1365.11.18

روزشمار جنگ سال 1365 1365.10.18
نام‌های دیگر	هجده دی
تاریخ شمسی	1365.10.18
تاریخ میلادی	8 ژانویه 1987
تاریخ قمری	7 جمادی‌الاول 1407

1359.10.18

1360.10.18

1361.10.18

1362.10.18

1363.10.18

1364.10.18

1366.10.18

گزارش - 1

1. نشست مشترک فرمانده عالی جنگ و فرماندهان ارشد سپاه برای آخرین بررسی طرح عملیات در منطقه شلمچه و تعیین زمان قطعی اجرای آن، که از آخرین ساعت روز گذشته آغاز شده است، از نخستین دقایق بامداد امروز پی گرفته شد. در این نشست، فرمانده عالی جنگ که تصور میکرد تردید و ابهام قبلی اغلب فرماندهان درباره این عملیات رفع شده است، به یک باره با موجی جدید از تردید و انتقاد این فرماندهان مواجه شد که با وجود حدود ۴ ساعت بحث و بررسی، امکان اتخاذ تصمیم نهایی درباره اجرای این عملیات را فراهم نیاورد. بنابراین و به ناچار، مقرر شد این مهم در نشست خصوصی وی با فرمانده کل سپاه حاصل گردد. در ادامه جلسه روز گذشته،* آقای هاشمی رفسنجانی فرمانده عالی جنگ که به نظر میرسید پس از شنیدن گزارش فرمانده کل سپاه، وضعیت موجود برای شروع عملیات در منطقه شلمچه را مساعد میدید، از فرماندهان سپاه به خاطر اینکه در کوتاهترین زمان برای اجرای این عملیات آماده شدهاند، تشکر و قدردانی کرد. سپس، غلامرضا محرابی معاون اطلاعات قرارگاه کربلا از آخرین وضعیت و تحرکات دشمن، شناساییهای انجام شده و وضعیت عمومی منطقه به خصوص منطقه آبگرفتگی شلمچه گزارش داد. به دنبال آن نیز احمد غلامپور فرمانده این قرارگاه از مأموریت، سازمان رزم و طرح مانور یگانهایش گفت. تا پایان گزارش فرمانده قرارگاه کربلا، روال جلسه عادی و از مساعد بودن اوضاع حکایت میکرد و تنها در انتهای گزارش وی مقداری درباره کانال زوجی (غرب شلمچه) و نحوه پدافند در پشت آن و پیشبینیها و احتمالات بحث شد و مختصر ابهامی باقی ماند که آقای هاشمی گفت: «حالا بقیه برادران هم بگویند که مهمترین مسئله همین پایان کار اینجاست[کانال زوجی].» با شروع گزارش محمدعلی (عزیز) جعفری فرمانده قرارگاه قدس و توضیحات وی درباره طرح مانور و مشکلات این قرارگاه به تدریج جو حاکم بر جلسه تغییر یافت. وی پس از اینکه طرح مانور قرارگاه و یگانهای زیر امرش را تشریح کرد، به موضوع عبور و زمان آن پرداخت و چنین نتیجه گرفت که عملیات به روز خواهد کشید و حتی اگر دشمن هم غافلگیر شود، در مواضع خود استقرار یافته و نیروهای ما را عقب خواهد راند. با این گزارش اولین آثار نگرانی در کلام آقای هاشمی پدیدار شد. هاشمی رفسنجانی: «شما با همه محاسباتی که دارید میگویید اگر در وضع فعلی بخواهد عملیات شود، روز وارد عمل خواهید شد؟» محمدعلی جعفری: «بله، به روز کشیده میشود.» هاشمی رفسنجانی: «روز هم که قاعدتاً نمیتوانید اینجا [منطقه نهر دوعیجی و نهر جاسم تا کانال زوجی] بجنگید.» رحیم صفوی جانشین فرمانده نیروی زمینی سپاه: «اگر آن نون شکلها [مواضع هلالی شکل دشمن] گرفته شوند، اینها شب اول میرسند.» محمدعلی جعفری: «بستگی دارد، من نمیدانم روی ساعت “س” [آغاز عملیات] چه تصمیمی گرفته شده، یک بحث ما مهتاب است؛ مگر اینکه فردا شب یک ابر تاریک تاریک باشد [که نیروها بتوانند زودتر وارد عمل شوند]. از آقای فضلی [فرمانده لشکر۱۰ سیدالشهدا] که امشب سؤال کردم، گفت یک محورشان [به سمت دژ شرقی منطقه پنج ضلعی] چهار ساعت وقت میخواهد [تا به خط دشمن برسد].»

