1365.12.15
| روزشمار جنگ سال 1365 1365.12.15 | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | پانزده اسفند |
| تاریخ شمسی | 1365.12.15 |
| تاریخ میلادی | 6 مارس 1987 |
| تاریخ قمری | 5 رجب 1407 |
گزارش- 189
در اين روز وقايع ميدان‌هاي نبرد اغلب شامل مواردي نظير دفع پاتك‌هاي دشمن و تحكيم و تثبيت مواضع خودي، در دو منطقه عملياتي حاج‌عمران (كربلاي7) در شمال‌غرب و شلمچه در جنوب بود.[۱] نيروهاي دشمن در منطقه عملياتي كربلاي7 به دنبال شكست روزهاي قبل، بر اقدامات خويش افزوده و از ساعت 13 تا 17 شش پاتك سنگين در مناطق مقابل ارتفاع 2519 و تپه شهدا انجام دادند كه با مقاومت و آتش سنگين نيروهاي خودي اين تلاش‌ها بي‌ثمر ماند. در سركوب اين پاتك‌ها شمار قابل توجهي از نيروهاي دشمن كشته و شماري نيز به اسارت درآمدند؛ از نيروهاي خودي نيز 3 تن شهيد و 7 تن دچار موج گرفتگي شدند.[۲] همچنين در اين منطقه يك فروند هواپيماي عراقي از نوع "سوخو-22" با آتش پدافند هوايي ارتش جمهوري اسلامي ايران سرنگون شد.[۳] در منطقه عملياتي كربلاي 5 دشمن در غرب كانال پرورش ماهي با جمع‌آوري نيروهايش اقدام به پاتك كرد كه با هوشياري نيروهاي خودي مواجه شد و پس از به‌جا گذاشتن تلفات و ضايعات سنگين، به‌ناچار عقب‌نشيني كرد. كشته يا زخمي شدن ده‌ها تن از نيروهاي مهاجم و اسارت شمار قابل توجهي از آنها و به آتش كشيدن ده‌ها دستگاه تانك و نفربر دشمن، حاصل اين درگيري نسبتاً شديد بود.[۴] امروز همچنين اولين هواپيماي عراقي از نوع سوخو-22 در اين منطقه سرنگون شد كه از خلبان آن اطلاعي در دست نيست.[۵] طبق گزارش رسيده از منطقه عملياتي جنوب، در جريان درگيري‌هاي سنگين نيروهاي خودي، بقاياي تيپ‌هاي 82 و 14 پياده دشمن به ميزان 50 تا 70 درصد منهدم شدند.[۶]
گزارش- 190
به دنبال پيروزي نيروهاي خودي در عمليات كربلاي7 در منطقه "حاج‌عمران"، جلسه‌اي اضطراري به رياست صدام حسين و با شركت اعضاي شوراي فرماندهي انقلاب عراق و حزب بعث تشكيل شد. راديو صوت‌الجماهير در اين باره گفت: «در اين جلسه اوضاع جبهه‌هاي نبرد و پيروزي‌ها و دست‌آوردهاي بزرگ نيروهاي مسلح قدرت‌مند و قهرمان، در زمينه در هم كوبيدن و متلاشي كردن امواج تجاوزكارانه رژيم ايران مورد بحث و بررسي قرار گرفت. همچنين موضع‌گيري فعلي رژيم جمهوري اسلامي ايران در برابر اطلاعيه‌اي كه از سوي شوراي فرماندهي، در جلسه مورخ 18 فوريه 1987 (29 بهمن 1365) پيرامون توقف موقت زدن شهرهاي ايران صادر گرديد، مورد بحث و بررسي قرار گرفت.»[۷]
گزارش- 191
با انتشار گزارش‌هايي درباره عمليات كربلاي7، محافل خبري و مراكز مطالعات استراتژيك جهاني به بررسي و اظهار نظر در مورد اين عمليات پرداخته‌اند. يك كارشناس مركز مطالعات استراتژيك سوئيس امشب اعلام كرد: «عمليات كربلاي7 - كه به موازات عمليات‌هاي كربلاي 5 و 6 آغاز شده‌است - نشان مي‌دهد كه نيروهاي جمهوري اسلامي ايران قادرند در آن واحد در سه جبهه دست به حمله بزنند و شهرهاي مهم عراق در شمال، مركز و جنوب را مورد تهديد قرار دهند. اين در حالي است كه عراق قدرت هيچ‌گونه عكس‌العملي را ندارد.» وي كه در مصاحبه با راديو دولتي انگليس (بي.بي.سي) سخن مي‌گفت، افزود: «عراق در موقعيت بدي است و ضرب‌الاجل‌ها و هشدارهاي دولت عراق را نبايد جدي گرفت.»[۸] مجله نظامي "جينز ديفنس" چاپ لندن نيز نوشته‌است: «به نظر مي‌رسد عراق حاضر نيست براي بازپس‌گيري مناطق تحت تصرف ايران در شرق بصره، هزاران تن ديگر از سربازان خود را از دست بدهد. مسئله تحمل تلفات، آن قدر ذهن رهبري عراق را مشغول كرده‌است كه به منجمد كردن سربازان كشته شده روي آورده و براي پايين جلوه دادن تلفات، هر بار تعداد كمي از اجساد را به خانواده‌ها تحويل مي‌دهد.» اين مجله با اشاره به تلفات عراق و ايران (عراق 10هزار نفر و ايران 25هزار نفر) افزوده است كه ايراني‌ها با داشتن برتري نيروي انساني و ميل به ايثارگري و اعمال تاكتيك‌هاي بهتر در جنگ فرسايشي نتايج بيش‌تري به دست آورده‌اند. به اعتقاد اين مجله، عراقي‌ها به هيچ‌وجه نمي‌توانند عقب‌نشيني كنند، ولي قواي ايران مي‌توانند مواضع عراق را كه به سبك روسي ثابت است، ذره ذره بسابند و سرانجام جايي براي نفوذ پيدا كنند. "ديفنس" در پايان نوشته: «تصرف بخش ديگري از خاك عراق توسط ايران و موشك‌باران بغداد، بر فشارهاي رواني صدام افزوده‌است.»[۹] خبرگزاري فرانسه نيز در گزارشي درباره استراتژي جديد جنگي ايران، نوشته‌است: «ديپلمات‌ها و ناظرين در تهران عقيده دارند استراتژي ايران در جنگ خود عليه عراق به دليل عدم توانايي در سرنگون ساختن رژيم پرزيدنت صدام حسين از طريق نظامي، استراتژي "نيش چاقو" و "ناخنك" زدن است. حملات جاري كربلاي5 در جنوب در نزديكي بندر عراقي بصره از 8 ژانويه (18 دي)، عمليات كربلاي6 در جبهه مركزي در مرز از 14 ژانويه (24 دي)، عمليات كربلاي7 در شمال غربي در مرز كردستان عراق و ايران (منطقه حاج‌عمران) از 4 مارس (12 اسفند) كاملاً در اين استراتژي قرار دارند.»[۱۰]
