1362.08.21
| روزشمار جنگ سال 1362 1362.08.21 | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | بیست و یک آبان |
| تاریخ شمسی | 1362.08.21 |
| تاریخ میلادی | 12 نوامبر 1983 |
| تاریخ قمری | 6 صفر 1404 |
گزارش- 475
هم‌زمان با تداوم گفت‌وگوها در قرارگاه‌های خاتم و مقدم حمزه برای تکمیل و ترمیم خط پدافندی و ادامه عملیات والفجر٤ در منطقه عملیاتی، مباحثی نیز دراین‌باره بین سرهنگ صیاد شیرازی، سرهنگ جمالی، محسن رضایی و رحیم صفوی در تهران مطرح گردید. نظر سپاه تکمیل خطوط فعلی و ادامه عملیات برای تصرف نالپاریز ازطریق پیشروی در ارتفاعات کانی‌مانگا بود. ارتش نیز بر تصرف ارتفاعات سورن تأکید داشت. ازآنجاکه دراین‌زمینه توافقی میان فرماندهان سپاه و ارتش حاصل نشد، به ناچار تصمیم‌گیری دراین‌باره به شورای‌عالی دفاع محول گردید. براین‌اساس، در جلسه امروز شورای‌عالی دفاع، دو طرح یادشده مورد بحث قرار گرفت و حاضران به تلفیقی از طرح‌های ارائه‌شده با تقدم در اجرای عملیات پیشنهادی سپاه رأی دادند. بدین‌ترتیب قرار شد در گام نخست با هدف تکمیل خطوط پدافندی فعلی، عملیاتی با طرح‌ریزی و فرماندهی سپاه و شرکت یگان‌های ارتش در منطقه کانی‌مانگا و پنجوین به اجرا درآید و پس از آن، عملیات دیگری در منطقه سورن با طرح‌ریزی و فرماندهی ارتش و با شرکت لشکر30 گرگان از ارتش و تیپ٣٣ المهدی(عج) انجام شود. در این جلسه همچنین مقرر گردید سپاه برای افزایش نیروهای موجود خود در منطقه تلاش کند.*[۱] درپی این تصمیم غلامعلی رشید فرماندهان قرارگاه مقدم حمزه سپاه و فرماندهان یگان‌های عملیاتی را برای ابلاغ شفاهی تصمیم شورای‌عالی دفاع و همچنین یادآوری چند نکته به قرارگاه فرماندهی خاتم واقع در دره تفی فراخواند.* در ابتدای جلسه غلامعلی رشید با بیان اینکه «ازطرف برادر محسن [فرمانده کل سپاه پاسداران] مأمور هستم که درباره حفظ وحدت با برادران ارتش تذکراتی بدهم»، به منافع همبستگی با نیروهای ارتش و تاریخچه عملیات مشترک سپاه و ارتش از زمان روی‌کارآمدن سرهنگ علی صیاد شیرازی و ایجاد فضای تفاهم بین این دو نیرو اشاره کرد. وی سپس به بروز اختلافات بین ارتش و سپاه در زمان اجرای عملیات والفجر1 و بازتاب اجتماعی منفی آن پرداخت و با یادآوری حساسیت امام خمینی دراین‌باره که ایجاد تفرقه بین سپاه و ارتش را گناه نابخشودنی خوانده بودند، گفت: ما درهرصورت باید با برادران ارتش همکاری کنیم. با آنها گرم‌تر باشیم، صبر و تحمل کنیم و حتی‌المقدور آنها را با خودمان همراه کنیم. پس از آن غلامعلی رشید در توضیح وضعیت کلی عملیات و تصمیمات شورای‌عالی دفاع برای ادامه آن اظهار کرد: باتوجه‌به نحوه استقرار نیروها در اطراف خط پدافندی موجود نمی‌توانیم خط پدافندی جنوب قزلجه را تثبیت کنیم و باید با نیروهایی که در دست داریم، خطرهای موجود را رفع و خطوط فعلی را ترمیم و ترسیم کنیم. وی در ادامه افزود: مسئولان ارتش اعتقاد دارند که باید روی سورن عملیات کرد، ولو پیروزی١؛** شورای‌عالی دفاع هم تصویب کرده است که بر روی پیروزی١ عملیات اجرا شود و لشکر30 گرگان و ٢ تیپ از لشکر٢٨ کردستان (از ارتش) و تیپ٣٣ المهدی(عج) (از سپاه) نیز برای عملیات در آن منطقه در نظر گرفته شده‌اند. در محور کانی‌مانگا و پنجوین نیز قرار است ما با یگان ١٧ علی‌بن‌ابی‌طالب(ع)، لشکر٢٧ حضرت رسول(ص) و لشکر٥ نصر وارد عمل شده و خط کانی‌مانگا - پنجوین را تأمین کنیم. در ادامه جلسه، محمد باقری مسئول اطلاعات قرارگاه خاتم، درباره نیروهای موجود دشمن در منطقه و سازماندهی منطقه‌ای عراق توضیحاتی داد. وی گفت: دشمن الآن ١٦ تیپ در خط و ٧ تیپ در احتیاط دارد و چند روزی است ٢ تیپ را نیز که در محور چوارتا (غرب منطقه عملیاتی در محور بانه) مستقر بودند، حدود ٢ کیلومتر به‌سمت نیروهای خودی نزدیک کرده است. محمد باقری اضافه کرد: دشمن این منطقه را به‌علت حساسیتی که دارد بین ٣ لشکر تقسیم کرده است؛ محور چوارتا را به لشکر٣٢ واگذار کرده و حفاظت از شهر سلیمانیه به‌عهده این لشکر است، پدافند از منطقه