلفنی گفت‌وگو کرد.
بعدازظهر امروز فرمانده کل سپاه پاسداران با آیت‌الله خامنه‌ای رئیس‌جمهور و رئیس شورای‌عالی دفاع، حجت‌الاسلام هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس شورای اسلامی و نماینده امام در شورای‌عالی دفاع، آیت‌الله طاهری امام‌جمعه اصفهان، آیت‌الله شیرازی امام‌جمعه مشهد، آیت‌الله ملکوتی امام‌جمعه تبریز و آیت‌الله حائری شیرازی امام‌جمعه شیراز تلفنی تماس گرفته و ضمن ارائه گزارش اجمالی عملیات، از آنان خواست تا علاوه‌بر آنکه اخبار عملیات را در نمازجمعه به اطلاع مردم می‌رسانند، درزمینه جذب نیرو و امکانات نیز اقداماتی را انجام بدهند تا با تقویت هرچه بیشتر جبهه‌ها امکان ادامه این عملیات میسر شود.
آیت‌الله خامنه‌ای در گفت‌وگو با فرمانده کل سپاه ضمن طرح سؤالاتی درباره تعداد شهدا و نحوه تأمین اهداف اصلی عملیات درباره چگونگی تحکیم و تثبیت مواضع تصرف‌شده نیز تذکراتی داد.
حجت‌الاسلام هاشمی رفسنجانی نیز درباره پدافند هوایی و میزان فعالیت هواپیماهای عراقی، همکاری سپاه با ارتش و تلفات واردشده به نیروهای خودی سؤالاتی پرسید که محسن رضایی به آن پاسخ داد.[۲۴]
8
جنگنده‌های عراق در اولین روز عملیات والفجر4 عقبه‌های منطقه عملیاتی را هدف حملات هوایی خود قرار دادند. در منطقه جنوب نیز گلوله‌باران خرمشهر همچون روزهای گذشته ادامه یافت.
امروز هم هواپیماهای عراقی از ساعت 8 تا ١٨، چهارده بار به حریم شهر مریوان و اطراف آن تجاوز کردند که هر بار با شلیک پدافند هوایی مواجه و منطقه را ترک کردند. جنگنده‌های عراقی فقط در دو نوبت در ساعت 14و 16:30 توانستند بمب‌های خود را در بخش غربی و شرقی دریاچه مریوان فرو بریزند که براثر این حملات یک خودرو منهدم و 15 رأس گاو روستائیان تلف شد. هواپیماهای عراقی امروز همچنین اطراف چناره و بانه را که از محورهای مواصلاتی نیروهای خودی است، بمباران کردند.
علاوه‌بر حملات مذکور، توپخانه‌های عراقی نیز شهر پاوه را هدف قرار دادند که خساراتی به بار آورد.[۲۵]
دراین‌حال، باتوجه‌به بمباران‌های اخیر شهر بانه و روستاهای اطراف آن، خبرگزاری جمهوری اسلامی از اقدام مردم این منطقه به ترک خانه‌های خود خبر داد. به گزارش این خبرگزاری، گروه‌هایی از مردم بانه در چند روز گذشته با وسایل نقلیه مختلف ازقبیل کامیون، وانت‌بار و تراکتور، اثاثیه منزل و افراد خانواده خود را به‌طرف سقز برده‌اند.
یکی از مأموران ژاندارمری در محور بانه دراین‌باره گفت: در چند شب گذشته تردد وسایل نقلیه اهالی بانه برای حمل اثاثیه به‌سمت سقز ادامه داشته است.[۲۶]
از سوی دیگر، امروز خرمشهر نیز زیر آتش توپخانه‌های دوربرد عراقی قرار داشت، در این حملات دیری‌فارم،* پاسگاه زید و گمرک شهر هدف چندین گلوله دشمن قرار گرفت و ٢ تن زخمی شدند.[۲۷]
9
در روز جاری، یک گروه گشتی از نیروهای ستاد جنگ‌های نامنظم قرارگاه حمزه به عمق خاک عراق نفوذ کرده و یک پایگاه نظامی را در بانی‌بنوک زیر آتش سلاح‌های خود قرار دادند. همچنین دید‌بان توپخانه این ستاد با نفوذ به خاک عراق در محور سیدصادق - شانه‌دری، آتش پرحجم توپخانه خودی را بر روی محل استقرار یک واحد توپخانه عراقی مستقر در حوالی پادگان سیدصادق هدایت کرد. در این حمله خسارت و تلفات فراوانی به توپخانه عراقی وارد شد.[۲۸]
10
عملیات مشترک افراد سازمان مجاهدین خلق (منافقین) و حزب دمکرات برای بازپس‌گیری بخشی از مناطق آزادشده در عملیات آلان، اقدامات عناصر حزب دمکرات در غرب ارومیه، اخاذی افراد وابسته به گروه‌های مسلح غیرقانونی در جنوب‌غربی مریوان، تسلیم‌شدن 2 تن از افراد این گروه‌ها به نیروهای خودی و پیام ویژه دبیرکل حزب دمکرات کردستان به افراد این حزب به‌منظور تشدید فعالیت علیه نیروهای خودی در عقبه‌های منطقه عملیات والفجر4 ازجمله وقایع و اخبار امروز در مناطق شمال‌غرب کشور می‌باشد.