منطقه آبگرفتگی شلمچه موانع دشمن در داخل آب و سنگر دشمن در جلوی خاکریز و مسلط بر آبگرفتگی هاشمی رفسنجانی: «خب! اگر این طور که شما میگویید، که هیچ وقت نمیتوانیم عمل کنیم. برای اینکه فرض میکنیم که الآن عمل نکنید و برویم شب بیستم [که زمان مهتاب کمتر است]. آقای غلامپور میگویند چهار ساعت حداقل وقت لازم است تا [تیپ] الغدیر بخواهد [در محور پاسگاه بوبیان] خودش را به خط [دشمن] برساند. ...» توضیح داده شد که در آن صورت حدود ساعت ۱۰:۳۰ شب میتوان به خط دشمن زد و برای پاکسازی منطقه حداقل از ساعت ۳ تا ۷ صبح فرصت باقی میماند. با این حال و در ادامه بحث، مشکلات پشتیبانی محورهای دیگر و ... مطرح شد که نشان میداد حتی در این وضعیت هم نمیتوان زیاد امیدوار بود. محمدعلی جعفری: «مشکل دیگری هم هست و آن اینکه این دو روز هوا [به علت وجود گرد و غبار و مه] خیلی خوب بود؛ یعنی الحمدالله اصلاً دید [دشمن] روی جادهها و منطقه نبوده و بچهها لازم بود با این وقت کم کار زیادی انجام دهند ... اگر فردا دید [دشمن] خوب باشد، منطقه وضعیت خیلی ناجوری دارد. باید خدا خدا کنیم که فردا هوا خراب باشد.» هاشمی رفسنجانی که با مشکلی دیگر مواجه شده بود: «چرا؟! [مگر] فردا میخواهیم فعالیت مهندسی باشد؟» محمدعلی جعفری: «فعالیت باید باشد؛ یعنی کارهای توپخانه عقب است؛ یک سری جاده دارند میزنند؛ یک سری امکانات بچهها میآورند پای کار. این کارهایی که توی منطقه هست، این تحرکی که توی منطقه هست. اگر فردا خدای ناکرده دید خوب باشد، دشمن صددرصد متوجه میشود.» در ادامه جلسه، مصطفی ایزدی فرمانده قرارگاه (سپاه دوم) نجف نیز به تشریح مأموریت این قرارگاه و طرح مانور یگانهای زیر امرش پرداخت و مسئله بحث برانگیز در سخنان وی طرح عملیات لشکر۲۱ امام رضا در نوک جزیره بوارین بود. مصطفی ایزدی: «ما عمدتاً اینجا را به عنوان تک پشتیبانی در نظر داریم. با وضعیت منطقه و تسلط دشمن، امکان اینکه بتوانیم [در بوارین] بمانیم را نمیبینیم.» آقای هاشمی با عملیات در نوک بوارین چندان موافق نبود و استدلال میکرد نیروهایی که به این منطقه وارد بشوند، منهدم خواهند شد. در مقابل، محسن رضایی فرمانده کل سپاه روی ضرورت انجام تک پشتیبانی در این منطقه تأکید میکرد و میگفت به فرض اینکه این نیروها منهدم شوند، اما از انهدام بیشتر در منطقه اصلی (جنوب پنج ضلعی تا کانال زوجی) جلوگیری میشود؛ و با عدم انجام آن دشمن به سرعت قادر خواهد بود در منطقه اصلی تمرکز یابد. محسن رضایی: «ما باید حتماً به عنوان یک عملیات پشتیبانی آنجا عمل کنیم، ضمن اینکه این بوارین یک چیز خیلی بزرگی است، یک کمین که نیست! دو تیپ دشمن در آن استقرار دارند ... اینجا را اگر بگیریم، برای ما مهم نیست که یک کیلومتر برویم یا دو کیلومتر. مهم این است که ما برویم آن طرف [نهر] خین، دشمن از این وحشت دارد و تا ما را بیرون نکند، همچنان در وحشت و نگرانی است.» به این ترتیب، گزارش فرمانده قرارگاه نجف هم بدون رفع ابهامات آن پایان یافت و آقای هاشمی نظر سرهنگ حسنیسعدی فرمانده نیروی زمینی ارتش را جویا شد. وی گفت اگر نیروها در همان شب اول به نهر جاسم برسند، ادامه عملیات میسر خواهد بود که لازمه آن هم حرکت نیروها از ساعت ۷ تا ۸ شب است که فرصت کافی برای این منظور دراختیار باشد. آقای هاشمی متذکر شد در این صورت هم ادامه عملیات مقدور نخواهد بود و دشمن با استفاده از فرصت به دست آمده اجازه پیشروی نخواهد داد و باید در همان شب اول به دژ پشت کانال زوجی برسیم. سرهنگ حسنیسعدی: «یک شبه به نهر جاسم هم برسیم مشکل است، چه برسد به اینجا [کانال زوجی].» محمدعلی جعفری: «یک شبه غیرممکن است.» سرهنگ حسنیسعدی: «فاصله ۵، ۶ کیلومتری باقیمانده را در شب بعد هم وقتی نیروی تازه نفس پای کار است و از سر شب فرصت دارد، میتوان عمل کرد.» محمدعلی جعفری: «ولی باز میرود تا یک کیلومتری، دو کیلومتری کانال. باز هم عبور از کانال. ...» سرهنگ حسنی سعدی: «بله، عبور از کانال مشکل میشود.» محمدعلی جعفری: «باید در یک کیلومتری کانال خاکریز زد.» هاشمی رفسنجانی: «اگر ما اینجا [بین نهر جاسم و کانال زوجی] متوقف شدیم و نرفتیم جلو، دشمن تا شب وقت دارد نیرو [در پشت کانال زوجی] بچیند.» آقای هاشمی معتقد بود اگر در همان شب اول به کانال زوجی نرسیم، دشمن نیروهای ما را عقب خواهد راند. اما فرمانده سپاه اعتقاد داشت که بین نهر جاسم و کانال زوجی هم میتوان خط دفاعی تشکیل داد. هاشمی رفسنجانی: «شما نمیتوانید خاکریز بزنید، [دشمن] نمیگذارد.» محسن رضایی: «شب میرویم تا کانال را پاکسازی میکنیم، یک کیلومتر پشت سرمان را خاکریز میزنیم؛ نیروها بر میگردند پشت آن.» هاشمی رفسنجانی: «شب نمیتواند مزاحم خاکریز زدن باشد؟» محسن رضایی: «آتش میکند، اما بلدوزر را نمیبیند که بخواهد نقطهای بزند.» هاشمی رفسنجانی: «اگر روز اول اینجا بودید، یعنی دیگر جادهها باز است؟» محسن رضایی: «بله.» آقای هاشمی میخواست نتیجه بگیرد، اما باز هم ترجیح داد نظرخواهی کند. به همین خاطر، محسن رضایی که به نظر میرسید با این شیوه فرمانده عالی جنگ مشکل دارد، این سه نکته را مطرح کرد و یادآور شد که اینها از قبل روشن بوده است: ۱- احتمال عدم حصول غافلگیری دشمن وجود دارد. ۲- اگر هنگام عملیات مشکل ایجاد شد، باید برای آن تدبیری اندیشید. ۳- در حالی که قرار است یگانها تا ۴۸ ساعت به جادهها متکی نباشند، اما واحدهای مهندسی ملزم هستند تمام تلاش خود را برای بازکردن آنها در همان ساعات اولیه عملیات به عمل آورند. محسن رضایی: «این فرضیات بوده است. خب! حضرتعالی هم دستور فرمودید، برادران هم کار کردند. منتها چون زمان کم بوده یک مقدار عقبماندگی وجود دارد که برای آنها پیشبینیهایی شده است؛ ممکن است موفق باشند یا نباشند.» فرمانده کل سپاه سپس با تأکید بر لزوم تصرف سه سرپل مهم در غرب کانال پرورش ماهی، غرب نوک این کانال و جنوب منطقه پنج ضلعی در شب اول عملیات و نیز با ارائه توضیحاتی درباره نحوه حرکت و گسترش وضعیت، چگونگی استفاده از آتش زرهی و ... گفت: در عملیات پیش رو اگر چه مشکلات و مشقات زیاد است، اما امیدواری هم وجود دارد. وی با همین تلقی تأکید کرد که باید وارد عمل شد. احمد غلامپور فرمانده قرارگاه کربلا که مسئولیت اصلی را در شروع عملیات بر عهده خواهد داشت، ضمن تأکید بر لزوم سرعت عمل برای رسیدن به جای پای مناسب، مشکلات عقبه و ترابری را متذکر شد و با آنکه نظر قطعی و تعیین کننده ارائه نمیداد، اما به نظر میرسید در خصوص این موارد نگران است. آقای هاشمی نظر سرهنگ سیروس لطفی مشاور نظامی فرمانده کل سپاه را نیز جویا شد. وی با بیان اینکه دشمن وسایل دید در شب و رازیت در اختیار دارد، اضافه کرد: «باید هر چه زودتر شروع کنند. اگر به این انتظار بمانند که هوا تاریک شود، با این زمان کم نخواهند رسید.» وی همچنین بر لزوم آتش پر حجم و حرکت سریع نفربرهای خشایار از مناطق آب گرفته برای رسیدن به نقاطی که باید به عنوان جای پای گرفته شود، تأکید کرد و در جواب سؤال آقای هاشمی میزان موفقیت در عبور از کانال پرورش ماهی را که حرکتی تهدید کننده برای دشمن است، به تعداد این نفربرها و میزان حرکت آنها وابسته دانست. از آنجا که به نظر میرسید کسی به اعلام نظر تمایلی ندارد، آقای هاشمی با بیان اینکه «آقایان که دیگر نمیخواهند صحبت کنند»، منطقه شلمچه را با اهمیت ارزیابی کرد و گفت: «اولین چیزی که میفهمیم این است که باید روی اینجا کار کنیم. مسئله دوم که مهم است، اینکه اگر ما الآن نخواهیم اینجا بجنگیم، معلوم نیست چه زمانی میتوانیم بجنگیم. البته اگر بد بجنگیم خیلی ضرر میکنیم. یعنی اگر ما شکست بخوریم، حتی متوقف هم بشویم؛ یعنی مثل کربلای۴ در بیایید اینجا، برای ما خیلی ضرر دارد. بنابراین، ما میخواهیم عملیاتی بکنیم که حداقل فتحی داشته باشیم.» وی که بر اجرای عملیات همراه با پیروزی تأکید داشت، ادامه داد: «اگر حالا که شما این همه نیرو و امکانات به دست آوردید نتوانید بجنگید، حتماً چند ماه دیگر بدتر از این خواهد شد، دشمن قویتر از حالا میشود و ما قویتر نمیشویم. آقایان که جای بهتر سراغ نداشتند - ما توی آن جلسه [۱۰ و ۱۱/۱۰/۱۳۶۵] بحث کردیم - و البته همین آقایان هم هستند که باز میگویند ما باید بجنگیم؛ یعنی هیچ راهی غیر از جنگ [نیست]. میگویند ۲۰ سال میجنگیم. حق هم با آنهاست. ما باید بجنگیم و اگر از این جنگ پیروز بیرون نیاییم، خیلی ضرر میکند انقلاب. خب!، باید همت را قوی کرد؛ باید برنامه را قوی کرد تا بجنگیم.» آقای هاشمی سپس مباحث قبلی درباره عملیات را چنین جمعبندی کرد: «الآن مثل اینکه مسئله رسیده به یک نقطه خیلی روشنی. از حرفهای شما من این را میفهمم که شما روی زمان حرف دارید. یعنی آقایان مسئله ماه [مهتاب] را بیشتر به عنوان یک مانع مطرح میکنند که وقت کمی را به آنها میدهد؛ یعنی ۳، ۴، ۵ ساعت از شب برایشان میماند.» فرمانده عالی جنگ با این نتیجهگیری هرچند قصد داشت راهحلی را پیشنهاد کند، اما به طرح این موضوع پرداخت که تدبیر یک هفتهای برای شروع عملیات - که در جلسه ۱۱/۱۰/۱۳۶۵ اتخاذ کرده است و متأسفانه شب شروع عملیات را در وضعیت فعلی ماه (مهتابی) قرار داده است - ناشی از اظهارات فرماندهان سپاه بوده است. در واقع، وی با طرح این موضوع میخواست از ایجاد این شائبه که چگونه فرمانده جنگ خود زمان عملیات را انتخاب میکند و خود نیز مشکلات ناشی از این انتخاب را معضل اصلی میداند، جلوگیری کند. هاشمی رفسنجانی: «این را گرچه ما توی آن جلسه قبلی گفتیم یک هفته، من تعیین کردم؛ ولی این متکی بود به حرفی که خود برادران بعد از عملیات کربلای۴ زده بودید. شما آمدید امیدیه [در ۵/۱۰/۱۳۶۵] و گفتید که ما یک هفته تا ۱۰ روز وقت میخواهیم که همین جا بجنگیم. آن موقع هم محاسبه کرده بودید. حالا شاید آن موقع غفلت شده بود از ماه و...» آقای هاشمی سپس سه وضعیت را برای اجرای عملیات مطرح کرد تا روی آن بحث شود و یکی از آنها به عنوان راهحل انتخاب گردد: «١- یک راه همین است که تصمیم گرفتهایم. همین را عمل کنیم؛ بعد از مهتاب [حدود ساعت ٢ بامداد] ٢- در مهتاب و از اول شب وارد عمل شویم. در این صورت باید ببینیم اینکه دشمن بیشتر میبیند یا کمتر میبیند ما را، چقدر مؤثر است روی برنامههای ما. ٣- فرض سوم این است که بگذاریم برای زمانی که ما از سر شب بتوانیم از تاریکی استفاده کنیم، که از ١٠ روز دیگر زودتر نمیشود. در فرض سوم شما یک امتیازی به دست میآورید، ولی حتماً امتیازات زیادی را از دست میدهید، از جمله: الآن خبر عملیات شایع شده و خود من موارد زیادی را شاهد بودهام. اگر اینجا هم لو برود که احتمال لو رفتنش کم نیست، شما نفعی که از [نبود] مهتاب به دست میآوردید، با هوشیاری دشمن از دست میدهید. به علاوه ما واقعاً الآن امنیت نداریم. عراق احتمال دارد همین فردا به جایی حمله کند، مثل سومار یا فاو یا جایی دیگر. همین الآن حملات هوایی به ما میشود، توی کربلای٤ مردم یک ضربه روحی خوردهاند، پس فردا هم خبر شوند که عراق آمده صد تا اسیر گرفته، یک ارتفاع و جایی را هم از ما گرفته، آثار بدی دارد. آن وقت ما باید دنبالش کشیده شویم، نیروهایمان را هی برداریم برویم آنجا، ... این خطرها را هم دارد. آقایان این سه راه را به طور آزاد رویش بحث کنند، هیچ کس رودربایستی نداشته باشد. البته اگر راه اول انتخاب شد، ما اصرار داریم که باید تلاش این باشد که در شب اول به خطی برسیم که منجر به برگشتنمان نشود. حالت دوم را هم بحث کنید. در مورد حالت سوم هم اگر موافقت شد، از ۱۰ روز دیگر هر وقت شما الآن تعیین کردید، شب مناسب را انتخاب میکنیم.» با این نتیجهگیری و جمعبندی فرمانده عالی جنگ، به نظر میآمد جلسه در چارچوب بهتر و مؤثرتر به بحث درباره موضوع اصلی بپردازد، اما در این هنگام سؤال فرمانده قرارگاه قدس بار دیگر جلسه را به حاشیه راند. محمدعلی جعفری: «توی بحثهای نظامی [ما] دو تا بحث اساسی هست، یکی تدبیر و یکی توکل. سؤالم این است که مرز بین این دو چی بوده و چی هست؟ به طور مثال برای ما اصل این است که با غافلگیری حمله کنیم. از آن طرف میبینیم زمان کم میآوریم، یک تناقض به وجود میآید. میگوییم توی مهتاب حمله کنیم که در این صورت دشمن به خوبی میبیند. حالا اینجا یک چیزی کم میآوریم، بعد این را میگذاریم به حساب خدا، میگوییم این را توکل میکنیم. یا مثلاً، این عملیات پشتیبانی سنگین میخواهد، دشمن جادهها را بسته، مینگذاری کرده و بریدگی ایجاد کرده، ما هم ناچاریم عمل کنیم. ... باز هم اینجا که یک چیز روشنی نداریم بگوییم، میگوییم انشاءالله خدا کمک میکند ... باید مرز این دو تا روشن شود. این را شما برای ما بگویید.» هاشمی رفسنجانی: «نه، توکل این طور نیست اصلاً. شما وظیفه دارید تدبیر کنید، اگر نقطهای ابهامی دارید رفع کنید. ما چنین دستوری نداریم؛ یعنی خداوند به ما اجازه نمیدهد چنین توکلی بکنیم. ببینید خیلی فرق میکند. الآن شما روی اصل جنگ دارید توکل میکنید. در شرایطی که روس و امریکا و انگلیس و فرانسه از عراق حمایت میکنند، ما باز هم داریم میجنگیم. این توکل است. اما برای جنگمان باید برنامه درست کنیم. حرفی که با شما هست این است که تنها نیرویی که ایستاده و میگوید ما باید بجنگیم، و اگر یک کسی در یک گوشهای بگوید مثلاً برویم آتشبس بدهیم، دنیا را میگذارد روی سرش سپاه است.» ابراهیم محمدزاده معاون سیاسی فرمانده کل سپاه: «امام [خمینی] گفتهاند، حاج آقا!» هاشمی رفسنجانی: «نه، صبر کنید. امام اگر شما نگویید، معلوم نیست این طور حرف بزنند ... اگر وقتی که امام همه چیز را در اختیار شما گذاشتند، یعنی هر چیز خواستید گفتند بدهند. شش، هفت ماه هم هست مردم را جمع کردید و [با این همه] نتوانید یک طرحی بریزید که عمل کنید، دیگر بیش از این که نیرو دستتان نیست، و اگر شما میگویید که بیش از این نیرو را هم نمیتوانیم اداره کنیم، ما عملاً نشان دادیم که بیش از این نمیتوانیم اداره کنیم. این نهایت قدرت ماست که الآن جمع کردیم، بهترین شرایط را هم داریم. شما اگر الآن نتوانید عملیات کنید، باید بروید به امام بگویید ما نمیتوانیم بجنگیم، یعنی رسماً مردانه بردارید همهتان امضا کنید که نمیشود با عراق جنگید. امام بنشینند، ما بنشینیم، فکر کنیم ببینیم [چه کار باید بکنیم]، آخه مملکت را که نمیشود ...، ما یک انقلابی داریم، مردمی داریم. مردم را انداختیم به دردسر، همین جوری که نمیشود چیز بکنیم، توکل [بکنیم]. قضیه اینجاست که میخواهید بجنگید، خب! باید کار بکنید.» با این سخنان آقای هاشمی رفسنجانی، وضعیت بغرنجی برای فرماندهان سپاه به وجود آمده بود؛ از سویی سپاه به عنوان تنها عامل ادامه جنگ مطرح شد و حتی تصمیمات امام خمینی ناشی از نحوه برخورد سپاه تلقی گردید؛ و از سوی دیگر تأکید شد که توان فعلی، بالاترین قدرت ممکنه کشور در جنگ است و با این توان عملیات تعیینکننده و پیروز طلب شد. همچنین، وضعیت کشور چنین ترسیم شد که تحمل ادامه این وضع را ندارد. قدرت روزافزون دشمن با اتکا به کمک قدرتهای بزرگ هم هر روز که بگذرد ممکن است توازن قوا را به ضرر ما تغییر دهد. در این وضعیت، سپاه عملاً به انتخاب یکی از دو راه موظف میشد: ١- ادامه و پافشاری بر مواضع قبلی در مورد ادامه جنگ، که در این صورت باید در همین منطقه و در یکی از سه حالت ذکر شده وارد عمل شود، آن هم با تضمین پیروزی. ٢- قبول پایان جنگ با اعلام اینکه نمیتوان به جنگ با عراق ادامه داد. آقای هاشمی به عنوان فرمانده عالی جنگ خود نشان داد که با راه اول موافق است؛ اما انتخاب را به سپاه واگذار کرد و گفت با حالت دوم نیز مخالفتی نخواهد داشت و در این صورت، امام و مسئولان و مشخصاً خود وی چارهای خواهند اندیشید. البته هر یک از حاضران در جلسه، متناسب با اطلاعات و درک و تحلیل خود از روند قبلی و عوامل مؤثر در به وجود آمدن وضعیت کنونی جنگ تلقی خاص خود را از وضعیت به وجود آمده دارد، اما جلسه تصمیمگیری برای عملیاتی که قرار است فردا شب انجام شود، محیطی مناسب برای پرداختن به مسائل و مشکلات اساسی و استراتژیک جنگ نبود، به خصوص که سپاه و فرماندهی آن هنوز زیر بار فشار روانی عملیات کربلای۴ قرار داشتند. به همین جهت از سوی حاضران در این جلسه در خصوص اظهارات بیان شده مطلبی ابراز نگردید. هاشمی رفسنجانی: «ولی من به شما میگویم که من هم مثل شما هستم. من هم الآن معتقدم که غیر از پیروزی [در جنگ] راهی نداریم، ما اگر بخواهیم جنگ را بدون پیروزی تمام کنیم، شکست خوردهایم؛ یعنی جواب مردم را نمیتوانیم بدهیم. ما پنج سال است داریم میگوییم سقوط صدام. امام دارد میگوید، ما داریم میگوییم، شما دارید میگویید سقوط صدام؛ و در این پنج سال، بعد از فتح خرمشهر این همه شهید دادیم، این همه خسارت به بار آوردیم، حالا بخواهیم یک دفعه رها کنیم اصلاً توی دنیا زیر پای انقلاب سست میشود. به علاوه صدام دیگر نمیگذارد توی منطقه چیزی پا بگیرد. تحقیقاً ما راهی غیر از جنگ نداریم. من هم با نظرات شما موافقم؛ اما فکر میکنم این طور هم نیست که ما نتوانیم. بالاخره ما باید تدبیر کنیم و راه پیدا کنیم و من خیال میکنم جای جنگ واقعی همین جاست.» در ادامه، آقای هاشمی توضیح داد مناطق دیگر یا ارزشی ندارند و یا اینکه تا بخواهیم برویم و در آنجا آماده شویم، وضعی شبیه و یا به مراتب بدتر از اینجا پیدا میکنیم. وی همچنین تأکید کرد که هر متر از شلمچه به اندازه یک کیلومتر از جاهای دیگر با ارزشتر است. هاشمی رفسنجانی: «حالا آقایان یکی از سه راه را انتخاب بکنند؛ البته آن جلسه هم گفتیم که اگر جای بهتری دارند، بگویند. ما راه را نبستهایم. منتها نمیشود یک ماه و دو ماه فرصت بدهیم بچهها بروند و دوباره برگردند خانههایشان. الآن نمیشود این کار را کرد. باید با این نیرویی که الآن دستمان است، بجنگیم. حالا اگر جای بهتری دارید، پیدا کنید. این سه راه هم الآن وجود دارد. اگر راه چهارمی دارید، ما حاضریم گوش بدهیم.» فرمانده قرارگاه کربلا هر سه راه را بررسی کرد که در نتیجه مشخص شد در همه آنها تناقضها و ابهامهای حل نشدنی وجود دارد. احمد غلامپور: «از زمانی که شما فرمودید اینجا حتماً باید [عملیات] بشود، خب! هشت روز بیشتر نگذشته. واقعیت امر این است که انصافاً برادران در این هشت روز در حد چند ماه [به روال دیگر عملیاتها] کار کردهاند و با یک وضع بدی که سابقاً نداشتیم، این بچهها توی سیلبندها کنار خاکریزها نشستهاند و پتو رویشان کشیدهاند؛ چون فرصت سوله ساختن نبوده است، و اینکه شما هم تکلیف کرده بودید و برادرها رفتند و الحمدالله ...» در این هنگام، آقای هاشمی متذکر میشود: قبل از اینکه من بگویم، سپاه منطقه شلمچه را برای عملیات تعیین کرده بود. احمد غلامپور: «الحمدالله برادرها رفتند پای کار، توپ را بردند، نیروها مستقر شدند، حوضچهها را زدند. ... الآن توی منطقه یک غلغلهای است. همه چیز پای کار است. حتی گردانها هم امشب میروند پای کار که برای فردا شب آماده شوند. ... ما متأسفانه با یک تناقضاتی مواجه هستیم که نمیدانیم اینها را چگونه حل کنیم. الان مهتاب مشکل عمدهای شده برای ما که وقت کمی را برای ما گذاشته. از طرفی وضعیت منطقه طوری است که ما زمان کافی نداریم تا جای پای مؤثر و مفیدی بگیریم و بتوانیم خودمان را حتی در روز نگه داریم تا شب بعد ادامه دهیم. این تناقضی است که ما توی حل آن ماندهایم. اگر بخواهیم فردا شب عمل کنیم، واقعیتش این است که ما در حد قرارگاه کربلا میتوانیم یک جای پای بگیریم، اما بعید است قرارگاه قدس و نجف بتواند وارد شوند. وارد شدن آنها هم به این معنی است که جای پای ناقص احتمالاً گرفته شده، باید تثبیت شود تا آنها شب بعد بیایند. این را بعید است آدم بتوانند روی آن ضمانت بدهد. از طرف دیگر، به هر حال همه چیز رفته پای کار. اگر امشب تصمیم گرفته شود که عمل نشود و بخواهیم طولش بدهیم تا ۱۰ روز دیگر، فردا اگر هواپیمای دشمن بیاید عکس بگیرد، کل تجمع آنجاست. اگر هم بگوییم همه برگردند که اصلاً کلی توی روحیات تأثیر میگذارد. این تناقضات است که ما خودمان توی آن ماندهایم. حالا تصمیم بگیریم مثلاً توی مهتاب عمل بکنیم؟ یا نکنیم؟ یا چه بکنیم؟