کانی‌مانگا و غرب آن تا نالپاریز را نیز برعهده لشکر٧ قرار داده و لشکر٤ را هم مأمور پدافند از جنوب نالپاریز تا سورن و بانی‌بنوک کرده است. پس از اتمام توضیحات باقری، محمدابراهیم همت فرمانده لشکر27 حضرت رسول(ص) درباره مانور این یگان برای تصرف ارتفاعات 1904 و 1900 مطالبی بیان کرد، اما درباره چینش گردان‌ها و جهت اجرای مانور آنها توافقی به دست نیامد. راوی مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ در قرارگاه خاتم در پایان یادداشت‌هایش درباره این جلسه، توضیح داده است که بارش باران که از ساعت‌ها پیش شروع شده بود از ساعت ٢٢ تبدیل به بارش تگرگ‌های درشت شد.[۲]
گزارش- 476
نیروهای لشکر14 امام حسین(ع) نیمه‌شب، ضدحمله ارتش عراق را در محور چوارتا سرکوب کردند. یک گردان از افراد دشمن در محور چوارتا به نیروهای لشکر14 امام حسین(ع) که جاده و ارتفاعات مسلط به این محور را در 4 کیلومتری آنجا دراختیار داشتند، حمله کردند. با ابتکارعمل نیروهای مستقر در این محور که از آمادگی مناسبی برخوردار بودند، 30 تن از نیروهای دشمن کشته و 15 تن اسیر شدند. حسین خرازی فرمانده لشکر14 امام حسین(ع)، در تشریح حمله گردان مزبور به نقل از یکی از اسرای عراقی گفت: اسیر می‌گفت ما موقعیت ایرانی‌ها را نمی‌دانستیم. وقتی پیشروی کردیم ناگهان ازسوی ایرانی‌ها تیراندازی شد. ما به فرماندهان بالاتر گزارش دادیم، ولی آنها گفتند که شما باید پیشروی کنید، اما در همان لحظات اول فرمانده گردان ما که قصد فرار داشت کشته شد و سازمان ما از هم پاشید. دراین‌باره محمد باقری مسئول اطلاعات قرارگاه خاتم نیز با استناد به مکالمات بی‌سیم نیروهای عراقی اعلام کرد: دشمن به لشکر٢٢ خود دستور داده است که از محور چوارتا حمله کرده و شیخ لطیف و شیخ‌المارین را تصرف کند.[۳]
گزارش- 477
درگیری بین نیروهای خودی با عناصر گروه‌های مسلح غیرقانونی در محور سنندج - مریوان و منطقه عمومی مهاباد، حمله ناموفق افراد حزب دمکرات و سازمان کومه‌له به منزل امام‌جمعه پیرانشهر و محل استقرار گروه ضربت سقز، درگیری داخلی افراد حزب دمکرات در جنوب سلماس، دستگیری 25 تن از اعضای تشکیلات شهری حزب دمکرات و یک تن از سازمان کومه‌له، تسلیم‌شدن ٨ تن در مناطق مختلف کردنشین و اقدام حزب دمکرات در ربودن ٢ تن از تسلیم‌شدگان ازجمله رخدادهای امروز در مناطق کردنشین شمال‌غرب کشور بود. در عملیات پاک‌سازی ارتفاعات اطراف روستای بیدره در شمال محور سنندج - مریوان در منطقه سروآباد، که محل استقرار افراد سازمان کومه‌له بود، ٣ تن از نیروهای سپاه به شهادت رسیدند. به گزارش لشکر٢٨ کردستان، فرمانده افراد ضدانقلاب در این عملیات یکی از کسانی بود که چند ماه پیش با روی‌گردانی از همکاری با سازمان کومه‌له و مراجعه به نیروهای خودی امان‌نامه دریافت کرده بود.[۴] در درگیری نیروهای خودی با عناصر شورشی در کشک‌دره مهاباد نیز یکی از سربازان ژاندارمری زخمی شد.[۵] در پیرانشهر هم تعدادی از افراد حزب دمکرات به‌سمت منزل امام‌جمعه این شهر تیراندازی کردند که تلفات و خساراتی درپی نداشت. به‌دنبال این اقدام، افراد یکی از پایگاه‌های شهر به مقابله برخاستند و مهاجمان مجبور به فرار شدند. در این درگیری یکی از افراد خودی زخمی شد.[۶] در حادثه دیگری در سقز، افراد کومه‌له ساختمان گروه ضربت را با آر.پی.جی. هدف قرار دادند. این اقدام تلفات و خساراتی به بار نیاورد.[۷] در همین حال در منطقه عمومی جنوب سلماس نیز افراد هیز حاتم حزب دمکرات با یکدیگر درگیر شدند. در این درگیری ٢ تن از افراد این هیز کشته شدند. به گزارش سپاه سلماس، یکی از افراد کشته‌شده از افراد فعال و سرپل (فرمانده گروهان) این هیز بود.[۸] از سوی دیگر، امروز در نقده 25 تن از افراد تشکیلات شهری حزب دمکرات و در قروه نیز مسئول تشکیلات سازمان کومه‌له در باختران، دستگیر شدند.[۹] در ادامه روی‌گردانی افراد وابسته به گروه‌های مسلح غیرقانونی از همکاری با این گروه‌ها، امروز نیز ٨ تن از افراد حزب دمکرات در دیواندره، شمال‌غربی ارومیه، کامیاران، بوکان و سقز خود را به سپاه و ژاندارمری معرفی و درخواست امان‌نامه کردند. این افراد ٢ قبضه سلاح و ٢١٠ تیر فشنگ را نیز تحویل دادند.[۱۰] دراین‌حال، عوامل حزب دمکرات به‌منظور ایجاد رعب و وحشت برای جلوگیری از افزایش میزان تسلیم‌شدن اعضای این حزب، امروز ٢ تن از این افراد را در شهر مهاباد ربوده و با خود بردند. سپاه مهاباد با اعلام این خبر اضافه کرده است که در ١٥ روز گذشته افراد حزب دمکرات ٤ تن از نادمین را ربوده‌اند.[۱۱]
