1364.08.21

روزشمار جنگ

دوشنبــــــه

21 آبان 1364

28 صفر 1406

12 نوامبر 1985

1                

بحث درباره "استراتژی عملیاتی جمهوری اسلامی" که فرماندهان عالی سپاه در روزهای گذشته در چندین جلسه طولانی و طاقت‌فرسا به آن پرداخته بودند، امروز نیز طی دو جلسه ادامه یافت. فرماندهان نیروی زمینی سپاه در مباحث روزهای قبل بر این نظر بودند که تا فراهم‌شدن شرایط لازم برای اجرای عملیات گسترده، عملیات‌های محدود اجرا شود، لیکن فرمانده کل سپاه بر اجرای عملیات گسترده در منطقه عمومی فاو اصرار داشت. این اختلاف‌نظر تصمیم‌گیری را با مشکل مواجه کرده است. پیچیدگی منطقه عملیاتی فاو، متناسب‌نبودن توان خودی و دشمن به‌ویژه ازجنبه نیروی کادر و رزمنده و امکانات پشتیبانی رزمی و همچنین پافشاری مسئولان کشور برای اجرای عملیاتی تعیین‌کننده ازجمله دلایلی بود که فرماندهان را برای اتخاذ تصمیمی منطقی به تعامل و بحث و بررسی بیشتر واداشته است.

در جلسه امروز قرارگاه مرکزی سپاه که با حضور علی شمخانی (جانشین فرمانده کل سپاه)، محسن رفیق‌دوست (وزیر سپاه)، رحیم صفوی (فرمانده نیروی زمینی سپاه)، غلامعلی رشید (معاونت عملیات سپاه)، سیدعلی حسینی‌تاش (رئیس ستاد نیروی زمینی سپاه)، محمدباقر ذوالقدر (فرمانده قرارگاه رمضان)، ابراهیم سنجقی (نماینده سپاه در ستاد قرارگاه خاتم^(ص))، احمد غلامپور (فرمانده قرارگاه کربلا)، مهدی مبلغ (ستاد نیروی زمینی) و حجاریان تشکیل شد، فرماندهان در تلاش بودند که بحث دراین‌باره به نتیجه‌ای مشخص برسد تا در جلسه دیگری درحضور فرمانده کل سپاه مطرح شود.

طبق یادداشت‌های راوی مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ در قرارگاه مرکزی سپاه، محسن رضایی برادران شمخانی و رفیق‌دوست را ـ که دیشب به اهواز آمدند ـ در جریان مباحث چند روز گذشته قرار داد. جانشین فرمانده کل سپاه و وزیر سپاه امروز برای آگاهی از نظرهای مسئولان نیروی زمینی سپاه در جلسه آنان حضور یافتند. رحیم صفوی و غلامعلی رشید جمع‌بندی مباحث گذشته را بازگو کردند که خلاصه آن چنین است:

رحیم صفوی: «صحبتی که عرض می‌کنم جدید نیست، مطالبی است که در عملیات خیبر، در عملیات بدر و بعد از عملیات بدر گفته شد، ولی الآن می‌بینیم که همه آن مطالب فراموش شده و ما داریم باز در یک دوری از مصائب گذشته می‌افتیم. ما براساس اعتقاد مکتبی، براساس عقل و براساس حرف امام می‌جنگیم، این اعتقاد قلبی ماست. ما معتقد هستیم در این جنگ یقیناً نصرت و امدادهای الهی وجود دارد.

صحبتی که از قبل شده و نظر خود فرماندهی نیز هست این است که ما متناسب با توانمان هدفی را انتخاب و جنگ را ادامه دهیم. به این نتیجه رسیدیم که توانمان کم است، اگر ما به توان خودمان توجه نکنیم و بدون حساب روی این توان کار کنیم، ضررهای زیادی می‌بریم، از تأثیرات مخرب در بین مردم، تا مسئله‌دار‌شدن نیروهای بسیجی و...

در هر ناموفقیتی خط صلح نکبت‌بار تقویت می‌شود. هر عملیات ناموفقی دشمن را تقویت و امیدوار می‌کند. دراین‌باره دو فکر وجود دارد: 1. استمرار و استراتژی ادامه جنگ متناسب با توان. 2. گرفتن یک هدف، سپس مذاکرات صلح.

نتایجی که گرفتیم: در منطقه جنوب، هرگونه عملیات گسترده‌ای خارج از توان، به شکست قطعی ما منجر خواهد شد، چون:

غافلگیری نمی‌تواند رعایت شود.

با توان فعلی ما حداکثر 5 الی 6 روز می‌توانیم با دشمن بجنگیم، ولی دشمن تا یک‌ ماه هم می‌تواند با ما با وسعت زیاد بجنگد.

توان ما ازنظر نیرو و امکانات نسبت به دشمن ضعیف است.»

رحیم صفوی در ادامه با اشاره به اینکه دشمن هشیار شده و در منطقه انتخاب‌شده برای عملیات، متناسب با حرکات ما حرکت می‌کند و نیز باتوجه‌به تردیدی که در فرماندهان یگان‌ها وجود دارد، افزود:

«شرایط (غافلگیری، تک پشتیبانی در جزیره مینو، تهیه نیروهای موردنیاز، تهیه تجهیزات) هم آماده نشده است. پیشنهاد ما این است: ما با این توانی که داریم استمرار عملیات را داشته باشیم. با استفاده از 20 گردان، 30 گردان حتی منطقه‌ای غیر از جنوب تا 100 گردان، بالاخره باتوجه‌به توان، عملیات‌ها را ادامه دهیم تا یک سال. در این مدت یک توان مناسب با اهداف بصره ـ جاده فاو کسب کنیم.

این موضوع را باید مسئولین قبول کنند. عملیات محدود را به‌عنوان یک وسیله برای رسیدن به هدف می‌دانیم؛ اگر مسئولین قبول نکنند و پشتیبانی نکنند هیچ پیشرفتی حاصل نمی‌شود.»⁽¹⁾

در ادامه جلسه غلامعلی رشید صحبت کرد که خلاصه آن چنین است: «در طول این یک هفته ما روی برآورد کار کردیم و دو پیشنهاد مطرح کردیم اول حیدر [منطقه هور] را پیشنهاد دادیم سپس پیشنهاد اصلی را مطرح کردیم و گفتیم در جنوب نمی‌توانیم بجنگیم. ما با یک توان 80 گردان نمی‌توانیم غافلگیری را رعایت کنیم و قطعاً باید این توان دو برابر تا سه برابر بشود که با یکی بازی کنیم و با دو توان دیگر بتوانیم به‌طور جدی عمل کنیم. توان ما در مقایسه با سال‌های قبل به‌شدت پایین آمده است.»

غلامعلي رشيد معاون عمليات قرارگاه خاتم‌الانبيا(ص): براي اجراي عمليات در منطقه فاو 300 گردان نيرو لازم است.

برادر رشید با اشاره به دو تفکر حاکم در کشور درباره چگونگی ادامه جنگ و تبعات تفکر "جنگ تا یک پیروزی"، تأکید کرد که برای اجرای عملیات در منطقه فاو 300 گردان نیرو لازم است. وی افزود: «پیشنهاد ما این است که در جنوب با این وضعیت نمی‌توان ادامه داد، از روی ناچاری برویم عملیات محدود انجام دهیم، توان خودمان را افزایش دهیم و عملیات در جنوب را آماده کنیم، حداقل برای نیمه دوم سال 1365.»⁽²⁾ پس از سخنان رحیم صفوی و غلامعلی رشید ـ که همه با سکوت کامل گوش می‌کردند ـ محسن رفیق‌دوست شروع به صحبت کرد: «واقعیت‌ها را من خلاصه‌برداری کردم:

درحال‌حاضر ما توان برای اداره بیش از 80 گردان نیرو را نداریم.

حتی اگر شرایط هم به‌ وجود بیاید نمی‌توانیم در منطقه فاو پیروز شویم.

بدون غافلگیری نمی‌توانیم بجنگیم؛ غافلگیری هم با این توان ممکن نیست.

توان ما باید حداقل 300 گردان باشد.

به مسئولین بگویید ما در جنوب با این توان فعلی نمی‌توانیم بجنگیم.

ما از روی ناچاری باید به عملیات محدود تن دهیم، و در جنوب هم کارهای عملیات را آماده کنیم، اگر توانستیم نیمه دوم سال 1365 در جنوب می‌جنگیم.

اگر ما را حمایت کنند که توان ما به 300 گردان برسد در سال 1366 جنگ را ممکن است بتوانند (آقایان) تمام کنند.» وزیر سپاه پس از این جمع‌بندی، ضمن بیان اینکه اینها واقعیات است، من هم با شما هم‌عقیده هستم، اما همه درحال‌حاضر انتظار یک عملیات گسترده را می‌کشند، گفت:

«خود شما در پایان جنگ تردید دارید! من می‌خواهم بگویم که این مسئولیت ما نیست، دیگر نیاییم خودمان را شریک کنیم با تصمیم‌گیران جنگ؛ ما مأمورین اجرا بودیم در این نظام، وظیفه‌مان هم جنگیدن بود، جنگ به بن‌بست رسیده، می‌خواهند صلح کنند، بروند بکنند، می‌خواهند جنگ کنند تدبیر بدهند، امکان بدهند، وسیله فراهم کنند، همان‌‌که خودتان می‌گویید. این‌جوری منتقل کنید نه اینکه بیاییم یک‌جوری حرکت کنیم که مبادا آنها صلح کنند، از این‌‌طرف وسایل صلح خفت‌بار را برای نظام فراهم کنیم، با روندی که داریم پیش می‌رویم. من به برادر محسن خواهم گفت که تکلیف جنگ را باید دیگران معین کنند.»

برادر رحیم: «این خیلی خوب است که ما خودمان را جای نظام نگذاریم.»

همان‌طورکه از صحبت کوتاه رحیم صفوی مشاهده می‌شود، این جلسه با رضایت مسئولان نیروی زمینی سپاه به پایان رسید.⁽³⁾

2                

جلسه دوم امروز درباره بررسی استراتژی عملیاتی جمهوری اسلامی، با دعوت فرمانده کل سپاه، عصرهنگام با حضور محسن رضایی، علی شمخانی، محسن رفیق‌دوست، رحیم صفوی، غلامعلی رشید، احمد غلامپور، عزیز جعفری، علی حسینی‌تاش و محمدباقر ذوالقدر تشکیل شد. خلاصه گزارش راوی مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ از این جلسه چنین است:

فرمانده کل سپاه از ابتدا کنترل و هدایت مباحث را در دست گرفت و پس از بیان جمع‌بندی مباحث گذشته، نتیجه گرفت که اگر توان لازم تأمین نشد، خودبه‌‌خود عملیات محدود تبدیل به یک استراتژی خواهد شد. وی سپس از برادران خواست درباره طرح مانور عملیات فاو نظرهایشان را بیان کنند.

عزیز جعفری به نمایندگی از دیگران، درباره طرح مانور عملیات صحبت کرد. محور اصلی سخنان وی درباره نیروی موردنیاز بود که با درنظرگرفتن تک پشتیبانی در جزیره مینو، 258 گردان برآورد شده بود. علاوه‌بر منطقه فدک (فاو) درباره مناطق دیگر ازجمله جزیره ام‌الرصاص و دیگر مناطق عملیات محدودِ درحال آماده‌سازی نیز صحبت شد.