، اینها مشکلاتی است که ما الآن با آن مواجه هستیم.» همانگونه که ملاحظه میشود این سخنان حکایت از آن دارد که فرمانده قرارگاه کربلا که تا این زمان نسبت به دیگران ابهام و تردیدش کمتر بروز مییافت، اکنون قادر نیست هیچ یک از سه راهحل پیشنهادی فرمانده جنگ را با تضمین کسب حداقل پیروزی انتخاب کند. به این ترتیب و پس از حدود سه ساعت بحث و بررسی عواملی که در عملیات شلمچه مسئولیت اصلی را بر عهده خواهند داشت، چنین نظر داشتند: علی شمخانی و رحیم صفوی (فرمانده و جانشین نیروی زمینی سپاه) اگر چه در فراهم آوردن مقدمات عملیات فعال بودند، اما در این جلسه تاکنون از اظهار نظر جدی پرهیز کردهاند. غلامعلی رشید معاون عملیاتی فرمانده کل سپاه که اصلاً در مباحث ورود نکرده است. احمد غلامپور فرمانده قرارگاه کربلا که نقش اصلی را در شروع عملیات بر عهده خواهد داشت، اعتراف کرد که نمیداند با تناقضات موجود چه باید کرد. محمدعلی جعفری فرمانده قرارگاه قدس به طور جدی ابهام و تردیدش را مطرح کرده است. مصطفی ایزدی فرمانده قرارگاه نجف نیز فقط عملیات نوک بوارین را به عنوان یک عملیات پشتیبانی، که در شب اول قرار است انجام شود و به احتمال زیاد منجر به استقرار نخواهد شد، حتمی میداند و چون باید منتظر وضعیت به دست آمده بماند، درباره بقیه مأموریت خود اظهار نظر نمیکند. در این میان، تنها محسن رضایی فرمانده کل سپاه است که نظر روشن و قاطعیت لازم برای انجام عملیات در منطقه شلمچه را نشان داده و چشمانداز امیدوارکنندهای را برای آن ترسیم کرده است. با وجود این، وضعیت به گونهای نیست که او بتواند دخالت تعیینکنندهای در روند جلسه داشته باشد و آقای هاشمی است که جلسه را هدایت میکند. آقای هاشمی نیز زیر فشار تنگناهای فراوان ناشی از مسائل سیاسی و اجتماعی کشور که به نحوی به جنگ و شخص وی مربوط میشود، است و هر چند به عنوان فرمانده کل جنگ به انجام عملیات موفق در شلمچه اصرار دارد، اما تلاش میکند تردید و ابهام فرماندهان عملیاتی را به گونهای مطلوب رفع نماید. همچنین، آن دسته ازحاضران در جلسه که نقش مشورتی در سپاه دارند و یا به دعوت آقای هاشمی به جلسه فرا خوانده شدهاند، نیز عمدتاً و تنها در تأیید و تأکید وجود مشکلات نظر دادهاند. در نتیجه، به نظر میرسید که ادامه بحث در چارچوب یاد شده مقدور نبوده و اوضاع به گونهای نیست که بتوان صرفاً سه راه پیشنهادی را بررسی کرده و نتیجه گرفت. در عمل نیز این چنین شد و طرح دو سؤال از سوی آقای محمدیعراقی و یک سؤال از سوی ابراهیم محمدزاده باعث شد که مجدداً یک سلسله مسائل کلیتر مطرح شود. حجتالاسلام محمود محمدیعراقی قائم مقام نماینده امام خمینی در سپاه: «اگر دشمن اینجا هوشیار باشد، که در این صورت فرقی بین مهتاب و غیر مهتاب حتی روز و شب نباشد، جای این سؤال پیش میآید که ما چون میخواهیم پیروز هم بشویم، آیا با این نیرویی که داریم میتوانیم بر مبنای اصول نظامی موفقیت داشته باشیم؟ فرض کنید روز هم میجنگیم. در این حالت درصد موفقیت چقدر است؟ و اما مطلب دوم که بالاخره تصمیم گیرنده جنگ باید تصمیم بگیرد، این است که اگر پاسخ سؤال اول این باشد که بله ما میتوانیم موفقیتی به دست بیاوریم منتها با تلفات بسیار بالا، آن وقت آیا مجوزی داریم برای رسیدن به هدف با فرضاً ۵۰ هزار تلفات؟ اگر این فرض [هوشیاری دشمن] صحیح باشد و پاسخ این دو سؤال روشن شود، به نظر من میشود تصمیم گرفت.» ابراهیم محمدزاده معاون سیاسی فرمانده کل سپاه: «چگونه میتوان در یک عملیات، اول پیروزی حتمی را فرض گرفت و بعد عمل کرد. من عکس این فرض [هوشیاری دشمن] را هم میگذارم؛ یعنی از اول شب تاریک است، دشمن هم صددرصد غافل است، [در این حالت هم] چه کسی، کدام سردار جنگی توی دنیا پیدا شده که عملیات را منحصر بکند به پیروزی و این پیروزیاش هم تضمین باشد؟» هاشمی رفسنجانی: «[بحث] تضمین که نیست، بالاخره ما ...» محمدیعراقی: «پیشگویی منظور نیست، برمبنای اصول.» سرهنگ لطفی: «برمبنای اصول اگر بخواهیم [صحبت کنیم] چهار عامل پیروزی را تضمین میکند: ۱- برتری هوایی، ۲- تفوق آتش، ۳- عمده قوای برتر از دشمن، ۴- قبول تلفات؛ این اصول نظامی است.» بنابراین و با آنچه که گفته شد، تضمین پیروزی در عملیات کاملاً منتفی بود. فقط نقطه امید کمرنگی روی موضوع لزوم غافلگیری دشمن باقی میماند که آن را هم سرهنگ لطفی و علی شمخانی به عنوان موضوعی که بتواند تضمین داشته باشد، منتفی میدانستند. علی شمخانی: «این را همین الآن ما حاضریم زیرش را امضا کنیم. با این وضعیت که توان و کلیت ما دارد، در هیچ نقطه از جبهه و در هیچ زمان اصلاً نمیتوانیم غافلگیری را رعایت کنیم. دشمن حتماً [عملیات را] کشف میکند.» وی سپس به توضیح نقش غافلگیری و چگونگی آن در وضع فعلی جنگ و سپاه میپردازد. علی شمخانی: «غافلگیری یکی از اصول مهم و لاینفک پیروزی ماست. به طور قطع برای ما روشن است که بدون غافلگیری، توان پیروزی ما به شدت پایین است، به دلیل تفوق هوایی دشمن، تفوق آتش و تفوق نیرو. دشمن هر جا تمرکز قوا بدهد، ما هجوم کننده هستیم و او سه بر یک با ما میجنگند. غافلگیری اقسام و انواع دارد؛ غافلگیری در زمان، غافلگیری در مکان و غافلگیری در تاکتیک. ما در تمام جنگهایی که کردهایم فقط در یک جا توانستهایم غافلگیری در سه بعد را به دشمن تحمیل کنیم؛ آن هم در فاو بود. ... برای ما غافلگیری با این توان و با این استعداد امری محال است. غافلگیری شرایطی دارد. میشود رعایت کرد البته اگر ما این وضعیت را نمیداشتیم.» شمخانی درباره شروع عملیات هنگام مهتاب نیز گفت: «اما این هم به این مفهوم نیست که ما توی دید دشمن برویم هجوم کنیم؛ یعنی اگر دوربین دید در شب ما را ببیند، به تعداد دوربینهایی که دارند احتمال دید ما هست. اما اگر توی ماه روشن برویم، طبیعی است هر چشمی که روی دژ باشد ما را میبیند ... این نتیجه را میشود گرفت که اگر فردا شب نتوانیم خط را بشکنیم، ۱۰ شب دیگر قطعاً نمیتوانیم؛ یعنی میزان غافلگیری فردا شب دشمن یقیناً بیش از ۱۰ شب آینده است.» آقای هاشمی ضمن تأیید نتیجهگیری علی شمخانی، بار دیگر از احمد غلامپور نظر خواست. احمد غلامپور: «من که گفتم خدمتتان، حقیقتش نظری که بخواهیم بدهیم من خدمتتان گفتم. گفتم از یک طرف انصافاً همه رفتهاند پای کار ...» هاشمی رفسنجانی: «دوباره همه حرفها را تکرار نکنید. نظر بدهید.» آقای هاشمی از فرمانده قرارگاه کربلا نظر قطعی میخواست؛ چیزی که وی نه توان آن را داشت و نه آن را در صلاحیت خود میدانست. محسن رضایی: «آقای هاشمی! اصلاً نباید نظر بگیرید؛ برای اینکه الآن موقع نظر نیست که. ما فردا کارمان با اینها مشکل میشود؛ چون همین آقای غلامپور فردا باید برود بجنگد و ایشان الآن متزلزل شده است. ما از فردا باید فکر بکنیم و اصلاً نیروها توی منطقه هستند. این بحث میبایست یک هفته پیش صورت میگرفت.» هاشمی رفسنجانی: «یک هفته پیش هم صحبت شد.» محسن رضایی: «نه، این مواضع به این دقیقی صحبت نشد. شما فرمودید که ما تصمیم گرفتیم ...» هاشمی رفسنجانی: «ما تکلیف کردیم ... این تصمیم را روز قبلش شما گرفته بودید، آمدید در امیدیه [۵/۱۰/۱۳۶۵] و گفتید دستور دادهایم که تا ۱۰ روز دیگر بروند در آنجا بجنگند.» محسن رضایی: «حالا کاری به آن نداریم. آنچه که مسلم است اینکه تصمیم گرفته شده است و اینها پای کار رفتهاند. اگر [الآن] اینجا نخواهیم عمل کنیم، هیچ وقت نباید عمل کنیم.» آنگونه که ملاحظه میشود فرمانده کل سپاه در حالی که روی انجام عملیات در شلمچه نظر قاطع دارد و کار را تمام شده میداند، مشکلات کنونی و پیامدهای منفی احتمالی را تلویحاً متوجه فرمانده عالی جنگ میکند و آنها را ناشی از عملکرد او میداند. آقای هاشمی نیز این را قبول نمیکند و میگوید تصمیم او مبتنیبر تصمیم فرماندهان سپاه بوده است. هاشمی رفسنجانی: «آقای صفوی!، من سؤال کردم وقتی شما به امیدیه آمدید، وقتی میخواستید بروید، یادتان است؟ من سؤال کردم که شما ایمان دارید به این. گفتید ایمان دارم.» رحیم صفوی: «بله ایمان داریم که این بهترین منطقه است ... ولی باید شرایطش را فراهم کرد برای جنگیدن.» هاشمی رفسنجانی: «شرایطش چیه؟» رحیم صفوی: «یکی اینکه نیروها توجیه شوند، زمان داشته باشند؛ یعنی کار عجولانه اینجا؛ جنگ سختی است اینجا. ...» پس از چند دقیقه گفتوگوهای پراکنده، رحیم صفوی اظهار نگرانی کرد که چند ساعتی به روشن شدن هوا باقی نمانده و زودتر باید تصمیم گرفت که در صورت لزوم منطقه از نیروها و تجهیزات تخلیه شود. در غیر این صورت، فردا با این همه نیروی بیسنگر و موضع در منطقه، احتمال تلفات زیاد وجود دارد. محمدعلی جعفری هم پیشنهاد کرد نیروها بروند پای کار و اگر متوجه شدیم دشمن هوشیار است، از اجرای عملیات صرف نظر کنیم. آقای هاشمی بار دیگر از رحیم صفوی نظر خواست که وی گفت چند روز اجازه تعویق عملیات داده شود و بعد هم عمل شود. محمدعلی جعفری هم در مخالفت با این پیشنهاد گفت اگر نیروها را برگردانیم، عملیات افشا خواهد شد. علی شمخانی: «فردا شب مناسبترین شب برای عملیات است؛ اما همین طور که برای هیچ شبی، هیچ کس هیچ نوع تضمین برای پیروزی نمیدهد، فردا شب هم نمیدهد.» شمخانی سپس زیان تأخیر در عملیات را نیز چنین مطرح کرد: «شما اگر ۱۰ روز دیگر بخواهید وقت صرف کنید و باز هم بخواهید اینجا عمل کنید، نه تنها خط اول و دوم و سوم دشمن منضبط خواهد بود، بلکه آتش توپخانه، بمبهای شیمیایی و همه را عراق میآورد در خط.» محمدعلی جعفری: «مگر آیه قرآن است که ما تا ۱۰ روز دیگر حتماً و در هر شرایطی باید عمل کنیم.» محسن رضایی: «تا کی پس؟ یک ماه دیگر؟ دو ماه دیگر؟ سه ماه دیگر؟» جلسه بار دیگر به بنبست رسید. اظهارات برخی حاضران حاکی از آن است که اگر دستور است و قرار نیست مسائل حل شود، این را آقای هاشمی بگوید. در این میان، آنچه که تاکنون حاصل شده این است که اگر قرار است عملیاتی باشد، زمان آن همان زمان قبلی (فردا شب) باشد، اما نه تنها تضمین مورد نظر آقای هاشمی پذیرفته نشده بود، بلکه مسئولیت نتایج این عملیات متوجه وی گردیده بود. بر همین اساس، وی لازم دید نحوه تصمیمگیری و نقش فرماندهان سپاه در تصمیم اتخاذ شده را بیشتر توضیح دهد و نقش آن را در این خصوص یادآور شود. مضافاً اینکه آقای هاشمی که قبلاً با قاطعیت انجام عملیات را تکلیف کرده بود، دچار تردید شده و سعی داشت به یقین برسد. هاشمی رفسنجانی: «اگر من نظامی باشم، با مجموعه اطلاعات خود تصمیم را روشنتر میگیرم. [الآن] تصمیمگیری من یک مقدارش متکی است به نظراتی که از شماها میفهمم. نمیتوانم همین طور بگویم که بزنید و بروید. این کار را نمیتوانم بکنم. آنکه آن شب تصمیم گرفتم، مقدماتی داشت. مقدماتش هم این بود که بعد از عملیات کربلای۴ آقایان فرماندهان آمدند پیش ما و گفتند که ما تصمیم گرفتیم که در ظرف یک هفته و یا ۱۰ روز در شلمچه بجنگیم. برای ما هم این منطقه خوبی بود. از بعضی آقایان هم پرسیدیم، بحث هم کردند. ارتشیها همه بودند. همه گفتند خوب است. همانجا من علیرغم اینکه خود آقایان پیشنهاد کرده بودید، گفتم که این، دستور تلقی بشود که با قاطعیت بروید و وقت تلف نکنید. بعد هم هر چی که به من اطلاع داده شد، [نشان میداد] واحدها [یگانها] دیگر حرفی ندارند. آن شب [۱۰/۱۰/۱۳۶۵] که آمدیم بحث کردیم، از واحدها که پرسیدیم نقطه نظر مناسبی ندادند. ضمن اینکه اینجا نظر روشنی ندادند، هیچ جای دیگر هم ندادند. یعنی یک وقت افرادی هستند که میگویند ما اینجا را قبول نداریم یک جای دیگر میرویم میجنگیم؛ [اما اینها] هیچ جا را نمیگفتند. هیچ کس هم هیچی نمیگفت. [در مورد] هور هم به نحوی توضیح داده شد که منصرف شدیم. ... تنها جایی که بعضیها با شرط قبول کردند [شلمچه بود]. بعضیها گفتند اگر زید اضافه شود، بعضیها گفتند اگر این پایین باشد. اینجا با یک اگرهایی تنها جایی بود که واحدها قبول کردند. خب! آن شب به اینجا رسید که دیدیم باید با قاطعیت بگوییم. بعدش هم آقای رضایی صبح که آمدند با آقای شمخانی، آقای رضایی گفتند که بعد از جلسه ما، شب آقایان جمع شدند و کار تقسیم شد و رفتند دنبال کار. باز در این فاصله میفهمیم که خب! سر زمان بود دیگر. ما یکی از عناصر مهممان زمان بود که تأخیر الآن برای ما خسارت نظامی دارد. همین طوری که دارید میبینید روز به روز دارد کشف میشود. الآن مسئولین و کسانی که میخواهند بجنگند و بچههای مردم را ببرند، قبول ندارند این را. یعنی بعد از یک هفته هم که کار کردند، قبول ندارند. چه جوری میشود تصمیم گرفت؟ آقای صفوی صریح میگوید که - خب! ایشان از کسانی است که تصمیمگیریاش مهم است - در این قضیه میگوید که این جوری نه.» قبل از آنکه حاضران در جلسه به این سخنان فرمانده عالی جنگ واکنشی نشان دهند، ابراهیم سنجقی مشاور آقای هاشمی در امور سپاه پاسداران از وی درخواست کرد: «جلسهای با آقا محسن بگذارید، به یک تدبیر برسید و تدبیرتان را ابلاغ بفرمایید که برادران بروند پای کار، دیگر کسی چیزی برای گفتن ندارد، هر کس چیزی برای گفتن داشت و ته دلش بود، گفته است.» آقای هاشمی که به نظر میرسید این پیشنهاد را نپذیرفته است و سعی دارد ابتدا خود به یقین برسد، گفت: «من تردیدی که به طور جدی دارم به اینجا رسیده که یک مهلت ۱۰ روز بدهیم که یک قدری وضع مهندسی شما بهتر شود و یک قدری هم زمان [تاریکی مطلق] شب را بیشتر داشته باشیم. با این شبهاتی که مطرح میکنید ... الآن نیروهای شما میدانند نقطه عمل را. در این نیرویی که شما آوردهاید، سربازهای عادی هم هستند، منحصر به بسیجیها که نیست [و ممکن است قصد ما برای عملیات در شلمچه افشا شود].» محمدعلی جعفری: «اینها را برگردانید. میشود به آنها گفت به هم خورده، تمام شده ... [یا] بگویید که [عملیات] جای دیگر است.» احمد غلامپور: «فقط که عامل نیرو نیست. آنها [دشمن] عکس هوایی میگیرند، نیاز نیست کسی به آنها بگوید.» هاشمی رفسنجانی: «به نظر میرسد که تا ۱۰ روز دیگر همه چیز لو میرود اینجا.» محسن رضایی: «این که مسلم است.» جلسه بار دیگر به بنبست میرسد. بنابراین، رحیم صفوی به آقای هاشمی گفت: «دیگر شما با آقا محسن میتوانید تصمیم بگیرید. اینجا دیگر اصلاً جای نظر نیست. ما حرفهایمان را زدهایم.» هاشمی رفسنجانی: «تصمیم را آدم ممکن است برسد بگیرد. حالا که این بحثها را کردیم ممکن است به یک نقطه برسیم تصمیم بگیریم. ولی خودتان بگویید که به چه میرسید الآن. شما که صاحب نظر هستید، به چه میرسید؟ با این چیزی که پیش میآید، به احتمال قوی ۱۰ روز دیگر کاملاً منتفی است عملیات شلمچه. این فرض را چه جور؟ اگر این طور شد چه کار میکنید؟» رحیم صفوی: «چنانچه تصمیم اینگونه شود، تمامی مواضع و توپخانهها باید از آنجا آورده شود کنار، اطراف کارون و تمامی کارهایی که متناسب این عقب افتادن زمان است باید انجام شود. نه اینکه توپها را ۱۰ روز بگذاریم توی موضع. همه باید برود عقب، جایی که قابل عکسبرداری نباشد.» هاشمی رفسنجانی: «یک بحث دیگر هم پیش میآید [و آن اینکه] این نیرویی که این کار را بر سرش آوردیم، ۱۰ روز دیگر دوباره بخواهیم بیاوریم آنها را در اینجا بجنگیم، دیگر چه اعتمادی به فرماندهاش دارد؟» محسن رضایی: «اصلاً امشب جز عملیات محسوب میشود و چنانچه بگوییم عمل نشد، خود یک شکست است. از قبل نمیبایست میشد. ولی حالا که شده یک وضع خاص و اضطراری است.» هاشمی رفسنجانی: «مجموعه بیشتر به این طرف میچربد ... آنچه که مهم است این است که، حالا این عملیات ۱۰ روز، ۵ روز تأخیر بیفتد یا نیفتد مسئلهای نیست. آنچه که آدم میفهمد این است که مجموعه فرماندهان سپاه که حالا مسئول جنگ هستند، دیگر در شرایط آینده قدرت تصمیمگیری برای عملیات نخواهند داشت.» علی شمخانی: «چرا حاج آقا؟» هاشمی رفسنجانی: «برای اینکه هیچ عملیاتی در آینده بدون این محدودیت نخواهد بود.» ابراهیم محمدزاده: «امام گفتهاند که این جنگ ممکن است ۲۰ سال هم طول بکشد. سپاه هم واقعاً میخواهد ۲۰ سال بجنگد. بحث این را هم ندارد که حتماً یک پیروزی در این لحظه به دست بیاورد؛ و عرض کنم که فردا این یک پیروزی سیاسی باشد و مسئله جنگ تمام بشود. سپاه میخواهد ۲۰ سال بجنگد؛ ولو آنکه نهایت این ۲۰ سال جنگ هم کربلا باشد.» هاشمی رفسنجانی: «شما فکر میکنید امام میخواهند ما همین طوری بجنگیم؟» ابراهیم محمدزاده: «ما این طوری فهمیدیم. یک ماه و نیم پیش فرماندهان سپاه رفتند پیش ایشان - نوارش هم هست - عین جملاتشان را من خدمتتان عرض میکنم ... [فرمودند] “شما انشاءالله میروید کربلا. من هم میآیم آنجا با هم نماز میخوانیم.” این برای ما خطمشی است حاج آقا!» هاشمی رفسنجانی: «به شرط اینکه بجنگید.» ابراهیم محمدزاده: «میجنگیم، جنگ ما کربلا هم تویش دارد.» هاشمی رفسنجانی: «آقای محمدزاده شما چه حرفی دارید [میزنید]. شما در امسال از اول سال تا به حال پشت سر هم نیروهای مردم آمدهاند برگشتهاند. آن روز که آمدید پیش امام، امام نگفتند ولو ایذایی بجنگید؟» علی شمخانی: «امام فرمودند، بله.» هاشمی رفسنجانی: «ولی شما اصلاً تعطیل کردید. شما اصلاً چند ماه است که تعطیل کردید.» علی شمخانی: «ما عملیات ایذایی که کردیم.» هاشمی رفسنجانی: «جنگ فقط از طرف عراق است؛ یعنی الآن مدتهاست که هر روز یک کارخانهمان، یک تلمبهخانهمان، یک چیزمان را عراق دارد میزند. هر روز دارد یک شهرمان را میزند خراب میکند. از طرف ما که جنگی نیست، چه جنگیه؟ غیر از اینکه ما هر روز مردممان را قطار میکنیم و میآوریم اینجا، بعد سه ماه میمانند، بعد هم بر میگردند میروند. حرف امام که این نیست. امام چند روز قبل از این با اوقات تلخی با من یک حرف زدند درباره این تأخیرها ... میگویم در این جنگ الآن اگر ما نتوانیم اینجا تصمیم درست بگیریم، خب! داریم پیشبینی میکنیم که ۱۰ روز دیگر هم بیاییم بنشینیم همین جا و بگویند که دشمن متوجه شده ... کجا ببریم نیروهایمان را؟ کجا بجنگیم؟ ... خب!، آقای رضایی! بیایید یک تصمیم بگیریم دیگر، مثل اینکه آقایان که به جایی ...» محسن رضایی (با لبخند): «این جمع فایده نکرد. با هم برویم انشاءالله خدا کمک میکند.» در این هنگام علی شمخانی توضیح مطلبی را آن قدر مهم میدانست که حاضر شد باز هم نتیجهگیری به تأخیر بیفتد. علی شمخانی: «حاج آقا! چون در جلسه پیش هم شما فرمودید، ما عملیاتهای محدود را در طول امسال عین حکم حضرت امام اجرا کردیم.» هاشمی رفسنجانی: «یک مدتی؛ راست میگویید. یعنی العمیه، کربلا ...» علی شمخانی: «کربلای۱ و ۲ و ۳، فتح۱ و ۲ و ۳.» هاشمی رفسنجانی: «در آخرش هم به خدمت امام همین اخیراً گفتم. گفتم که ما برای عملیات وسیع برنامهریزی میکردیم.» علی شمخانی: «علت هم دارد. اصلاً تناقض دارد عملیات سرنوشتساز و عملیات ایذایی. ما همین الآن که شب عملیاتمان است، مهمات خمپاره۱۲۰ ما به اندازه یک آتش شکستن خط نیست. اگر عملیات [کوچک و ایذایی] میکردیم، همین اندازه امکاناتی هم که داریم، آن را هم نداشتیم.» هاشمی رفسنجانی: «درست است. ما هم میخواستیم عملیات وسیع بکنیم، ناچار بودیم. اگر آن عملیاتها را کرده بودیم، همین را هم نداشتیم. به همین دلیل هم ما پذیرفتیم که مدتی متوقف بشود.» با وجود اینکه قرار شده بود آقای هاشمی با فرمانده کل سپاه در نشستی خصوصی تصمیم نهایی را اتخاذ کنند، اما وی گفت: «خیلی خب! تصمیم بگیریم که به حول وقوه الهی آقایان بروند پای کار، مشروط به همان حرفی که آقای جعفری میگویند؛ یعنی اگر تا فردا شب روشن شد که دشمن هوشیار است نسبت به عملیات، قبول کنیم که برگردیم.» محسن رضایی: «با شرط که نمیشود فرماندهی کرد. شما میگویید اگر این طور شد، اگر آن طور شد، یک بلبشویی میشود شب حمله. فردا لشکر میگوید آقا! آقای هاشمی گفت اگر بشود، اگر نشود. پس این سیستم ما به هم میریزد که. ما نمیتوانیم این طوری کار کنیم. شما مشورتهایتان را کردهاید. باید بنشینیم با همدیگر بحث کنیم. کار به اینجا رسیده، باید به یک طریقی آن را از گردونه خارجش کنیم دیگر.» هاشمی رفسنجانی: «اگر روشن شود که دشمن میداند، باز بگوییم بروند جلو؟!» در این هنگام که به نظر میرسید آقای هاشمی ترجیح میداد در حضور همین جمع تصمیم نهایی اتخاذ شود، آقای محمدیعراقی نظر آقای محسن رضایی و نیز پیشنهادهای قبلی آقایان سنجقی و صفوی را این گونه مطرح کرد: «در این مدت بحث دسته جمعی شده. نیم ساعت هم اگر صلاح میدانید مذاکره دو نفره بفرمایید و برادران در این نیم ساعت نماز امامزمان(عج) را میخوانند و نیم ساعت دیگر میآیند و جواب را میگیرند.» حاضران در جلسه با سر دادن صلوات بر پیامبر(ص) بر این پیشنهاد صحه گذاشتند و برای برگزاری نشست مشترک فرمانده عالی جنگ و فرمانده کل سپاه به منظور اتخاذ تصمیم قطعی درباره زمان و اجرای عملیات در منطقه شلمچه موقتاً محل جلسه را (حدود ساعت ۴ بامداد) ترک کردند.