گزارش- 478
سخنگوی شورای‌عالی دفاع در مصاحبه‌ای به توضیح نتایج عملیات والفجر4، موضع ایران در قبال تهدید تازه عراق علیه تأسیسات نفتی ایران، قطعنامه اخیر شورای امنیت و مسائل لبنان پرداخت. حجت‌الاسلام هاشمی رفسنجانی نماینده امام در شورای‌عالی دفاع، در پایان جلسه امشب این شورا که به ریاست آیت‌الله خامنه‌ای و با حضور میرحسین موسوی نخست‌وزیر، علی‌اکبر ولایتی وزیر امور خارجه، سرتیپ ظهیرنژاد رئیس ستاد مشترک ارتش، سرهنگ سلیمی وزیر دفاع، سرهنگ صیاد شیرازی فرمانده نیروی زمینی ارتش، کمال خرازی مسئول ستاد تبلیغات جنگ، محسن رفیق‌دوست وزیر سپاه، محسن رضایی فرمانده کل سپاه، حسن روحانی رئیس کمیسیون دفاع مجلس و نظران دبیر شورای‌عالی دفاع تشکیل شد، درخصوص موضوعات مطرح‌شده در جلسه شورا اظهار کرد: «قسمت عمده وقت جلسه‌مان صرف بررسی نتایج عملیات والفجر4 و خبرهایی که در آینده باید در جبهه‌ها داشته باشیم، شد و دیگر اینکه [صحبت‌هایی درباره] خریدها و نیازهای جبهه‌ها و کوشش‌هایی که در پشت جبهه باید بشود [و] مسائلی ازاین‌قبیل داشتیم.» وی سپس گفت: «درمورد عملیات والفجر4 گزارشی ارائه شد که غیر از سرزمین‌های خودمان بیش از 700 کیلومتر آزاد شده است. در این عملیات نیروهای عراقی ضربه کاری خوردند. گزارش‌های موثق می‌گوید که عراقی‌ها درحدود 18 هزار نفر از نیروهای خود را به‌طور مجروح و یا کشته از دست داده است. در عملیات والفجر4 منطقه‌ای که به دست رزمندگان ما افتاده است ازلحاظ اقتصادی منطقه مهمی است. منابع معدنی قابل‌توجهی دارد. شهرها، شهرک‌ها و روستاهایی در آن منطقه است که آسیب‌پذیر شده و طبعاً رژیم عراق نمی‌تواند وضع عادی داشته باشد.» نماینده امام در شورای‌عالی دفاع درمورد تأثیر عملیات اخیر بر امنیت کردستان گفت: «مهم‌ترین نتیجه‌ای که این عملیات برای ما داشته است تأمین کردستان است. ما همیشه نگران مسئله کردستان بودیم. در این سه سال جنگ، غرب کردستان تأمین درستی نداشت که الآن آتش دشمن را بر آن شهرها و روستاها دور کرده‌ایم و راه‌های ضدانقلاب را مسدود کرده‌ایم. ما فکر می‌کنیم که این قطع شرارت یکی از وظایف ما بود که با عملیات [های] والفجر 2 و 4 به وقوع پیوست و این عملیات برای آینده هم راهگشاست.» وی تأکید کرد: «درمجموع شمال عراق که تنها منبع تأمین ذخایر ارزی برای عراق به شمار می‌رود، بیش از هر وقت دیگری آسیب‌پذیرتر است.» حجت‌الاسلام هاشمی رفسنجانی با اشاره به اقدام عراق در فراخواندن مردان 35 ساله برای حضور در جبهه‌ها، افزود: «می‌دانید که عراق یک‌سوم ما جمعیت دارد و جمعیتش هم به انسجام مردم ما نیست. کردهای عراق خیلی در خدمت رژیم عراق نیست و مسلمان‌های جدی عراق هم در خدمت آن رژیم نیستند. کلاً سربازگیری عراق با آن جمعیت کمش، باتوجه‌به طول جبهه که از حاج عمران تا فاو گسترده شده است و باید همه‌جا در مقابل ما نیروهای عظیمی داشته باشد، این مسئله برایش مسئله عظیمی شده است. مثلاً در این عملیات حدود 18 هزار نفر از رده ارتش عراق خارج شده‌اند که تقریباً دو لشکر کامل است که درحدود ده، پانزده تیپ آنها به‌شدت آسیب دیده که آنها نیاز دارند که جایگزین کنند که جایگزین هم با نیروهای معمولی نمی‌شود و باید سنین سربازها را بالا ببرند تا 35 سال و اگر ما همین‌طور به عراق فشار بیاوریم باز مجبور است سنین سربازها را بالاتر ببرند.» وی تأکید کرد: «یکی از مشکلات رژیم عراق الآن تأمین نیرو است که بتواند نیروهای در جبهه‌اش را با بخشی از ظرفیتی که برای ارتش در نظر گرفته‌اند، تأمین کنند.» سخنگوی