درپی عملیات دو روز پیش نیروهای خودی در منطقه آلان که به آزادسازی و پاک‌سازی بخش‌های وسیعی از منطقه جنوب‌غربی سردشت ازجمله ارتفاع مرزی لک‌لک انجامید، امروز افراد حزب دمکرات کردستان ایران و سازمان مجاهدین خلق (منافقین) با پشتیبانی توپخانه‌های عراق بخش‌هایی از این ارتفاع را به تصرف خود درآوردند.[۲۹]
همچنین چته‌های حزب دمکرات به یک پایگاه ژاندارمری در کورانه واقع در غرب ارومیه، حمله کردند. در این حادثه یک سرباز شهید و ٢ سرباز دیگر زخمی شدند.[۳۰] در اقدام دیگری در نزدیکی همین روستا افراد این حزب شبانه به بهداری روستای موانا هجوم بردند و داروها و لوازم پزشکی موجود در آنجا را سرقت کردند.[۳۱]
در جنوب‌غربی مریوان نیز گروه‌های مسلح غیرقانونی 3 تن از ساکنان روستای دری را که برای کار به روستای نشکاش می‌رفتند، دستگیر کرده و پس از اخذ ٣٠ هزار ریال از آنها و گرفتن تعهد مبنی‌بر خودداری از همکاری با نیروهای جمهوری اسلامی آنها را رها کردند.[۳۲]
در همین‌حال، در منطقه عمومی دیواندره، یکی از اعضای حزب دمکرات کردستان که در دادگاه این حزب به زندان محکوم شده و دوره حبس خود را می‌گذراند، با فرار از زندان، خود را به نیروهای پایگاه ژاندارمری در روستای گزمل تسلیم و تقاضای پناهندگی کرد.[۳۳]
در شمال‌غربی سلماس نیز یکی از وابستگان به گروه‌های مسلح غیرقانونی درحالی‌که یک قبضه اسلحه و تعدادی تیر فشنگ به همراه داشت، خود را به نیروهای ژاندارمری روستای اوربان تسلیم و درخواست امان‌نامه کرد.[۳۴]
از سوی دیگر، با تشدید فعالیت نیروهای نظامی خودی در محور بانه - مریوان برای اجرای عملیات والفجر٤ در این منطقه، فعالیت گروه‌های مسلح غیرقانونی نیز در محورهای مواصلاتی منتهی به خطوط مقدم جبهه و عقبه نیروهای خودی افزایش یافته است. دراین‌رابطه رکن٢ تیپ٣ لشکر28 کردستان امروز محورهای پیامی را که عبدالرحمن قاسملو دبیرکل حزب دمکرات کردستان، برای افراد این حزب فرستاده است، چنین اعلام کرد:
١. ایجاد کمین در راه‌های مواصلاتی و تدارکاتی دشمن (نیروهای ایرانی).
2. ایجاد ناامنی (در جاده‌ها) چه در شب و چه در روز.
3. ضربه‌زدن به پایگاه‌های جمهوری اسلامی در منطقه.
4. اقدام به مین‌گذاری به‌عنوان یک کار اساسی.
5. اهتمام نیروهای پیشمرگ به گماشتن دید‌بان و استراق‌سمع به‌منظور جلوگیری از غافلگیری.[۳۵]
11
در روزهای اخیر کمک‌رسانی به مناطق جنگ‌زده و آسیب‌دیده براثر حملات اخیر عراق شدت گرفته است. روزنامه کیهان دراین‌باره نوشت: جمعیت هلال‌احمر جمهوری اسلامی یک اردوگاه در 12 کیلومتری جاده سنندج - باختران به‌منظور اسکان مهاجرین جنگی منطقه مریوان، احداث و مقدمات برپایی دو اردوگاه دیگر را نیز فراهم کرده است.[۳۶] گزارش دیگر این روزنامه حاکی است که سرپرست بنیاد امور مهاجرین جنگ تحمیلی کشور در رأس هیئت اعزامی ازسوی آیت‌الله مهدوی کنی رئیس ستاد پشتیبانی و تسریع کمک به مناطق آسیب‌دیده در جنگ، در طول سه روز از شهرهای اسلام‌آباد غرب، گیلان‌غرب و سرپل ذهاب و نیز اردوگاه‌های مهاجرین جنگی در استان باختران بازدید کرده و برای رفع نیازهای فوری مردم مناطق بمباران‌شده این استان بررسی‌های لازم را انجام داده است.[۳۷]
همچنین به نوشته روزنامه جمهوری اسلامی، درپی فرمان امام خمینی مبنی‌بر تشکیل ستاد پشتیبانی از مناطق بمباران‌شده، ازسوی نخست‌وزیر مبلغ یک میلیارد ریال به حساب این ستاد به‌منظور تأمین هزینه‌های ضروری مناطق آسیب‌دیده در جنگ واریز شد.[۳۸]
12
وزارت امور خارجه عراق امروز یادداشتی رسمی را درباره عملیات جدید ایران در منطقه شیلر (والفجر4) به دبیرکل سازمان ملل متحد و ریاست دوره‌ای شورای امنیت - که درحال‌حاضر برعهده کشور اردن می‌باشد - تسلیم کرد.