گزارش - 2

2. پس از نشست خصوصی فرمانده عالی جنگ و فرمانده کل سپاه، که در مدت زمان کوتاه انجام شد، حاضران در جلسه قبل بار دیگر در اتاق فرماندهی قرارگاه مرکزی خاتمالانبیاء گردهم آمدند و فرمانده عالی جنگ تصمیم قطعی خود را برای اجرای عملیات در وقت مقرر اعلام کرد. آقای هاشمی رفسنجانی گفت: «ما با آقایان** اینجا مشورت کردیم، با توجه به اظهاراتی که شده نظرمان چربید که انشاءالله فردا شب انجام شود و فرماندهی، آقای رضایی که حضور دارند اینجا، تا لحظات آخر مسائل را زیر نظر دارند. اگر وضع فوقالعادهای پیش نیامد، همین طور که دستور داده شد، عملیات انجام میشود. اگر ایشان تشخیص داد که خواست متوقف کند، ایشان این حق را دارند که متوقف کنند؛ ولی فقط ایشان این حق را دارند؛ یعنی فرماندهان دیگر این حق را ندارند، ضمناً آقایان هم در محورهایی که پیش میروند، حتماً آقای رضایی را در جریان بگذارند که یک وقتی مثلاً عقبگردی، چیزی، بدون هماهنگی با ایشان پیش نیاید. مسئولین محورها اینجا الآن هستند؛ آخرین وضعیت را دائماً به ایشان بگویید. من هم باید جایی مستقر باشم که اطلاعات هم به من برسد. آقایان! اطلاعات را دقیق و صریح بدهید به مقر ایشان [فرمانده کل سپاه] و ایشان به من برسانند. انشاءالله با توکل بر خداوند و این مقدار که عقلمان میرسد، مشورت کردیم و مجموعاً راه حل صحیح را این تشخیص دادیم. خداوند نصر میدهد انشاءالله.» پس از سخنان فرمانده عالی جنگ، درباره محل استقرار وی و نیز موظف شدن فرمانده نیروی زمینی ارتش به تأمین بخشی از اقلام نظامی مورد نیاز این عملیات مانند گلولههای توپ و نفربرهای فرماندهی ام - ۱۱۳ صحبت شد و آنگاه آقای هاشمی با تأکید بر اجرای این عملیات گفت: «حالا بعد از این تصمیمی که گرفتیم و ابلاغ کردیم، [لازم است بگویم] به هر حال ما یک جنگ قطعی باید با عراق داشته باشیم و بهترین جای جنگ هم اینجاست و بهترین شرایط زمانی همین حالاست. ما نیرویمان و روحیهمان و شرایطمان مساعد است برای این جنگ. بچهها به خاطر آن فترتی که [در عملیات کربلای۴] پیش آمده حتماً انگیزه بیشتری الآن دارند که انتقام را از دشمن بگیرند. جنگ را ادامه میدهید انشاءالله، حالا یک جا متوقف شد همان جای پا را میگیریم و بالاخره خط را شکستهاید شما دیگر، این کار را که میتوانیم بکنیم؛ بعد از شکستن خط انشاءالله میدان به میدان میرویم جلو، نیروهایمان را بسیج میکنیم، مردم را دعوت میکنیم، ادامه میدهیم جنگ را. اینجا دشمن بیشتر از ما منهدم میشود. ما ۲۰ کیلومتر که برویم جلو رسیدهایم به بصره.» (انشاءالله حاضران و پایان جلسه)

گزارش - 3

3. دقایقی پس از پایان جلسه بامداد امروز با فرمانده عالی جنگ، فرماندهان ارشد سپاه جلسهای دیگر در قرارگاه مرکزی خاتمالانبیاء تشکیل دادند و درباره هماهنگی بیشتر یگانهای رزمی هنگام عبور از منطقه آبگرفتگی شلمچه و نیز ساعت شروع عملیات در این منطقه تصمیم گرفتند. در این جلسه که محسن رضایی (فرمانده کل سپاه)، علی شمخانی و رحیم صفوی (فرمانده و جانشین نیروی زمینی سپاه)، غلامعلی رشید (معاون عملیاتی فرمانده سپاه)، احمد غلامپور، محمدعلی جعفری و مصطفی ایزدی (فرماندهان قرارگاههای عملیاتی کربلا، قدس و نجف) و چند تن دیگر از معاونان فرمانده کل و نیروی زمینی سپاه حضور داشتند، محسن رضایی گفت: «بسمالله الرحمن الرحیم. ما در جنگ، در یک شرایط خاص قرار گرفتهایم که برادران ما باید این شرایط را درک کنند. حال چه حد بتوانیم توانایی داشته باشیم و در میدان عمل بکشیم، این یک بحث دیگری است.» فرمانده کل سپاه در ادامه با تأکید بر اینکه «یک سری مسائل هست که باید برادران بدانند»، اولین مسئله را نگرانی امام خمینی از اجرا نشدن عملیات اعلام کرد و گفت: «مسئله دوم، اینکه به هر حال این مسئله طرح شده [که] فرماندهان سپاه نمیخواهند بجنگند؛ در حضور امام این طرح شده و ایشان [آقای هاشمی رفسنجانی] این را طرح کردند. البته این استنباط شخص خود من است ... مسئله دیگر اینکه دشمن قصد دارد به فاو حمله کند و این قطعی است که [عملیات را] ادامه بدهیم و کوچکترین فرصت دادن به دشمن، او را در اینجا وارد یک میدان عمل میکند.» فرمانده کل سپاه درباره تصمیمگیری وی و فرمانده عالی جنگ گفت: «در مسئله چهارم، وضع تصمیمگیری طوری بوده، ... دوگانگی زیاد شده و الآن ما اگر بخواهیم بیاییم این وسط تعیین تکلیف کنیم و بگوییم حالا چطور شود و چطور نشود، وضع دوباره پیچیدهتر میشود و همینطور مسئله اینجا بین زمین و آسمان میماند و به یک بنبستی میرسد که بدتر از هر کار دیگری است و هر آن ممکن است از یک جای دیگر سر در بیاورد. اینها یک سری مسائل است که وجود دارد و ما باید انشاءالله به امید خدا پای کار برویم و آماده عملیات شویم و باید تلاش کرده و از این پنج ضلعی عبور کنیم. اگر احیاناً ببینیم همان سر شب یک مشکلاتی مثل عملیات کربلای۴ است که آن یک نقطهای است که بشود روی آن تصمیم گرفت و اگر وسط کار مشکلات پیدا شود، ما باید به هر حال با انتقال زرهی و تمرکز آتش تلاشهایی بکنیم که یکی از آن عملیاتهای ایذایی که امام میگوید، اینجا یک جای پای بگیریم.» محسن رضایی اضافه کرد: «بنابراین، الآن ما در یک وضعیتی هستیم که باید به سرعت بر خودمان غلبه پیدا بکنیم، از این وسوسههای جانبی خودمان را نجات دهیم و همانطور که ایشان [هاشمی رفسنجانی] الآن تصمیم گرفتند، که حالا خداوند کمکشان کردند، که همه بروند تصمیم بگیرند و الآن اگر بخواهیم از خسارات بیشتر جلوگیری بکنیم، فقط باید با تمام قدرت و قوا از هر مسئلهای جلوگیری شود ... حالا ایشان به همین نتیجهای [که قبلاً] رسیدند که دیگر لازم است همه تصمیمات را توی عمل خودشان بگیرند، یک مقدارش حل شد [و تفویض اختیار کردند]. در رابطه با برادرانی که پایینتر هستند، باید همین طور باشد ... ایشان در ذهنشان این بود که هر لحظه گزارش شود که فلان لشکر اگر میخواهد عقب بیاید، مثل ... که [در جلسه خصوصی] گفتم بابا! این اصلاً خیلی مشکل است و نمیشود؛ و ایشان خب! لطف کردند و گفتند که شما در کارتان اختیار داشته باشید و من فکر میکنم تنها راه حلی که برادرها باید به خرج دهند این است که با یک روحیه ایثارگرانهای که واقعاً صداقتمان را اینجا به امام نشان بدهیم، هم انشاءالله بتوانیم به خداوند متعال نشان دهیم و ثابت کنیم که ما برای آخرتمان میجنگیم و نه برای هیچ مسئله دیگر. ...» فرمانده کل سپاه در ادامه بر تسریع در انجام این موارد تأکید کرد: ١- سطحههای شناور باید برای انتقال تانکها و بلدوزها سریعاً به منطقه آبگرفتگی برده شوند. ٢- درباره متمرکز کردن آتش توپخانه و ادوات بیشتر کار شود. ٣- لشکر٢٥ کربلا به لشکر٣١ عاشورا برای تصرف سرپل نوک کانال پرورش ماهی کمک کند و اگر لشکر٢٥ از سرپل تصرف شده توسط لشکر٤١ ثارالله در غرب این کانال عبور نکند، مهم نیست. ٤- برای تصرف سرپل جنوب شرقی منطقه پنج ضلعی توسط لشکر١٠ سیدالشهداء تدبیر بهتر و سرمایهگذاری بیشتر شود و نیز لشکر٥ در این خصوص کمک کند. ٥- اگر درباره زمان شروع عملیات با فرماندهان یگانها مشورت شده و باید در تاریکی هوا باشد، نیروها هنگام مهتاب حرکت کنند و در یک کیلومتری دشمن بمانند تا هوا تاریک شود و ساعت ١ تا ٥/١ صبح به خط بزنند. انتخاب این زمان، غافلگیری در خط را نیز احتمالاً ایجاد خواهد کرد. در ادامه جلسه، درباره عبور دو یگان قرارگاه قدس (لشکرهای ۱۴ و ۸) و دو یگان قرارگاه نجف (لشکرهای ۵ و ۱۷) پس از تصرف منطقه پنج ضلعی توسط قرارگاه کربلا صحبت شد. محمدعلی جعفری فرمانده قرارگاه قدس: «مانور اصلی ما این است که هر وقت لشکر [۱۹] فجر آن تکه سیلبند [در پنج ضلعی] را گرفت، ما به [لشکرهای] ۱۴ امام حسین و ۸ نجف میگوییم که بروید.» محسن رضایی فرمانده کل سپاه: «به هر حال شما در مانور اصلی باید از ۱۹ فجر عبور کنید ... خط را باید از او تحویل بگیرید و بچههایتان عبور کنند.» فرمانده کل سپاه سپس از فرماندهان سه قرارگاه عملیاتی خواست از هم اکنون لشکرهای موج اول را برای عبور هماهنگ کنند. محسن رضایی: «شما [ایزدی فرمانده قرارگاه نجف] ۵ نصر و ۱۰ سیدالشهدا و لشکر۱۷ را؛ ایشان [جعفری فرمانده قرارگاه قدس] ۳۱ عاشورا و ۱۹ و ۱۴ و ۸ نجف را؛ ایشان [غلامپور فرمانده قرارگاه کربلا] هم ۴۱ ثارالله و ۲۵ کربلا و ۳۳ المهدی و [تیپ] ۱۸ الغدیر ... از همین الآن بروید مانوریهایشان را چک کنید؛ چون ممکن است کلی مسائل ۶، ۷ یگان به صورت کوچک کوچک مانده باشد، کارها را خود لشکرها انجام میدهند، شما باید نظارت کنید.» آنگاه، سرهنگ خلبان عباس بابایی معاون عملیات نیروی هوایی ارتش وارد جلسه شد و از آخرین وضعیت حوزه مأموریت خود برای پشتیبانی هوایی از عملیات شلمچه گزارش داد. سرهنگ بابایی: «رفتیم [سامانه پدافند هوایی موشکی] هاک را دیدیم. [توپهای ۳۵ میلیمتری] اورلیکنها هم ۱۴ قبضه است. ارتباط خودمان هم برقرار شده است؛ لذا گفتیم که رادار سایتها را چک نکنند تا فردا شب.» محسن رضایی: «الآن استتار کامل است؟» سرهنگ بابایی: «بله.» محسن رضایی: «شما این اورلیکنها را نمیتوانید زیادتر کنید؟» سرهنگ بابایی: «اگر پیشروی [نیروها در عملیات] زیاد باشد.» محسن رضایی: «[هواپیماهای] اف - ۱۴ها چی؟ اف - ۱۴ آنجا خیلی مهم است.» سرهنگ بابایی «اگر فردا شب هاک توی منطقه عملیاتی [آماده] نباشد، اف - ۱۴ میآید.» پس از گزارش سرهنگ بابایی و خروج وی از جلسه، بحث عبور قرارگاهها از یکدیگر ادامه یافت. محسن رضایی: «این تجربه را ما تا حالا نکردیم. با سیستم قدیم نمیشود توی این [منطقه شلمچه] عملیات کرد.» محمدعلی جعفری (با لبخند): «تجربه جدید را به کار بگیریم، همه تجربیات قبلیمان را به هم میپاشیم! ما این تجربه جدید را میخواهیم بکنیم و تجربه شش سال جنگمان را به هم بریزیم که میخواهیم تجربه جدید بکنیم؟!» محسن رضایی: «عبور یک قرارگاه از قرارگاه دیگر فنونی دارد. این فن را ما تا حالا یاد نگرفتهایم. در عبور یک قرارگاه از قرارگاه دیگر چیزی یاد نگرفتیم که بخواهیم به هم بزنیم. ما تا حالا حداکثر گردان از همدیگر عبور میدادیم. یگان از یگان عبور ندادیم. حالا شما میخواهید از یک قرارگاه عبور کنید. خب! این اصلاً یک فنی میخواهد، یک تشکیلاتی لازم دارد، وضعی دارد. ارتباطش، نحوه عقبههایش، اطلاعاتش، آتشهایش، مسائل مهمی است.» این جلسه سپس با بررسی زمان مناسب برای شروع عملیات ادامه یافت. احمد غلامپور: «ما اگر ساعت تک خودمان [قرارگاه کربلا] را نگاه کنیم، میبینیم اینها [قرارگاههای قدس و نجف] احتمالاً شب اول نتوانند عبور کنند. الآن ساعت یک و ربع [پایان] مهتاب است. ما [لشکر] ۱۹ فجر را حساب کردیم، زمان حرکتش باید تاریکی مطلق باشد و نمیتواند زودتر از آن باشد؛ چون دشمن اینها را توی مهتاب میبیند. سه ساعت بعد از [شروع] تاریکی مطلق باید حرکت کنند؛ یعنی ۴، ۵/۴ صبح میشود.» محسن رضایی: «ساعت ۵/۴ که دشمن خوابیده است!» احمد غلامپور: «خوب است. از جهت ساعتِ زدن به خط، خوب است. دشمن در خط خواب است.» محسن رضایی: «شرطش این است که بعد بلافاصله با سرعت زیاد پیش برویم.» محمدعلی جعفری: «اگر [فاصله لشکر۱۹ فجر تا خط دشمن در پنج ضلعی] نزدیک است، پس چرا سه ساعت وقت میبرد؟» رحیم صفوی: «بیشترین وقت را ۱۸ الغدیر [در محور بوبیان] و ۱۰ سیدالشهدا [در محور دژ شرقی پنج ضلعی] میخواهند.» احمد غلامپور: «این نزدیکی [لشکر۱۹ به خط دشمن] میدانید چقدر است؟ سه کیلومتر است.» سرانجام و پس از بررسی همه ابعاد این موضوع، قرار شد نیروهای عملکننده از آخرین ساعات امروز حرکت خود را به سمت خطوط دشمن آغاز کنند و در نزدیکی آنها مستقر شوند و با پایان یافتن مهتاب (ساعت ۰۱:۱۷) و در ساعت ۲ بامداد فردا به این خطوط هجوم برند.