شورای‌عالی دفاع در پاسخ به سؤالی درمورد تهدید تازه عراق به حمله علیه بندر امام خمینی و جزیره خارک گفت: «آنها از قدیم هم حمله می‌کردند و این مراکز بی‌حمله نبوده و بارها به خارک و بندر امام و کشتی‌های ما در آن مسیر حمله کرده‌اند. به سکوهای نفتی حمله می‌کردند. منتها حمله مؤثری نبوده است. به‌هرحال او حمله می‌کند و ما هم دفاع می‌کنیم. ما معتقدیم که در خلیج‌فارس ماجراجویی نشود. چون آنجا محیط زیست مطرح است و همسایه‌های ما ضرر می‌بینند و ما جنگ را حتی‌الامکان به خلیج‌فارس نمی‌کشانیم و ما در آنجا مدافع هستیم. البته با ابزاری که اخیراً رژیم عراق مدعی است که گرفته است اگر درست باشد و بتواند کاری انجام بدهد و طوری باشد که ما را از نفتمان محروم کند ما تنگه هرمز را می‌بندیم.» وی درمورد امنیت خلیج‌فارس خاطرنشان کرد: «ما حرف زیادی نداریم حرف ما دو کلمه است: تا خلیج‌فارس برای ما قابل‌استفاده باشد ما حامی امنیت خلیج‌فارس هستیم. هروقت این خلیج برای ما قابل‌استفاده نباشد برای دیگران هم قابل‌استفاده نخواهد بود.» رئیس مجلس شورای اسلامی درخصوص قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل نیز گفت: «ما به‌طور رسمی قطعنامه شورای امنیت را رد کرده‌ایم و ما عملاً به بخش عمده این قطعنامه ملتزم هستیم؛ یعنی ما در خلیج‌فارس - که نقطه عمده این قطعنامه بود - عملیات نداریم. به کشتی‌ها و چاه‌های نفت حمله نمی‌کنیم. به منابع دریا حمله نمی‌کنیم. در قسمت دیگر قطعنامه این بود که به مناطق غیرنظامی حمله نشود که ما از اول تابه‌حال به این معتقدیم و حتی اگر سازمان ملل هم بگوید این کار را بکنید، ما نمی‌کنیم. قسمت عمده شهرها و مردم عراق در تیررس توپ‌های ما هستند. بصره بیش از یک میلیون نفری را، آدم با ده قبضه توپ می‌تواند تمام بکند. بالاتر از بصره، فاو، العماره، مندلی، خانقین، سیدصادق، سلیمانیه همه زیر توپ ماست. ما شهرهای عراق را نمی‌زنیم. بنابراین نظر شورای امنیت ازطرف ما تأمین است. منتها آنها می‌خواهند ما تسلیم یک شانتاژ بشویم و طوری عمل کنیم که با توطئه‌های بین‌المللی درگیر شویم و ما این کار را نمی‌کنیم.» وی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به مسائل لبنان یادآور شد: «لبنان یکی از مراکز مهم و مورد توجه دنیاست. به‌خاطر مدیترانه، حضور اسرائیل در آن منطقه به‌خاطر کانون فلسطینی‌ها خیلی اهمیت دارد. امریکایی‌ها و دنیای غرب آنجا سرمایه‌گذاری می‌کنند. شوروی هم در آنجا بی‌نظر نیست. ما به‌عنوان یک کشور انقلابی و اسلامی نمی‌توانیم دررابطه‌با مسئله فلسطین و حضور غاصبانه اسرائیل بی‌تفاوت باشیم. من خیال می‌کنم که بر سر لبنان این روزها درگیری شدید می‌شود و مدت‌ها ادامه پیدا می‌کند و حل این مسئله ازطرف امثال امریکایی‌ها غیرممکن است و حل نهایی زمانی خواهد بود که مردم منطقه را راضی کنند.» نماینده امام در شورای‌عالی دفاع درمورد تحرکات شورای همکاری خلیج‌فارس گفت: «ما از همکاری کشورهای اسلامی خلیج‌فارس بدمان نمی‌آید، ولی جهتشان باید اصلاح شود. البته ما نگرانی از آنها نداریم. آنها چه متفرق باشند چه متحد باشند کار عمده‌ای از آنها ساخته نیست. مسئله مهم این است که یک وقت توطئه‌ای بکنند و بخواهند پای ابرقدرت‌ها را در منطقه باز کنند که آن‌هم دودش به چشم آنها بیشتر می‌رود تا ما.»[۱۲]
گزارش- 479
گروهی از خبرنگاران مطبوعات و نمایندگان رسانه‌های گروهی خارجی از ویرانه‌های برجای‌مانده براثر حملات موشکی عراق در شهرهای اندیمشک و دزفول بازدید کردند. این گروه از خبرنگاران که به دعوت وزارت ارشاد اسلامی برای بازدید از محل‌های مسکونی تخریب‌شده در حملات اخیر عراق به ایران سفر کرده‌اند، امروز از اماکن ویران‌شده شهر اندیمشک دیدن و گزارش‌هایی دراین‌خصوص تهیه کردند. پیش از این بازدید، فرماندار اندیمشک در دیدار با خبرنگاران ضمن اشاره به حملات موشکی عراق به این شهر گفت: «در آخرین حمله موشکی که در ساعت 11:33 دقیقه روز چهاردهم آبان‌ماه جاری صورت گرفت، 13 تن از مردم غیرنظامی که