سپس محسن رضایی درباره این برآورد سؤال‌هایی مطرح کرد. از مجموع گفت‌وگوها مشخص شد که تدبیر او این است که عوامل دیگری ازقبیل آتش گسترده، به‌‌کارگیری نیروی زرهی، ایجاد دژ و... جایگزین بخشی از نیروی موردنیاز شود و اعتقاد دارد درصورت فراهم‌شدن این عوامل به نیروی کمتری نیاز خواهد بود.

اشاره به گوشه‌ای از گفت‌وگوها مطلب را روشن‌تر می‌کند.

محسن رضایی: آیا شما روی نیروی زرهی که ببرید در خط، حساب کرده‌اید یا نه؟ اگر تانک و نفربر بیاید، در برآورد نیرو برای پدافند تأثیر می‌گذارد؟

غلامعلی رشید: هرچه امکانات و تجهیزات افزایش یابد، آسیب‌پذیری ما کمتر خواهد شد. ما برآورد کرده‌ایم که تا روز سوم 50 دستگاه تانک و 50 دستگاه نفربر به دستمان برسد.

رحیم صفوی: این تا اندازه‌ای از تلفات ما می‌کاهد.

محسن رضایی: اگر به‌جای خاکریز دژ بزنیم و یا یک کانال سی متری بزنیم چه تأثیری در برآورد نیرو دارد؟

غلامعلی رشید: اگر دژ باشد همین نیرو را می‌خواهد، ولی اگر خاکریز تعجیلی باشد، روز سوم برمی‌گردیم.

محسن رضایی با تکیه بر مشخصات زمین منطقه و با پیش‌بینی به‌‌کارگیری مؤثر آتش توپخانه و دیگر امکانات در منطقه عملیاتی، در تلاش بود که به‌طور منطقی حاضران را مجاب کند که می‌توان نوع جدیدی از جنگ را به دشمن تحمیل کرد.

محسن رضایی: فرض کنیم در این منطقه یک ماه جنگ ادامه داشته باشد و ما هم همه شرایط را دارا باشیم، دراین‌صورت تلفات عراق در این یک ماه چقدر است؟ دشمن دو چیز را برای خودش می‌خواهد حفظ کند: زمین و نیرو.

غلامعلی رشید: تلفات دشمن 20 هزار نفر و تلفات خودمان 60 هزار تن کشته و زخمی خواهد بود.

عزیز جعفری: دشمن به‌دلیل اهمیت زمین تا آخرین نفر خواهد جنگید.

محسن رضایی: می‌توان این را فرض گرفت که اینجا تعیین‌کننده شکست ما یا صدام است. صدام خواهد گفت یا فاو یا دیگر هیچ.

غلامعلی رشید: اگر به این نتیجه برسد یک‌روزه ما را تمام می‌کند و ما را با شیمیایی به عقب می‌راند.

محسن رضایی: پس جنگ به بن‌بست رسیده؟

محسن رضایی در ادامه، با طرح‌کردن ضرورت به‌کارگیری شیوه‌های جدید جنگ، درواقع به این سؤال پاسخ منفی می‌دهد. وی این نکته را که در گذشته نیز هرجا قدمی موفق برداشته شده به‌دلیل شیوه جدیدی از جنگ بوده که دشمن فکر آن را نمی‌کرده است، چنین یادآوری می‌کند:

«علت موفقیتی که ما در سال دوم جنگ داشتیم این بود که آمدیم یک جنگ جدیدی را علیه دشمن پیاده کردیم. دشمن دقیقاً می‌دانست ما چه داریم و چه نداریم. بنابراین آنها با اطلاعات 100درصد از موجودی ما، براساس آن آمدند در کشور ما فرم گرفتند.

سال اول جنگ ما می‌خواستیم با شیوه دشمن حمله کنیم، لذا شکست خوردیم. در سال دوم ما نیامدیم طبق آن جنگی که دشمن انتخاب کرده بود با او بجنگیم؛ اگر این‌طور شده بود شکست می‌خوردیم. افتادن ما در نوع جنگی که دشمن انتخاب می‌کند، افتادن در دهان اژدها است.

ما سال دوم جنگ به هدایت الهی آمدیم و یک جنگ جدیدی را کردیم که دشمن فکر نکرده بود (عملیات‌های فتح‌المبین و بیت‌المقدس).

سال سوم و چهارم که دشمن فهمید، ما را به زمین زد. آمد مطالعه کرد روی جنگ جدید ما، جنگ علیه پیاده، ترمیم خطوط و... لذا تجربه ما را در سال سوم به‌ کار گرفت و جنگ ما دیگر جنگ جدید نبود، چون متناسب با آن، دشمن فرم گرفته بود و دیگر جنگ ما جدید نبود. هربار و هرلحظه می‌بینید که یک تاکتیک علیه جنگ ما رشد داد. آمدند با استفاده از علمی که داشتند و تجربه سال دوم، شکل جنگ را تغییر دادند.

درمقابل، ما رفتیم در هور، گفتیم جایی برویم که به توان ضعیف دشمن بزنیم، ما هور را به‌عنوان یک گذر در نظر داشتیم و قصدمان نبود آنجا بمانیم، ولی به‌هرحال به یک نوع جدید از جنگ وارد شدیم. قصد این بود که ما در خیبر بلافاصله به نشوه برسیم و عقبه دشمن را بگیریم. این، فرصت می‌داد که ما ابتکارعمل را به‌ دست بگیریم. درهرحال از جنگ در هور به‌عنوان یک نوع جنگ جدید می‌خواستیم استفاده کنیم.

این بحث اگر دررابطه‌با توان صورت می‌گیرد به این معنا که با دشمن مسابقه بدهیم، نه بیشتر از آن بشویم بلکه نزدیک بشویم، این اشتباه است، هیچ‌وقت نمی‌رسیم. باید توان را در نوع زمین و نوع اثر در دشمن و... حساب کنیم. باید یک نوعی باشد که دشمن بخورد. اگر شما در قالب قبلی بخواهید بروید جلو معلوم نیست موفق شوید.

ما یک جنگ انقلابی و مردمی داریم، اگر توان مناسب با این جنگ را بتوانیم ارائه دهیم موفق خواهیم بود.»

فرمانده کل سپاه با بیان مطالب دیگر می‌کوشد ضمن مطرح‌کردن مشکلات و مسائل کلی جنگ، دلایل پافشاری خود را برای اجرای عملیات گسترده در منطقه فاو بیان کند:

«ما در خیبر گفتیم مملکت را باید بیاوریم در جنگ، به این دلیل بود که ما باید به سلاح و امکانات توجه کنیم. شما که این سابقه را از ما دارید باید بیایید سؤال کنید که برادر محسن، شما چطور شد از این بحث‌ها دست کشیدید، ما جوابتان را می‌دادیم، یا می‌گفتیم عاشورا می‌خواهیم درست کنیم. بایستی هر قدمی که برمی‌داریم کارهای گذشته را تقویت کنیم. الآن فرمانده لشکر مسئله دارد و می‌خواهد با مسئولین صحبت کند. ما دنبال چه هستیم، چه می‌خواهند بگویند؟ فردا هم فرمانده گردان می‌خواهد صحبت کند. باید ببینیم به یک نتیجه‌ای که می‌رسیم چطور اجرا کنیم. ما خطوطی را که دنبال آن هستیم، خونمان [را] هم خواهیم داد، من به‌دنبال انجام تکلیف هستم.»⁽⁴⁾

راوی مرکز مطالعات در اینجا توضیح می‌دهد که لحن برادر محسن و اشکی که آشکارا در چشمش مشاهده می‌شود نشان می‌دهد که وی فشار روحی شدیدی را تحمل می‌کند. در این حالت وی ادامه داد:

«هیچ‌کس جرئت ندارد به‌اندازه من با مسئولین برخورد کند. ما به این نتیجه رسیدیم که تغییر دولت شاید به ضرر جنگ باشد، پای آن ایستادیم.»

محسن رضایی در ادامه جلسه استراتژی جنگ را چنین مطرح کرد:

«دررابطه‌با استراتژی، نه این است که بایستی یک عملیات را رد کنیم و نه اینکه چند عملیات را رد کنیم. آنچه که امام می‌فرماید استمرار جنگ و ادامه جنگ است. اگر امام بفهمد که سپاه می‌گوید تا امکانات نیاید نمی‌جنگد بدترین خاطره تلخ امام خواهد بود. آنچه که موردنظر امام است، این است که بایستی این جنگ با قدرت ادامه یافته و نتیجه این جنگ سقوط صدام باشد. این‌طور نیست که تا بغداد سنگربه‌سنگر باید جنگید، اگر یک‌جا 10 لشکر عراق را بگیریم می‌بینید که چطور [ارتش عراق فرو] می‌ریزد. از ویژگی‌های استراتژی حضرت امام:

1. استمرار و ادامه جنگ. 2. هدف: سقوط صدام. 3. سرعت.

این جنگ باید با سرعت به پیروزی برسد؛ هنر یک نظامی این نیست که تنها فکر پیروزی باشد، ما اگر در یک جنگ چهل‌ساله به نتیجه برسیم، خودمان هم از بین رفته‌ایم. برادران نظامی اگر نتوانند طرح‌هایی که می‌دهند مبتنی‌بر این استراتژی باشد، طبعاً قابل‌قبول نیست.»

محسن رضایی درباره حضور مسئولان کشور در جنگ گفت: «از اینکه اینها بیایند در جنگ، منظور چیست؟ بیایند در آن چیزی که ما گیر کرده‌ایم گیر کنند؟ اگر بگوییم این نظرات را بگیرند و دربست قبول کنند، این حرف درستی نیست، ما نمی‌توانیم برادران را اقناع کنیم، برادران باید به شما اعتماد کنند.»⁽⁵⁾

وی درباره ادامه جنگ نیز افزود: «آن توان مناسب با نوع جنگ ما که اگر دیگر آخرش هیچ نتوانستیم از این طریق منظم پیش برویم، جنگ نامنظم می‌کنیم. آن، دیگر آخرین راه است و یک قدم جلوترش هم این عملیات‌های محدود است به‌عنوان یک استراتژی. آخرین قدم عقب‌نشینی ما در جنگ نامنظم شاید باشد.»

محسن رضایی در انتها مباحث خود را جمع‌بندی و چنین نتیجه‌گیری کرد:

«بنابراین خط‌ کاری ما این است که به هر قیمتی شده، منتها سالمانه، و کاری که می‌کنیم به ثمر برسد، نه کاری که می‌کنیم درست خلاف این باشد.^* یا ما جنگ و ادامه آن را قبول داریم و توان‌سازی برای جنگ را، پس توان‌سازی برای ما قداست دارد. پس نباید یک کاری بکنیم که در عمل این توان‌سازی نشود. چون ما در یک پیچیدگی سیاسی، نظامی قرار داریم، احتمال دارد که ما قدم‌هایی برداریم و نوعی عمل کنیم که خلاف عقیده و نیتمان نتیجه بدهد.

پس ما دراین‌زمینه که توانمان برای جنگیدن افزایش یابد 100درصد مُصِر هستیم و به‌هیچ‌وجه تسلیم فشارها نمی‌شویم. یک از این پس درمورد طرح‌هایی که ابهام و تردید هست، عمل نخواهیم کرد؛ یقینی هم که می‌گوییم، یقین غالب بچه‌هاست، وقتی شما اکثریت به یقین برسید برای ما معیار است.