در این یادداشت آمده است: ایران به یک عملیات بزرگ در جبهه‌های شمالی دست زده که هدف آن تجاوز به حاکمیت ارضی عراق در منطقه پنجوین می‌باشد. در ادامه این نامه با لحن تهدیدآمیزی اعلام شده است: «عراق حق خود را در پاسخ دندان‌شکن به متجاوزین و سرکوب نیروهای مهاجم در هرجایی که ضرورت ایجاد [ایجاب] کند حفظ می‌کند، تا اینکه متجاوزان ایرانی درک نمایند به اینکه [باوجود] تلاش‌های مأیوسانه‌شان در به درازا کشاندن جنگ برخلاف تمایل شورای امنیت جهانی و جامعه بین‌الملل، غیرممکن است مقاصد شرور جنگ تحقق بخشد.»[۳۹]
روزنامه دولتی الجمهوریه نیز در مقاله‌ای به‌نوعی تهدید رژیم عراق را که به‌طور تلویحی در انتهای نامه مذکور آمده است، تشریح کرد. به نوشته این روزنامه: «عراق از این حق برخوردار است که ایرانیان را به‌طور بی‌رحمانه بمباران کند تا از تمامی راه‌ها برای وادارکردن ایرانی‌ها به پایان‌دادن به جنگ و انجام مذاکره استفاده گردد.» خبرگزاری فرانسه با نقل این مطلب افزود: رهبران عراق اخیراً اعلام کرده‌اند که نیروهای این کشور آماده اجرای یک عملیات علیه ایران می‌باشند. صدام حسین دراین‌زمینه دو روز پیش اظهار کرد که نیروهای عراقی بیش از یک ماه است برای این حمله آماده می‌باشند، اما تاکنون از انجام آن خودداری کرده‌اند.[۴۰]
13
با آغاز عملیات والفجر4 در محور بانه و مریوان و منطقه عمومی شیلر در خاک ایران و عراق، منابع مختلف خبری ضمن اشاره به حملات جدید ایران مطالب ضدونقیضی را درباره اهداف و نتایج عملیات گزارش کردند.
خبرگزاری رویتر از بیروت به نقل از بیانیه نظامی عراق گزارش داد: نیروهای ایران نیمه‌شب گذشته یک حمله گسترده را در طول بخش شمالی جبهه جنگ آغاز کرده‌اند، اما از تلاش آنها برای نفوذ به عمق خاک عراق جلوگیری شده است.[۴۱] خبرگزاری فرانسه نیز با استناد به بیانیه فرماندهی کل نیروهای مسلح عراق، هدف این حمله را مناطق مرزی پنجوین در شمال‌شرقی کردستان عراق ذکر کرد و افزود: «بخش شمالی کردستان عراق یکی از نقاط حساس جبهه از زمان حمله ایران در 22 ژوئیه گذشته [31 تیر 1362] علیه حاج‌عمران در شمال‌شرقی استان کردستان می‌باشد. این بخش اساساً از کوه‌های استراتژیک مشرف بر دشت عراق تشکیل شده است. صدام رئیس‌جمهوری عراق، یکشنبه گذشته به‌طور ضمنی اعتراف کرد ایرانیان موفق شده‌اند در این منطقه نفوذ کنند.»[۴۲]
خبرگزاری یونایتدپرس هم ضمن انعکاس بیانیه نظامی عراق اعلام کرد که ایران هنوز هیچ‌گونه اظهارنظری درباره گزارش عراق درمورد حمله شب گذشته قوای نظامی ایران نکرده است.*[۴۳] خبرگزاری رویتر نیز از بغداد گزارش داد همه ایستگاه‌های رادیویی عراق برنامه‌های عادی خود را قطع کرده و فقط مارش‌های نظامی و سرود ملی پخش می‌کنند.[۴۴] بااین‌حال خبرگزاری فرانسه در گزارش دیگری خاطرنشان کرد که مقامات عراقی درمورد جریان جنگ در بخش شمالی جبهه در کردستان عراق سکوت کرده‌اند. این خبرگزاری افزود: رادیو بغداد همچنان بیانیه نظامی عراق را درمورد ادامه جنگ پخش می‌کند و می‌توان دریافت که احتمالاً عملیات جدید ایران مهم است و ایرانی‌ها موفق شده‌اند حداقل در آغاز حمله خود در خاک عراق پیشروی کنند.[۴۵]
خبرگزاری فرانسه همچنین اعلام کرد: «مقامات ایرانی امروز تأیید کردند که نیروهای این کشور شب گذشته در مناطق بانه و مریوان در کردستان ایران اقدام به حمله کرده‌اند. مقامات ایرانی گفتند که در این حمله 400 تن از ضدانقلابیون و نیروهای عراقی کشته و یا زخمی شده‌اند.»[۴۶]
خبرگزاری رویتر نیز در گزارشی به نقل از خبرگزاری جمهوری اسلامی هدف از عملیات والفجر4 را خارج‌ساختن شهرهای مرزی بانه و مریوان از برد توپ‌های عراق و قطع خطوط تدارکاتی و تماس ضدانقلابیون با نیروهای عراقی ذکر کرد. این خبرگزاری افزود: «این تهاجم ادامه حمله موفقی است که 48 ساعت زودتر در بخش سردشت و همین منطقه شروع شده بود.»[۴۷] خبرگزاری آسوشیتدپرس نیز گزارش داد: «حمله پنجشنبه ایران چهارمین سری از حملات والفجر محسوب می‌شود که هدف نهایی قسم‌خورده آن فتح بغداد و سرنگونی رژیم صدام حسین می‌باشد.»[۴۸]