اغلب آنان را کودکانی در سنین پایین تشکیل می‌دادند شهید، 95 [تن] مجروح و بیش از 250 منزل مسکونی و مغازه به‌کلی ویران [شد] و یا آسیب دید.» در جریان بازدید خبرنگاران خارجی از محل‌هایی که مورد اصابت موشک‌های عراقی قرار گرفته بود، روحیه مردم و نیز «استمرار زندگی عادی در شهر» موجب اعجاب آنان گردید. دراین‌بین یک گروه از نیروهای داوطلب بومی که عازم جبهه‌های جنگ بودند توجه خبرنگاران را به خود جلب کرد که ضمن گفت‌وگو با چند رزمنده جوان از آنان فیلم و گزارش تهیه کردند. به گزارش واحد مرکزی خبر، خبرنگاران خارجی پس از بازدید از اندیمشک به شهر دزفول رفتند و از ویرانه‌های برجای‌مانده از حملات موشکی عراق در چند نقطه این شهر نیز دیدن کردند. خبرنگار روزنامه جسارت و استاد دانشگاه کراچی پاکستان در پایان این بازدید در گفت‌وگو با خبرنگار واحد مرکزی خبر ضمن بیان اینکه با مشاهده خرابی‌ها «فشارهایی را که بر مردم ایران وارد شده درک می‌کنیم»، افزود: «این جنگ باعث اتحاد بیشتر مردم ایران شده است.»*[۱۳]
گزارش- 480
انتشار گزارش‌ها درباره تهدید عراق علیه تأسیسات نفتی ایران و موقعیت دشوار کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس در مواجهه با خطر گسترش جنگ همچنان ادامه دارد. نشریه فارین ریپورت در مقاله‌ای تحت عنوان "آیا انفجاری در خلیج [فارس] روی خواهد داد؟" نوشت: «هنگامیکه نشریه فارین ریپورت به زیر چاپ می‌رفت منابع اطلاعاتی ما گزارش دادند که دولت عراق تصمیم گرفته است تأسیسات نفتی ایران در جزیره خارک را با هواپیماهای جدید سوپراتاندارد و موشک‌های اگزوست که روز هشتم اکتبر (16 مهر 1362) از فرانسه تحویل گرفته است بمباران نماید. ... درصورت اجرای این تصمیم، که مدت‌هاست انتظار آن می‌رفت، جنگ خلیج [فارس] گسترش خواهد یافت و نتایج غیرقابل پیش‌بینی به بار خواهد آورد.» فارین ریپورت سپس درمورد واکنش احتمالی ایران دراین‌باره افزود: «به ما همچنین اطلاع داده شده است که ایران تصمیم دارد علیه این اقدام عراق دست به یک حرکت تلافی‌جویانه بزند و بخش جنوبی تنگه هرمز را مسدود نماید. گزارش‌های مربوط به این تصمیم جدید باعث حرکات نظامی متعددی در خلیج [فارس] شده است. ایالات متحده، توان نظامی خود را در ابوظبی و پایگاه نظامی "مصیره" واقع در عمان افزایش داده است. یک ناوگان مرکب از کشتی‌های جنگی امریکا، انگلیس و فرانسه سرگرم پاسداری از تنگه [هرمز] هستند. روس‌ها حضور نظامی خود را در جزیره "اسکوتره" - که متعلق به یمن جنوبی است و در دریای عربی قرار دارد - تقویت نموده‌اند. ایرانیان کشتی‌های جنگی، هواپیماها و سربازان خود را به پایگاه‌های بندرعباس و جزایر مقابل تنگه منتقل کرده‌اند. عمان قلمرو خود را در بخش جنوبی تنگه مستحکم نموده است.» این نشریه در ادامه با اشاره به مذاکرات اخیر رهبران کشورهای خلیج‌فارس در نشست دوحه یادآور شد: «سران کشورهای خلیج [فارس] در دوحه تصمیم گرفتند که هریک از کشورهای عضو این شورا با یکی از اعضای شورای امنیت سازمان ملل تماس بگیرد و به‌منظور متوقف‌ساختن جنگ خلیج [فارس] خواستار انجام اقدامات شدیدتر بین‌المللی گردد. ... آنها می‌خواهند تقریباً به هر بهایی خود را از دردسرها دور نگه دارند. هنگامیکه از یکی از مقامات رسمی شورای همکاری خلیج‌فارس سؤال شد که اگر ایرانی‌ها خلیج [فارس] را ببندند شورا خواستار مداخله امریکا خواهد شد؟ وی با تأکید پاسخ داد: نه، ولی ما از این بیم داریم که آنها خود بدون درخواست ما به چنین اقدامی مبادرت کنند.»