گزارش- 192
در طول عمليات كربلاي5 تعداد 22 فروند هواپيماي جنگي عراقي هدف قرار گرفته و سرنگون شده‌است. ( ضميمه دارد) يكي از خلبانان اسير عراقي به نام "ثائر صبحي احمد علي" جمعي پايگاه "صبانيه" با اعلام اين مطلب، در مورد تعداد و نوع هواپيماها گفت: «ميگ-23 چهار فروند، سوخو-22 هشت فروند، ميگ-25 يك فروند، سوخو-25 يك فروند، ميراژ-F1Q4 شش فروند، ميراژ-F1Q5 يك فروند، باچر-tu.16. يك فروند.» از اين تعداد هواپيما، 19 فروند آن در منطقه عملياتي كربلاي5 و سه فروند ديگر در اصفهان، حوالي اراك و بيجار سقوط كرده‌اند.[۱۱] اين خلبان عراقي در پاسخ به اين پرسش كه "آيا تاكنون هواپيماهاي عراقي براي بمباران و يا عكس‌برداري اهداف خود در ايران، از مرز كشورهاي شمالي و شمال‌غربي همسايه ايران استفاده كرده‌اند.؟" گفت: «بله براي عكس‌برداري و شناسايي پل قطور توسط هواپيماهاي ميگ-25 و هدف قرار دادن اين پل پس از عكس‌برداري توسط هواپيماهاي ميراژ در هر دو مورد فوق هواپيماها وارد كشور تركيه و روسيه شدند. اين هواپيماها در مسير خود حدود 50 كيلومتر از درون خاك كشور تركيه استفاده كردند و پس از عكس‌برداري از پل به علت زياد بودن قطر دوران و سرعت زياد اين هواپيما، حدود 10 كيلومتر به درون خاك روسيه وارد شدند كه خلبان سرگرد "حسن صالح" تماس گرفته و ورودش را به خاك روسيه اعلام نمود. پس از هدف قرار دادن پل توسط هواپيماهاي ميراژ كه با عبور از خاك تركيه صورت گرفت، مجدداً به اسكادران "ميگ-R-25 شناسايي" اعلام شد كه جهت عكس‌برداري از پل براي اطمينان از انهدام آن اقدام نمايند. در جلسه توجيهي بحث شد كه هواپيماها در اين مأموريت حتماً وارد خاك روسيه مي‌شوند كه فرماندهي نيروي هوايي عراق اعلام كرد ورود به خاك روسيه مانعي ندارد، ولي سعي شود كه عمق ورود كم باشد و سريعاً از آسمان روسيه خارج شوند. مأموريت اين عكس‌برداري به عهده ستوان‌يكم خلبان "علي جاسم" بود كه وي نيز وارد خاك روسيه و تركيه شد. نظر به اين‌كه دفاع هوايي كشور روسيه بسيار قوي مي‌باشد، عمل فوق نمي‌تواند بدون هماهنگي بين دولت عراق و روسيه انجام پذيرد.»[۱۲]
گزارش- 193
به دنبال توقف حمله به مناطق مسكوني ايران [ر.ك. به: 29/11/1365]، يك سخن‌گوي نظامي عراق در مورد دليل توقف اين حمله‌ها گفت: «عراق به التماس و درخواست آقاي مسعود رجوي مبني بر توقف بمباران شهرهاي ايران پاسخ مثبت داده و بدين ترتيب به رژيم ايران فرصت داده تا از اين سلسله تجاوزات خويش صرف‌نظر كند. اما آن رژيم بار ديگر ثابت كرد كه تجاوزگر و شيفته شرارت و قتل و ويران‌گري است. رهبري و ملت عراق همانند تمام مؤمنان به صلح و امنيت در صورتي كه حكام ايران از سياست تجاوزگري خويش دست كشيده و به صلح و پايان دادن جنگ تن دهند، به صلح و آشتي علاقه‌مند هستند.»[۱۳] فرمانده كل نيروي هوايي عراق در مورد آمادگي اين نيرو براي از سرگيري جنگ شهرها اعلام كرد كه هواپيماهاي عراقي آماده‌اند به محض دريافت دستور از رهبري سياسي اين كشور، حملات خود را به شهرهاي ايران از سر گيرند.[۱۴] آيت‌الله "سيدعلي خامنه‌اي" رئيس‌جمهوري، در مورد بمباران شهرها و تصميم اخير عراق مبني بر ترك جنگ شهرها به مدت 15 روز، اظهار داشت: «شما ديديد كه در طول شش هفته رژيم عراق چه كرد! و در بمباران شهرها چه فاجعه‌آفريني و چه روح جنايت‌كارانه و چه حركتي كه در دنيا وقيح‌ترين رسانه‌ها هم نتوانستند از آن دفاع كنند و حركتي كه در تاريخ اين كشورها و عراق بي‌سابقه بود و يك لكه ننگ ابدي بر چهره رژيم بعثي عفلقي و پشتيبانانش و مزدورانش تا ابد خواهد بود؛ اين، آن كاري بود كه آنها در شش هفته كردند. بعد كه از پا افتادند، خسته شدند و نتوانستند ادامه دهند، آمدند اعلام كردند كه "ما 15 روز تعطيل مي‌كنيم." خوب، ملت ما پيام را گرفت، همان روز ملت ما كاملاً فهميدند كه رژيم بعثي، آن رژيمي نيست كه از روي نجابت، از روي انسانيت، از روي يك محاسبه انساني دست از جنايت بكشد؛ همه فهميدند كه ديگر قادر نيستند، ديگر سلاحش برندگي ندارد، احساس مي‌كند كه هرچه بيش‌تر اين ملت را زير فشار بمباران به خيال خود قرار دهد، اين ملت مصمم‌تر و جدي‌تر در مقابله خواهند شد. به علاوه [پس از اين‌كه] هواپيماهايش سرنگون شدند، خلبانانش به اسارت درآمدند و نيروهاي رزمي و تجهيزاتش كم آمدند و نمي‌تواند ادامه بدهد، اعلام كرد كه دو هفته، مثلاً نخواهيم زد. يك شرطي هم گذاشت، شرطش هم اين بود كه جمهوري اسلامي متقابلاً به شهرها حمله نكند. ما اعلام كرده‌ايم هيچ وقت به شهرها ابتدائاً حمله نمي‌كنيم ما با زدن شهرها مخالفيم و اين كار را فقط در مقام مقابله به مثل كه دشمن احساس ضعف در ما نكند و جري نشود و تشويق نشود، انجام مي‌داديم. گفتيم كه خوب ما اين را از پيش همواره گفتيم، اين شرط نيست كه كسي با ما بكند. يكي ديگر (از شرط‌ها) اين كه در جبهه‌ها عمل نكنند و نجنگند و حمله نكنند. ولي ما گفتيم اين شرط را قبول نداريم و در جبهه‌ها مي‌جنگيم و ضربات‌مان را مي‌زنيم. چه كسي از ما مي‌تواند توقع داشته‌باشد كه در جبهه‌ها نجنگيم، اما خودش براي خود، حق زدن مراكز اقتصادي، كشتي‌ها و انسان‌هايي را كه در اين كشتي‌ها هستند، حفظ مي‌كند!»