گزارش - 4

4. در آخرین ساعات باقیمانده تا شروع عملیات در منطقه شلمچه، در حالی که این منطقه هر از گاهی زیر آتش توپخانه و شلیک گلولههای منور ارتش عراق است، یگانهای رزم قرارگاه عملیاتی کربلا به سوی نقاط رهایی برای آغاز این عملیات حرکت کردند. بعدازظهر امروز فرمانده کل سپاه برای هدایت عملیات پیش رو، به قرارگاه تاکتیکی کربلا که در ۱۰ کیلومتری مواضع دشمن در منطقه شلمچه بر پا شده است، رفت. اگر چه همه گزارشها از تلاش وسیع و فشرده برای انتقال رزمندگان به نقاط رهایی و حرکت به سمت مواضع دشمن حکایت دارد؛ اما سرانجامِ ناموفق عملیات کربلای۴ که ناشی از هوشیاری و آمادگی ارتش عراق بود، فرمانده کل سپاه را بر آن داشت تا ضمن تلاش برای ایجاد آخرین هماهنگیها و رفع کاستیها، میزان هوشیاری دشمن را بیش از پیش مورد توجه قرار دهد. محسن رضایی فرمانده کل سپاه: «دیشب آتش توی منطقه چه طور بود؟» احمد غلامپور فرمانده قرارگاه کربلا: «دیشب و پریشب برادر محسن! منور به شدت کم بود؛ اصلاً دو، سه تا روی هوا بود. امشب را دیگر نمیدانم. اما آتش [توپخانه دشمن] امروز یک مقدار شدید بود.» اجرای شدید آتش توپخانه دشمن در ابتدای شب نیز ادامه داشت و بیشترین ضربه را به تیپ۱۸ الغدیر در محور پاسگاه بوبیان وارد کرد. لشکر۴۱ ثارالله که در جنوب همین محور در حال آماده شدن برای عزیمت به سوی مواضع دشمن بود، نیز از این آتش بینصیب نماند. قاسم سلیمانی فرمانده لشکر۴۱ ثارالله: «دشمن دو رگبار کاتیوشا در حوضچه [محل استقرار قایقها در شرق منطقه آبگرفتگی] ما ریخت که تعدادی مجروح و شهید همراه داشت و چهار قایق سوخت. برادران ما کنار سیلبند نشسته و آمادهاند. ...» همزمان، گلولههای منور دشمن نیز به سوی آسمان منطقه پرتاب میشد که میتوانست از هوشیاری او حکایت داشته باشد. بر همین اساس، در ساعت ۱۸:۴۰ فرمانده سپاه به یکی از عناصر معاونت عملیات قرارگاه کربلا گفت: «بروید بالا [بالای سنگر فرماندهی] ببینید دشمن منور میزند.» همچنین، در ساعت ۱۹:۳۵ هنگامی که فرمانده سپاه با فرمانده قرارگاه کربلا به بررسی مجدد طرح عملیات مشغول بود، پست شنود این قرارگاه خبر داد دشمن به نیروهایش گفته مراقب باشید. محسن رضایی: «آقای کلولی! بروید بالا ببینید دشمن منور میزند یا نه؟ یک نفر آنجا بگذارید، یک ربع بماند و کنترل کند.» شش دقیقه بعد، غلامرضا محرابی معاون اطلاعات قرارگاه کربلا به سنگر فرماندهی آمد و گفت: «دشمن دو منور روی امالرصاص زده. تردد در نخلستان طرف تنومه زیاد بود. دشمن در منطقه سیلبندهای پاسگاه بوبیان و کوتسواری تردد پیاده داشته و تردد ایفا [خودروی بزرگ حمل نیرو] در خطش زیاد بوده. کمپرسیهایی که روی سیلبندها کار میکردند نیز فعالیت زیادی داشتهاند.» با فاصله سه دقیقه از خبر قبلی (۱۹:۴۴) اعلام شد دشمن در آسمان منطقه پنج ضلعی هم گلوله منور پرتاب کرده است. از این اخبار چنین استنباط میشد که دشمن یا به تحرکات عادی خود ادامه میدهد و یا اینکه به فعالیتهای دو روز اخیر نیروهای ایرانی حساس شده است. بنابراین، فرماندهی قرارگاه کربلا با تماس مداوم با یگانهایش ضمن کسب اطلاع از آخرین وضعیت آنها سعی میکرد از هر گونه واکنش احتمالی دشمن نیز اطلاع یابد. در این هنگام، اعلام خبری که حکایت از قصد عراقیها برای حمله در منطقه فاو داشت، موجب شد اندکی از نگرانی فرماندهی عملیات درباره احتمال هوشیاری آنها در منطقه کاسته شود. غلامرضا محرابی: «دشمن ستون و ستونکشی راه انداخته به طرف فاو. از صبح تا حالا حدود ۶۳۰ خودرو به طرف فاو حرکت کرده است. در هر خودرو حدود ۲۰ نفر جای میگیرند که با این حساب حدود ۴ تیپ وارد آن منطقه شده است.» به هر حال، نیروهای موج اول قرارگاه کربلا در جناح راست منطقه شلمچه (آبگرفتگی بوبیان) آماده میشدند تا به تدریج از سه محور به سمت مواضع دشمن حرکت کنند، آنها دستور داشتند زمان آغاز حرکت خود را به گونهای تنظیم کنند که هنگام پایان مهتاب (ساعت ۰۱:۱۷ بامداد) در فاصله یک کیلومتری دشمن استقرار یابند و آنگاه گروههای غواص در تاریکی مطلق به خطوط دشمن شبیخون زده و امکان هجوم دیگر نیروها به این خطوط را در ساعت ۲ بامداد فراهم آورند. سه محور یاد شده نیز عبارت بودند از: - محور راست؛ تیپ مستقل ۱۸ الغدیر و لشکر۳۳ المهدی مأموریت داشتند با تصرف خط پاسگاه بوبیان جناح راست منطقه عملیاتی را تأمین کنند. - محور میانی؛ لشکر۴۱ ثارالله و به دنبال آن لشکر۲۵ کربلا میبایست به سمت کانال پرورش ماهی رفته و از آن عبور کنند. - محور چپ؛ لشکرهای۱۰ سیدالشهداء، ۱۹ فجر و ۳۱ عاشورا از سمت شمال به منطقه پنج ضلعی وارد شده و آن را تصرف کنند.*** در این میان، محور انتهای شرقی جزیره بوارین نیز برای عملیات فریب و پشتیبانی مد نظر فرماندهی عملیات بود که برای این منظور، لشکر۲۱ امام رضا (از قرارگاه قدس) از بعدازظهر امروز در نزدیکترین نقطه ممکن به نهر خین مستقر شد تا همزمان با عملیات قرارگاه کربلا در این محور وارد عمل شود. گلولههای منور دشمن به تناوب در محورهای کانال پرورش ماهی، پاسگاه بوبیان، پنج ضلعی، شلمچه و جزیره امالرصاص شلیک میشد. فرمانده قرارگاه کربلا به دلیل خستگی ناشی از ۴۸ ساعت بیداری، در کنار دستگاههای مخابراتی سنگر فرماندهی به استراحتی مختصر مشغول است و حسن داناییفر جانشین وی به طور مداوم از وضعیت یگانها کسب اطلاع میکند. در سنگر مجاور نیز فرمانده کل سپاه و فرمانده نیروی زمینی سپاه حضور دارند و آخرین وضعیت منطقه و عزیمت نیروها را رصد میکنند. همچنین، فرماندهان دو قرارگاه قدس و نجف و یگانهای تابعه که ورودشان به صحنه نبرد به نتیجه عملیات یگانهای قرارگاه کربلا مرتبط است، هر از گاهی از آخرین وضعیت این یگانها میپرسند. حسن داناییفر در پاسخ به سؤال مصطفی ایزدی فرمانده قرارگاه نجف: «الآن الغدیر راه افتاده و خبر خاصی نیست، اتفاق خاصی هم نیفتاده.» وی در ساعت ۲۲:۱۵ نیز وضعیت لشکر۱۰ سیدالشهدا در محور دژ شرقی منطقه پنج ضلعی را جویا میشود. حسن داناییفر: «وضعیت چطور است؟» یدالله کلهر جانشین فرمانده لشکر سیدالشهدا: «در منطقه ما خبری نبوده. ما هم بچههایمان را فرستادهایم، رفتهاند.» همه تماسها به دلیل ضعف ارتباط تلفنی (با سیم) به سختی انجام میشود. استفاده از بیسیم تا زمان شروع درگیری امکانپذیر نیست. هر چند برقراری ارتباط حسن داناییفر با یگانها به دشواری صورت میگیرد، اما به دلیل اهمیت مانور محور راست (تیپ۱۸ و لشکر۳۳) وی ملزم است با این دو یگان بیشتر از دیگر یگانها ارتباط داشته باشد. بر همین اساس، در ساعت ۲۲:۳۰ داناییفر از آخرین وضعیت تیپ۱۸ الغدیر میپرسد. داناییفر: «دشمن تیربار و منور که نزده؟» اکبر فتوحی جانشین فرمانده تیپ الغدیر: «نه، خبری نیست.» در این هنگام، احمد سیافزاده معاون عملیات قرارگاه کربلا که از وضعیت لشکر۴۱ ثارالله در محور میانی نگران است، میگوید: «قرار بوده قاسم [سلیمانی فرمانده این لشکر] ساعت ۱۰ راه بیفتد ولی هنوز تماسمان با او برقرار نیست!» دقایقی بعد، نامه فرماندهی لشکر ثارالله که به برقراری تماس تلفنی با قرارگاه کربلا موفق نشده بود، دریافت شد. در این نامه آمده بود: «نیروهای ما در ساعت ۱۰ به سمت دشمن حرکت کردهاند و فعلاً هم حاج قاسم با دوربین مادون قرمز کنار معبر ایستاده و با نیروها تماس دارد. از وضعیت یگانهای دیگر ما را مطلع کنید.» از آنجا که مأموریت هر محور قرارگاه کربلا با محور دیگر به خصوص دو محور راست و میانی، وابسته بود و کندی در حرکت یکی بر حرکت دیگری تأثیر میگذاشت، یگانها با حساسیتی زیاد از وضعیت یکدیگر میپرسیدند. حسن داناییفر در پاسخ نامه فرماندهی لشکر ثارالله چنین نوشت: «سعی کنید ارتباط بیسیمتان را برقرار کنید. تیپ الغدیر و لشکر المهدی از ساعت ۹ حرکت کردهاند و تاکنون مسئلهای به وجود نیامده است. لشکر سیدالشهدا هم حرکت کرده است.» فرماندهی قرارگاه کربلا پس از اطمینان از حرکت یگانهای محورهای راست و میانی در تلاش بود تا از وضعیت یگانهای محور چپ (منطقه پنج ضلعی) نیز اطلاع یابد و برای شروع درگیری همزمان و منظم در هر سه محور برنامهریزی کند. بر این اساس، در ساعت ۲۲:۴۵ ارتباط تلفنی با لشکر۳۱ عاشورا برقرار و اطلاع حاصل شد که نیروهای این لشکر تا دقایقی دیگر حرکت خود را آغاز خواهند کرد. تماس با لشکرهای ۱۹ فجر و ۱۰ سیدالشهدا هم برقرار نشد. بنابراین، در ساعت ۲۳:۲۵ حسن داناییفر وضعیت منطقه و یگانهای قرارگاه کربلا را چنین تشریح کرد: «با اکثر یگانهایی که راه افتادهاند تماس گرفتهایم و اتفاق خاصی نیفتاده است. دشمن از ساعت ۲۳: تا ۲۳:۱۸، در هر دو دقیقه یک گلوله منور شلیک کرده است.» دشمن همچنان با پرتاب گلولههای منور آسمان منطقه را روشن نگه میداشت و با دوربینهای دید در شب خود نیز سعی داشت حرکت هر جنبدهای را زیر نظر گیرد. البته هر از گاهی هم با خمپارهانداز و توپخانه منطقه مقابل خود را زیر آتش قرار میداد. در ساعت ۲۳:۳۶ یکی از تیربارهای دشمن در منطقه پنج ضلعی شروع به شلیک کرد که پس از مدت زمانی کوتاه متوقف شد. این اقدام موجب شد تا فرماندهی قرارگاه کربلا بار دیگر از وضعیت یگانهای خود کسب اطلاع کند. تیپ الغدیر اعلام کرد: «بچهها رفتند و هیچ مشکلی ندارند. قایقهایمان را هم انداختهایم داخل آب. خمپارههایی که از قبل کار میکرده نیز قطع شدهاند.» در ساعت ۲۴:۰۰ نیز لشکر۱۹ فجر اطلاع داد: «ما بچههایمان را از ساعت ۲۳:۱۵ [به طرف منطقه پنج ضلعی] راه انداختهایم و مشکلی نداریم.» به این ترتیب، همه یگانهای قرارگاه کربلا به سمت مواضع ارتش بعث عراق در حرکت بودند و قصد داشتند در نزدیکی این مواضع توقف کرده و به انتظار بنشینند تا فرمان آغاز درگیری در ساعت ۲ بامداد روز بعد صادر شود.