[۱۴] در همین حال پیتر منگلد مفسر رادیو بی‌بی‌سی، در گزارشی درباره اجلاس اخیر سران کشورهای خلیج‌فارس در دوحه به ارزیابی موقعیت و توانایی این کشورها در رویارویی با خطر گسترش جنگ پرداخت. وی ضمن اشاره به اینکه درصورت اقدامی ازسوی عراق علیه تأسیسات نفتی ایران در جزیره خارک، «یکی از بدترین کابوس‌های کشورهای همکاری خلیج‌فارس» ممکن است تحقق یابد، خاطرنشان کرد که در این وضع کشورهای عضو این شورا همچنان به‌تنهایی توانایی رویارویی با خطرها را ندارند. منگلد با اشاره به مانور نظامی اخیر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس افزود: انجام این مانور «از آنجا که نشان آن بود که این کشورها اکنون ازنظر نظامی هم همکاری می‌کنند، مفید بود اما کشورهای عضو شورای همکاری خلیج [فارس] هنوز تا تشکیل نیروی استقرار سریع فاصله زیادی دارند. ازاین‌رو تنها سلاح آنان کوشش‌های دیپلماتیک است. [به این دلیل] مذاکرات علنی آنها در این کنفرانس منحصراً به موضوع میانجیگری مربوط بود. شورای همکاری خلیج [فارس] از قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل مبنی‌بر خواست آتش‌بس بین ایران و عراق و نیز قبول این قطعنامه ازطرف عراق حُسن استقبال کرده است، اما کشورهای عضو شورای همکاری خلیج [فارس] خوب می‌دانند که ایران نه براساس قطعنامه سازمان ملل حاضر به مذاکره خواهد شد و نه به‌دلیل تهدیدهای عراق و برای کشورهای عضو شورای همکاری خلیج [فارس] تنها این راه باقی می‌ماند که به‌هنگام فرصت، خواست خود را برای میانجیگری بار دیگر ابراز کنند. معلوم نیست که آیا شورای همکاری خلیج [فارس] در پنهان عراق را تحت فشار قرار می‌دهد که به جزیره خارک حمله نکند یا نه. کشورهای عضو شورای همکاری خلیج [فارس] به‌دلیل کمک‌های مالی زیادی که به عراق می‌کنند تا حدی می‌توانند در این کشور نفوذ داشته باشند.»[۱۵]
گزارش- 481
با سفر معاون اول وزیر اطلاعات عراق به مصر همکاری‌های اطلاعاتی دو کشور گسترش می‌یابد. در همین حال، وزیر دفاع مصر از خرید 200 تانک از رومانی برای تحویل به عراق خبر داد. خبرگزاری یونایتدپرس از قاهره گزارش داد: هیئتی از وزارت اطلاعات عراق به سرپرستی جابر محسن معاون اول وزیر اطلاعات این کشور، امروز «به‌منظور توسعه همکاری میان مصر و عراق درزمینه اطلاعات وارد قاهره شد.» براساس این گزارش «اعضای این هیئت در مدت یک هفته اقامت در مصر با وزیر مشاور در اطلاعات و رئیس سرویس اطلاعاتی رژیم مصر دیدار و گفت‌وگو خواهند کرد.» جابر محسن هنگام ورود به قاهره در گفت‌وگو با خبرنگاران دیدار این هیئت از قاهره و گسترش روابط اطلاعاتی را سبب تقویت روابط دو کشور در سایر زمینه‌ها توصیف کرد و گفت: «این دیدار فرصتی را برای تبادل‌نظر با دولت مصر و هماهنگی فعالیت‌های اطلاعاتی دو کشور فراهم آورده است.»[۱۶] همچنین به گزارش خبرگزاری قطر، عبدالحلیم ابوغزاله وزیر دفاع مصر، در گفت‌وگویی با مجله نیروهای مسلح امریکا که در شماره امروز روزنامه الاهرام به چاپ رسید، ضمن اعلام برنامه‌های مصر برای برخورداری از نیروهای مسلح فعال‌تر و با قدرت تحرک بیشتر گفت: «مصر پس از تأمین نیازهای فوری عراق درزمینه تانک، قرارداد خرید 200 تانک از رومانی را با این کشور امضا کرد.»[۱۷]
گزارش- 482
روزنامه اوگلوبو (چاپ برزیل) امروز از بارگیری دو کشتی حامل سلاح و مهمات ساخت این کشور به مقصد عراق خبر داد. به نوشته این روزنامه، «کشتی تان متعلق به قبرس پنجشنبه‌شب گذشته [19/8/1362] درحالی‌که حامل 4318 تن کالاهای مختلف ازجمله مقادیر نامشخصی نارنجک دستی، مهمات و سلاح‌های نیمه‌سنگین بود، بندر سانتوز را به‌سوی بنادر خلیج‌فارس ترک کرد. کشتی دیگری به نام تگزاس متعلق به لبنان نیز قرار است روز شنبه با محموله‌ای از سلاح‌های مشخص‌نشده در بارنامه‌اش محل خود را ترک کند. تصور می‌شود این محموله شامل خودروهای جنگی زرهی باشد.» این روزنامه با اعلام اینکه «کار بارگیری این کشتی‌ها تحت مقررات امنیتی شدید صورت گرفت»، یادآور شد: «عراق پیش از این نیز شمار قابل‌ملاحظه‌ای از خودروهای زرهی سبک چرخ‌دار که در کارخانجات انگسا واقع در نزدیکی سائوپائولو ساخته می‌شود را خریداری کرده بود. برزیل به‌علاوه سازنده سلاح‌های متنوع سبک، موشک، بمب و مهمات مختلفی است.»[۱۸]
گزارش- 483