[۱۵] خبرگزاري فرانسه در تفسيري از پيروزي‌هاي نسبي ايران در جبهه‌هاي جنگ و حملات هوايي عراق، نوشت: «علي‌رغم پيروزي‌هاي بسيار نسبي نيروهاي ايراني درگير در عمليات كربلاي5 ، بصره دومين شهر عراق را شديداً مورد تهديد قرار داده‌اند. صدام حسين با نجات بصره آشكارا يك امتياز يا يك مجال بنا به تفسيرها به دست آورده است. ولي اين امتياز از فشار شديد ايرانيان به دروازه‌هاي آن كشور چيزي نمي‌كاهد. تسلط هوايي كه عراق مي‌تواند به آن ببالد، در اين منطقه به دليل موشك‌هاي "هاوك" امريكايي كه پيشرفته هستند و ايران در اختيار دارد، كمي دچار مشكل شده‌است. اگر اين برتري هوايي به عراق امكان نداد كه فشار ايران در كربلاي5 را مهار كند، دست كم در حمله به شهرها شديد بود و شهرهاي ايران به‌طور محسوسي از آن رنج بردند. مع‌هذا ايران توانست كه با اعتراض شديد در نزد كليه سازمان‌هاي بين‌المللي از سازمان ملل گرفته تا كميته بين‌المللي المپيك و با اعزام ولايتي براي اولين بار به مسكو - متحد اصلي بغداد - و وادار ساختن حاميان عراق به مداخله، از آن استفاده كند. اگر بغداد توانست با نجات دادن بصره يك امتياز بگيرد، تهران مي‌تواند از اين‌كه توانسته‌است عراق را به‌عنوان مجري يك جنگ كثيف عليه شهرها و ايران را انجام دهنده يك جنگ تميز در جبهه‌ها، معرفي كند، به خود ببالد.»[۱۶]
گزارش- 194
در ادامه حمله به نفت‌كش‌ها و كشتي‌ها در خليج‌فارس، خبرگزاري جمهوري اسلامي به نقل از مقام‌هاي كشتي‌راني در خليج‌فارس گزارش داد كه يك هلي‌كوپتر در منطقه‌اي واقع در 95 مايلي شرق قطر، نفت‌كش قبرسي "وايز" با ظرفيت 302920 تن را كه حامل بنزين بود، هدف راكت قرارداد كه بر اثر آن، از ملوانان اين كشتي سه تن كشته و چهار تن مجروح شدند و يك تن نيز ناپديد شد.[۱۷] امروز نيروي دريايي ارتش جمهوري اسلامي ايران در گشت دريايي خود، در محدوده تنگه هرمز 4 فروند كشتي و نفت‌كش تجاري را مورد شناسايي و بازرسي قرار داد كه موارد مشكوكي مشاهده نشد.[۱۸] خبرگزاري آلمان غربي در تحليلي در مورد افزايش حضور ابرقدرت‌ها در خليج‌فارس، نوشت: «ابرقدرت‌ها به آرامي حضور نيروي دريايي خود در خليج‌فارس را براي آمادگي پانزدهمين مرحله احتمالي در جنگ 77 ماهه ايران و عراق افزايش داده‌اند. ديپلمات‌هاي مستقر در خليج‌فارس مي‌گويند واحد ضربتي نيروي دريايي امريكا متشكل از پنج كشتي طي هفته‌هاي اخير حضور خود را مشهودتر ساخته است. نيروي دريايي شوروي نيز با تأييد تاكتيكي كشورهاي غير درگير منطقه در جنگ، افزايش حضور نيروي دريايي خود را كه ظاهراً با هدف حمايت از كشتي‌هاي تجاري شوروي صورت مي‌گيرد، آغاز كرده‌است.»[۱۹] در همين زمينه شاه‌زاده "سلطان بن عبدالعزيز" وزير دفاع و هواپيمايي عربستان، در مصاحبه با مجله "الحوادث" چاپ لبنان، با اشاره به اين كه جنگ ايران و عراق زمينه حضور ناوگان‌هاي خارجي را در منطقه فراهم كرده‌است، اعلام كرد كه كشورش مخالف حضور هرگونه ناوگان بيگانه در منطقه خليج‌فارس و يا حوالي آن است. بن عبدالعزيز سپس افزود: «جنگ ايران و عراق - كه بيش از 6 سال از آن مي‌گذرد - زمينه حضور يك چنين ناوگان‌هايي را در خليج (فارس) جهت حفظ حراست از منافع آنها در اين منطقه ايجاد كرده‌است.» وي همچنين با اشاره به سياست دفاعي عربستان، تأكيد كرد كه هدف اين كشور از خريد تسليحات، صرفاً حفظ خاك خود مي‌باشد: «ما درصدد ايجاد يك جنگ نيستيم و هيچ چشم‌داشتي به خاك ديگران نداريم. سلاح‌هاي ما صرفاً براي دفاع از ميهن و اماكن خود مي‌باشند.»[۲۰]
گزارش- 195
هم‌زمان با تلاش‌هاي سازمان ملل متحد، سازمان كنفرانس اسلامي نيز فعاليت خود را براي برقراري صلح ميان عراق و ايران، گسترش داده‌است؛ "شريف‌الدين پيرزاده" رئيس اين سازمان، پس از ملاقات با امير كويت گفت كه وي (امير كويت) به‌عنوان رئيس دوره‌اي سازمان رابطي را به ايران و عراق خواهد فرستاد تا در زمينه پايان دادن به جنگ مذاكره كند. خبرگزاري جمهوري اسلامي به نقل از يك روزنامه تركيه گزارش داد كه سازمان كنفرانس اسلامي در يك تلاش جديد براي برقراري صلح در منطقه، درصدد است هيئت بلندپايه‌اي متشكل از سران برخي از كشورهاي اسلامي از جمله پاكستان و كويت را جهت مذاكره با مقام‌هاي ايران روانه تهران كند. به گزارش همين روزنامه، سازمان كنفرانس اسلامي همچنين از "كنعان اورن" رئيس‌جمهوري تركيه، تقاضا كرده‌است كه با پيوستن به اين هيئت، تلاش جديدي را براي برقراري صلح در منطقه آغاز كند.