ما بایستی برخورد کنیم، کشور را هل دهیم، فشار بیاوریم و... منتها به‌نوعی که این کارمان خلاف عقیده خودمان نشود.

مسئله دوم اینکه ما بایستی جنگ را متناسب با توانمان انجام بدهیم ما اگر بتوانیم یک قدم بیشتر برداریم، چون به سرعت‌عمل نزدیک است بایستی آن را برداریم.

پس باید جنگمان استمرار داشته باشد، همیشه باید در نبرد باشیم، همین عملیات‌های نفوذی، اینها را همیشه می‌شود انجام داد. حداقل استمرار عملیات‌های محدود، سپس عملیات‌های بزرگ‌تر و مسئله بعد سرعت؛ اگر عملیات فاو را ما بتوانیم الآن انجام بدهیم نباید بگذاریم دو ماه دیگر. اگر فکر می‌کنیم نمی‌شود انجام داد، ندهیم. دررابطه‌با عملیات‌های قدس [عملیات‌های محدود] اگر می‌بینید نمی‌شود، نکنید؛ بروید جای دیگر که بشود، چرا؟ برای اینکه زمان را از دست ندهیم.

همین‌جا [منطقه فاو] هم اگر برویم پای کار و به‌ فکر هیچ چیزی نباشیم و بعد برویم، یا شکست بخوریم، این خلاف سرعت‌عمل است، یا اینکه برویم پای کار و نشود باز این خلاف سرعت است و اگر انجام ندهیم و هیچ عملی نکنیم، آن باز خلاف سرعت‌عمل است. اگر بتوانیم اینجا [فاو] را عمل کنیم، ولی انجام ندهیم ممکن است ما یک سال زمان را از دست بدهیم، ولی اگر برویم پای کار و برگردیم ممکن است شش ماه زمان از دست بدهیم.

از برادران می‌خواهم بنشینید و در بالابردن توان طرح بدهید... نکته دیگر اینکه روی عملیات محدود فکر کنید.»⁽⁶⁾

راوی مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ در پایان گزارش این جلسه نوشته است: «درمجموع جلسه مذکور، جلسه‌ای سنگین بود، چه در مباحث طرح مانور و چه در مطرح‌شدن مسائل کلی جنگ و استراتژی جنگ و مشکلاتی دراین‌زمینه که فرمانده کل سپاه بیان کرد، ولی پس از جلسه به‌خوبی احساس می‌شد که برادران هنوز مطلوب خود را نگرفته و همچنان در انتظار نتایج قطعی‌اند.»⁽⁷⁾

3                

رئیس ستاد قرارگاه خاتم‌الانبیا^(ص) سپاه امروز در نامه‌ای به ستاد قرارگاه‌های چهارگانه و یگان‌های تابعه قرارگاه خاتم‌الانبیای^(ص) سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، بر ضرورت استفاده از حمام‌های رفع آلودگی شیمیایی در عملیات آتی (فاو) تأکید کرد. در این نامه آمده است: «نظر به نیاز یگان‌های پدافند ش.م.ر. [شیمیایی، میکروبی، رادیو اکتیو (هسته‌ای)] به حمام رفع آلودگی جهت استفاده مصدومین ش.م.ر. ضروری است ترتیبی اتخاذ نمایید که حمام‌های قرارگاه و یگان‌های تابعه در مواقع عملیات دراختیار یگان‌های پدافند ش.م.ر. گذاشته شود تا در ایستگاه رفع آلودگی مورد استفاده قرار گیرد.»⁽⁸⁾

4                

اقدام نیروی دریایی ایران به مجبور‌کردن یدک‌کش هلندی برای انتقال کشتی یونانی کاناریا ـ که هدف حمله هواپیماهای عراقی قرار گرفته بود ـ به جزیره سیری، با اعتراض دولت هلند روبه‌رو شد.

به گزارش خبرگزاری فرانسه: «منابع رسمی امروز در لاهه اعلام کردند: حسین تاج‌گردون، سفیر ایران در لاهه، به وزارت امور خارجه هلند احضار شد و یادداشت اعتراض‌آمیز هلند به مقامات ایرانی درمورد توقیف یدک‌کش آمستردام ـ که به صاحب هلندی‌اش ویجس مولر تعلق دارد ـ تسلیم سفیر ایران شد. هلند معتقد است که هیچ چیز نمی‌تواند توقیف یک ‌کشتی را در آب‌های بین‌المللی توجیه کند. آمستردام یکی از یدک‌کش‌های ویجس مولر است که در خلیج [فارس] مستقر می‌باشد. این یدک‌کش، کشتی یونانی کاناریا را که یک موشک اگزوسه عراقی به آن اصابت کرده بود یدک می‌کرد، نیروی دریایی ایران آن را مجبور به پیوستن به جزیره سیری واقع در آب‌های داخلی ایران کرده است.»⁽⁹⁾

رادیو اسرائیل دراین‌باره گفت: «این کشتی همراه با دو کشتی یدک‌کش دیگر هلندی نفتکش غول‌آسای کاناریا را که در نزدیکی سواحل ایران هدف موشک‌های عراقی قرار گرفته بود، برای تعمیر به‌سوی بحرین می‌کشیدند. مقامات هلندی گفتند، نیروی دریایی ایران در آب‌های بین‌المللی بر این یدک‌کش مسلط گردیده و به این ترتیب قوانین بین‌المللی را زیر پا گذاشته است. از هنگام ورود این یدک‌کش به جزیره سیری ارتباط مقامات هلندی با آن قطع شده است.⁽¹⁰⁾

اما نشریه رویدادها به نقل از رویتر نوشته است: «یدک‌کش مذکور مجهز به رادارهای قوی مخابراتی بوده و طبق اظهارات مقامات ایران، دستگاه‌های فوق مخصوص جاسوسی می‌باشد.»⁽¹¹⁾

5                

اقدامات امروز گروه‌های ضدانقلاب در غرب کشور، خساراتی را به نیروهای خودی تحمیل کرد. همچنین درگیری دو گروه دمکرات و کومه‌له امروز نیز ادامه یافت. چند تن از عناصر دمکرات نیز خود را تسلیم کردند.

به نوشته نشریه روابط عمومی فرماندهی کل سپاه، نیروهای ژاندارمری که در منطقه عمومی سردشت در مسیر شیندرا درحال عبور بودند در کمین افراد گروه‌های ضدانقلاب افتادند. در این کمین 7 نفر از نیروهای خودی به شهادت رسیدند و یک نفر مجروح شد.⁽¹²⁾

نیروهای خودی امروز در منطقه جباران (در حوالی سردشت) و روستای ترمکچی (از توابع شهر تکاب) با عناصر ضدانقلاب و چته‌های حزب دمکرات درگیر شدند.⁽¹³⁾ که این درگیری‌ها بدون تلفات خاتمه یافت.⁽¹⁴⁾

به نوشته نشریه رویدادها و تحلیل، در یکی از روستاهای اطراف مهاباد دو برادر به‌جرم همکاری با سپاه پاسداران به‌دست افراد ضدانقلاب به شهادت رسیدند.⁽¹⁵⁾

دو تن از نیروهای پایگاه افراسیاب در اطراف سنندج، امروز براثر برخورد با مین و انفجار آن مجروح شدند.⁽¹⁶⁾

در شهر سنندج یک مغازه‌دار به‌دست فردی که صورت خود را پوشانده بود، ترور و مجروح شد.⁽¹⁷⁾

عوامل حزب دمکرات در ساعت 6 صبح، با افراد گروه کومه‌له درگیر شدند که این درگیری تا ساعت 12 ظهر ادامه داشت. پس از آن چته‌های گروه کومه‌له با به‌‌جاگذاشتن 29 جنازه، در منطقه پراکنده شدند تا راهی برای فرار به‌سمت عراق پیدا کنند.⁽¹⁸⁾

امروز در شهر پیرانشهر فرمانده لک1 از هیز آواره (از واحدهای نظامی حزب دمکرات) و یک تن دیگر از نیروهای این حزب خود را تسلیم نیروهای خودی کردند.⁽¹⁹⁾ همچنین در منطقه سقز دو تن دیگر از عوامل حزب دمکرات (از هیز عزیز یوسفی) خود را تسلیم رزمندگان کردند.⁽²⁰⁾

6                

شیوه‌های عملی برای بسیج 10 میلیون دانش‌آموز ایرانی، در هم‏اندیشی مدیران کل آموزش‌وپرورش سراسر کشور که با حضور آقایان اکرمی وزیر آموزش‌وپرورش، رفیق‌دوست وزیر سپاه پاسداران و رضایی فرمانده کل سپاه پاسداران امروز در اهواز برگزار شد، موردبررسی قرار گرفت.⁽²¹⁾

به نوشته روزنامه اطلاعات، اولین هم‏اندیشی مدیران کل آموزش‌وپرورش هم‌زمان با سالروز رحلت پیامبر اسلام^(ص) و شهادت امام حسن مجتبی^(ع) و امام رضا^(ع)، امروز در اهواز آغاز به‌ کار کرد و به‌مدت سه روز ادامه خواهد داشت. در آغاز این همایش وزیر آموزش‌وپرورش برنامه‌های آن را تشریح کرد و با اشاره به اینکه اولین روز این هم‏اندیشی به مسائل جنگ اختصاص دارد، گفت: برنامه‌های بعد از انقلاب باید متناسب با شرایط کنونی که ما درحال جنگ هستیم، تنظیم شود.

سپس فرمانده کل سپاه پاسداران ضمن بیان ضرورت حضور آموزش‌وپرورش در جبهه‌های جنگ، بر لزوم رفع مشکلات و پاسخ به نیازهای مجتمع‌های دانش‌آموزی جنگ تأکید کرد و نقش آموزش‌وپرورش را در ساختن نسل آینده انقلاب یادآور شد.

وی گفت: آموزش‌وپرورش در خالص‌کردن دانشگاه نقش اصلی را بازی می‌کند، زیرا اگر ما بتوانیم نسل آینده را که درحقیقت بدنه اصلی انقلاب است، از گهواره آموزش‌وپرورش خالص و سالم بیرون آوریم، بنا و ساختمان انقلاب را محکم و استوار ساخته‌ایم. وی همچنین بر لزوم شرکت اقشار مختلف مردم ایران در سازماندهی دفاع کشور تأکید کرد و گفت: اگر ما امروز بتوانیم با دشمنان با قدرت برخورد کنیم، آینده‌ای خوب خواهیم داشت.

در ادامه وزیر سپاه پاسداران با مروری بر جنگ و اینکه هم امریکا و هم شوروی دشمن ما هستند، به پیشرفت‌های به‌‌دست‌آمده در ساخت ابزار و آلات جنگی در ایران اشاره کرد و افزود: به‌‌محض‌اینکه شنیده شد ما داریم روی ساخت موشک کار می‌کنیم، هفته‌ای نیست که به ما پیشنهاد فروش موشک ندهند. علاوه‌برآن، ما کار ساخت را روی اکثر سلاح‌های نظامی شروع کرده‌ایم.