به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، رادیوهای کویت، مسقط، ریاض و لبنان در بخش‌های خبری خود تا ساعت 15 امروز به پخش قسمت‌هایی از اطلاعیه نظامی عراق اکتفا کردند. رادیو قاهره در ساعت 15: 15، ضمن پخش قسمتی از بیانیه عراق گفت که ایران تاکنون هیچ اظهارنظری درمورد جنگ نکرده است. همچنین رادیوهای دوبی و لیبی نیز تا ساعت 17 امروز اشاره‌ای به وقایع جنگ نکردند.[۴۹] دراین‌بین، رادیو امان حمله جدید ایران را فاقد اهمیت نظامی خواند و افزود این اقدام درپی تبلیغات شدید ایران درمورد بستن تنگه هرمز آغاز شده است. این رادیو سپس هدف حملات جدید ایران را طولانی‌کردن زمان جنگ و انحراف مردم این کشور از «تقاضای رسیدن به صلحی که حقوق مشروع دو کشور را حفظ نماید» عنوان کرد.[۵۰]
14
رئیس دیوان‌عالی کشور دوام رژیم عراق را ناشی‌از کمک‌های امپریالیسم جهانی دانست. به نوشته روزنامه جمهوری اسلامی، آیت‌الله موسوی اردبیلی در جمع اعضای سپاه پاسداران و بسیج شهرستان قمشه، خانواده‌های شهدا، اسرا و مفقودان جنگ و جمعی از فرهنگیان این شهرستان گفت: «امروز ما در دنیا به‌عنوان یک ملت مصمم و ملتی که به تصمیمش عمل می‌کند و در مقابل هر توطئه‌ای می‌ایستد، مطرح هستیم.» وی افزود: «اگر امریکا، فرانسه، شوروی و بسیاری دیگر از سرسپردگان امپریالیسم جهانی در این جنگ به کمک صدام نشتافته بودند، امروز صدام به اجداد خود یعنی معاویه و یزید پیوسته بود.»[۵۱]
15
نخست‌وزیر در دومین روز سفر به استان‌های شمال کشور در سخنان خود به بیان مطالبی درباره پاک‌سازی بخش‌هایی از مناطق کردستان از وجود گروه‌های مسلح غیرقانونی به‌عنوان یکی از اهداف مهم عملیات جدید ایران و نیز تحولات سیاست خارجی کشور پرداخت.
موسوی صبح امروز در پادگان نیروی دریایی رشت، در سخنانی در جمع نیروهای نظامی و انتظامی این شهر ضمن اشاره به شروع عملیات ایران در شمال مریوان و بمباران مکرر این منطقه به‌وسیله هواپیماهای رژیم عراق گفت: «رزمندگان ما در راهی که برای خود انتخاب کرده‌اند انتقام خون عزیزان و مظلومان ملت ما را در مریوان و بانه و دزفول و اندیمشک خواهند گرفت. اما حالت رزمندگان ما برای انتقام نیست، بلکه برای تثبیت ارزش‌هایی در جهان هست که امروز با تثبیت آنها ملت‌ها رهایی می‌یابند.»
نخست‌وزیر ظهر امروز وارد گرگان شد و با حضور در اجتماع مردم این شهر اعلام کرد که نیروهای رزمنده «نقاط جنوبی سردشت را از دست دمکرات‌ها، کومه‌له و منافقین بیرون آورده‌اند.» وی در ادامه هدف تحرکات گروه‌های مسلح غیرقانونی در کردستان و گنبد را القای به راه افتادن جنگ شیعه و سنی در درون انقلاب ذکر کرد و افزود: «درگیری در کردستان به‌خاطر همین جنایتکاران سوسیالیست فرانسوی است که قاسملوی خائن دست در دست میتران دارد. در کردستان برادران ما در کنار پیشمرگان مسلمان کرد به مبارزه خود ادامه می‌دهند.»
موسوی بعدازظهر در جلسه‌ای که با حضور روحانیون و مسئولان استان مازندران در ساری برگزار شد، سیاست خارجی کشور را مورد بحث قرار داده و با بیان اینکه در زمان بنی‌صدر ایران فقط 9 سفیر در جهان داشت، خاطرنشان کرد: «در سال گذشته، با 20 کشور جهان سوم ارتباط برقرار کردیم و این نشان‌دهنده تحرک در سیاست خارجی ماست و ما اکنون ارتباط بسیار قوی با جهان داریم و بین وزارتخانه‌های مختلف دررابطه‌با سیاست خارجی ارتباط خوبی وجود دارد و در آینده با تشکیل وزارت اطلاعات و با هماهنگی بین وزارت ارشاد و وزارت خارجه سیاست خارجی کشور هماهنگ خواهد شد.» وی سپس به دستگیری و اعترافات اعضای کمیته مرکزی حزب توده و ازهم پاشیده‌شدن گروه‌های مسلح غیرقانونی اشاره کرد و گفت: « اکنون در سطح کشور بجز کردستان مسئله‌ای نداریم و در آنجا [نیز] تمامی محورها در دست برادران ماست.»[۵۲]
16