[۲۱] ناظم بلگير سخن‌گوي وزارت خارجه تركيه، گفت: «تشديد جنگ در خليج [فارس] نه تنها صلح منطقه‌اي را تهديد مي‌كند بلكه يك خطر جدي براي امنيت جهان است. تركيه خود را مؤظف مي‌داند كه درخواست براي پايان فوري جنگ خليج (فارس) را از طريق صلح‌آميز تجديد كند.»[۲۲] همچنين در يك بيانيه مطبوعاتي كه امروز در پايان مذاكرات رسمي ميان "وحيد خلف اوغلو" وزير امورخارجه تركيه و "يوسف بن علوي" وزير مشاور در امور خارجي عمان در آنكارا انتشار يافت، تركيه و سلطان‌نشين عمان با ابراز نگراني از ادامه جنگ عراق و ايران، تمايل خود را براي پايان دادن به آن از راه‌هاي مسالمت‌آميز، اعلام كردند.[۲۳] "تاس" خبرگزاري شوروي نيز با اعلام خبر ملاقات سفير كويت در شوروي با "آندره گروميكو" رئيس‌جمهوري اين كشور، به نقل از گروميكو گزارش داد: «شوروي در حال به‌كارگيري تمامي تلاش‌هاي خود جهت حل درگيري‌هاي خاورميانه و نيز جنگ ايران و عراق است.» تاس افزود: «سفير كويت در اين ملاقات گروميكو را در جريان قطع‌نامه‌هاي تصويب شده در پنجمين اجلاس سران كنفرانس اسلامي در زمينه دست‌يابي به راه‌حلي جهت خاتمه دادن به جنگ، قرار داد.»[۲۴]
گزارش- 196
در پي پيروزي‌هاي ايران در منطقه شلمچه و تقويت احتمال سقوط حكومت عراق، قدرت‌هاي بزرگ، سازمان‌هاي بين‌المللي و دولت‌هاي منطقه تلاش‌هاي گسترده و همه‌جانبه‌اي را به منظور خاتمه دادن به جنگ و برقراري صلح ميان ايران و عراق شروع كرده‌اند به گونه‌اي كه اساسي‌ترين مسئله جنگ را از اين تاريخ به بعد چگونگي پايان دادن به جنگ و برقراري صلح - به‌ويژه از طريق شوراي امنيت سازمان ملل متحد - تشكيل مي‌دهد. اين تلاش‌ها هم‌زمان با افزايش تدريجي حضور نيروي دريايي ابرقدرت‌ها و كشورهاي بزرگ در خليج‌فارس و كوشش براي بين‌المللي كردن جنگ، صورت مي‌گيرد. نشريه عربي زبان "المستقبل" چاپ فرانسه، در مورد اهداف اين اقدامات نوشته‌است: «كشورهاي قدرت‌مند تلاش مي‌كنند با متوقف ساختن جنگ ايران و عراق به سه هدف (مشترك) خود جامه عمل بپوشانند: 1- جلوگيري از تحولات نظامي فاجعه‌آميز كه در نهايت به مختل شدن تعادل قوا در منطقه و بي‌ثباتي منتهي مي‌شود. 2- ممانعت از ادامه جنگ نفت‌كش‌ها و انهدام تأسيسات نفتي در آب‌هاي خليج‌فارس. 3- تضمين امنيت راه‌هاي صدور نفت و [عبور] نفت‌كش‌ها.»[۲۵] روزنامه كويتي "النهار" نيز راه‌هاي اجرايي ابرقدرت‌ها براي پايان دادن به جنگ ايران و عراق را مورد توجه قرار داده‌است: «شوروي و امريكا هم‌اكنون مشغول بررسي امكان انتشار پيامي در زمينه خاتمه دادن به جنگ عراق و ايران مي‌باشند. واشنگتن به مسكو پيشنهاد كرده كه مشورتي در رابطه با انتشار پيام مزبور و اعمال مجازات عليه طرفي كه به آتش‌بس تن ندهد، صورت گيرد.»[۲۶] "ورنون والترز" نماينده ايالات متحده در سازمان ملل متحد نيز در اين باره گفت كه موفق شده موافقت شوروي‌ها را با انتشار قطع‌نامه سازمان ملل جهت خاتمه دادن به جنگ عراق و ايران، جلب كند. والترز افزود كه براي مشورت با رهبران چين در مورد اين طرح به پكن خواهد رفت. وي همچنين به خبرنگاران گفته‌است: «اين طرح تا به حال مشمول حمايت پنج عضو اصلي شوراي امنيت (امريكا، شوروي، چين، فرانسه و بريتانيا) بوده و طي روزهاي اخير به ديگر اعضاي اين شورا ارائه گرديده‌است. ايالات متحده از ابتداي سال ميلادي جديد (1987) بر روي يك قطع‌نامه شوراي امنيت كه بتواند آتش‌بس فوري و همه‌جانبه را در جنگ ايجاد نمايد كار كرده‌است و در صورتي كه آتش‌بس نتواند مورد توجه قرار گيرد، از يك دادگاه بي‌طرف تقاضا مي‌نمايد تا عامل تداوم جنگ و ديگر مسائل مربوطه را بررسي نمايد. ايالات متحده همچنين براي تصويب قطع‌نامه ديگري كه موجب تحريم تسليحاتي طرف متمرد يعني ايران شود، اصرار مي‌كند. قطع‌نامه اخير با قطع‌نامه قبلي تفاوت دارد زيرا به جاي آن كه يك آتش‌بس درخواست شده‌باشد - كه چنين آتش‌بسي مورد تمسك قرار گرفته‌است (به طرفين توصيه شده‌بود) - قطع‌نامه‌اي صادر مي‌شود كه الزام‌آور خواهد بود.» والتزر سپس افزوده: «انتظار مي‌رود كه ده عضو غيردائم شوراي امنيت تحقيق و مطالعات در مورد اين طرح را تا دو هفته ديگر تكميل كنند تا بتوان آن را براي رأي‌گيري نهايي به شوراي امنيت فرستاد.» روزنامه "سانفرانسيسكو" در ادامه اين خبر به نقل از "تاس" خبرگزاري رسمي شوروي، نوشته‌است: «طه ياسين رمضان معاون اول نخست‌وزير عراق، در مسكو طي ديدارش با آندره گروميكو رئيس‌جمهوري اين كشور، از ايده تصويب قطع‌نامه پشتيباني نموده‌است.»[۲۷] وزير امورخارجه شوروي "ادوارد شوارد نادزه" نيز به وزير خارجه عراق "طارق عزيز" اطمينان داده كه شوروي مايل است اقداماتي در چارچوب سازمان ملل جهت خاتمه بخشيدن به جنگ از طريق مسالمت‌آميز، انجام دهد. راديو "رياض" هم با تأكيد بر اهميت موضع شوروي در جنگ، اعلام كرده كه گروميكو هنگام ملاقات با "ولايتي" وزير خارجه ايران، گفته‌است كه منطق عاقلانه بر اساس آينده‌نگري است و گذشته را بايد فراموش‌كرد.