رفیق‌دوست سپس ضمن تأکید بر لزوم آموزش‌دادن به همه مردم به‌ویژه دانش‌آموزان، از مسئولان آموزش‌وپرورش خواست نیروهایی را که استعداد فرماندهی و رزمی دارند به دانشگاه سپاه معرفی کنند تا بتوان از نبوغ آنها استفاده کرد.⁽²²⁾

7                

امام خمینی فرمانده کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران، طی حکمی حجت‌الاسلام علی‌اکبر محتشمی‌پور وزیر کشور را به ‌سمت سرپرستی کمیته‌های انقلاب اسلامی در سراسر کشور منصوب کرد.⁽²³⁾ این انتصاب درپی نامه وزیر کشور به امام خمینی درمورد تعیین سرپرستی کمیته‌ها صورت گرفت.⁽²⁴⁾ متن حکم امام خمینی در پاسخ به نامه وزیر کشور چنین است:

«بسمه‌تعالی

با تشکر از خدمات جناب حجت‌الاسلام آقای ناطق نوری، جناب حجت‌الاسلام آقای محتشمی را به سرپرستی کمیته‌های انقلاب اسلامی در سراسر کشور منصوب نمودم. امید است با همکاری افراد کمیته‌ها و حضرات روحانیون که در این نهاد هستند، موفق به خدمت به اسلام و مسلمین گردند.

21 آبان 1364

روح‌الله الموسوی الخمینی»⁽²⁵⁾

انتصاب حجت‌الاسلام علي‌اكبر محتشمي‌پور به سمت سرپرستي كميته‌هاي انقلاب اسلامي با حكم امام خميني

متن نامه حجت‌الاسلام علی‌اکبر محتشمی‌پور وزیر کشور ـ که در تاریخ 19 آبان 1364 نگاشته شده ـ چنین است: «باسمه‌تعالی

محضر مقدس رهبر عظیم‌الشأن انقلاب اسلامی و بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران حضرت آیت‌الله‌العظمی امام خمینی دامت بقاء‌الشریف.

احتراماً معروض می‌دارد براساس تبصره یک ماده واحده راجع به اصلاح لایحه قانونی معافیت پاسداران کمیته‌ها از انجام خدمت وظیفه مصوب سی‌ویکم فروردین‌ماه 1361 مجلس شورای اسلامی، کمیته‌های انقلاب اسلامی یکی از نیروهای انتظامی است که در چارچوب اساسنامه‌ای که به تصویب مجلس شورای اسلامی خواهد رسید، زیرنظر وزارت کشور به فعالیت خود ادامه خواهند داد. ازطرفی اساسنامه موردنظر هم‌اکنون در دست بررسی می‌باشد. لذا تقاضا دارم مقرر فرمایید هرگونه مصلحت می‌دانند مسئولیت این نیروی انتظامی را ابلاغ فرمایند. علی‌اکبر محتشمی وزیر کشور.»⁽²⁶⁾

به نوشته نشریه گزارش «آقای سالک (سرپرست کمیته‌های انقلاب اسلامی) در یک سخنرانی در کمیته گفته است: "ما مظلوم واقع شدیم. درست است که آقای ناطق (وزیر کشور سابق) خودشان تمایل به رفتن داشتند، اما نبایستی با رفتن ایشان موافقت می‌شد." وی تلویحاً خاطرنشان کرده است که با وزیر جدید نمی‌تواند کار کند.»⁽²⁷⁾

8                

اقدام مجلس خبرگان به انتخاب آیت‌الله منتظری برای جانشینی امام خمینی را امروز یکی از نمایندگان این مجلس اعلام کرد.*

حجت‌الاسلام قریشی یکی از نمایندگان آذربایجان‌‌غربی در مجلس خبرگان، در سخنرانی امروز خود در مسجد اعظم ارومیه با اشاره به اجلاس اخیر مجلس خبرگان گفت: در این اجلاسیه با اکثریت نزدیک به‌اتفاق آرا، نمایندگان آیت‌الله‌العظمی منتظری را به مقام نیابت ولایت فقیه انتخاب کردند. وی افزود: در این اجلاسیه 70 نفر شرکت داشتند که با 65 رأی موافق این تصمیم اتخاذ شد و در شرفیابی نمایندگان مجلس خبرگان به محضر امام امت، به اطلاع حضرت امام نیز رسید.

وی اضافه کرد: از سیمای حضرت امام نیز معلوم بود که از این انتخاب مسرور هستند.

حجت‌الاسلام قریشی در ادامه سخنان خود یادآور شد: «بااینکه اخیراً آیت‌الله‌العظمی منتظری طی نامه‌ای به آیت‌الله مشکینی رئیس مجلس خبرگان خواسته بود که موضوع تنها دررابطه‌با ایشان مطرح نشود، ولی در سخنرانی‌هایی که حدود 30 تا 40 نفر از نمایندگان انجام دادند بر انتخاب حضرت آیت‌الله‌العظمی منتظری برای این مقام تأکید کردند و درنتیجه در رأی‌گیری، ایشان با 65 رأی به این مقام عالی انتخاب شدند.»⁽²⁸⁾

همچنین به نوشته نشریه گزارش: «در جلسه اخیر (اجلاسیه سوم) مجلس خبرگان، ماده واحده‌ای که از جلسه قبل در دستور کار مانده بود، با اکثریت بیش از دوسوم آرا به تصویب رسید. این مصوبه که درمورد رهبری آینده می‌باشد، حاوی این نکته است که مقام رهبری به‌صورت شورایی نخواهد بود و آیت‌الله‌العظمی منتظری این مقام را خواهند داشت. همچنین طی نامه‌ای که توسط 53 تن از خبرگان امضا شده و برای امام ارسال گردیده است، زعامت و رهبری آیت‌الله منتظری که مدنظر مردم نیز می‌باشد به اطلاع ایشان رسانده شد.»⁽²⁹⁾

9                

به گزارش خبرگزاری یونایتدپرس «یکی از هشت تن متهمین غیرنظامی که در یک پایگاه هوایی نیروی دریایی امریکا واقع در شمال جزیره سن‌دیه‌گو کار می‌کنند، امروز به‌جرم خود درمورد ربودن قطعات یدکی جت‌های جنگنده نیروی دریایی امریکا جهت ارسال آنها به ایران اعتراف کرد. پدرو کیتو که کارمند غیرنظامی انبار این پایگاه می‌باشد، به ربودن قطعات یدکی هواپیماهای اف14 از پایگاه هوایی مذکور و دادن این قطعات به دستیارانش، که گفته می‌شود آنها نیز قطعات فوق را به ایران ارسال کرده‌اند، متهم شده است.»⁽³⁰⁾

در ادامه گزارش یونایتدپرس آمده است: «فیلیپ هالپرن معاون دادستانی امریکا گفت: گرچه کیتو به‌طور مستقیم در ارسال این قطعات به ایران شرکت نداشته است، لکن وی برای متهم تقاضای هفده سال زندان خواهد کرد. هالپرن افزود: دولت نیز از تعیین هفده سال زندان برای متهم حمایت کرده است و این نشان‌دهنده اهمیت و جدی‌بودن جنایاتی است که تحت پیگرد قانونی قرار می‌گیرند.

دو ملوان نیروی دریایی که در ناو هواپیمابر کیتی هاوک کار می‌کردند، نیز از دیگر متهمین می‌باشند. این ناو نیز در پایگاه سن‌دیه‌گو، مستقر است.»⁽³¹⁾

10            

سفر رئیس‌جمهور ترکیه به امارات متحده عربی و سفر حاکم قطر به لندن ظاهراً بخشی از فعالیت‌های دیپلماتیکی است که بعد از اجلاس سران کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس و تأکید آنها بر ضرورت خاتمه جنگ شروع شده است. از سوی دیگر، اظهارات حاکم کویت در پافشاری بر حمایت از حکومت عراق نیز ظاهراً روی دیگر سکه این اقدامات است که علاوه‌بر هماهنگی با سیاست بین‌المللی برای فشار بر ایران، ناشی از ترس حاکم کویت از حکومت صدام است.

کنعان اورن رئیس‌جمهور ترکیه، به‌هنگام پرواز به امارات متحده عربی در مصاحبه‌ای به خبرنگاران گفت: ما نیز از جنگ ایران و عراق ناراحت هستیم زیرا در منطقه‌ای نزدیک مرزهای ما انجام می‌گیرد. خبرگزاری جمهوری اسلامی به نقل از بولتن خبرگزاری ترکیه آناتولی گزارش داد که کنعان اورن گفته است: ما نیز همواره در آرزوی خاتمه ‌جنگ ایران و عراق هستیم ولی راهی برای خاتمه‌دادن به آن پیدا نکردیم. تصور می‌کنم این جنگ از جنگ جهانی نیز بیشتر به طول خواهد انجامید.⁽³²⁾

یونایتدپرس نیز از ابوظبی گزارش داد: کنعان اورن و شیخ زاید رئیس امارات متحده عربی خواستار پایان‌گرفتن جنگ ایران و عراق شدند.

خبرگزاری امارات به نقل از راشد عبدالله وزیر خارجه این کشور گفت: رهبران دو کشور از رهبران ایران و عراق خواستند برای حل‌وفصل مسالمت‌آمیز جنگ پنج‌ساله بکوشند.⁽³³⁾

همچنین رادیو بی‌بی‌سی در گزارشی درباره قصد حاکم قطر از سفر به لندن اعلام کرد: انتظار می‌رود که جزئیات مذاکرات اعضای شورای همکاری خلیج [فارس] و امکانات پایان‌دادن به جنگ ایران و عراق در سفر شیخ خلیفه بن حمد آل ثانی امیر قطر و دیدار با مارگارت تاچر نخست‌وزیر بریتانیا، مورد تبادل‌نظر قرار گیرد. امیر قطر امروز به لندن سفر می‌کند.⁽³⁴⁾

از سوی دیگر، مواضع کویت، یکی از شش عضو شورای همکاری خلیج‌فارس، در ظاهر حاکی‌از مخالفت این کشور با تصمیمات اخیر این شورا است. شیخ جابر الاحمد امیر کویت امروز در دیدار با سردبیران روزنامه‌های کویت گفت: اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس تصمیم گرفته‌اند تا پیشنهاد میانجیگری مشترک خود را برای پایان‌دادن به جنگ پنج‌ساله بین ایران و عراق احیا کنند. شیخ جابر افزود: عراق مدت طولانی است که به ما پاسخ قابل‌قبولی داده است و ما هم‌اکنون کوشش‌ها و تماس‌های خود را با ایران همسایه مسلمان خود تعقیب می‌کنیم تا ببینیم آیا موضعش مبنی‌بر عدم پذیرش هرگونه میانجیگری را تغییر داده است یا خیر.⁽³⁵⁾

امیر کویت اضافه کرد: رهبران کشورهای عضو شورای همکاری خلیج (فارس) درصدد برآمدند فعالیت و کوشش‌های کمیته‌های میانجی جهت پایان‌دادن به این جنگ با هدف حفظ منافع ملل دو کشور و ملل منطقه را احیا کنند، چون احساس می‌شود که برای بازگرداندن صلح و ثبات به منطقه و دستیابی به ثبات و تحقق رفاه ملل آن، جلوگیری از ادامه جنگ ضرورت دارد.⁽³⁶⁾

هرچند به گفته امیر کویت این رهبران حفظ منافع ملل دو کشور را ضروری می‌دانند، اما به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی از کویت، امیر کویت در سخنان خود که در شماره امروز روزنامه کویتی الوطن به چاپ رسیده، گفته است: ما هرگز از حمایت عراق دست برنخواهیم داشت.⁽³⁷⁾

همچنین نشریه رویدادها، در گزارشی درباره مخالفت کویت با تصمیم اخیر شورای همکاری خلیج‌فارس آورده است: «در اجلاس اخیر مسقط که شورای همکاری تصمیم به ‌بهبود روابط خود با ایران گرفت، امیر کویت چون موافقتی با این تصمیم نداشت، موضع‌گیری منفردی را پس از این اجلاس در ملاقات با مدیران جراید اتخاذ نمود. وی در این ملاقات گفت: روابط ما با عراق خوب است و از آن عقب‌نشینی نمی‌کنیم و به تضمین امنیتی ازجانب ایران برای کشورهای خلیج‌فارس و دست‌برداشتن از حمایت عراق گوش نمی‌دهیم.»⁽³⁸⁾

11            

خط جدید شورای همکاری خلیج‌فارس درجهت کاهش دشمنی با ایران، امروز نیز در رسانه‌های غربی موردتوجه قرار گرفت. این رسانه‌ها امروز تعویق سفر یوسف العلوی وزیر مشاور در امور خارجی عمان به ایران و نیز دعوت وزیر امور خارجه عربستان از دکتر ولایتی برای سفر به ریاض را منعکس کرده‌اند.