ریچارد لوس یکی از معاونان وزارت امور خارجه انگلیس در تبیین موضع این کشور درمورد جنگ ایران و عراق گفت: «باید راه‌حلی فوری برای این جنگ پیدا شود، زیرا این جنگ بشکه باروتی خطرناک است که ممکن است منجر به بی‌ثباتی در منطقه خلیج‌فارس شده و ثبات خاورمیانه [غرب آسیا] را نیز در مخاطره بیفکند.» به گزارش رادیو بی‌بی‌سی، وی که خطاب به خبرنگاران دیپلماتیک در لندن سخن می‌گفت، اضافه کرد: «به صلاحدید بریتانیا بهترین نقشی که این کشور می‌تواند داشته باشد اتخاذ موضع بی‌طرفی مثبت است، ولی بریتانیا تمام توانایی خود را برای ایجاد مصالحه بین دو طرف مخاصمه به کار خواهد برد.» لوس همچنین گفت: «ولی باید به خاطر داشت که کشورها و محافل زیادی در این جهت تلاش کرده‌اند بدون آنکه موفقیتی به دست آورند.»[۵۳]
17
رادیو بغداد از دیدار وزیر صنایع و برق عربستان با صدام حسین رئیس‌جمهور عراق به‌منظور تسلیم پیام شفاهی پادشاه عربستان به وی خبر داد. فهد در این پیام با اشاره به افق‌های همکاری دو کشور بر پشتیبانی از عراق «در دفاع از حق عربی» تأکید کرده است.[۵۴] رادیو صوت‌الجماهیر نیز گزارش داد: وزرای صنایع عرب که در اجلاس شورای سازمان عربی توسعه صنعتی در بغداد شرکت کرده بودند، در پایان اجلاس دوروزه خود تلگرامی برای رئیس‌جمهور عراق ارسال و خطاب به صدام اعلام کردند: «در کنار کشور شما در دفاع قانونی از خود دربرابر تجاوزی که ازطرف دشمنان امت عرب به آن صورت می‌گیرد، ایستاده‌ایم.»[۵۵]
18
باوجود توافق تازه برای گسترش صادرات نفت و گاز عراق ازطریق ترکیه و درحالی‌که تلاش‌های منطقه‌ای نیز به‌منظور متقاعدکردن سوریه به بازگشایی لوله نفت عراق ادامه دارد، بغداد همچنان به‌دنبال راه‌های جدیدی برای صدور نفت به کشورهای همسایه است.
رادیو بی‌بی‌سی در برنامه‌ای ضمن تحلیل قرارداد تازه ترکیه و عراق برای انتقال گاز مایع‌شده از حوزه نفتی کرکوک به دریای مدیترانه گفت: عراق برای تداوم جریان نفت خود همواره به همسایگانش متکی بوده و این وابستگی به دلایل مختلف با مشکلات زیادی همراه است. این رادیو با اشاره به دورنمای مبهم تأمین امنیت خطوط لوله‌های نفت و گاز عراق در خاک ترکیه و نیز مشکلات ترکیه در حفظ روابط متوازن با دو کشور درگیر جنگ افزود: «عراق برای خاتمه وابستگی خود به یک کشور، درپی راه‌های دیگری برای صدور نفت خود خواهد بود. راه احتمالی که هم‌اکنون مورد بررسی است، ساختمان لوله‌ای است که از جنوب‌غربی عراق آغاز گردد، از اردن بگذرد و عراق را قادر سازد که از بندر عقبه و دریای سرخ نفت صادر نماید.»[۵۶]
به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی از لندن، نشریه فارین ریپورت نیز باتوجه‌به آسیب‌پذیری کشورهای عرب حوزه خلیج‌فارس دربرابر تبعات ناشی‌از تلاش عراق برای ضربه‌زدن به تأسیسات صادرات نفت ایران و واکنش احتمالی این کشور، نوشت: در این وضع تنها راه‌حل کشورهای منطقه فشار بر سوریه است تا با بازگشایی لوله نفت عراق فشار موجود بر رئیس‌جمهوری عراق - که دولت او به‌طور اساسی ورشکسته است - برداشته شود و این کشور با افزایش درآمد نفتی خود دیگر احساس نکند به تدابیر اضطراری نیاز دارد. این نشریه افزود: «اسد در معامله سرسخت است و محتملاً سؤال خواهد کرد که این کار برای او چه نفعی دارد. پاسخ آن غیر از تعهد پول ازجانب دولت‌های مضطرب خلیج [فارس] چیز دیگری نمی‌تواند باشد. اسد، صدام را به‌عنوان رقیب قدیمی خود می‌بیند و دوست خواهد داشت که او تحقیر گردد. این موضوع درصورتی‌که ایران لوله نفت عراق ازطریق خاک ترکیه را هم بکوبد به‌سرعت اتفاق خواهد افتاد.»
فارین ریپورت سپس با اشاره به تلاش‌هایی که برای ملاقات مخفیانه صدام و حافظ اسد در نیویورک، در زمان برگزاری سی‌وهشتمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل جریان دارد، خاطرنشان کرد: «شوروی که به هر دو کشور اسلحه می‌دهد میل خواهد داشت همکاری و گسترش نفوذ آن دو را ببیند. اما یک درخواست برای ملاقات آن دو، که توسط یوری آندروپوف به عمل آمده بود، نتوانست نتایجی به بار آورد. [بااین‌حال] ملاقات نیویورک ممکن است بهترین فرصت اجتناب از گسترش جنگ خلیج‌فارس را ارائه دهد.»[۵۷]
19
درحالی‌که ابراز نگرانی مقامات کشورهای عرب حوزه خلیج‌فارس از انسداد تنگه هرمز همچنان ادامه دارد، گزارش‌ها حاکی است اختلافات درباره چگونگی برخورد با مسائل مهم منطقه‌ای ازجمله جنگ ایران و عراق، دستیابی به تصمیم جمعی در میان اعراب را دشوار ساخته است.