[۲۸] روزنامه "الاتحاد" چاپ امارات عربي متحده نيز نوشته‌است كه عراق هم‌اكنون سرگرم تماس با امريكا به منظور تشويق اين كشور براي تنظيم قطع‌نامه‌اي مي‌باشد كه توسط شوراي امنيت ارائه و از ايران و عراق بخواهد كه با اعلام آتش‌بس، نيروهاي خود را به مرزهاي بين‌المللي برگردانند. به نوشته اين روزنامه، عراق مي‌كوشد تا اين قطع‌نامه متضمن تحريم تجاري عليه كشوري شود كه آتش‌بس را نپذيرد.[۲۹] از سوي ديگر، وزيران امورخارجه كشورهاي عضو جامعه اقتصادي اروپا اعلام كردند كه 12 كشور عضو اين جامعه از تداوم جنگ ايران و عراق نگران هستند و از تلاش‌هاي سازمان ملل براي پايان دادن به اين جنگ حمايت مي‌كنند.[۳۰] "ژان شابان الماس" رئيس مجلس فرانسه در پايان ديدارش از مصر در مورد خاتمه دادن به جنگ ايران و عراق گفت كه كشورش آماده است تا در هر كوششي براي خاتمه دادن به اين جنگ و يافتن راه‌حلي براي مسئله فلسطين در چارچوب كنفرانس بين‌المللي صلح و با حضور همه طرفهاي درگير، شركت كند.[۳۱] رئيس شوراي رياست جمهوري يوگسلاوي نيز در پيامي كتبي به صدام بر تلاش‌هاي كشورش براي تشديد فعاليت‌هاي بين‌المللي براي خاتمه دادن به جنگ ايران و عراق تأكيد كرد.[۳۲]
گزارش- 197
رئيس‌جمهوري و رئيس شوراي عالي دفاع (آيت‌الله خامنه‌اي) در خطبه‌هاي نمازجمعه اين هفته تهران درباره تحولات اخير جبهه‌ها اظهار داشت: «دشمن بايد در اين فكر كه تنها از يك نقطه مجبور به دفاع است و از بقيه نقاط آسوده است، تجديد نظر كند چرا كه تمام طول جبهه براي رزمندگان ما به هنگام لزوم قابل عبور است و عمليات "كربلاي7" و ادامه "كربلاي5" اين حقيقت را نشان داد. دشمن چهره كريه خود را از اول جنگ تاكنون نشان داده و مردم ما مي‌دانند با چه كسي مي‌جنگند و استكبار از چه كسي حمايت مي‌كند.» ايشان پس از ادامه بحثي مفصل در مورد جنگ شهرها، به ماجراي مك فارلين اشاره كرد و در خصوص تناقض‌گويي ريگان به مردم امريكا و تماس با ايران و قضيه گروگان‌ها گفت: «رونالد ريگان در اظهارات خود به مردم امريكا مبني بر اين‌كه هدف معامله اسلحه او با ايران، آزادي گروگان‌هاي امريكايي در لبنان نبوده‌است، دروغ گفته‌است. ريگان مجبور شده‌است با اين تناقض‌گويي در برابر مردم امريكا سخن بگويد، اكنون مي‌توان نتيجه‌گيري كرد كه سياست‌مداران كنوني امريكا نه راست‌گو هستند و نه قدرت واقعي دارند؛ خواه قدرت فكري باشد يا معنوي. شكي نيست كه تحليل‌گران غرب خوب مي‌دانند كه ايران با پشتيباني ملت‌هاي مسلمان منطقه يك قدرت استراتژيك عظيم منطقه است و هر قدرتي بايد سعي كند نظر اين نظام را جلب كند، آنها هم همين تلاش را كردند. اما اين كه مي‌گويند "مسئله گروگان‌ها مسئله ما نبود." يك خلاف است؛ مسئله گروگان‌ها براي شخص ريگان بسيار مهم بود البته نه به خاطر اين كه آنها به حال چند انسان اسير دل مي‌سوزانند بلكه به اين دليل كه حيثيت يك ابرقدرت به وسيله عده‌اي جوان دردمند در لبنان خدشه‌دار شده‌است.»[۳۳] در مقابل تلاش‌هاي گوناگون و اظهارات متنوع مجامع بين‌المللي جهت برقراري صلح و پايان دادن به جنگ، ائمه جمعه شهرهاي مختلف كشور در خطبه‌هاي نماز جمعه امروز بحث اصلي خود را به موضوع صلح و اظهارات و اقدامات مجامع بين‌المللي اختصاص دادند. براي نمونه امام جمعه موقت قم (آيت‌الله صانعي) در خطبه‌هاي نماز جمعه اين شهر با اشاره به موضع صلح از ديدگاه اسلام و با توجه به تلاش‌هاي صورت گرفته در مجامع بين‌المللي براي تحميل صلح به ايران، گفت: «چگونه مي‌شود اسلام كه طرف‌دار عزت مسلمين است بگويد تن به ذلت بدهيد؟! چگونه مي‌شود اين همه آيات و روايات كه آمده‌است مي‌گويد: "يك مسلمان حق ندارد خودش را ذليل كند." حالا ما بگوييم نه، جامعه اسلامي را به ذلت بكشانيم؟! امروز كه بغداد و بصره و برخي از شهرهاي عراق به‌طور غيرمستقيم در اختيار نيروهاي رزمنده ما قرار گرفته و امروز كه داريم دشمن را از پاي درمي‌آوريم، جنايت‌كاران سخن از صلح به ميان مي‌آورند، افراد ساده لوح هم تحت تأثير قرار گرفته مي‌گويند: "قرآن هم گفته صلح كنيد. حالا كه آنها حاضرند، ما هم حاضريم". اين سخن را افرادي مي‌زنند كه نه كشته و نه شهيدي داده و نه فرزند و عزيزي را از دست داده‌اند . . . به عقيده علما و انديشمندان اسلام اعم از شيعه و سني، اختيار جنگ و صلح در دست ولي امر و حاكم مسلمين است و در نظام اسلامي ما نيز تصميم‌گيري نهايي در مورد جنگ بر عهده فرمانده كل قوا، امام امت است. پس از هرگونه پيروزي در جبهه‌ها مي‌بينيم جنايت‌كاران و قدرت‌هاي استكباري و [افراد] ساده‌انديش به فكر صلح و سازش با دشمن كافر مي‌افتند و خواستار پايان جنگ مي‌شوند. دشمنان اسلام و انقلاب اسلامي هرگز نخواهند توانست صلح تحميلي را - كه به‌مراتب بدتر است - به اين ملت ايثارگر و رزمندگان پرتوان اسلام تحميل كنند.»[۳۴] آيت‌الله شيرازي امام جمعه مشهد نيز در خطبه دوم نمازجمعه اين شهر در خصوص تلاش‌هاي جهاني براي تحميل صلح به ايران، گفت: «پيشروي‌ها و حماسه‌هاي جديد رزمندگان اسلام در جبهه‌هاي نبرد از يك سو و مقاومت و ايثارگري‌هاي ملت مسلمان ما از سوي ديگر باعث شده‌است تا دشمنان ما به‌خصوص امريكا و ديگر متحدينش در منطقه سخت به وحشت افتاده و در جهت ايجاد صلح و پايان دادن به جنگ بيش از پيش تلاش كنند، زيرا آنها به خوبي فهميده‌اند كه پيروزي‌هاي جمهوري اسلامي ايران در جنگ باعث شكست قطعي آنان است.»[۳۵]