گزارش - 5

5. یک کشتی دیگر حامل نفت کویت در خلیج فارس هدف حمله موشکی قرار گرفت. خبرگزاری رویتر به نقل از منابع کشتیرانی گزارش داد: سحرگاه امروز نفتکش پانامایی ورلدداون در جنوب خلیج فارس و در نزدیکی محلی که دو روز پیش به یک نفتکش ژاپنی حمله شده بود، هدف حمله موشکی یک کشتی جنگی ایرانی قرار گرفت. رویتر همچنین با اعلام اینکه موشک شلیک شده عمل نکرد و در یکی از مخازن کشتی جای گرفت، افزود: «از حمله امروز تلفاتی گزارش نشده است و برای آوردن کارشناسان خنثیکردن بمب جهت خنثیکردن موشک مذکور اقداماتی انجام گرفته است.» کشتی ورلدداون در اجاره شرکت نفت دولتی کویت بود. همچنین به گفته منابع مذکور «خسارات واردشده به نفتکش مذکور که ۶ سال از عمر آن میگذرد جزئی بوده است. طبق گزارشها این کشتی با نیروی خود درحال حرکت بهسوی دبی است.» رویتر به نقل از منابع دیپلماتیک در خلیج فارس اضافه کرد: این موضوع از آن جهت حائز اهمیت است که دو کشتی مذکور که مورد حمله قرار گرفتهاند، حامل نفت کویت بودهاند. مقامات ایران دولت کویت را به حمایت از عراق در جنگ شش ساله خود با این کشور متهم میکنند و میخواهند کنفرانس سران کشورهای اسلامی که قرار است در اواخر ژانویه در کویت برگزار شود، به مکان بیطرفی تغییر محل دهد.

گزارش - 6

6. در پی انفجار دیروز یک انبار مهمات شیمیایی عراق در منطقه غرب اروندرود که به کشته و مصدوم شدن صدها تن از قوای عراقی و مجروح شدن ۲۰ تن از نیروهای ایرانی انجامید، رادیوهای بیبیسی و امریکا امروز به نقل از اطلاعیه نظامی ایران اخبار مربوط به این انفجار را منعکس کردند. بیبیسی در گزارش خود با اشاره به بیانیه اخیر وزیر امور خارجه ایران که طی آن مسئولیت اقدامات بازدارنده احتمالی ایران در صورت عدم توانایی سازمان ملل برای ممانعت عراق از کاربرد تسلیحات شیمیایی در جنگ را متوجه این سازمان دانسته بود**** گفت: «هیئت نمایندگی ایران در سازمان ملل گفته است که هشدار آقای ولایتی با واقعه مذکور بیارتباط بوده است.» رادیو امریکا نیز ضمن پخش خبر این حادثه، اظهارات سرپرست ستاد تبلیغات جنگ را مورد اشاره قرار داد که گفته بود: «ایران در مورد استعمال جنگافزارهای شیمیایی که طبق قانون بینالمللی منع شده هنوز تصمیم نگرفته است اما ایران حق دارد برای تلافی استعمال این نوع سلاحها از سوی عراقیها سلاحهای شیمیایی علیه عراق به کار ببرد.»

گزارش - 7

7. یک سخنگوی نظامی عراق اظهارات دیروز کمال خرازی سرپرست ستاد تبلیغات جنگ در مورد شهادت یک خلبان اسیر ایرانی و نیز بدرفتاری با نیروهای ایرانی به اسارت درآمده در عملیات کربلای۴ را تکذیب کرد. خبرگزاری عراق که گفتههای این سخنگوی نظامی را انتشار میداد به نقل از وی اضافه کرد: «شکنجه یا قتل اسرا از ارزشهای عربی و اخلاق عراقیها نیست همچنانکه تاریخ این را نشان میدهد و همچنانکه وقایع جنگ ایران و عراق آن را تأکید کرده است.» این سخنگو مدعی شد: «اکنون هر اسیر ایرانی در عراق از حمایتی بهرهمند است که در کشور خود از آن محروم بوده است.» وی خاطرنشان کرد: «دستگاههای تبلیغاتی و سازمانهای مربوطه که از اسرا دیدن کردهاند این مسئله را شاهد بودهاند و برای اطلاع بیشتر از حمایتی که از اسرا میشود و نیز آگاهی از میزان [صداقت] حکومت ایران در به روی آنها باز است.»

گزارش - 8

8. رئیس جمهور امروز در سخنانی تأکید کرد در صورت برگزاری اجلاس سران سازمان کنفرانس اسلامی در کویت این اجلاس در نهایت ضعف تشکیل خواهد شد. به گزارش روزنامه اطلاعات به نقل از خبرگزاری جمهوری اسلامی آیتالله خامنهای در دیدار با اقشار مختلف مردم قم به اقتدار ایران در عرصه سیاستهای جهانی و منطقهای اشاره کرد و سپس در مورد اجلاس آتی سران سازمان کنفرانس اسلامی در کویت اظهار داشت: «سیاستهای استکباری و مرتجعین منطقه مانند مصر و اردن و همپیمانان رژیم عفلقی عراق خواستند تا از این اجلاس علیه انقلاب و جمهوری اسلامی بهرهای ببرند و ما فقط گفتیم که کویت برای برگزاری اجلاس محل شایستهای نیست.» وی افزود: «با همین حرف از هم اکنون پایههای اجلاس کویت سست شده است به طوری که این اجلاس یا در کویت تشکیل نخواهد شد و یا اگر هم برگزار شود در نهایت ضعف تشکیل خواهد شد که اجلاس شایستهای نخواهد بود و بهتر است تشکیل هم نشود.» آیتالله خامنهای در ادامه سخنانش در این دیدار که در آستانه نوزدهم دی ماه سالروز قیام مردم قم علیه رژیم شاه صورت میگرفت اقتدار سیاسی ایران را ناشی از اراده مردم و حمایت آنان از مسئولین دانست و خاطرنشان کرد: «مذاکرات، نطقها و حضور قوی مسئولین در صحنههای بینالمللی روی همین اعتبار است و با آن که ماهها از برگزاری کنفرانس سران جنبش عدم تعهد در هراره***** میگذرد رهبران کشورها از نطق هراره یاد میکنند و آن صراحت و قاطعیت هنوز اثر خود را در ذهن رهبران کشورهای جهان دارد.»

گزارش - 9

9. در پی اظهارات روز گذشته مدیرکل سیاسی وزارت امور خارجه مبنی بر احتمال همزمان شدن اجلاس سران سازمان کنفرانس اسلامی در کویت با حمله نهایی ایران در جبهههای جنگ، مطبوعات کویت مدعی شدند: «ایران تهدید کرده است همزمان با انعقاد اجلاس سران کشورهای اسلامی در کویت دست به انجام یک تهاجم گسترده علیه عراق خواهد زد.» به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی از کویت روزنامه الوطن طی تیتری در صفحه نخست خود نوشت: «تهران تلویحاً به انجام یک حمله جدید علیه عراق به هنگام برگزاری اجلاس سران اسلامی در کویت اشاره کرد.» در همین حال بخش فارسی رادیو کویت نیز امروز اعلام کرد: «امیر دولت بحرین در رابطه با تحولات کنونی منطقه پیامی از رئیس جمهوری ایران دریافت کرده است.» خبرگزاری فرانسه امروز در تفسیری بر تلاشهای دیپلماتیک ایران در زمینه اجلاس کویت نوشت: «در کمتر از سه هفته به آغاز برگزاری پنجمین کنفرانس سران سازمان کنفرانس اسلامی در کویت، ایران اقدامات دیپلماتیک خود برای به تعویق افتادن این کنفرانس و تغییر محل آن را دوچندان کرده است.» پیر تایوفر مفسر خبرگزاری فرانسه سپس با اشاره به تأثیر جنگ و موضع کویت در قبال آن به نقل از وزیر امور خارجه ایران در این مورد یادآور شد این کشور «نه تنها خاک بلکه آبها و حریم هوایی خود را در اختیار عملیات عراق قرار داده است.» مفسر یادشده در ادامه گفت: «ایران مایل است کنفرانس به جای کویت در پاکستان تشکیل شود اما تاکنون هیچ کشوری آشکارا از این پیشنهاد استقبال نکرده است. صاحبزاده یعقوب خان وزیر خارجه پاکستان فردا راهی تهران میشود تا در گفتوگو با مقامات ایرانی آنان را متقاعد سازد در کنفرانس شرکت کنند. از طرفی یکی از کشورهای متحد ایران در جهان عرب یعنی سوریه موضع مشخصی نشان نداده است. عبدالحلیم خدام معاون رئیس جمهوری سوریه یکشنبه راهی اسلامآباد میشود تا با مقامات پاکستانی در این مورد مذاکره کند.»

گزارش - 10

10. اتحاد شوروی با صدور بیانیهای در سازمان ملل خواستار حلوفصل مسالمتآمیز جنگ ایران و عراق شد. به نوشته نشریه گزارش مستقیم وزارت امور خارجه، نمایندگی دائم شوروی در سازمان ملل امروز متن بیانیه دولت شوروی را منتشر کرد و پس از آن سفیر شوروی مصاحبهای مطبوعاتی انجام داد. در بیانیه شوروی ضمن اظهار تأسف از ادامه جنگ ایران و عراق، محکوم کردن اتخاذ شیوههای غیرانسانی در جنگ مانند کاربرد سلاحهای شیمیایی و حمله به اهداف غیرنظامی، اشاره به این نکته که امنیت خطوط دریایی بینالمللی در خلیج فارس با حمله به کشتیهای تجاری به خطر افتاده و در اثر تشدید دامنه جنگ خطر درگیر شدن سایر نیروها و کشورها احساس میشود، و نیز انتقاد از نیروهای امپریالیست به خاطر بهرهگیری از ادامه جنگ به منظور بسط حضور نظامی در خلیج فارس و سیاستهای منطقهای امریکا که با وجود اظهار تمایل به خاتمه جنگ، در عمل آتش جنگ را دامن زده و تحت پوشش به اصطلاح خطر شوروی به فروش سلاح به کشورهای خلیج فارس مبادرت ورزیده اعلام میسازد: «شوروی قاطعانه طرفدار ترک مخاصمه هر چه سریعتر جنگ و حلوفصل مناقشات (نه در میدان نبرد بلکه) از طریق مذاکرات سیاسی میباشد.» بیانیه شوروی در ادامه با تأکید بر اصول بینالمللی و تأیید خطوط مرزی قبل از جنگ به عنوان مبنای حل و فصل نهایی مخاصمه ایران و عراق، ضرورت حذف نقاط بحرانی در جهان را مورد اشاره قرار داده و برای همکاری در این زمینه اعلام آمادگی میکند. اتحاد شوروی در پایان بیانیه اعلام داشته که آماده است از تمام کوششهای سازنده برای هدایت درگیری ایران و عراق در جهت حل و فصل مسالمتآمیز جنگ منجمله در چارچوب سازمان ملل حمایت کند. بر پایه این گزارش الکساندر بلونوگوف سفیر شوروی در سازمان ملل پس از قرائت بیانیه دولتش، در یک کنفرانس مطبوعاتی به سؤالات خبرنگاران پاسخ داد. وی از جمله در پاسخ به سؤال خبرنگاری که پرسید «آیا شوروی هیچگونه اسلحه یا مشاورت نظامی برای طرفین درگیر فراهم نموده است؟» گفت: «شوروی به طرفی که اکنون در موضع تهاجمی است کمک نظامی و یا هیچگونه کمک دیگری نکرده است.» در همین زمینه خبرنگار دیگری سؤال کرد «چگونه شوروی میتواند برای خاتمه جنگ بکوشد زمانی که به یکی از طرفین اسلحه میفروشد؟»، سفیر در پاسخ، موضع شوروی را مبنی بر خاتمه دادن به جنگ از طریق دیپلماتیک و نه از راه پیروزی نظامی مورد اشاره قرار داد و افزود: «هر چه اطمینان طرفِ در حال تهاجم نسبت به امکان پیروزی نظامی بیشتر باشد سرسختی بیشتری در سیاست خود در قبال جنگ نشان میدهد. تنها زمانی که هر دو طرف دریابند که هیچ امیدی برای خاتمه جنگ بجز از طریق مذاکرات صلحآمیز وجود ندارد، شانس شروع این مذاکرات افزایش مییابد.» بلونوگوف همچنین در مورد تصمیم شوروی برای تحت فشار قرار دادن دوستان خود به منظور توقف صدور اسلحه به ایران گفت: «امریکاییها به شوروی در مورد هرگونه کمک نظامی به ایران هشدار دادهاند. خبرنگاران اکنون میتوانند در مورد صداقت امریکا خود قضاوت کنند.» وقتی از سفیر شوروی سؤال شد «آیا منظور شما این است که امریکا میکوشد ایران در جنگ پیروز شود؟»، وی تصریح کرد: «بله، این احتمالاً یکی از انگیزههای فروش مخفیانه اسلحه به ایران بوده است.» بلونوگوف سپس در این مورد که «آیا هیئت روسی که اخیراً از ایران دیدار نمود هیچگونه اظهار تمایلی برای مذاکره پیرامون خاتمه جنگ احساس کرد؟»، ضمن اشاره به تلاشهای شوروی برای بهبود روابطش با ایران گفت: «من شواهدی برای تغییر موضع ایران در انجام مذاکرات نسبت به دو ماه قبل نمیبینم.» سفیر شوروی در مورد احتمال بررسی موضوع آغازگری جنگ در شورای امنیت سازمان ملل که ایران آن را مطرح کرده است به این جمله اکتفا کرد که «اکثر اعضای شورای امنیت معتقدند قطعنامههای شورا میباید متوازن باشد تا موجب اکراه هیچیک از طرفین نشود (و این دیدگاه) نکات مثبتی دربردارد.» وی در نهایت در پاسخ به این سؤال که چرا شوروی اکنون پیشنهاد صلح خود را مطرح میکند، گفت: «خاتمه جنگ در هر مقطع زمانی بجا و مناسب است اما این خطر وجود دارد که جنگ به درون خلیج فارس نیز کشانده شود و به این دلیل است که اکنون بیشتر از گذشته شروع مذاکرات ضروری میباشد.» بلونوگوف سپس تأکید کرد: «نگرانی شوروی در این مورد اکنون بیش از گذشته است.»******