رادیو بی‌بی‌سی اعلام کرد: «قرار بود یوسف العلوی ابتدا به تهران برود، اما در آخرین لحظه تصمیم گرفت که به بغداد سفر کند. گفته می‌شود اهمیت این تغییر تصمیم آن است که رهبرانِ عربِ کرانه خلیج‌فارس قصد دارند قبل از مذاکره با ایران، ازنظر ادامه پشتیبانی سیاسی خود به دولت عراق اطمینان‌خاطر دهند. انتظار می‌رود که جزئیات مذاکرات اعضای شورای همکاری خلیج [فارس] و امکانات پایان‌دادن به جنگ ایران و عراق در مذاکره امیر قطر و نخست‌وزیر بریتانیا مورد تبادل‌نظر قرار بگیرد. امیر قطر امروز به لندن سفر می‌کند.»⁽³⁹⁾

این رادیو همچنین افزود: «تاریخ ورود یوسف العلوی به تهران پنهان نگاه داشته شده بود، اما یک ساعت قبل از ورود وی به بغداد، در تهران اعلام شد که برنامه سفر او به تقاضای مقامات ایران به تعویق افتاده است. قطعنامه نهایی کنفرانس شورای همکاری خلیج که هفته گذشته در مسقط انتشار یافت، ازنظر مقامات ایران رضایت‌بخش بود، اما برای مذاکره با وزیر مشاور در امور خارجی عمان، اشتیاق زیادی نشان داده نشد. ظاهراً مقامات ایران درمورد قبول یا رد پیشنهادات جدید شورای همکاری خلیج برای آغاز مذاکرات درباره جنگ ایران و عراق، هنوز هم تصمیم قاطعی اتخاذ نکرده‌اند. پیشنهادات شورای همکاری خلیج در ملاقات یوسف علوی عبدالله وزیر مشاور در امور خارجه عمان با کاردار سفارت ایران در مسقط مطرح شده و به اطلاع مقامات ایران رسیده است.

هم‌زمان با آن، وزیر خارجه عربستان سعودی دیروز پیام تازه‌ای برای دکتر ولایتی وزیر خارجه ایران فرستاده که متن این پیام هنوز فاش نشده است. اما گزارش‌های غیررسمی حاکی است که تصمیمات کنفرانس شورای همکاری خلیج [فارس] به اطلاع دکتر ولایتی رسانیده شده و از او دعوت شده است که برای مذاکره دراین‌مورد به ریاض سفر کند.

قبلاً این موضوع فاش شده بود که ایران پیام‌های جداگانه‌ای برای رهبران کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فرستاده و آمادگی خود را برای هرگونه همکاری با این سازمان به‌منظور مبارزه با نفوذ خارجی به‌خصوص امپریالیسم امریکا و صهیونیسم اعلام کرده است. حتی گزارش داده شده است که ایران پیشنهاد پیوستن به شورای همکاری خلیج [فارس] و یا امضای پیمان همکاری و عدم تجاوز با این شورا را عنوان کرده است.

به ‌نظر مقامات جمهوری اسلامی ایران همکاری نزدیک با شورای خلیج [فارس] نباید به دعوت از این شورا برای میانجیگری در جنگ ایران و عراق تعبیر شود و هدف ایران از مطرح‌کردن پیشنهاد همکاری آن بوده است که کشورهای عضو شورای همکاری خلیج دریابند که ایران تهدیدی برای صلح منطقه نیست و عراق است که با حمله به تأسیسات نفتی و کشتی‌های نفتکش عدم امنیت ایجاد می‌کند.

حمله به کشتی‌های تجاری که در گذشته به‌وسیله هواپیماهای ناشناس انجام می‌شد و نیروی هوایی ایران را مسبب آن «می‌دانستند، اکنون کاملاً متوقف شده است.»⁽⁴⁰⁾

خبرگزاری فرانسه نیز از مسقط گزارش داد: «یوسف العلوی وزیر مشاور در امور خارجی عمان پس از دیدار از عراق، به خبرنگاران در مسقط تصریح کرد که وی با پرزیدنت صدام حسین تفاهم کامل نسبت به ادراک شش دولت عضو شورای همکاری خلیج [فارس] که در جست‌وجوی یافتن امکانات پایان‌بخشیدن به جنگ ایران و عراق هستند، ملاحظه کرده است. العلوی قبل از عزیمت از بغداد نیز تأکید کرده بود که در نزد پرزیدنت صدام حسین و مسئولان عراقی کردار کاملاً مثبتی برای آرام‌ساختن اوضاع و پایان‌بخشیدن به جنگ ایران و عراق مشاهده کرده است. [...] رئیس دیپلماسی عمان که باید ابتدا برای مطلع‌ساختن رهبران ایران از نتایج اجلاس سران شورای همکاری خلیج به تهران می‌رفت، به گفته منابع عموماً مطلع، سفر العلوی به تهران هنوز به قوت خود باقی است. منابع رسمی ایران و منابع دیپلماتیک در تهران تأکید می‌کنند که در جریان این دیدار نیستند.»⁽⁴¹⁾

درحالی‌که این تلاش‌ها برای بهبود روابط با ایران و نیز اقدامات مقدماتی برای میانجیگری در جنگ عراق و ایران صورت می‌گیرد، اما به نوشته روزنامه گاردین چاپ انگلیس، دیپلمات‌های غربی درمورد موفقیت این تلاش‌ها بدبین‌اند. خبرنگار این روزنامه در کویت، در گزارشی نوشته است: «جمهوری اسلامی ایران احتمالاً به آتش‌بس محدودی که واگذاری امتیازات استراتژیک کمی در بر داشته باشد، رضایت خواهد داد، اما برای عراق چیزی کمتر از آتش‌بس کامل و مذاکرات صلح قابل‌قبول نیست. وی می‌افزاید: عمان که ریاست شورای همکاری را در سال جاری به‌عهده دارد، در شرایط بهتری برای میانجیگری قرار دارد، زیرا برخلاف کویت و عربستان سعودی، مستقیماً از عراق حمایت نمی‌کند.»⁽⁴²⁾

12            

نماینده دائمی عراق در سازمان ملل متحد امروز دو نامه برای دبیرکل این سازمان ارسال کرد. در نامه اول، بمباران نقاط غیرنظامی اهواز چنین توجیه شده است: «به اطلاع جناب‌عالی می‌رسانم که 30 جنگنده نیروی هوایی عراق صبح 6 نوامبر 1985 (15 آبان 1364)، مجتمع آهن و فولاد نورد و یک مرکز کشتی‌سازی را که در ساخت کشتی‌های جنگی ایران فعالیت داشت، منهدم کردند. این حمله یکی از حملات عراق علیه تأسیسات اقتصادی ایران که نقش فعالی در جنگ تحمیلی رژیم ایران علیه عراق داشتند، به شمار می‌رود. عصمت کتانی.»⁽⁴³⁾

در نامه دوم وزیر خارجه عراق از وضعیت اسیران عراقی و محاکمه چند تن از آنان ابراز نگرانی کرده است: «به‌دنبال جنایاتی که در اردوگاه گرگان در 10 اکتبر 1984 (18 مهر 1364)، علیه اسیران عراقی جنگ در ایران صورت گرفت... اسیران ما از حمایت این سازمان محروم شده‌اند و اطلاعی از اسیران و سرنوشتی که دچار شده‌اند، در دسترس نیست. ... روزنامه ایرانی کیهان در 23 اکتبر 1984 (3 آذر 1364) اسامی 7 اسیر عراقی را منتشر و اعلام کرده که ایران آنها را به‌عنوان بعثی‌هایی که اسیر را علیه نگهبان اردوگاه تحریک کرده‌اند، محاکمه می‌کند. ... از جناب‌عالی درخواست می‌نمایم که با مقامات ایران تماس حاصل کنید و ما را از اطلاعات کسب‌شده درمورد سرنوشت آنان مطلع سازید. طارق عزیز.»⁽⁴⁴⁾

13            

خبرگزاری فرانسه در گزارشی از اختناق و سرکوب شدید مخالفان حکومت عراق، به نقل از یک اطلاعیه مطبوعاتی که "جامعه دفاع از ملل" امروز در شهر گوتن گن آلمان‌غربی منتشر کرد، آورده است: «ارتش عراق درپی تظاهرات مخالفین رژیم صدام اقدام به اعمال اختناق شدید در چندین شهر کردستان کرد. بنا بر این گزارش طی یک تجسس سه‌روزه که در ماه سپتامبر (شهریورماه) گذشته در شهر سلیمانیه برای یافتن مخالفین صدام انجام گرفت، رژیم عراق 900 کودک ده تا چهارده‌ساله را مورد بازجویی قرار داد. براساس این اطلاعیه که به تأیید چندین حزب در عراق نیز رسیده است، در این عملیات صدها تن بازداشت و 3 کودک کشته شدند.

در اواخر ماه اکتبر (اوایل آبان‌ماه) نیز تظاهرات چندین شهر کردنشین عراق سرکوب شد و 2000 تن ناپدید شدند. در همین حال، سازمان دفاع از حقوق بشر، اختناق رژیم صدام در منطقه کردستان عراق را به‌علت پیشروی نیروهای ایرانی در منطقه مرزی در نزدیکی رواندوز دانست و افزود: این اختناق به عزم راسخ رژیم صدام مبنی‌بر کاهش هرگونه مخالفت استقلال‌طلبانه مربوط می‌شود.

سازمان دفاع از حقوق بشر اعلام کرد: تظاهراتی که در روز چهارم نوامبر (13 آبان) توسط رژیم عراق بر پا شده بود، به یک ضدتظاهرات مبدل شد که یک هفته بعد اعدام 160 تن را به‌دنبال داشت.»⁽⁴⁵⁾

14            

همکاری‌های اقتصادی و تسلیحاتی عراق و یونان و موافقت هند با تعویق مجدد بازپرداخت بدهی عراق، بخش کوچکی از حمایت‌های جهانی از حکومت عراق است.