گزارش- 198
يكي از موضوعات اصلي گزارش‌هاي رسانه‌هاي خارجي، چگونگي تأمين سلاح‌هاي دو كشور در حال جنگ به‌ويژه ايران مي‌باشد. شبكه تلويزيوني اي.بي.سي. امريكا در گزارشي از خريدهاي تسليحاتي ايران گفت: «ايران هر ساله 5 ميليارد دلار صرف خريد اسلحه كرده و به علاوه فهرست روزانه سفارشات تسليحاتي خود را به مركز پشتيباني لجستيكي نيروي هوايي خود در لندن فرستاده است. گلوله‌هاي توپ 105 و 208 ميلي‌متري ساخت كمپاني "لوشر" فرانسه از سال 1983 براي ايرانيان ارسال شده و از سال 1986، دوازده محموله مواد منفجره، تسليحات اسپانيا را به مقصد ايران ترك كرده‌است. همچنين در سال 1983 بيش از 70 كشتي حامل تسليحات و مواد منفجره از فرانسه، آلمان‌غربي، دانمارك، بلژيك به ايران فرستاده شده‌اند. جمهوري خلق چين نيز 70 فروند هواپيماي جنگنده به ايران فروخته است.»[۳۶] به گزارش خبرگزاري آسوشيتدپرس از استكهلم، "مارتين ارديو" رئيس بزرگ‌ترين كارخانه اسلحه‌سازي سوئد، به دليل اتهاماتي كه به شركت وي جهت فروش غيرقانوني موشك‌هاي ضدهوايي به ايران، وارد شده‌بود، استعفا داد. در بيانيه شركت "بوفورس" كه در اين باره منتشر شد، آمده‌است كه استعفاي مارتين ارديو رئيس اين شركت، به‌عنوان اعتراف به گناه در تحقيقات دو ساله پليس و مأموران گمرك، صورت گرفته‌است. شركت بوفورس سازنده موشك‌هاي ضدهوايي زمين به هواي "روبوت-70" است كه به ليزر مجهز مي‌باشد. براساس گزارش‌هاي منتشره، ايران در جنگ تقريباً هفت ساله خود با عراق از اين موشك‌ها استفاده كرده‌است.[۳۷] به گزارش هفته‌نامه اقتصادي "ميدل ايست اكونوميك دايجست" چاپ لندن نيز رئيس شركت منابع نظامي دولتي آرژانتين گفته‌است تسليحاتي به ارزش 31 ميليون دلار به ايران فروخته خواهد شد. وي نوع تسليحات درخواستي ايران را اعلام نكرده‌است اما ناظران گفته‌اند ارزش واقعي اين معامله احتمالاً 150 ميليون دلار است. در ادامه اين گزارش آمده‌است كه در اواخر ماه گذشته نيز دولت پرتغال رسماً اعلام كرده كه هيچ‌گونه محدوديت قانوني براي فروش اسلحه به ايران وجود ندارد. اين نشريه افزوده‌است: «به گفته يك ديپلمات، افشاي ماجراي ارسال اسلحه از امريكا به ايران در آبان‌ماه، موجب بازشدن دريچه‌هاي سد فروش اسلحه به ايران شده‌است.»[۳۸] همچنين به گزارش خبرگزاري يونايتدپرس، نمايندگان مخالف دولت در پارلمان يونان روز جمعه دولت سوسياليست اين كشور را به اتهام فروش اسلحه پيشرفته به عراق و ايران، استيضاح كردند. نمايندگان پارلمان، دولت آندرياس پاپاندرئو را به فروش 2000 تن گلوله توپ 105 ميلي‌متري به عراق - كه سخت به آن نياز دارد - و بيست‌هزار موشك و اسلحه ضدتانك به اين كشور در يك مدت 12 ماهه، متهم كرده‌اند. منابع نظامي در آتن گفته‌اند كه فروشندگان اسلحه همچنين سرگرم مذاكره براي فروش تعداد بسياري موشك "پنگوئن" ساخت نروژ - كه از كشتي شليك مي‌شود - به ايران بوده‌اند. چهار نماينده مخالف در جريان اين استيضاح گفته‌اند كه سلاح توليد شده در كارخانه "پيركال" با كاميون‌هاي نظامي به بندرگاهي در نزديكي "مرگا" - كه از آن استفاده چنداني نمي‌شود - و نيز به بندر "پيرائوس" حمل شده و از آن جا با كشتي‌هاي يونان از طريق كره شمالي به ايران ارسال شده‌است. به گفته يكي از نمايندگان، اين اقدام مغاير با شركت دولت در طرح ابتكار صلح در پنج قاره، است.[۳۹] از سوي ديگر، در مورد روابط تسليحاتي عراق با ساير كشورها، يك خلبان اسير عراقي گفته است: «حكومت مصر اقدام به ارسال قطعات بيش از 10 فروند هواپيماي "سوخو-7" در درون صندوق‌هاي بسته‌بندي شده به عراق نمود كه در پايگاه هوايي حبانيه توسط روس‌ها مونتاژ گرديد. ابتدا خلبان‌هاي روسي با آنها پرواز نمودند و سپس سرگرد "عبدالخالق موسي" فرمانده اسكادران 8 پايگاه هوايي H3، اين هواپيماها را جهت آموزش تحويل گرفت و به آن پايگاه منتقل نمود.»[۴۰]
گزارش- 199