شیخ خلیفه بن زائد آل نهیان معاون فرمانده ارتش امارات متحده عربی، در مصاحبه‌ای که امروز در روزنامه عمان (چاپ مسقط) منتشر شد ضمن اشاره به تأثیر انسداد تنگه هرمز بر کلیه کشورها در خلیج‌فارس، تأکید کرد این کشورها اجازه نخواهند داد که این تنگه بسته شود. این اولین اظهارنظر یک مقام ارشد امارات دراین‌مورد است. وی که ولیعهد امارات نیز می‌باشد، ابراز امیدواری کرد که ایران و عراق، جنگ را ازطریق مذاکره حل کنند.[۵۸]
به گزارش رادیو ریاض، کفیل وزارت امور خارجه عمان نیز نظر مشابهی را درمورد تأثیر عملی‌شدن تهدید ایران بر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس و موضع هماهنگ اعضای این شورا در جلوگیری از این امر مطرح کرد، درعین‌حال وی خاطرنشان ساخت که تلاش‌های موجود تاکنون به نتیجه نرسیده است.[۵۹]
همچنین نشریه انگلیسی فارین ریپورت در گزارشی درباره خطرهای احتمالی گسترش جنگ برای عربستان سعودی نوشت: «ترس امریکا این است که اگر عراق که به عقیده آن کشور به‌طرف شکست می‌رود هواپیماهای جدید را علیه جزیره خارک یا علیه منابع نفتی و پالایشگاه‌های ایران به کار برد، امکان دارد آیت‌الله خمینی دست به یک ضدحمله تخریبی علیه حامیان مالی عراق در منطقه خلیج‌فارس بزند.»
این نشریه افزود: «بزرگ‌ترین نگرانی این نیست که آیت‌الله خمینی ممکن است برای بستن تنگه هرمز در مدخل خلیج‌فارس بکوشد، بلکه این است که او ممکن است جت‌های خود را برای درهم‌شکستن تأسیسات نفتی عربستان سعودی در رأس‌تنوره بفرستد. این، راه عبور و صدور نفت عربستان سعودی در خلیج‌فارس است. اگر رأس تنوره شدیداً مورد حمله واقع شود، صادرات نفت سعودی ممکن است مختل گردد.»[۶۰]
20
امروز اخبار متفاوتی از واشنگتن و تل‌آویو درباره سرنوشت پنج فروند هواپیمای سوپراتاندارد خریداری‌شده توسط عراق انتشار یافت.
خبرگزاری رویتر از واشنگتن گزارش داد: مقامات وزارت دفاع امریکا گفتند هواپیماهای مذکور فرانسه را ترک کرده‌اند، اما خبر رسیدن آنها را به عراق تأیید نکردند. این خبرگزاری افزود: «گزارش‌های تأییدنشده‌ای وجود دارد مبنی‌بر اینکه این هواپیماها از فراز ترکیه، جایی که اجازه فرودآمدن به آنها داده نشده، عبور کرده سپس در هوا سوخت‌گیری کرده و به مقصد خود رسیده‌اند.» رویتر یادآور شد: جورج شولتز وزیر امور خارجه امریکا، روز دوشنبه به خبرنگاران گفت فرانسه تصمیم خود را گرفته است. بااین‌حال، مقامات امریکا دراین‌مورد که این تصمیم چه بوده اظهارنظری نکردند.[۶۱]
در همین حال، رادیو اسرائیل به نقل از روزنامه معاریو (چاپ تل‌آویو) مدعی شد که ایران به دولت اردن اخطار کرده است فرودگاه‌های خود را دراختیار هواپیماهای نظامی عراق قرار ندهد.
به نوشته این روزنامه، «محافل دولتی ایران عقیده دارند که هواپیماهای سوپراتاندارد از فرانسه به اردن رسیده و در فرودگاه نظامی مفرق در نزدیکی امان برای عملیات آماده شده‌اند.»[۶۲]
21
درپی پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران مبنی‌بر اخراج رژیم اشغالگر قدس از مجمع عمومی سازمان ملل، خبرگزاری آسوشیتدپرس گزارش داد که کشورهای عرب از این پیشنهاد پشتیبانی نخواهند کرد. رادیو اسرائیل ضمن اعلام این مطلب افزود: «مقامات سازمان ملل گفتند پس از یک گفت‌وگوی یک‌ساعته، کشورهای عرب تصمیم گرفتند به مخالفت کتبی با شرکت اسرائیل در مجمع عمومی اکتفا نمایند و از درخواست دیگری دراین‌مورد خودداری ورزند.»
بنا به این گزارش، امریکا نیز تهدید کرده است درصورت تصویب پیشنهاد ایران، جلسات مجمع عمومی سازمان ملل را تحریم خواهد کرد و علاوه‌بر قطع کمک‌های مالی به این سازمان اقدامات سیاسی دیگری را نیز انجام خواهد داد. آسوشیتدپرس یادآور شد: سال گذشته نیز جمهوری اسلامی ایران کوشش‌های زیادی به عمل آورد تا از شرکت نماینده رژیم صهیونیستی در مجمع عمومی سازمان ملل جلوگیری کند.[۶۳]
22
حافظ اسد رئیس‌جمهور سوریه، امریکا را متهم ساخت که می‌کوشد ازطریق «اسرائیل بزرگ» کلیه مناطق غرب آسیا را تحت کنترل خود درآورد.