خبرگزاری جمهوری اسلامی از آتن گزارش داد: «یک هیئت یونانی به سرپرستی یانوس پاپانتونیو، معاون امور اقتصادی این کشور به‌منظور مذاکره با مقامات عراقی درمورد بهبود روابط و همکاری صنعتی و تجاری میان دو کشور، امروز عازم بغداد شد. به گزارش خبرگزاری یونان، شرکت صنعتی پیرکال گزارش‌های مربوط به فروش گلوله توپ به عراق را با قیمتی نازل‌تر از حدی که به ارتش این کشور می‌فروشد، تکذیب کرد. این شرکت طی بیانیه‌ای اعلام کرد: تمام عملیات صادراتی این شرکت با اطلاع دولت صورت می‌گیرد و هیچ واسطه‌ای هم در این کار دخالت ندارد و معامله مستقیماً با بغداد انجام می‌شود.»⁽⁴⁶⁾

گزارش دیگر خبرگزاری جمهوری اسلامی حاکی است: «دهلی‌نو با درخواست بغداد مبنی‌بر تعویق مجدد بازپرداخت دو بدهی عراق به هند که یک بار نیز در دو سال پیش به تعویق افتاده بود، موافقت کرده است. این توافق در دیدار امروز مسئولین عالی‌رتبه و مقامات هند و عراق حاصل شده است. اولین قسط این بدهی‌ها که قرار بود در مردادماه پرداخت شود، اینک قرار است در دهم دی‌ماه به‌صورت ارسال نفت و گوگرد از عراق به هند پرداخت شود. هند که هم‌اکنون با دشواری‌های اقتصادی روبه‌رو است، بهره اضافی این وام را به عراق بخشیده است.»⁽⁴⁷⁾

15            

موافقت‌نامه درازمدت فروش نفت ایران به آلمان، امروز به امضا رسید. گزارش (نشریه واحد سیاسی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم) دراین‌باره نوشته است:

«ایران اعلام کرد یک موافقت‌نامه درازمدت چند میلیارد دلاری با آلمان امضا نموده که به‌موجب آن ایران نفت خود را با بهای تخفیف داده‌شده بازیافتی (نت بک) به شرکت نفت آلمان خواهد فروخت. دراین‌باره نشریه میدل ایست اکونومیک دایجست گزارش داد: این معامله مربوط به فروش 150 هزار بشکه نفت در روز است و بهای آن براساس بهای واقعی بازار برای فراورده‌های پالایش‌شده، بدون هزینه‌های حمل‌ونقل و پالایش در نظر گرفته شده است. مید می‌افزاید: شرکت نفت آلمان که مجاز به تمدید قرارداد 12 ماهه 4/1 میلیارد دلاری به‌مدت 5 سال دیگر است، خواهان افزایش حجم روزانه آن به میزان 250 هزار بشکه می‌باشد. این اقدام بیانیه ماه گذشته محمد غرضی وزیر نفت وقت ایران را نقض می‌کند. این بیانیه حاکی‌از آن بود که ایران به تمام قراردادهای نت بک خود در پایان سال جاری خاتمه خواهد داد.»

نشریه گزارش که خبر فوق را منعکس کرده، افزوده است: «سیاست وزیر نفت جدید برخلاف دیدگاه‌های آقای غرضی (وزیر سابق) فروش پایاپای نفت به کشورهای طرف معامله با ایران به‌خصوص کشورهای صنعتی چون آلمان و انگلستان می‌باشد. این سیاست در عین ایجاد مشکلاتی در اوپک برای ایران، می‌تواند تاحدودی معضلات کنونی ناشی از کمبود ارز خارجی را مرتفع سازد. روزنامه گاردین چاپ لندن، هدف از انتصاب آقازاده به پست وزارت نفت را جلوگیری از کاهش میزان تولید نفت، به هر وسیله ممکن دانسته است. گاردین افزوده است: آقازاده در اولین نطق خود در مجلس، از معاملات تهاتری نفتی پشتیبانی کرد درحالی‌که وزیر سابق نفت شدیداً مخالف این سیاست بود.»⁽⁴⁸⁾

16            

اکثر اعضای اوپک با رعایت‌نکردن سهمیه مشخص‌شده و افزایش تولید نفت خود، قیمت نفت را دچار بحران کرده‌اند و با اضافه تولیدی حدود 3/1 میلیون بشکه در روز، قیمت تعیین‌شده 28 دلار برای هر بشکه را به حدود 20 دلار تنزل داده‌اند.

خبرگزاری آلمان‌غربی از جاکارتا گزارش داد: «سوبروتو، وزیر معادن و انرژی اندونزی و رئیس سازمان اوپک گفت: بهای نفت سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) می‌تواند به کمتر از 20 دلار برای هر بشکه کاهش یابد. این کاهش درصورت ادامه عرضه بیش از تقاضای نفت در بازارهای جهانی، می‌تواند تحقق یابد.

سوبروتو همچنین اظهارات شیخ احمد زکی یمانی را که گفته بود احتمال دارد بهای نفت کاهش یابد، موردتأیید قرار داد. اوپک در دسامبر گذشته، قیمت هر بشکه نفت خام را 28 دلار تعیین کرد.»⁽⁴⁹⁾

از سوی دیگر، به نوشته نشریه گزارش: «وزیر نفت امارات متحده عربی طی گفت‌وگویی اعلام کرد: از هم‌اینک به بعد، هر کشور عضو در سازمان اوپک حق دارد نفت خود را با هر قیمتی که مایل باشد، بفروشد. وی همچنین افزود: در شرایطی که کشورهای تولیدکننده غیرعضو در سازمان اوپک مخالف همکاری برای دفاع از قیمت کنونی اوپک که 28 دلار برای هر بشکه تعیین ‌شده می‌باشند، نمی‌توان سیاست برخی از کشورهای عضو را ـ که هرگاه اوضاع جهانی نفت بهبود یابد تولید خود را افزایش و در حالت عکس کاهش می‌دهند ـ تحمل کرد.»

رادیو بی‌بی‌سی در تفسیر سخنان وزیر نفت امارات و رئیس کمیته نظارت بر بازار سازمان اوپک گفت که این سخنان اگرچه فوراً ازطرف دکتر سوبروتو رئیس فعلی اوپک تکذیب شد، ولی چندان هم دور از حقیقت نبود. تنها با این تفاوت که نرخ‌شکنی و تولید بیشتر از سهمیه کشورهای عضو اوپک هنوز به‌صورت سیاست رسمی این سازمان درنیامده است.

به‌دنبال سخنان وزیر نفت امارات، نشریه میدل ایست اکونومیک دراین‌باره نوشت: 10 کشور از 13 کشور عضو اوپک، در ماه اکتبر از سهم تعیین‌شده خود بیشتر نفت صادر کرده و سقف تولید را به 3/17 میلیون بشکه در روز، درمقابل 16 میلیون بشکه تعیین‌شده ازسوی اوپک رسانیده‌اند. به گزارش این نشریه کشورهایی که خیلی بیشتر از سهم تعیین‌شده، نفت تولید کرده‌اند عبارت‌اند از عراق، لیبی، امارات متحده عربی، اندونزی و اکوادور.

گروه نفتی "رویال داچ شل" نیز اعلام کرد که جلوگیری از سقوط مجدد قیمت نفت در اوایل سال آینده احتمالاً به‌سختی امکان‌پذیر خواهد بود. این گروه نفتی همچنین استواری کنونی بازار نفت را ناشی از کاهش سطح ذخایر نفتی کشورهای مصرف‌کننده و کاهش فروش نفت شوروی دانسته است.⁽⁵⁰⁾

17            

تلاش‌های کمیته میانجیگری عرب برای نزدیک‌کردن سوریه و اردن و نیز سوریه و عراق که از چندی پیش با انگیزه شکاف بین سوریه و ایران شروع شده است، امروز نیز ادامه یافت.

رادیو اسرائیل در گزارشی از این تلاش‌ها آورده است: «ملاقات 6 ساعته امشب بین رئیس‌جمهور سوریه و نخست‌وزیر اردن بار دیگر نورافکن‌ها و بلندگوهای خبری جهان را متوجه دمشق کرد، به‌ویژه که این دیدار بدون شرکت نمایندگان سازمان‌های بین‌العربی، بدون حضور میانجی‌های سعودی و حتی بدون وجود مشاوران و دستیاران طرفین صورت گرفت. اصولاً از دو روز پیش که زیدالرفاعی نخست‌وزیر اردن، رهسپار دمشق گردید هرچند این سومین ملاقات نمایندگان دو کشور به ‌حساب می‌آمد ولی این ‌بار با اهمیت بیشتری تلقی گردید و انظار را به خود معطوف داشت. علت نیز آن است که تماس‌های امان ـ دمشق از سطح مناسبات بین دو کشور تجاوز می‌کند و پیامدها و آثار مترتب بر آن از جهات گوناگون همه منطقه را در بر می‌گیرد. به‌ویژه که اختلافات سوریه و اردن صرف اختلاف‌‌نظر خصوصی بین دو فرد یا دو رژیم معین نیست بلکه اختلافی عام است و بر سر مسائلی است که با تمام منطقه و حتی خارج از آن ارتباط دارد. دمشق و امان پیرامون تقریباً همه مسائل سیاسی و به‌خصوص نحوه حل مشکل خاورمیانه نگرشی دگرگونه دارند. از سوی دیگر، در جنگ شش‌ساله ایران و عراق، سوریه در کفه تهران است و از جمهوری اسلامی جانب‌داری می‌کند، درحالی‌که اردن آشکارا و فعالانه به‌دنبال عراق است و حتی می‌کوشد پشتیبانی گسترده اعراب را علیه ایران و به سود رژیم بغداد جلب نماید.»*⁽⁵¹⁾

18            

خبرگزاری جمهوری اسلامی در گزارشی از واشنگتن به تحلیل یکی از روزنامه‌های امریکایی درباره آثار جنگ بر ابرقدرت‌ها و کشورهای منطقه پرداخته که در آن آمده است:

«به گزارش روزنامه امریکایی کریستین ساینس مانیتور، جنگ ایران و عراق سایه شومی بر سایر کشورهای خلیج‌فارس و نیز دو ابرقدرت انداخته است که اعتبار و توانایی دیپلماتیک امریکا در برقراری یک آتش‌بس را زیر سؤال برده و اکنون به نفع جامعه جهانی است که این جنگ پایان یابد و رهبران دو کشور باید این حقیقت را به‌خوبی سایرین درک نمایند.

کریستین ساینس مانیتور در شماره روز سه‌شنبه (21/8/1364) در سرمقاله خود با عنوان "ارتعاشات در خلیج" که به جنگ ایران و عراق اختصاص یافته نوشته است: ادامه جنگ عمدتاً به‌علت سرسختی رهبران دو کشور می‌باشد. اگرچه نباید از خاطر دور داشت که هر دو طرف شکوه‌هایی دارند: ایران از تجاوز اولیه عراق به این کشور شاکی است و عراق از عزم تزلزل‌ناپذیر ایران برای سرنگونی رژیم بغداد بیمناک است.

نویسنده مقاله با اشاره به آنچه مرحله جدید جنگ خوانده، می‌نویسد: مرحله جدید عملیات "ضربه و فرار" گرچه مغایر با حملات موج انسانی سال‌های قبل می‌باشد ولی خطرش کمتر از آن نیست.