اوضاع اقتصادي عراق سخت آشفته است. نشريه "وال استريت ژورنال" چاپ امريكا، در تشريح اين موضوع نوشته‌است: «عراق اكنون از يك سو به سختي سعي دارد پيشروي ايران به طرف بصره را سد كند و از سوي ديگر، با مشكل بدهي خارجي فزاينده‌اي روبه‌روست. واقعيتي كه اوضاع اقتصادي نابسامان عراق را مورد تهديد قرار مي‌دهد، افزايش عظيم 53% بدهي‌هاي خارجي و اعتبارات بازرگاني عراق در سال مالي ژوئن 86-1985 (تيرماه 65-1364) نسبت به مدت مشابه سال مالي گذشته است. "سازمان هم‌كاري‌هاي اقتصادي و عمراني" و "بانك اعتبارات بين‌المللي" (Bank For international Cementer) گزارش داده‌اند كه اين بخش از بدهي‌هاي عراق در مدت مذكور، از 69/7 ميليارد دلار به 77/11 ميليارد دلار ترقي كرد. تقريباً دو سوم اين بدهي‌ها توسط سازمان‌هاي دولتي اروپاي غربي و ژاپن تضمين شده‌است. كارشناسان اقتصادي كل بدهي‌هاي خارجي عراق را 50 ميليارد دلار تخمين مي‌زنندكه حدود نيمي از آن وام دريافتي از كشورهاي عرب و عمدتاً عربستان سعودي و كويت به منظور اداره جنگ با جمهوري اسلامي است. به اين ترتيب عراق در مقام نزديك به آرژانتين، يكي از مقروض‌ترين كشورهاي دنياست.»[۴۱]
- * *
ضميمه گزارش شماره 192 فهرست هواپيماهاي ساقط شده عراق از آغاز عمليات كربلاي5 تا تاريخ 15/12/1365 به گزارش ثائر صبحي احمد علي خلبان اسيرشده نيروي هوايي ارتش عراق از پايگاه هوايي حبانيه، تعداد هواپيماهاي ساقط شده عراق از شروع عمليات كربلاي5 تاكنون، اين چنين است: «1) هواپيماهاي ميگ-23 به خلباني سروان "ياسين عبدالرحمن" اسكادران 29 پايگاه هوايي ناصريه، در منطقه عملياتي كربلاي5 سقوط كرد و خلبان آن كشته شد. 2) هواپيماي سوخو-22 به خلباني سروان "باسل يحيي فروحه" جمعي اسكادران 5 پايگاه هوايي ناصريه، در منطقه عملياتي كربلاي5 سقوط كرد و خلبان آن اسير شد. 3) هواپيماي ميگ-23 به خلباني ستوان‌يكم "عبدالعالي محمد فهد" جمعي اسكادران 49 پايگاه هوايي ناصريه، در منطقه عملياتي كربلاي5 سقوط كرد و خلبان آن اسير شد. 4) هواپيماي سوخو-22 به خلباني ستوان‌يكم "ياسين احمد" جمعي اسكادران 109 پايگاه هوايي شعيبيه، در منطقه عملياتي كربلاي5 سقوط كرد و خلبان آن كشته شد. 5) هواپيماي سوخو-22 به خلباني ستوان‌يكم "غياث" جمعي اسكادران 109 پايگاه هوايي شعيبيه، در منطقه عملياتي كربلاي5 سقوط كرد و خلبان آن كشته شد. 6) هواپيماي سوخو-22 به خلباني ستوان‌يكم "غياث" جمعي اسكادران 106 كه در بند 5 صحبت آن شد، هفت روز قبل از كشته شدن بر هور پرواز مي‌كرد و به علت برخورد با پرندگان موتور وي خاموش شد و از هواپيما بيرون پريد و پس از 7 روز مجدداً پرواز نمود كه هواپيمايش هدف قرار گرفت و كشته شد. 7) هواپيماي ميراژ F1.Q4 به خلباني ستوان‌يكم "جمال نجاح" جمعي اسكادران 91 پايگاه هوايي كوت، در منطقه‌اي نزديك شهر اراك سقوط كرد و خلبان آن كشته شد. 8) هواپيماي ميراژ اف-1 Q4 به خلباني ستوان‌يكم "مثني كريم" جمعي اسكادران 79 پايگاه هوايي كوت، در منطقه كربلاي5 سقوط كرد و خلبان آن اسير شد. 9) هواپيماي ميگ-23 به خلباني ستوان‌يكم "علي رحمن غيدان" جمعي اسكادران 49 پايگاه ناصريه، در منطقه كربلاي5 سقوط كرد و خلبان آن كشته شد. 10) هواپيماي سوخو-22 به خلباني ستوان‌يكم مياح جمعي اسكادران 5 پايگاه هوايي ناصريه، در منطقه عملياتي كربلاي5 سقوط كرد و خلبان آن در ميدان مين نيروهاي عراقي فرود آمد و بر اثر انفجار مين كشته شد. 11) هواپيماي Tu.16 با شش نفر خدمه جمعي اسكادران 10 پايگاه هوايي حبانيه، در منطقه كربلاي5 سقوط كرد و خلبان‌هاي آن كشته شدند و فقط يك خدمه به اسارت درآمد. 12) هواپيماي سوخو-25 به خلباني ستوان‌يكم "خيري" جمعي اسكادران 115 پايگاه هوايي جليبه، سقوط كرد و خلبان آن در عراق فرود آمد. 13) هواپيماي ميراژ اف-1 Q4 به خلباني "زهير محمد" جمعي اسكادران 91 پايگاه هوايي كوت، در منطقه كربلاي5 سقوط كرد و خلبان آن اسير شد. 14) هواپيماي ميراژ اف-1 Q5 به خلباني ستوان يكم "يحيي قاسم" جمعي اسكادران 81 پايگاه هوايي صدام (گياره)، در منطقه بيجار سقوط كرد و خلبان آن اسير شد. 15) هواپيماي ميگ-23 به خلباني ستوان يكم "محمد جاسم" جمعي اسكادران 49 پايگاه هوايي ناصريه، در منطقه عملياتي كربلاي5 هدف قرار گرفت و داخل عراق سقوط كرد و خلبان آن سالم بيرون پريد. 16) هواپيماي سوخو-22 به خلباني ستوان يكم، جمعي اسكادران 5 پايگاه هوايي ناصريه (نام وي را گزارش دهنده نمي‌داند)، در زمان عمليات كربلاي5 سقوط كرد. به علت آتش‌سوزي در هواپيما پس از كنده شدن از زمين، از هواپيما خلبان آن سالم بيرون پريد. 17) هواپيماهاي ميراژ اف-1 Q4 به خلباني ستوان يكم "قصي محمد صالح الخراوي" جمعي اسكادران 91 پايگاه هوايي كوت، در منطقه كربلاي5 سقوط كرد و خلبان آن كشته شد. 18) هواپيماي سوخو-22 به خلباني ستوان‌يكم "عادل محمد علي بكر" جمعي اسكادران 109 پايگاه هوايي شعيبيه، در منطقه عملياتي كربلاي5 سقوط كرد و خلبان آن كشته شد. 19) هواپيماي ميراژ اف-1 Q4 به خلباني ستوان يكم "دريد جبر" جمعي اسكادران 79 پايگاه هوايي كوت، در منطقه عملياتي كربلاي5 سقوط و خلبان آن كشته شد. 20) هواپيماي ميگ-25 به خلباني ستوان يكم "ثائر صبحي احمد علي" (گزارش‌دهنده) جمعي اسكادران 97 پايگاه هوايي حبانيه، در شهر اصفهان سقوط كرد و خلبان آن اسير شد.»[۴۲]
منابع و مآخذ روزشمار 1365/12/15
- ↑ روزنامه رسالت، 17/12/1365، ص2، به نقل از خبرگزاري جمهوري اسلامي.