در ادامه موضع‌گیری‌ها و تلاش‌های سیاسی درزمینه خاتمه‌بخشیدن به جنگ ایران و عراق، امروز خبرگزاری هند اعلام کرد دولت این کشور تلاش تازه‌ای را به‌منظور پایان‌دادن به منازعه دو کشور آغاز کرده است. بر پایه این گزارش، «دولت ایندیرا گاندی سفیران خود را از عراق و ایران احضار کرد تا با آنان درباره تحولات جنگ مشورت کند. گفته شد که این دو سفیر با وزیر خارجه هند دراین‌زمینه ملاقات و گفت‌وگو خواهند کرد.»[۱۹] از سوی دیگر، درحالی‌که فرانسه اغلب به‌طور آشکار تجهیز عراق به تسلیحات پیشرفته؛ ازجمله هواپیماهای سوپراتاندارد و موشک‌های اگزوست را تلاشی برای حفظ عراق در موازنه نظامی ضعیفش با ایران معرفی می‌کند، امروز سفیر فرانسه در اردن یکی از پایه‌های سیاست آن کشور را «حل مشکلات منطقه توسط کشورهای آن و عدم دخالت کشورهای بزرگ در این مشکلات» خواند و درمورد جنگ ایران و عراق گفت «کشورش برای قانع‌ساختن دو طرف به پذیرش قطعنامه شورای امنیت در تحقق موازنه قوا و قانع‌ساختن ایران به پذیرش اقدامات صلح‌آمیز تلاش می‌کند.» به گزارش خبرگزاری قطر وی در گفت‌وگو با روزنامه‌های الدستور و جروسالم استار (چاپ امان) پس از اشاره به اینکه از آغاز جنگ ایران و عراق بیش از یک‌صد کشتی در آب‌های خلیج‌فارس غرق شده است، اضافه کرد: «دستیابی به یک راه‌حل صلح‌آمیز برای این جنگ مانع از بین‌المللی‌شدن کشمکش و دخالت نیروهای خارجی در آن می‌شود.»[۲۰]
گزارش- 484
پس از انتشار گزارش‌ها درباره ایجاد نیروی واکنش سریع اردنی توسط امریکا، وزیر امور خارجه انگلیس نیز از احتمال تشکیل یک نیروی انتقال سریع انگلیسی برای مقابله با تهدید امنیت کشتیرانی در خلیج‌فارس خبر داد. جفری هاو وزیر امور خارجه انگلیس، در مصاحبه‌ای با هفته‌نامه میدل ایست اکونومیک دایجست اعلام کرد که «کشورش سرگرم مطالعه اقدامات مقتضی برای مواجه‌شدن با هرگونه خطری برای آزادی کشتیرانی در تنگه استراتژیک هرمز است.» وی بدون توضیح درمورد چگونگی اقدامات مزبور با بیان اینکه «25 تا 30 درصد نفت دنیای غیرکمونیست ازطریق خلیج [فارس] عبور می‌کند»، افزود: «این اقدامات نمایانگر حداقلی است که برای حفظ آزادی کشتیرانی مورد لزوم می‌باشد.» جفری هاو همچنین خاطرنشان کرد: «علی‌رغم جنگ خلیج [فارس] دولت انگلیس درمورد دورنمای درازمدت برای تجارت با هر دو کشور عراق و ایران خوش‌بین است.» وزیر امور خارجه انگلیس درباره سیاست این کشور درزمینه ارسال سلاح به کشورهای درگیر جنگ بار دیگر تأکید کرد: «ما بی‌طرف هستیم و تجهیزات کشنده به هیچ‌یک از دو طرف نمی‌دهیم.»[۲۱]
گزارش- 485
به‌دنبال انفجار روز گذشته در نزدیکی محل سکونت کارکنان یک شرکت پیمانکار ایتالیایی در بندرعباس، خبرگزاری ایتالیا امروز از تهران گزارش داد: «انفجار یک بمب قوی در خارج از یک ساختمان متعلق به حدود 150 تکنسین ایتالیایی و خانواده آنان که در کار ساختمان یک نیروگاه برق در بندرعباس شرکت دارند، خساراتی به دیوار ساختمان مزبور وارد آورد، اما خوشبختانه به کسی آسیب نرساند.» خبرگزاری ایتالیا در ادامه ضمن اشاره به هویت گروه "عارف بلوکی دینامیت"* که مسئولیت این انفجار را به عهده گرفته است، اضافه کرد: «بمب‌گذاری مزبور اولین اقدام برعلیه منافع خارجی پس از انقلاب می‌باشد. گروه مزبور در اطلاعیه خود همچنین دیپلمات‌های خارجی را نیز تهدید جانی کرده است.» این خبرگزاری همچنین یادآور شد: ایتالیا ازجمله کشورهای اروپای غربی است که دارای نزدیک‌ترین روابط اقتصادی و تجاری با ایران می‌باشد.[۲۲]
گزارش- 486
برخی مطبوعات غربی به شکست محاسبات عراق در حمله به ایران و تثبیت نظام اسلامی در جنگ اشاره کردند و از طرح‌ریزی شیوه جدیدی در دیپلماسی ایران خبر دادند. رادیو اسرائیل امروز در بخش "از دیدگاه روزنامه‌های جهان" خود به گزارشی از روزنامه اینترنشنال هرالد تریبیون تحت عنوان "جنگ سه‌ساله خلیج [فارس] موجب شکاف در کشورهای عربی شده است" پرداخت. این روزنامه ضمن اشاره به اینکه «جنگ ایران و عراق بیش از سایر درگیری‌های حوزه خلیج [فارس] در سال‌های اخیر به طول انجامیده است»، نوشته است: «حمله پرزیدنت صدام حسین به ایران در 22 سپتامبر 1980 ناشی‌از استنباط غلط واقعیات ایرانِ چهار سال پیش می‌باشد.» روزنامه مذکور در ادامه این گزارش آورده است: «ایران در انزوا به سر نمی‌برد. رژیم