این روزنامه در ادامه نگرانی کشورهای عضو شورای همکاری را ـ که در قطعنامه اجلاس اخیر در مسقط منعکس شده ـ یادآور شده است و سپس در شرح وضع کنونی جبهه‌ها که آن را حالت سکون خوانده، می‌نویسد: عراق هنوز از برتری جنگ هوایی برخوردار است، ولی ایران همان‌گونه‌که کشورهای خلیج‌فارس نیز تشخیص داده‌اند قادر به اجرای عملیات شدید تروریستی در سراسر منطقه می‌باشد.»⁽⁵²⁾

19            

مصاحبه شيخ محمدحسين فضل‌الله از علماي برجسته لبنان با خبرگزاري جمهوري اسلامي

خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی در بیروت با مصطفی دیرانی مسئول امنیتی جنبش امل، حسین الحسینی رئیس مجلس نمایندگان لبنان و شیخ محمدحسین فضل‌الله از علمای برجسته لبنان درباره تحولات اخیر لبنان گفت‌وگو کرد. مصطفی دیرانی درباره تحولات اخیر لبنان گفت: «امروز مشاهده می‌شود که امریکا توسط اسرائیل سعی بر ایجاد نفوذ در لبنان دارد و خود نیز ازطریق رهبران مسیحی همچنان به نگه‌داشتن حکام لبنان به حمایت خود ادامه می‌دهد. ازطرفی شوروی نیز با توسعه فعالیت خود در لبنان گروه‌های چپ و کمونیست را در لبنان تقویت نموده که می‌توان گفت هم‌اکنون طرف‌داران شوروی در لبنان قوی‌ترین نیروی چپ در کشورهای منطقه هستند.» وی اضافه کرد: «دراین‌میان جمهوری اسلامی که می‌توانست نقش اساسی در لبنان داشته باشد، با قطع ارتباط خود با جنبش امل نتوانست خلأیی را که با غیبت امام موسی صدر در آن ایجاد شده بود، پر کند.»⁽⁵³⁾

دیرانی در ادامه گفت: «این مسئله باعث شد که سوریه نفوذ خود را بر جنبش امل تقویت نموده و امل نیز که نمی‌توانست به حیات سیاسی نظامی خود جز ازطریق سوریه ادامه دهد، مجبور به پیروی از این خط شد. [...] سوریه نیز نظر به مصالح خود در لبنان پس از ارتباط با ایلی حبیقه جنبش امل را به مذاکرات دعوت کرد و حتی برای دیدار نبیه بری با ایلی حبیقه فشارهای زیادی وارد نمود که در بعضی مواقع به تهدید انجامید. من شخصاً در سفر اخیر آقای شیخ‌الاسلام در دمشق با وی گفت‌وگو نموده و از او خواستم تا از سوریه بخواهد که ما را بیش از این تحت فشار قرار ندهد و ایشان هم قول داد که درحقیقت کوشش‌های وی مؤثر بود.

سوریه در نظر داشت که طرحی مشابه طرابلس در بیروت اجرا کند، ولی جنبش امل رسماً مقامات سوری را متوجه این مطلب نمود که درصورت برخورد میان حزب‌الله و نیروهای چپ، امل در کنار حزب‌الله قرار خواهد گرفت و این موضوع سوری‌ها را از طرح خود منصرف کرد. نبیه بری در گفت‌وگو‌های خود با رهبران حزب بعث و حزب کمونیست لبنان، جنگ با حزب‌الله را خط سرخی اعلام کرده بود که هیچ‌کس مجاز به دخالت در آن نیست.

من اعتقاد دارم که جنبش امل براساس اسلام و جنبش اسلامی تأسیس شده، ولی جمهوری اسلامی ایران که حق تعیین خط و بینش اسلامی و فکری امل را دارد، کوتاهی کرده و من شخصاً هرلحظه که فکر کنم امل از خط اسلام و اهل بیت^(ع) خارج است، یک لحظه در آن نمی‌مانم و اگر درحال‌حاضر روش سیاسی پیش گرفته تنها به‌خاطر واقعیت‌های موجود است که وجود جنبش امل را تهدید می‌کند.

مصطفی دیرانی درمورد آینده جنبش امل گفت: اگر با استراتژی اسلامی پیش نرود بدون شک نابود خواهد شد. [...] و اکنون جنبش امل دارای قدرتمندترین نیروی نظامی اسلامی در لبنان است. من فکر می‌کنم که سوریه علی‌رغم دریافت چراغ سبز از امریکا و شوروی برای حل بحران لبنان، نمی‌تواند فشارهای زیادی بر نیروهای فالانژ وارد آورد ولی با تمام قدرت سعی دارد در مرحله فعلی پیمانی به امضا برسد. [...]درصورت امضای توافقنامه دمشق احتمالاً نزیه برزی نماینده دائمی صیدا در پارلمان لبنان که از شخصیت‌های سنی میانه‌رو هست، موظف به تشکیل کابینه جدید خواهد شد.⁽⁵⁴⁾

حسین الحسینی رئیس مجلس نمایندگان لبنان که بالاترین مقام رسمی شیعیان در نظام فعلی لبنان را دارد نیز در مصاحبه‌ای با خبرگزاری جمهوری اسلامی، به متن توافقنامه دمشق اشاره کرد و ضمن ابراز نگرانی درباره تقسیم لبنان گفت: «درصورت بروز این فاجعه، تنها مسلمانان این کشور نابود خواهند شد؛ چراکه دروزی‌ها با دراختیارداشتن بلامنازع منطقه جبل و موافقت اسرائیل با آنها، بهترین راه را استقلال خود دانسته و همه زمینه‌های این دولت را آماده کرده‌اند و درآن‌‌صورت مسیحیان نیز مناطق کسروان و شرق بیروت تا زحله را با کمک هم‌پیمانان خود به‌صورت یک کشور کوچک درخواهند آورد و طبیعی است که اسرائیل نیز مناطق جنوب لبنان تا صیدا را اشغال نموده و به خاک خود ملحق خواهد کرد. از طرف دیگر، منطقه بعلبک و بقاع نیز که عمق استراتژیک سوریه محسوب می‌شود در کنترل این کشور باقی مانده و مسلمانان که در میان همه اطراف محاصره می‌شوند بیشترین خطر را در پیش دارند و این مسئله برای کلیه اطراف فوق‌الذکر موردقبول بوده ولی زمان را برای اعلام آن مناسب نمی‌دانند.»⁽⁵⁵⁾

حسین الحسینی افزود که در مذاکرات جاری دمشق شرکت نداشته و ازطریق نبیه بری در جریان موافقت‌نامه‌ها قرار گرفته است. نبیه بری برای منزوی‌نشدن میان جناح‌های اسلامی، سعی می‌کند این موافقت‌نامه را به تأیید همه جناح‌های مسلمان در یک کنفرانس عمومی برساند. الحسینی خاطرنشان کرد که لبنان درحال‌حاضر توانایی مبارزه با اسرائیل را ندارد.

شیخ محمدحسین فضل‌الله نیز در مصاحبه با خبرگزاری جمهوری اسلامی گفت که ظاهراً توافق‌های جاری با رعایت سه شرط انجام شده که عبارت‌اند از: 1. ضمانت وجود مسیحیت و حمایت از آن. 2. محصور‌نمودن جنبش‌های اسلامی در لبنان. 3. کنترل حرکت فلسطینی‌ها. وی افزود: سوریه همچنان درجهت دستیابی به تمامی برگ‌های برنده در لبنان برای مذاکره آینده خاورمیانه کوشش خواهد کرد.⁽⁵⁶⁾

20            

جلسه سخنرانی "نهضت آزادی ایران" با اعتراض جمعی که با مواضع سخنران این جلسه درباره جنگ و صلح مخالف بودند، پس از درگیری برهم خورد. این جلسه که به مناسبت رحلت پیامبر اکرم^(ص) و شهادت امام حسن مجتبی^(ع) با سخنرانی عبدالعلی بازرگان تحت عنوان " سیاست جنگ و صلح پیامبر^(ص)" آغاز شد با یک مشاجره لفظی اولیه به درگیری انجامید و پس از آنکه میز و تریبون سخنران واژگون شد، ادامه سخنرانی غیرممکن گردید. در ادامه این جلسه قرار بود دو تن دیگر از اعضای نهضت آزادی سخنرانی کنند.

به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، عبدالعلی بازرگان در این جلسه طی سخنانی گفت برخلاف آنچه دستگاه‌های تبلیغی بیگانه تبلیغ می‌کنند، پیامبر با زور و قدرت و شمشیر، اسلام را گسترش نداد، بلکه همواره پیامبر می‌کوشید تا با سیاست همزیستی مسالمت‌آمیز با قبایل عرب و همسایگان آن زمان خود رفتار نماید. وی افزود: در تمام جنگ‌های پیامبر با یهودیان، در ابتدا این قوم بودند که پیمان عدم تعرض خود به مسلمین را نقض می‌کردند و پیامبر^(ص) ناگزیر به جنگ با آنها بود.⁽⁵⁷⁾

رادیو بی‌بی‌سی این حادثه را چنین منعکس کرد: «به گفته دفتر نهضت آزادی ایران، موضوع سخنرانی این‌ جلسه، جنگ و صلح بود و اینکه جنگ‌های پیامبر اسلام هیچ‌کدام تهاجمی نبوده و صرفاً جنبه تدافعی داشته است. اما اندکی پس از شروع مراسم گروهی حزب‌اللهی به حاضران در جلسه حمله کرده‌اند و با فحاشی و ضرب‌وشتم عده‌ای از اعضای سرشناس نهضت آزادی، مانع ادامه جلسه شده‌اند.»⁽⁵⁸⁾

از سوی دیگر، نشریه گزارش ضمن درج اخبار مربوط به مراسم 28 صفر نهضت آزادی و سخنرانی مهدی بازرگان (اولین سخنران) و عبدالعلی بازرگان (دومین سخنران) که منجر به درگیری شد، نوشته است: «این بحث با اعتراض یکی از حضار (و حمایت عده‌ای از شرکت‌کنندگان از وی) که خواستار پاسخ به سؤالات بود و طفره‌رفتن عبدالعلی بازرگان از پاسخ و بهانه‌تراشی‌هایی ازقبیل ضیق وقت، به تشنج کشیده شده و عده‌ای درحالی‌که شعارهایی نظیر "مرگ بر لیبرال"، "جنگ، جنگ تا پیروزی" سر می‌دادند به شکستن ضبط‌صوت ـ که به بلندگوی جلسه در آبدارخانه نصب شده بود ـ و قاب عکس‌های بازرگان و سحابی که در راه‌پله ساختمان نصب شده بود، اقدام نمودند.