به گزارش رادیو بی‌بی‌سی، اسد این موضع را در واکنش به سخنان دیروز رونالد ریگان رئیس‌جمهور امریکا اعلام کرد. ریگان سوریه را متهم کرده بود که سعی دارد تلاش‌های امریکا را در دستیابی به یک راه‌حل صلح‌آمیز در لبنان خنثی کند. رئیس‌جمهور سوریه همچنین گفت: «صلح در خاورمیانه [غرب آسیا] نمی‌تواند با تسلط ایجاد شود، بلکه باید ازطریق توازن استراتژیک نیروها در منطقه باشد.»[۶۴]
در همین حال، خبرگزاری رویتر گزارش داد با افزایش عملیات نظامی علیه تفنگ‌داران دریایی امریکا در بیروت، این کشور یک واحد آبی - خاکی تازه‌نفس مرکب از 1800 تفنگ‌دار را جایگزین سربازان فعلی خود در لبنان می‌سازد. بر پایه این گزارش، رابرت مک‌فارلین که تا روز دوشنبه گذشته، نماینده ویژه رئیس‌جمهور امریکا در غرب آسیا بود و اکنون ریاست شورای امنیت ملی امریکا را برعهده دارد، حملات فعلی علیه تفنگ‌داران امریکا در لبنان را غیرقابل‌تحمل خواند و گفت: «هدف از این حملات کوچک‌تر کردن پشتیبانی امریکا از آشتی ملی در لبنان است.» مک‌فارلین همچنین اضافه کرد: «رئیس‌جمهوری سرگرم تجدیدنظر در سیاست امریکا در منطقه می‌باشد و ایالات متحده دارای امکاناتی است که تاکنون از آنها استفاده نکرده است.»[۶۵]
23
پس از حدود یک‌هزار و صدوبیست روز از آغاز جنگ تحمیلی، چراغ‌های قسمتی از خیابان‌ها و میدان‌های شهر اهواز روشن شد. به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، چراغ‌های معابر شهرها هم‌زمان با تهاجم عراق به خاک ایران خاموش شد که این خاموشی تا امشب در اهواز ادامه داشت و پس از مدت‌ها چراغ‌های مناطق مهمی از این شهر ازجمله نقاط مستضعف نشین روشن شد. این گزارش حاکی است که با برطرف‌شدن اشکالات سایر پایه‌های برق، چراغ‌های دیگر مناطق شهر اهواز نیز روشن خواهد شد.[۶۶]
پاورقی‌ها
منابع و مآخذ روزشمار 1362/07/28
- ↑ سند شماره 140/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات والفجر4، گزارش راوی لشکر8 نجف، محمدعلی خرمی، ص15؛ و- سند شماره 131/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات والفجر4، گزارش راوی قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص)، داود رنجبر، ص61.
- ↑ سند شماره 285/د مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راوی قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص) در عملیات والفجر4، داود رنجبر، 11/7/1362 تا 28/7/1362، صص 262 و 263؛ و- سند شماره 131/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، ص60.
- ↑ سند شماره 4063/پ‌ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: هدایت مرحله اول عملیات والفجر4 (قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص)، 28/7/1362، نوار شماره 12945)، داود رنجبر، ص15.
- ↑ سند شماره 285/د مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، صص 267 - 263؛ و- سند شماره 131/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، صص 61 و 62.
- ↑ سند شماره 4063/پ‌ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: هدایت مرحله اول عملیات والفجر4 (قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص)، 28/7/1362، نوار شماره 12945)، داود رنجبر، ص15.
- ↑ سند شماره 131/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، ص63.
- ↑ سند شماره 4063/پ‌ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، صص 20 و 21.
- ↑ سند شماره 20720 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از اطلاعات قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع) به قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص)، 3/8/1362؛ و- سند شماره 20660 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: وقایع لحظه‌به‌لحظه عملیات والفجر4، قرارگاه خاتم، 28/7/1362.
- ↑ سند شماره 140/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، ص27؛ و- سند شماره 131/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، ص62.
- ↑ سند شماره 131/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، ص63.
- ↑ سند شماره 131/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، صص 64 و 65؛ و- سند شماره 140/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، ص31.
- ↑ سند شماره 295/د مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راوی قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع) در عملیات والفجر4، محمدرضا دیانی، 13/7/1362 تا 29/7/1362، صص 87 و 88.
- ↑ سند شماره 131/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، صص 63 و 64؛ و- سند شماره 4120/پ‌ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات والفجر4 (قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص)، 28/7/1362، نوار شماره 12947)؛ و- سند شماره 20660 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین.
- ↑ سند شماره 140/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، ص10؛ و- سند شماره 320/د مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راوی لشکر8 نجف در عملیات والفجر4، محمدعلی خرمی، 8/7/1362 تا 6/8/1362، ص121؛ و- سند شماره 416822 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع) به قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص)، 3/8/1362.
- ↑ سند شماره 4063/پ‌ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: هدایت مرحله اول عملیات والفجر4 (قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص)، 28/7/1362، نوار شماره 12945)، داود رنجبر، ص15.
- ↑ سند شماره 4120/پ‌ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، صص 14 و 15.
- ↑ سند شماره 131/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، ص61؛ و- سند شماره 285/د مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، ص389.
- ↑ سند شماره 131/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، صص 66 و 67.
- ↑ سند شماره 285/د مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، ص39.
- ↑ سند شماره 285/د مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، ص38.