گزارش - 11

11. وزیر امور خارجه عراق به سؤالات یک روزنامه الجزایری در زمینه موضع عراق در جنگ، استفاده این کشور از سلاحهای شیمیایی، قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر و برخورد عراق با اوپک پاسخ داد. به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی از الجزیره طارق عزیز معاون نخستوزیر و وزیر امور خارجه عراق که دیروز به دیدار رسمی سه روزه خود از الجزایر پایان داد، در گفتوگو با روزنامه نیمهرسمی الشعب چاپ الجزایر که در شماره امروز این نشریه به چاپ رسید با اشاره به موافقت عراق و مخالفت ایران با قطعنامههای بینالمللی صادره درباره خاتمه جنگ گفت: «این یک واقعیت است، و تمامی جهانیان از موضع عراق با اطلاع هستند؛ ما از ناحیه خود در برابر حملاتی که منظور از آن عبور از مرزهای بینالمللی و اشغال شهرهای ما است دفاع میکنیم. به عنوان مثال در ۲۴ دسامبر گذشته (۳ دی) ایران دست به حمله بزرگی زده که دهها هزار سرباز ایرانی در آن مشارکت داشتند و منظور آنها اشغال شهر عراقی و عربی بصره بود.» طارق عزیز در باره شرط عراق برای برقراری آتشبس گفت: «برای پایان دادن به جنگ هیچگونه شرطی نداریم. بر ما واجب است که جنگ را متوقف کرده و نیروهای طرفین به مرزهای شناخته شده بینالمللی بازگردند و اسیران را که تعداد آنها خیلی زیاد است و بسیاری از آنان چند سال است که در اسارت به سر میبرند و یک مشکل انسانی را به وجود آورده است مبادله کنیم و بر سر میز مذاکره به یک صلح دائم دست یابیم.» وزیر امور خارجه عراق درباره کاربرد سلاحهای شیمیایی از سوی عراق در جنگ گفت: «ایران اصرار به ملحق ساختن عراق به عنوان یک ایالت تابع ایران را دارد. بنابراین ما باید از خودمان و حاکمیتمان دفاع کنیم. برنامههایی طرح کردیم که به تأسیسات حیاتی اقتصادی و نظامی ایران که بهوسیله آن، جنگ را ادامه میدهد ضربه وارد آوریم. این یک حق مشروع است و درصورتی که ایران از برنامههایش دست بردارد ما برنامه خودمان را متوقف میکنیم.» وی افزود: «در مورد استفاده از سلاحهای شیمیایی باید گفت که این یک افترای ایرانی است و ما آن را چندبار شنیدهایم. هربار که ایران در حملات نظامی با شکست روبهرو میشود این موضوع را پیش میکشد تا شکست خود را موجه جلوه دهد و در عین حال بگویند که عراق از وسایل نامشروع استفاده میکند. درصورتی که عراقیها در دفاع از کشور خود با شجاعت و قدرت میجنگند و از آن دسته از ابزار جنگی استفاده میکنند که مجاز است.» طارق عزیز در پاسخ به سؤالی در مورد غرامت جنگ گفت: «برای پرداخت غرامت باید تعیین کنیم باعث و بانی زیانهای وارده چه کسی است. ما از سال ۱۹۸۱ به ایرانیان پیشنهاد داوری دادهایم تا معلوم شود چه کسی تجاوز و جنگ را شروع کرده و مسئولیت ادامه جنگ به مدت شش سال و نیم با چه کسی است. اگر آنها این داوری را بپذیرند و نتایج آن روشن شود آنگاه از طرفی که مورد مؤاخذه قرار خواهد گرفت شاید بتوان خواست به طرفی که مورد اذیت واقع شده است غرامت بپردازد. ولی ایران این اصل را رد کرده است و میخواهد پرداخت یک باج را به ملت عراق تحمیل کند و عراقیها مبلغی را بپردازند که مسئولیتی در قبال آن ندارند.» وی ادامه داد: «در مورد جنگ ما میگوییم که در چهارم سپتامبر ۱۹۸۰ شروع شده است ولی ایرانیان تاریخ آغاز آن را ۲۲ سپتامبر میدانند. بسیار خوب ولی در ۲۸ سپتامبر شورای امنیت قطعنامهای صادر کرد و از طرفین دعوت به عمل آورد که جنگ را پایان داده و به مذاکره بپردازند. ما پذیرفتیم ولی ایرانیان رد کردند.******* مسئولیت ادامه جنگ و ویرانیهایی که در تمام طول مدت گذشته و از زمان صدور اولین قطعنامه شورای امنیت تا به امروز صورت گرفته است با ما نیست، طرف دیگر مسئول آن میباشد.» معاون نخستوزیر و وزیر امور خارجه عراق درباره میانجیگری الجزایر در پایان دادن به جنگ گفت: «ما از سال ۱۹۸۱ با میانجیگری الجزایر موافق بودهایم. من به عنوان فرستاده پرزیدنت صدام حسین جهت حضرت شاذلی بن جدید به الجزایر آمدم و رسماً به ایشان اعلام نمودم که عراق با میانجیگری الجزایر موافقت دارد.» وی اشاره کرد: «ولی مقامات الجزایر بهتر میدانند که چه کسی روی موافق به میانجیگری آنها نشان نداده است.» طارق عزیز سپس در مورد موافقتنامه ۱۹۷۵ الجزایر گفت: «عراق با یک معاهده صلح و حسن همجواری بر مبنای اصول حقوق بینالمللی موافق است که در آن به عدم دخالت هر طرف در امور داخلی طرف دیگر تأکید شده باشد. در مورد قرارداد سال ۱۹۷۵ باید گفت که این ایرانیان هستند که قرارداد مزبور را چه در عمل و چه در گفته نقض کرده بودند ما هم در ۱۷ سپتامبر ۱۹۸۰ رسماً الغای آن را اعلام داشتیم.» وی در مورد اوضاع داخلی عراق پس از شش سال جنگ، ضمن این ادعا که با وجود جنگ روند عمران و آبادی و پیشرفت در عراق متوقف نشده است گفت: «کسی که این روزها از عراق دیدن میکند و با عراق سالهای دهه ۱۹۷۰ آشنایی دارد میبیند که این کشور علیرغم شش سال و نیم جنگ پیشرفت کرده است.» وزیر امور خارجه عراق در مورد موضع کشورش در قبال مصوبه اخیر اوپک در خصوص سهمیه تولید اعضا با اعلام اینکه خواستار سهمیهای هستیم که با موقعیت ما به عنوان یک کشور تولیدکننده نفت مطابقت داشته باشد تصریح کرد: «سهمیه درنظر گرفته شده برای عراق در اوضاع و احوالی تعیین شد که عراق به علت جنگ قادر به صادرکردن نفت خود نبوده. تمامی راهها برای صدور نفت به روی عراق بسته شده بود. راههای جنوب به علت جنگ بسته شده بود. سوریه نیز لولههای نفتی را که از خاک آن کشور عبور میکرد مسدود کرده بود. تنها راهی که در برابر ما باقی مانده بود ترکیه بود که در سال ۱۹۸۲ ظرفیت ۶۰۰ هزار بشکه در روز را داشت. سهمیهای که برای عراق در نظر گرفته شده با توجه به این واقعیتها بود.»

گزارش - 12

12. دو روز پس از سخنان رئیس جمهور عراق در رد تلویحی میانجیگری سودان در جنگ ایران و عراق، نخستوزیر سودان اعلام کرد: «فعالیتهای کشورش دررابطهبا خاتمهدادن به جنگ عراق و ایران درهرحال ادامه پیدا خواهد کرد.» به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی به نقل از رادیو دبی صادقالمهدی در مصاحبه با هفتهنامه مصری المصور که فردا منتشر میشود ضمن اظهار امیدواری برای خاتمه جنگ تأکید کرد: «سودان تلاش میکند تا روابط حسنه خود را با بغداد و تهران حفظ کند.» به گزارش رادیو کویت به نقل از خبرگزاری عمان، هفتهنامه مصری یادشده همچنین اظهارات سلطان قابوس پادشاه عمان را منتشر کرد که در گفتوگو با این هفتهنامه ضمن تأکید بر جستوجوی راهحلی عادلانه به عنوان تنها راه خاتمه جنگ ایران و عراق خاطرنشان ساخته است: «ادامه این جنگ نشانه این است که تلاشهایی که برای پایاندادن به این جنگ به عمل آورده است دربرگیرنده راهحلهای کامل برای دو طرف جهت انجام مذاکرات میان آنان نبوده است.» وی همچنین گفت: «کشورهای بزرگ هنوز از توانایی خود برای پایاندادن به جنگ عراق و ایران استفاده نکردهاند.» در این میان، به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی از کویت وزیر امور خارجه تونس در گفتوگو با روزنامه کویتی الانباء که امروز منتشر شد ضمن اعلام حمایت کشورش از عراق در جنگ با ایران گفت: «پشتیبانی تونس از عراق به این جهت صورت میگیرد که عراق یک کشور عربی است.» هادی المبروک سپس گفت: «ما از موضع ایران که خواهان ادامه جنگ و دخالت در امور داخلی عراق و مطرحکردن شرط تغییر نظام حاکم در این کشور بهعنوان راهحل پایان جنگ است، اظهار تأسف میکنیم.» همچنین به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، رادیو صوتالجماهیر گزارش داد: وزیر امور خارجه اسپانیا امروز در دیدار با سفرای کشورهای عربی ضمن بحث و گفتوگو در مورد روابط اسپانیا با اعراب و موضع این کشور در قبال مسائل منطقه عربی بهویژه جنگ ایران و عراق تأکید کرد کشورش تفاوت میان موضع عراق و موضع ایران را مورد توجه قرار میدهد. به گفته این رادیو وزیر امور خارجه اسپانیا «نسبت به موضع مثبت عراق در قبال مساعی به کار گرفته شده برای متوقف ساختن جنگ و حل اختلاف میان دو کشور از راههای صلحآمیز ابراز رضایت نمود.»

گزارش - 13

13. امروز در حالی که یک روزنامه چاپ کویت از تصمیم لیبی به تغییر موضع در قبال جنگ ایران و عراق خبر داد، مرد شماره ۲ لیبی در دیدار با قائممقام وزارت امور خارجه ایران اطمینان داد کشورش تا سقوط صدام در کنار ایران خواهد بود. به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی از کویت روزنامه الوطن در شماره امروز خود نوشت: «لیبی بهطور جدی تصمیم دارد در موضع خود در قبال جنگ ایران و عراق تجدیدنظر کند.» این روزنامه اضافه کرد: «منابع لیبیایی به اطلاع برخی از شخصیتهایی که اخیراً از لیبی دیدن کردهاند رساندند که موضع جدید لیبی درپی فاششدن مسئله معاملات تسلیحاتی میان ایران و امریکا اتخاذ شده است.» الوطن به نقل از منابعی که آنها را آگاه و موثق خواند نوشت: «بهزودی تماسهایی در سطح بالا میان مقامات لیبی و عراق بهمنظور ایجاد زمینههای مشترک میان دو کشور بهدنبال تغییر موضع اخیر لیبی برقرار خواهد شد.» در همین حال به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی از دمشق سرهنگ جلود مرد شماره ۲ لیبی در دیدار با علیمحمد بشارتی قائممقام وزارت امور خارجه ایران که در خصوص درگیری اردوگاهها در لبنان و مسائل منطقه با وی ملاقات و گفتوگو میکرد ضمن اعلام اینکه موضع ما نسبت به کشور شما اصولی و عمیق و ریشهای است و ما از ابتدا در کنار انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی بوده و خواهیم بود گفت: «در مورد جنگ هم اعتقاد داریم که جنگ را صدام آغاز کرده است تا نیروهای شما را در دفاع از آرمان فلسطین نابود کند. به همین دلیل با همه امکانات خود تا سقوط صدام در کنار شما خواهیم بود و معتقدیم که باید به هر شکل ممکن در سقوط صدام تسریع شود.»

گزارش - 14

14. معاون نخستوزیر رومانی از آمادگی این کشور برای خرید سالانه ۳ میلیون تن نفت از ایران خبر داد. به گزارش روزنامه اطلاعات به نقل از خبرگزاری جمهوری اسلامی دومیترو انکوتا معاون نخستوزیر رومانی که همراه هیئتی از دیشب به تهران سفر کرده است، امروز در دیدار با حمید میرزاده معاون اجرایی نخستوزیر جمهوری اسلامی ایران ضمن مذاکره و تأکید در مورد همکاریهای دو کشور در زمینههای مختلف اقتصادی، سیاسی و فرهنگی و چگونگی گسترش و تعمیق آن اعلام کرد: «کشور رومانی آماده است سالانه تا سه میلیون تن نفت از ایران خریداری کرده و در ازای آن کالاهای مورد نیاز به ایران صادر کند.» وی همچنین خواستار اجرای مفاد پروتکل ۱۹۸۶ همکاریهای اقتصادی بین دو کشور شد. میرزاده در این دیدار با اشاره به سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در اولویت دادن به روابط با کشورهای ضدامپریالیستی خاطرنشان کرد: «لازم است سطح روابط دو کشور با تقویت مناسبات اقتصادی، تجاری و همکاریهای علمی و فنی گسترش یابد.» معاون نخستوزیر رومانی همچنین پیش از این با مسعود روغنی زنجانی وزیر برنامه و بودجه دیدار و مذاکره کرد. روغنی زنجانی در این دیدار با اشاره به امضای پروتکل اقتصادی بین جمهوری اسلامی ایران و رومانی در سال گذشته که در آن حجم مبادلاتی بالغ بر ۵/۱ میلیارد دلار پیشبینی شده بود گفت: «متأسفانه به دلیل اشکالاتی که در زمینه قیمت نفت و صدور کالای غیرنفتی پیش آمد حجم مبادلات پیشبینی شده در پروتکل مذکور میسر نشده است.» وی با اشاره به سیاست توسعه مناسبات با کشورهای اسلامی، جهان سوم، در حال توسعه و کشورهای ضدامپریالیست گفت: «بر اساس همین سیاست روابط ایران و رومانی توسعه یافت و در حالی که حجم مبادلات دو کشور در سال اول انقلاب تنها ۱۵۰ میلیون دلار بود در سالهای بعد از یک میلیارد دلار نیز تجاوز کرد.» وزیر برنامه و بودجه همچنین گفت: «از دوستانمان توقع داریم که شرایط نوین اقتصادی کشور ما را درک کنند» و تذکر داد که «جمهوری اسلامی ایران توسعه صادرات غیرنفتی را در صدر برنامههای خود قرار داده است.» معاون نخستوزیر رومانی نیز ضمن ابراز علاقه کشورش به توسعه روابط فیمابین و اجرای پروتکل قبلی گفت: «دو کشور میتوانند همکاریهای پرثمری در برنامههای تعیین شده از جمله ماشینسازی، نیرو و امور تجاری داشته باشند.»

گزارش - 15

15. رادیو امریکا در بخش گزارش منطقهای امروز گزارشی از تاکتیکها و سلاحهای جنگی ایران و عراق به نقل از کارشناسان جنگی پخش کرد. رادیوی مذکور در مقدمه این گزارش توضیح داد: «در پی جنگ و زدوخوردهای اخیر ایران و عراق بر سر چهار جزیره کوچک، روزنامهنگارانی که از جبهه جنگ بازدید کردند و کارشناسانی که جنگ ایران و عراق را سالهاست زیر نظر دارند بار دیگر به بررسی وضع نظامی جنگ پرداختند.» رادیو امریکا سپس با اشاره به اینکه کارشناسان، اظهارنظرهای دو طرف جنگ در مورد پیروزیهای نظامی خود را خارج از قاعده تلقی میکنند گفت: «کارشناسان هرگونه ارزیابی دقیق و قاطع اوضاع را کاری چندان عاقلانه نمیدانند، چون گذشته از صدمات و خساراتی که بهطور عینی بر هدفهای مشخص همانند کشتیهای نفتکش وارد میشود ارزیابیهای قاطع دیگری در جنگ خونین ایران و عراق ممکن نیست چون کمتر کارشناسی میتواند برای انجام چنین امر خطیری به تهران و بغداد راه یابد.» گزارش رادیو امریکا میافزاید: «برای مدتی گروهی معتقد بودند که فروش سری اسلحه امریکایی به ایران ممکن است در تعادل نظامی دو طرف تأثیر داشته باشد، ولی اکنون بسیاری معتقدند که توازن نظامی بین دو طرف در حالت ثبات قبلی است و تغییر قابلملاحظهای پیش نیامده است. قبلاً دو هزار موشک ضدتانکی که به ایران فروخته شد برای مقابله با سههزار تانک عراقی کافی بود، ولی (اکنون) برای برهمزدن کل تعادل ناکافی بهنظر میرسد. در ماه اوت گذشته، توجه کارشناسان نظامی ناگهان معطوف به سوختگیری هواپیماهای جنگی عراق در حین پرواز گردید. عراق در آن ماه توانست در ۹۰۰ کیلومتری جنوب از نزدیکترین پایگاه هوایی خود به پایانه نفتی ایران در جزیره سیری حمله بَرَد. برخی از کارشناسان حرکت عراق را در آن ماه نقطهعطفی در جنگ دو کشور تلقی کردهاند. قابلیت تازه جنگی عراق نهتنها تمام سواحل ایران را آسیبپذیر میساخت بلکه حملات عراق را به قلب هدفهای اقتصادی ایران و بالنتیجه فلجساختن صنعت نفت آن کشور ممکن و میسر میساخت.» به گفته کارشناسان جنگی این گزارش در جنگ ایران و عراق «وقایعی چند و پیوسته به یکدیگر ظاهراً هرچندگاه یکبار تکرار میشود. به عبارت دیگر، چون ایران ازنظر تعداد مردان جنگی بر عراق برتری دارد و عراق از نقطهنظر اسلحه بر ایران تفوق دارد بنابراین بسیاری از نیروهای عراقی ازجمله تانکهای آن کشور آرایش دفاعی دارند. تنها نیروی هوایی عراق است که در برخی از موارد جنبه تعرضی به خود میگیرد. تاکنون هیچگونه گزارشی که حاکیاز استفاده ایران از موشکهای تازه ضدتانک خود داشته باشد نرسیده است و نیروی هوایی ایران نیز از همان آغاز جنگ هیچگونه تأثیر کلی در وضعیت جنگ نداشته است. علاوهبرآن هر سال در فصل معینی در ماه سپتامبر و اکتبر، رادیو ایران بسیج فصلی نیروها را بهعنوان طلیعه واردساختن ضربت نهایی توصیف میکند.» بخش پایانی این گزارش به این ارزیابی اختصاص مییابد که «تاکتیکها و شیوههای ایران بسیار برای آن کشور گران تمام میشود. کارشناسان از نبرد اخیر ایران و عراق بر سر چهار جزیره کوچک شطالعرب بهعنوان شاهد یاد میکنند. در این حمله که کارشناسان آن را از نقطهنظر نظامی شیوهای معیوب تلقی میکنند نیروهای زمینی ایران در معرض حملات و تعرض توپخانه سنگین عراق، خمپاره و بمبارانهای هوایی کشور قرار گرفتهاند و در نتیجه ۶۵ درصد از نیروی خود را از دست دادند. بهنظر برخی از کارشناسان نظامی نیروهای زمینی ایران مرکب از سربازان شجاع و پرجوشوخروش هستند، ولی از تعلیمات کافی نظامی بهرهمند نیستند و در نتیجه در حملات خود علیه توپخانه و خمپاره و مسلسل عراق تلفات سنگینی را متحمل میشوند. کارشناسان انتظار ندارند تاکتیک جنگی ایران بهنحو مشهودی تغییر یابد.»