- ↑ سند شماره 027020 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: گزارش معاونت عمليات و اطلاعات به نيروي زميني ارتش جمهوري اسلامي ايران، 17/12/1365، ص1.
- ↑ روزنامه جمهوري اسلامي، 16/12/1365، ص2.
- ↑ پيشين، ص10.
- ↑ روزنامه كيهان، 16/12/1365، ص3، اطلاعيه ستاد مشترك ارتش، شماره 2767 (15/12/1365).
- ↑ مأخذ 3، ص10.
- ↑ واحد مركزي خبر صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران، بولتن "راديوهاي بيگانه"، 16/12/1365، ص2، به نقل از راديو بغداد، 16/12/1365.
- ↑ روزنامه اطلاعات، 17/12/1365، ص2، لندن - واحد مركزي خبر.
- ↑ سند شماره 226523 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: معاونت سياسي ستاد كل سپاه، نشريه "بررسي" شماره 5 (15/12/1365)، شنود راديوهاي بيگانه، ص21، صص14 و 15، به نقل از مجله نظامي "جينز ديفنس"، چاپ لندن.
- ↑ خبرگزاري جمهوري اسلامي، "گزارش‌هاي ويژه"، نشريه شماره 352 (16/12/1365)، ص10، تهران - خبرگزاري فرانسه، 15/12/1365.
- ↑ سند شماره 026992 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: واحد اطلاعات نظامي سپاه، اظهارات اسيران و پناهندگان، 15/12/1365، ص21.
- ↑ پيشين، ص30.
- ↑ مأخذ 7.
- ↑ مأخذ 9، ص17، به نقل از خبرگزاري فرانسه.
- ↑ مأخذ 3، ص9.
- ↑ مأخذ 10، ص11، خبرگزاري فرانسه، 15/12/1365.
- ↑ سند شماره: 076528 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: از روابط عمومي فرماندهي كل سپاه، به فرماندهان مناطق پنج‌گانه، قرارگاه حمزه و خاتم، 17/12/1365، ص1، بحرين - به نقل از خبرگزاري رويتر.
- ↑ روزنامه كيهان، 17/12/1365، ص17.
- ↑ مأخذ 9، صص15 و 16، به نقل از خبرگزاري آلمان غربي.
- ↑ مأخذ 10، ص9، رياض - خبرگزاري فرانسه، به نقل از مجله لبناني "الحوادث" 14/12/1365.
- ↑ مأخذ 9، ص7؛ و- مأخذ 12، ص4، آنكارا - خبرگزاري جمهوري اسلامي، به نقل از يك روزنامه تركيه، 15/12/1365.
- ↑ مأخذ 9، ص9.
- ↑ مأخذ 7، ص8 ، به نقل از راديو رياض، 15/12/1365.
- ↑ مأخذ 9، ص7، به‌نقل از خبرگزاري تاس.
- ↑ دانشگاه امام حسين، معاونت پژوهشي، مجموعه مقالات اولين نشست كنفرانس دفاع مقدس، 1371، ص142.
- ↑ مأخذ 9، ص6 ، به نقل از روزنامه لبناني "النهار".
- ↑ Sanfrancisco Chronicle , 7th, September, 1987.
- ↑ مأخذ 9، ص8، به نقل از خبرگزاري تاس.
- ↑ مأخذ 9، ص7، به نقل از روزنامه اماراتي "الاتحاد".
- ↑ مأخذ 9، ص9.
- ↑ مأخذ 9، ص9.
- ↑ مأخذ 9، ص9، به نقل از "تانيوگ" (خبرگزاري يوگسلاوي).
- ↑ مأخذ 5، ص18؛ و- مأخذ 12، ص19، لندن - خبرگزاري رويتر، به نقل از "ايرنا" (خبرگزاري رسمي ايران)، 15/12/1365.
- ↑ مأخذ 1، ص10.
- ↑ روزنامه جمهوري اسلامي، 19/12/1365، ص7.
- ↑ مأخذ 9، صص16 و 17، به نقل از خبرگزاري رويتر از شبكه تلويزيوني اي.بي.سي.
- ↑ خبرگزاري جمهوري اسلامي، "گزارش‌هاي ويژه"، نشريه شماره 353 (17/12/13659)، ص26، استكهلم - آسوشيتدپرس، 15/12/1365.
- ↑ مأخذ 10، ص43، خبرگزاري جمهوري اسلامي، به‌نقل از هفته‌نامه "ميدل ايست اكونوميك دايجست".
- ↑ مأخذ 37، ص26، آتن - خبرگزاري يونايتدپرس، 16/12/1365.
- ↑ مأخذ 11، ص20.
- ↑ مأخذ 9، صص22 و 23، به گزارش نشريه "وال استريت‌ژورنال".
- ↑ مأخذ 11.