دیگر افراد سرشناس شرکت‌کننده در جلسه عبارت بودند از هاشم صباغیان، یدالله سحابی و علی‌اکبر معین‌فر، این درگیری پس از 20 دقیقه با دخالت پلیس خاتمه یافت. پس از این جلسه نهضت آزادی اطلاعیه‌ای داد که رادیو بی‌بی‌سی همان شب آن را منتشر کرد. رادیو بی‌بی‌سی به نقل از اطلاعیه فوق گفت: این‌گونه اعمال باعث بی‌آبرویی جمهوری اسلامی است و نهضت آزادی دولت جدید را مسئول وقوع این حادثه می‌داند و می‌گوید: اگر دولت نمی‌تواند نظم و قانون و امنیت اجتماعات قانونی را حفظ کند بهتر است که ناتوانی خود را اعلام کند. نهضت آزادی در اطلاعیه فوق‌الذکر از مقامات مسئول خواسته است که مسببین این حادثه را شناسایی و مجازات کنند.»⁽⁵⁹⁾ شرکت‌کنندگان در جلسه نهضت آزادی حدود 200 نفر گزارش شده است.⁽⁶⁰⁾

ضمیمه گزارش130: ادعاهای مجله الدستور درباره رابطه ایران و سوریه و اقدامات سفیر ایران

مجله الدستور چاپ انگلستان ضمن اینکه مدعی است از اسرار پشت پرده روابط ایران و سوریه اطلاع دارد، طی مقاله‌ای باعنوان "آیا اسد خود را برای استقبال از برخی رهبران مخالف ایران آماده می‌سازد؟ " به بررسی روابط دو کشور و همچنین با درج ادعاهای متعدد درباره فعالیت‌های سفیر قبلی ایران در سوریه (آقای محتشمی) و روابط وی با گروه‌های جهادی در لبنان و فلسطین، به تیرگی مناسبات دو کشور و همچنین فراخوانی آقای محتشمی به تهران، پرداخته است. بخش‌های اصلی مقاله الدستور چنین است:

«اگر محاصره بیروت توسط اسرائیلی‌ها تأثیر مثبتی بر نزدیکی ایران و سوریه به یکدیگر داشت، قطعاً محاصره طرابلس توسط نیروهای سوری و هم‌پیمانان لبنانی آن، به‌منزله ضربه‌ای کاری بر روابط ایران و سوریه بود." این قسمتی از بیانات حجت‌الاسلام علی‌اکبر محتشمی‌پور سفیر سابق ایران در دمشق بود که در 24 اکتبر (2 آبان) گذشته، به‌هنگام عزیمت از دمشق به ایران ایراد نمود. محتشمی یک سفیر عادی نبود تا ناظران خبر بازگشت او را به ایران یک مسئله عادی تلقی نمایند، بلکه محتشمی یکی از مسئولین فعالیت‌های رژیم و کانال‌های اطلاعاتی آن در سوریه و لبنان بود... بنابراین، چرا محتشمی از سمت خود در دمشق کناره‌گیری نمود و به ایران بازگشت تا جانشین حجت‌الاسلام ناطق نوری وزیر کشور سابق گردد؟

اطلاعاتی که الدستور کسب نمود، حاکی‌از این است که سوری‌ها، از مدت‌ها پیش، از ارتباط‌ها و فعالیت‌های محتشمی به تنگ آمده بودند، خصوصاً اینکه آنها مطلع شدند محتشمی در ماجرای فرستادن ویلیام باکلی مستشار سیاسی سفارت امریکا در بیروت به تهران، که توسط سازمان جهاد اسلامی ربوده شد، دست داشت. عمل او به سوری‌ها چنین وانمود کرده بود که وی یکی از پاسداران انقلابی است که در بعلبک مجروح گردیده است.

گزارشات امریکایی حکایت از این دارد که محتشمی در دسامبر گذشته به سوری‌ها اعلام نمود یکی از پاسداران انقلاب در بعلبک مجروح شده است و بایستی به تهران اعزام گردد، مقامات سوریه با این تقاضا موافقت نموده و برای انتقال پاسدار مجروح از پایگاه "ریاق" لبنان به فرودگاه دمشق، یک هلیکوپتر دراختیار او گذاشتند. ولی مجروحی که توسط هلیکوپتر به دمشق و از آنجا به‌وسیله هواپیمای مخصوص محسن رفیق‌دوست وزیر پاسداران انقلابی ـ که در آن روز در سوریه اقامت داشت ـ به تهران انتقال یافت، پاسدار انقلابی مجروح نبود بلکه شخص ویلیام باکلی بود.

این حادثه که بدون جلب‌توجه دستگاه‌های اطلاعاتی سوریه سپری گردید، دمشق را به زیرنظرگرفتن دقیق فعالیت‌های محتشمی و سفارت ایران وادار ساخت.

این گزارشات می‌افزاید: محتشمی، شیخ سعید شعبان رهبر جنبش توحید اسلامی را به اعلام جهاد علیه هم‌پیمانان سوری در طرابلس تشویق نمود و از وی خواست تا جمهوری اسلامی را در شمال لبنان تشکیل دهد. [...]

ناگفته نماند که محتشمی هرروز گزارشات طولانی پیرامون حوادث طرابلس، ازطریق تلکس‌های سفارت ایران در دمشق به تهران ارسال می‌نمود. [...]

در اوایل ماه سپتامبر گذشته، دمشق یک نامه سری به تهران ارسال نمود و در آن از دولت ایران درخواست تغییر و تعویض سفیر خود در دمشق را نمود چراکه ابقای او در دمشق موجب تیره‌تر‌شدن روابط برادرانه موجود بین دو کشور می‌شد. [...]

در روز 22 ماه اکتبر گذشته، فاروق الشرع وزیر امور خارجه سوریه در یک تماس تلفنی با علی‌اکبر ولایتی وزیر امور خارجه ایران، از وی خواست محتشمی را به تهران فراخواند چراکه او به گفته فاروق الشرع، عنصر نامطلوبی در دمشق می‌باشد.

واکنش تهران درمقابل درخواست سوریه، همه را متعجب ساخت و آن این بود که وزارت امور خارجه از سفیر خود خواست برای احراز مقام وزارت کشور به تهران بازگردد.

سؤالی که اینک ناظران مطرح می‌سازند این است که بازگشت محتشمی چه تأثیری بر روابط ایران و سوریه که در هفته‌های اخیر در شرف تیرگی بود، خواهد گذاشت.

محافل دیپلماسی غربی در تهران معتقدند که بحران روابط سوریه و ایران با بازگشت محتشمی برطرف نخواهد شد... این محافل به خشم تهران از آنچه در طرابلس اتفاق افتاد، انزجار آنها از پاسخ مثبت سوریه به پیشنهاد امیر عبدالله و اقدام دمشق دائر بر اعزام یک هیئت عالی‌رتبه از مسئولین بخش اطلاعاتی برای ملاقات با مسئولان امنیتی عراق، اشاره نمودند.

دفتر خبرگزاری فرانسه در تفسیر خود پیرامون تیرگی موجود در روابط آیات با رژیم سوریه با استناد به منابع موثق تهران، اظهار داشت که ایران برخلاف تعهدات خود از تصمیمش دائر بر ارسال نفت به سوریه عدول نموده است. این دفتر اضافه کرد تهران تحولات دیپلماسی اخیر ریاض را مانع حصول توافق بین سوری‌ها و ایرانی‌ها می‌داند. دیگر اینکه سوریه درحال‌حاضر پیرامون ارسال سلاح‌های پیشرفته و موشک‌های سام6 و یا سام5 به تهران دچار تردید شده است.

دقیقاً معلوم نیست که این تردید ناشی از یک سری محاسبات سیاسی جدید است یا ناشی از فشارهای شوروی و یا اینکه هر دو عامل هم‌زمان در بروز این تردید دخالت دارند.

بنابراین مسئله‌، مسئله جایگزینی محتشمی با سفیر دیگر نیست، بلکه مسئله همان‌گونه‌که روزنامه جمهوری اسلامی در سرمقاله روز شنبه گذشته به آن اشاره نمود "مسئله ارزش و اخلاق است". این روزنامه افزود: ما به سوریه درمورد سیاست هواداری وی در خاورمیانه از کمیته رفع اختلاف عربی که سعی می‌کند نقطه‌نظرهای سوریه و اردن از یک‌طرف و سوریه و عراق را از طرف دیگر به هم نزدیک سازد، هشدار می‌دهیم. مأموریت این کمیته که خارج از چارچوب اتحاد عربی اسلامی ضدصهیونیستی فعالیت می‌کند، با سیاست مسکو و واشنگتن دائر بر تحت سلطه قراردادن جناح اسلامی که جمهوری اسلامی را در منطقه تشکیل داد، کاملاً تطابق دارد. جمهوری اسلامی افزود: تلاش عبدالله رئیس کمیته، دائر بر بهبود روابط بین دمشق و امان، و بغداد و دمشق را نمی‌توان از این چارچوب دیپلماسی جدا تلقی کرد و تأکید نمود: نبردهایی که در طرابلس انجام گرفت و تلاش‌هایی که دمشق به‌خاطر حفظ تعادل قوا در لبنان به نفع جناح‌های هوادار اسرائیل و رهبران میانه‌رو وابسته به دوائر استعماری نظیر رهبران "جنبش امل" مبذول می‌دارد، همه و همه در چارچوب این سیاست انجام می‌پذیرد.

در گزارشی دیگر که دفتر فرانس پرس با استناد به اظهارات دوائر دیپلماسی عربی مقیم پایتخت ایران، از تهران ارسال نموده، آمده است که آتش خشم تهران از دمشق با رسیدن پیام شفاهی رئیس‌جمهور سوریه به همتای ایرانی خود فروکش ننمود.

دکتر ربیع‌زاده یکی از دیپلمات‌های سابق ایرانی که مدت سه سال به‌عنوان مستشار در سفارت ایران در دمشق فعالیت نموده است، با اشاره به صفات شخصی حافظ اسد اظهار داشت: "حافظ اسد اگر هزار صفت منفی داشته باشد، یک صفت مثبت را دارا می‌باشد و آن شناخت سیر وزش باد است. ...

اسد تا اوایل سال جاری مطمئن بود که آیات بر سر قدرت باقی خواهند ماند، بنابراین ضروری دید که آنها را موردحمایت قرار دهد و به این امید که آنها از بازپس‌گرفتن وام‌های داده‌شده به سوریه صرف‌نظر کنند. ولی وخامت اوضاع مالی که اینک ایران از آن رنج می‌برد، این کشور را بر آن داشت تا باقیمانده بدهی خود را به ارزش 8/1 میلیارد دلار از سوریه مطالبه نماید.

دکتر ربیع‌زاده اضافه می‌کند: حافظ اسد از فوریه گذشته تصمیم گرفته از حجم همکاری خود با تهران بکاهد و دراین‌حال دستگاه‌های اطلاعاتی سوریه درمورد مخالفین ایرانی و جنبش‌های ایرانی که خود را برای به‌‌دست‌گرفتن قدرت در غیاب [امام] خمینی، کاندیدا نموده‌اند، بررسی‌هایی را آغاز کرد.

اینک بنا به عقیده دکتر ربیع‌زاده دستگاه‌های اطلاعاتی سوریه به بررسی‌ها پایان داده‌اند و ما بایستی منتظر بروز حوادث غیرمترقبه‌ای در آینده نزدیک باشیم و شاید ساده‌ترین این حوادث و اتفاقات استقبال دمشق از برخی رهبران مخالف رژیم ایران باشد.»⁽⁶¹⁾

---

* منظور از کار، توجيه مسئولان كشور به مشكلات و نيازهاي جنگ است.

* اين انتخاب روز 18 آبان 1364 انجام شد كه شرح آن در روزشمار همان روز درج شده است.

* ادعاهاي مجله الدستور درباره روابط ايران و سوريه و اقدامات حجت‌الاسلام محتشمي سفير ايران در سوريه، در ضميمه روزشمار امروز درج شده است.