گزارش - 16

16. مؤسسه بینالمللی مطالعات استراتژیک در ژنو گزارشی تحقیقاتی در زمینه آثار سیاسی و اجتماعی جنگ ایران و عراق منتشر کرد. رادیو بیبیسی امروز خلاصهای از این گزارش را که به گفته این رادیو به استثنای مقدمه آن صرفاً منعکسکننده نظرات دو مؤلف آن است، ارائه داد. به گفته بیبیسی شهرام چوبین و چارلز تریپ دو نویسنده این گزارش در تحلیل جنگ، نخست «معتقدند در ایران هنگامی که جنگ آغاز میشود جمهوری اسلامی از آن استقبال به عمل میآورد چرا که اولین وسیله به آزمایش گذاشتن فداکاری و اعتقاد مردم نسبت به انقلاب و ارزشها و مرام جمهوری اسلامی است.» نویسندگان این گزارش خاطرنشان میسازند: «هیچ جامعهای نمیتواند شش سال جنگ را بدون آنکه تأثیرات عمیقی از آن پذیرفته باشد تحمل کند.» بر این اساس آنها عقیده دارند چون در ایران جنگ و انقلاب در یک ردیف و در ارتباطی مستقیم با یکدیگر ترسیم شده است شکست در جنگ به معنای شکست انقلاب خواهد بود اما «از آنجا که مدت جنگ بسیار طولانی شده این پیروزی باید پیروزی چشمگیری باشد چرا که پس از گذشت سالها جنگ، پیروزی بدون دستاوردهای عمده به منزله عدم موفقیت رژیم در رسیدن به اهدافش خواهد بود.» نویسندگان یادشده سپس در بررسی پیوند جنگ با سیاست در عراق به این موضوع اشاره داشتهاند که جنگ در آغاز خود ادامه گرایشی است در سیاست این کشور برای تضمین فرمانبرداری مردم، به این منظور که ساختار قدرت را چنان تقویت کند که قابلیت تحمل فشارهای قبل از جنگ را داشته باشد. نویسندگان میافزایند: «صدام حسین در طول جنگ به شدت کوشیده است که افسانه سیاسی ضروری بودن شخص خود برای ادامه حکومت عراق را تبلیغ کند و تأکید ایران هم بر اینکه صدام حسین یکی از اهداف اصلی جنگ علیه عراق است، بر تحکیم قدرت فردی او افزوده است.» دو نویسنده گزارش همچنین عقیده دارند در عراق مکانیزمهای اعمال استبداد تحت فشار جنگ توجیهپذیر شده است. آنها مینویسند: «در کشورهایی که نهادهای سیاسی ضعیف و یا کمیاب است و قدرت در دست یک فرد متمرکز شده این جنبه فردی یا شخصی شدن سیاست برای درک نحوه برخورد آن رژیم با جنگ و تأثیرات جنگ بر ساختار قدرت در آن کشور فوقالعاده مهم است.» بیبیسی در پایان خلاصه این گزارش تحقیقاتی نتیجه میگیرد: «آنچه که به نظر نویسندگان روشن است اینکه صدام حسین نخواهد توانست قدرت فعلی خود را به سرمایهای برای آینده تبدیل کند. قبل از جنگ با ایران، عراق درگیر نوعی جنگ داخلی بود و این جنگ داخلی که اکنون هم حرکت نهفتهای دارد، بعد از خاتمه جنگ ایران و عراق یک بار دیگر بروز خواهد کرد و اتحاد ظاهری عراقیها در دفاع از کشور خود و در دفاع از رژیم نباید به این نتیجهگیری بینجامد که این اتحاد، اتحادی دائمی است.»

گزارش - 17

17. نزدیک به بیست هزار تن از اهالی باختران در جستوجوی محلی امن به شهر قم پناه آوردهاند. خبرگزاری جمهوری اسلامی از قم در گزارشی ضمن اعلام این مطلب اشاره کرد روند این مهاجرت از ششم دی ماه سال جاری آغاز شده است. بر پایه این گزارش «این امر در جنبههای اقتصادی به خصوص تهیه مواد غذایی و اسکان آنها از هم اکنون تأثیر خود را بر جای گذاشته است و صفهای خرید نان، کوپن ارزاق عمومی و سایر مواد به خصوص در مراکز حساس شهر به خوبی مشهود است.» این گزارش در عین حال خاطرنشان کرد در اثر اقدامات صورت گرفته برای رفع نیازهای اساسی مهاجرین به طور نسبی در وضع این افراد بهبود حاصل شده است. به گفته معاون سیاسی فرماندار قم «افرادی که وارد قم شدهاند حاضر به عزیمت به شهرهای دیگری که قرار است مهاجرین را در خود جای دهند نیستند و اعزام برخی از خانوادهها به سایر مناطق عملاً موفقیتی را دربر نداشته است زیرا از جهات مختلفی قم از نظر امن بودن و نزدیکیاش با باختران به مراتب بر سایر شهرهای دیگر برتری دارد.» همچنین برخی از مهاجرین باخترانی در مورد دلایل ترک شهر خود به خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی گفتهاند: «پخش جزوههایی از طرف سپاه در قبال دفاع در مقابل بمباران شیمیایی و حملات سنگین هوایی عراق با استفاده بمب خوشهای دو علت اصلی ترک باختران بوده است.»

گزارش - 18

18. چند روز پس از توقف بدون نتیجه گفتوگوهای نمایندگان ایران و امریکا در دیوان داوری لاهه، وزیر خزانهداری امریکا گفت: «اگر تهران میان اموال و داراییهای بلوکهشده خود در ایالات متحده و مسئله گروگانهای امریکایی بازداشتی در لبنان ارتباط قائل نشود شاید دولت امریکا اموال و داراییهای ایران را مسترد دارد.» به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی رادیو مونتکارلو در بخش عربی امروز ضمن اعلام این مطلب اضافه کرد: «این اظهارات جیمس کیکر وزیر خزانهداری امریکا در پی پیشنهاد اخیر هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس شورای (اسلامی) ایران، درمورد دخالت کشور متبوع وی به سود آزادی گروگانهای امریکایی در مقابل آزادسازی اموال بلوکهشده ایران در ایالات متحده ایراد شده است.» این رادیو سپس یادآور شد: اموال و داراییهای مسدود شده ایران عبارتاند از ۵۰۰ میلیون دلار سپردهشده در حساب یکی از بانکهای امریکایی و همچنین مقادیری جنگافزار و تجهیزات نظامی به ارزش ۳۰۰ میلیون دلار که بهای آن در رژیم گذشته پرداخت شده است.

گزارش - 19

19. دو روزنامه پرتیراژ امریکا امروز ضمن بررسی ابعاد و پیامدهای ماجرای معامله تسلیحاتی با ایران، به تحلیل موقعیت سیاسی ایران در غرب آسیا (خاورمیانه) و توانایی جدید آن در تنظیم مناسبات خود با دو ابرقدرت پرداختند. به گزارش رادیو امریکا روزنامه نیویورک تایمز در این زمینه مینویسد: «ایران با خاموشکردن منتقدین معاملات پنهانی اسلحه با ایالات متحده امریکا آغاز به ترسیم تصویر دیگری از امریکا کرده است که شباهت کمتری به شیطان بزرگ دارد و بیشتر به غول سیاسی شکستخوردهای نزدیک است که سرانجام به دوام انقلاب ایران اذعان کرده است.» به نوشته این روزنامه «مقامهای امریکایی و کارشناسان ایرانی بر این باورند که این پدیده که در هفتههای بعد از افشای فروش پنهانی اسلحه امریکایی شکل گرفته آغاز سیاستی نو در قبال واشنگتن است که ایران ضمناً در نظر دارد از آن برای بهدستآوردن قدرت نفوذی دررابطهبا اتحاد شوروی بهره جوید.» نیویورک تایمز در بخش دیگری از این مقاله به نقل از روحالله رمضانی استاد علوم اداری دولت در دانشگاه ویرجینیا و نویسنده کتابی درباره سیاست خارجی ایران میآورد: «ایرانیان ذرهذره درحال ساختن سیاست جدیدی دربرابر ایالات متحده هستند و بهطور مکرر پیام واحدی را تکرار میکنند تا تودهها را برای آن آماده سازند.» روزنامه مذکور سپس اضافه کرد: «پروفسور رمضانی و منابع دیگر تأکید میکنند که این بهمعنای نزدیکترشدن به ایالات متحده نیست، بلکه بهمعنای بهرهجستن از فرصت جهت تقویت سیاست نه شرقی نه غربی ایران است.» همچنین روزنامه واشنگتن تایمز در گزارشی تحلیلی از موقعیت ایران در صحنه سیاسی منطقه غرب آسیا مینویسد: «پس از گذشت یک سال دیگر از تشنج و مناقشه بیپایان خاورمیانه، ایران در عرصه سیاستهای درهموبرهم منطقه به موضعی اساسی دست یافته است.» دلایل این امر از نگاه واشنگتن تایمز شامل «فشار نظامی ایران بر عراق، نقش رو به گسترش آن کشور در لبنان، اثرگذاری در بهبود موقعیت اوپک، بهبود مناسبات با پاریس و مسکو و معامله جنجالبرانگیز اسلحه با ایالات متحده» است. روزنامه مذکور در این زمینه میافزاید: «همه این عوامل در درازمدت به نفع تهران بود. ایران ازطریق اتحاد با سوریه رادیکال و پیوندهای نزدیک با مسلمانان شیعه لبنان جای پای خود را در لبنان محکم کرده و نقش حَکَم را بین گروههای متخاصمی که در نزدیکی مرز اسرائیل مستقرند ایفا میکند. بهرهبرداری استادانه از پیشنهاد پنهانی امریکا که با هدف بهدستآوردن نفوذ در ایران و رهایی گروگانهای امریکایی در لبنان در ازای دریافت اسلحه امریکایی به عمل آمده بود در واشنگتن جنجالی به پا کرد. حال آنکه در تهران مسئله به یک پیروزی سیاسی تعبیر شد. رسوایی فروش اسلحه به ایران، تصویر درهمشکسته ایالات متحده در خاورمیانه را هرچه بیشتر فروپاشید، متحدان عرب امریکا را حیرتزده کرد و تجهیزات بیشتری دراختیار تهران گذاشت.» به نوشته روزنامه واشنگتن تایمز: دیپلماتهای عرب و غربی اقدام ایالات متحده را تلاشی خطا در راه بهدستآوردن مجدد زمینههایی میدانند که پس از سقوط رژیم محمدرضا شاه از دست داد.

گزارش - 20

20. جمهوری اسلامی ایران طرفهای متخاصم در لبنان را مجدداً به آتشبس و اجرای تعهدات خود دعوت کرد. به گزارش روزنامه کیهان در ادامه تلاشهای ایران برای پایان دادن به جنگ اردوگاهها در لبنان امروز از سوی حسین شیخالاسلام معاون سیاسی وزارت امور خارجه بیانیهای منتشر شد. در بخشی از این بیانیه با اشاره به مضامین طرح پیشنهاد شده جمهوری اسلامی ایران، از طرفهای متخاصم خواسته شده «آتشبس را حفظ کرده و تمام فلسطینیان به اردوگاههایشان بازگشته و محاصره اردوگاه رشیدیه به طور کامل شکسته شده و همچنین اجرای موافقتنامههای منعقده با اِشراف سوریه درباره اردوگاههای بیروت آغاز گردد.» در این بیانیه همچنین از طرفهای درگیر دعوت شده تا نمایندگانی را در بالاترین سطح و با اختیارات کامل به محل سفارت جمهوری اسلامی ایران در بیروت در روز یکشنبه آتی گسیل داشته تا روش سازمان دادن روابط بین فلسطینیان و لبنانیان را به بحث گذارند. نشریه گزارش مستقیم وزارت امور خارجه در گزارشی بیانیه معاون سیاسی وزارت امور خارجه را تهدیدی ضمنی مبنی بر قطع میانجیگری ایران در صورت عدم توافق میان گروههای درگیر در لبنان دانست و در اشاره به بخشی از مفاد این بیانیه در مورد روابط نیروهای لبنانی و فلسطینی که اساس منازعه فعلی در لبنان است نوشت: «فلسطینیان میهمان مسلمانان لبنانی هستند و سلاح آنها برای مبارزه با اسرائیل باید در دست آنان بماند و نباید هرگز در امور داخلی لبنان به کار گرفته شود و لذا سلاح در داخل اردوگاهها مانده و هیچ حضور مسلحانه فلسطینی در خارج از اردوگاهها وجود نداشته باشد.» ضمیمه گزارش۲۴۱: توضیحات نشریه وزارت امور خارجه درمورد بیانیه شوروی نشریه گزارش مستقیم پس از درج بیانیه شوروی در مورد جنگ ایران و عراق و مصاحبه مطبوعاتی سفیر این کشور در سازمان ملل، نکاتی را به عنوان توضیح به انتهای گزارش اضافه میکند: «- با توجه به عنوان بیانیه که مربوط به دولت شوروی است میبایست این مطلب به تصویب رهبری و دفتر سیاسی این کشور رسیده باشد. - دولت شوروی صریحاً با شدت تمام به سیاستهای دسیسهآمیز و اهداف استعماری امریکا در جنگ تاخته است و این نحوه برخورد آنها در یک بیانیه رسمی دولتی تازگی دارد. - جمله به رسمیت شناختن سرحدات و خطوط مرزی که قبل از آغاز جنگ ایران و عراق موجود بودهاند در واقع در برابر نظریه بازگشت به مرزهای تعیینشده [در] قرارداد 1975 [الجزایر] در یک مرحله، نزدیک به نظرات طرف ایرانی است. - بیانیه دولت شوروی بعد از تمامی مطالب، تلاشهای سازمان ملل جهت پایان دادن به جنگ را توصیه میکند یعنی توصیهای که بیشتر جنبه تبلیغاتی دارد تا جنبه جدی و عملی.»

________________________________________

• حاضران در این جلسه عبارت بودند از: هاشمی رفسنجانی و محسن رضایی، علی شمخانی و رحیم صفوی (فرمانده و جانشین نیروی زمینی سپاه)، احمد غلامپور و محمدعلی جعفری و مصطفی ایزدی (فرماندهان قرارگاههای عملیاتی کربلا، قدس و نجف سپاه)، حسن روحانی (رئیس ستاد قرارگاه خاتمالانبیاء و ستاد کل پدافند کشور)، غلامعلی رشید (معاون عملیاتی فرمانده سپاه)، سرهنگ حسین حسنیسعدی (فرمانده نیروی زمینی ارتش)، سرهنگ ترابی (مشاور نظامی فرمانده عالی جنگ)، سرهنگ سیروس لطفی (مشاور نظامی فرمانده سپاه)، سرهنگ عباس بابایی (معاون عملیات نیروی هوایی ارتش) حجتالاسلام محمود محمدیعراقی (قائم مقام نماینده امام خمینی در سپاه)، علیرضا افشار (قائم مقام فرمانده کل سپاه در سپاه کشوری و فرمانده قرارگاه پشتیبانی عاشورای۱)، عباس محتاج (رئیس ستاد مرکزی سپاه کشوری و فرمانده قرارگاه پشتیبانی عاشورای۲) و جمعی از معاونان فرمانده کل، نیروی زمینی و قرارگاههای عملیاتی سپاه.
  • در خاطرات آقای هاشمی رفسنجانی درباره این نشست آمده است: «... قرار شد من و آقای رضایی تصمیم بگیریم. ما دو نفر به اضافه آقای دکتر [حسن] روحانی [رئیس ستاد فرماندهی قرارگاه خاتمالانبیا] با توجه به اظهارات [مطرح شده در جلسه قبل]، به مشورت پرداختیم و عمل کردن در وقت مقرر را ترجیح دادیم.» آقای هاشمی رفسنجانی درباره جلسه قبل نیز نوشته است: «تردیدها بسیار رنج دهنده است. برای اولین بار در تاریخ جنگ، قبل از عملیات دچار چنین حالی شدهام. شاید به خاطر وضعی که در عملیات کربلای۴ پیش آمد و چشممان ترسید و به خاطر مسئولیت مستقیمی که دارم و همین وضع درباره فرماندهان دیگر هم صادق است.» (اکبر هاشمی رفسنجانی، اوج دفاع (کارنامه و خاطرات سال ۱۳۶۵)، تهران: دفتر نشر معارف انقلاب، صص ۴۱۳ و ۴۱۴.)
    • مطابق طرح، پس از اینکه قرارگاه کربلا جناح راست منطقه عملیاتی (پنج ضلعی تا خط پاسگاه بوبیان) را تصرف میکرد، دو قرارگاه قدس و نجف مأموریت داشتند از منطقه پنج ضلعی عبور کرده و منطقه تصرف شده را تا شطالعرب صغیر و کانال زوجی گسترش دهند.
      • ر. ک به: روزشمار ۱۵/۱۰/۱۳۶۵.
        • شهر هراره پایتخت زیمبابوه محل برگزاری هشتمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد از دهم تا پانزدهم شهریور ماه ۱۳۶۵ بود. آیتالله خامنهای رئیس جمهور وقت نیز در رأس هیئتی در این اجلاس حضور یافت و سخنان مهمی ایراد کرد.
          • توضیحات نشریه گزارش مستقیم درباره بیانیه شوروی در ضمیمه درج شده است.
            • اشاره وزیر امور خارجه عراق به قطعنامه ۴۷۹ شورای امنیت سازمان ملل است که تنها خواستار آتشبس و حل مناقشه از راههای مسالمتآمیز بدون اشاره به عقبنشینی نیروها شده بود.

سرهنگ خلبان عباس بابایی

سرهنگ جلود مرد شماره ۲ لیبی

منابع و مآخذ روزشمار 1365/10/18