- ↑ سند شماره 4063/پ‌ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، صص 20 و 21.
- ↑ سند شماره 4120/پ‌ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، صص 2، 3 و 4.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 215، 29/7/1362، ص1، 28/7/1362.
- ↑ سند شماره 4122/پ‌ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات والفجر4، (قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص)، 28/7/1362، نوار شماره 12949)، صص 18 - 1.
- ↑ سند شماره 20702 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از قرارگاه مقدم حمزه سیدالشهدا(ع) (پدافند هوایی) به ستاد مرکزی سپاه طرح پدافند هوایی، 2/8/1362؛ و- سند شماره 230028 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: بولتن سیاسی - اطلاعاتی، وزارت کشور، 2/9/1362، ص14؛ و- سند شماره 80657 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از ستاد منطقه٧ به ستاد مرکزی فرماندهی کل، 28/7/1362؛ و- خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 215، 29/7/1362، ص4.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 215، 29/7/13262، ص16.
- ↑ سند شماره 290755 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از فرمانداری خرمشهر به دفتر سیاسی انتظامی استانداری خوزستان، 28/7/1362.
- ↑ سند شماره 20704 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از ستاد جنگ‌های نامنظم به قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع)، 2/8/1362، ص٢.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 216، 30/7/1362، ص7.
- ↑ سند شماره 416784 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از قرارگاه عملیاتی شمال‌غرب ژاجا به فرماندهی ژاجا (رکن٣ عملیات - مرکز فرماندهی)، 29/7/1362، صص 3 - 1.
- ↑ سند شماره 131/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، صص 64 و 65؛ و- سند شماره 140/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، ص31.
- ↑ سند شماره 341720 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از ناحیه ژاندارمری کردستان (رکن٢) به استانداری کردستان، 4/8/1362.
- ↑ سند شماره 416784 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، صص 3 - 1.
- ↑ سند شماره 359232 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از قرارگاه عملیاتی شمال‌غرب ژاجا به فرماندهی ژاجا (رکن٣ - مرکز فرماندهی)، 1/8/1362.
- ↑ سند شماره 20672 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از تیپ٣ (رکن٢)، 28/7/1362.
- ↑ روزنامه کیهان، 28/7/1362، ص3.
- ↑ همان، ص2.
- ↑ سند شماره 285/د مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، ص38.
- ↑ سند شماره 285/د مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، ص39.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 215، 29/7/1362، ص10، به نقل از خبرگزاری فرانسه، 28/7/1362.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارش لحظه‌به‌لحظه از عملیات والفجر4 و بازتاب جهانی آن، شماره 40، 29/7/1362، ص22، بیروت - خبرگزاری رویتر، 28/7/1362.
- ↑ همان، صص 22 و 23، بغداد - خبرگزاری فرانسه، 28/7/1362.
- ↑ همان، ص22، بیروت - خبرگزاری یونایتدپرس، 28/7/1362.
- ↑ همان، ص25، بغداد - رویتر، 28/7/1362.
- ↑ همان، ص29، بغداد - خبرگزاری فرانسه، 28/7/1362.
- ↑ همان، ص30، تهران - خبرگزاری فرانسه، 28/7/1362.
- ↑ همان، صص 30 و 31، لندن - رویتر، 28/7/1362.
- ↑ همان، ص32، نیکوزیا - خبرگزاری آسوشیتدپرس، 28/7/1362.
- ↑ همان، ص39، تهران - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 28/7/1362.
- ↑ همان، ص40، رادیو امان، 28/7/1362.
- ↑ روزنامه جمهوری اسلامی، 30/7/1362، ص2.
- ↑ همان، ص11.
- ↑ واحد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی، بولتن رادیوهای بیگانه، 30/7/1362، صص 10 و 11، رادیو بی‌بی‌سی، 28/7/1362.
- ↑ همان، صص 7 و 8، رادیو بغداد، 28/7/1362.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 215، 29/7/1362، ص40، رادیو صوت‌الجماهیر، 28/7/1362.
- ↑ واحد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی، بولتن رادیوهای بیگانه، 30/7/1362، صص 30 و 31، رادیو بی‌بی‌سی، 28/7/1362.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 215، 29/7/1362، صص 12 و 13، لندن - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 28/7/1362، به نقل از مجله انگلیسی فارین ریپورت.
- ↑ همان، ص6، تهران - خبرگزاری جمهوری اسلامی، ابوظبی - رویتر، 28/7/1362.
- ↑ همان، ص40، رادیو ریاض، 28/7/1362.
- ↑ سند شماره 285/د مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راوی قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص) در عملیات والفجر4، داود رنجبر، 11/7/1362 تا 28/7/1362، صص 262 و 263؛ و- سند شماره 131/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، ص60.
- ↑ سند شماره 140/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات والفجر4، گزارش راوی لشکر8 نجف، محمدعلی خرمی، ص15؛ و- سند شماره 131/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات والفجر4، گزارش راوی قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص)، داود رنجبر، ص61.
- ↑ سند شماره 285/د مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، صص 267 - 263؛ و- سند شماره 131/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، صص 61 و 62.
- ↑ سند شماره 131/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، ص63.
- ↑ واحد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی، بولتن رادیوهای بیگانه، 30/7/1362، ص10، رادیو بی‌بی‌سی، 28/7/1362.
- ↑ سند شماره 131/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، ص65.
- ↑ سند شماره 131/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، صص 65 و 66.