تهران در سوریه، لیبی و کره شمالی، متحدین فعال و بامایه‌ای علیه عراق دارد. نقش سوریه به‌ویژه بسیار مؤثر بوده است. پرزیدنت حافظ اسد با بستن لوله نفت عراق به دریای مدیترانه که از خاک سوریه عبور می‌کند، درآمد نفتی عراق را به نصف کاهش داده است.» براساس گزارش رادیو اسرائیل، هفته‌نامه انگلیسی فارین ریپورت نیز از "دیپلماسی تازه‌ای" در پایتخت ایران سخن گفته و افزوده است: «سفیران و دیپلمات‌های ارشد برای طرح‌ریزی شیوه جدیدی در دیپلماسی ایران اخیراً در تهران اجتماع کرده‌اند و به گزارش یک منبع موثق در تهران بعد از قطعنامه‌ای که در سازمان ملل به حمایت از عراق برای پایان دادن به جنگ خلیج‌فارس به تصویب رسید، اقدامات حامیان منافع اعراب در نیویورک باعث شده است که ایران شیوه ملایم‌تر و مسالمت‌آمیزی اختیار کند و اولین ثمره این رویه انعطاف‌پذیر، تجدید فروش روزنامه اینترنشنال هرالد تریبیون در تهران می‌باشد. در چهار سال اخیر این روزنامه اولین نشریه غربی است که در ایران اجازه پخش مجدد گرفته است.»[۲۳]
گزارش- 487
سوریه و اتحاد جماهیر شوروی خواستار خروج رژیم صهیونیستی و نیروهای چندملیتی از لبنان شدند. در همین حال ناکامی دولت لبنان در خاتمه‌دادن به اشغال این کشور توسط نیروهای رژیم اشغالگر قدس مانع برگزاری دومین اجلاس آشتی ملی لبنان شد. به گزارش خبرگزاری یونایتدپرس، عبدالحلیم خدام وزیر امور خارجه سوریه و آندره گرومیکو وزیر امور خارجه شوروی، پس از مذاکراتی در مسکو در بیانیه مشترکی ضمن تأکید بر خروج سربازان اسرائیل و نیروهای چندملیتی از لبنان افزودند: «درصورتی‌که نیروهای مسلح اسرائیل و ناتو فوراً و بدون قیدوشرط از لبنان خارج شوند، رسیدن به یک توافق در این کشور امکان‌پذیر است.»[۲۴] دراین‌حال، خبرگزاری کویت گزارش داد: جفری هاو وزیر امور خارجه انگلیس در مصاحبه با هفته‌نامه انگلیسی میدل ایست اکونومیک دایجست با بیان اینکه «سوریه یک نقش قانونی در لبنان دارد، اظهار امیدواری کرد که دمشق از نفوذ خود در تحولات لبنان به‌طور مفیدی بهره گیرد.» وی خاطرنشان کرد: «تنها هنگامیکه نیروهای خارجی از لبنان خارج شوند، ثبات در لبنان برقرار خواهد شد.»[۲۵] همچنین لارنس ایگل برگر معاون سیاسی وزارت امور خارجه امریکا، در مصاحبه با مجله آلمانی اشپیگل اعلام کرد: «امریکا هیچ تمایلی به حمله علیه سوریه ندارد.» وی گفت: «سیاست امریکا در لبنان مبنی‌بر عقب‌نشینی تمامی نیروهای خارجی از این کشور و ایجاد دولتی [است] که تمامی گروه‌های مذهبی و نژادی را در برگرفته و قادر باشد یک حاکمیت مستقل بر تمامی این سرزمین را احیا کند.» ایگل برگر همچنین یادآور شد: «نیروهای چندملیتی طی ماه‌های آینده شدیداً برای توسعه و بهبود روش‌های تعلیماتی نیروهای مسلح لبنان تلاش خواهند کرد.» معاون سیاسی وزارت امور خارجه امریکا ضمن آنکه حافظ اسد رئیس‌جمهوری سوریه را مردی «بسیار زیرک و مصلحت‌گرا» خواند، افزود: «یک سوریه غیرمنطقی می‌تواند همچون یک اردن، اسرائیل یا عراق غیرمنطقی سبب بحرانی جدی در خاورمیانه [غرب آسیا] شود. ... اما من معتقدم حداقل اسد اینکه تا کجا می‌توان پیش رفت را به‌دقت سبک و سنگین می‌کند. وی فرد بسیار باهوشی است که می‌داند چگونه نیروهایش را به کار برد و از محدودیت‌ها به‌ویژه درمورد دولت و کشور خود که به‌هرصورت یک ابرقدرت نیست، آگاه است.»[۲۶] امروز همچنین رادیوی رسمی لبنان ضمن اعلام به‌تعویق‌افتادن دومین اجلاس آشتی ملی لبنان که قرار بود روز دوشنبه در ژنو آغاز شود، گفت: امین جمیل رئیس‌جمهور لبنان «نتوانسته است تماس‌های بین‌المللی لازم را برای پایان‌دادن به اشغال لبنان به‌وسیله اسرائیل برقرار کرده و حاکمیت کامل لبنان را بر تمامی کشور که در اجلاس اول درباره آن تصمیم گرفته شده بود، برقرار سازد.» این رادیو اظهار امیدواری کرد به‌محض انجام دیدارهای جمیل با چند رهبر عرب و دیگر رهبران خارجی، زمان جدید برگزاری اجلاس تعیین گردد. براین‌اساس، قرار است در روزهای آینده رئیس‌جمهور لبنان در دمشق و ریاض با رئیس‌جمهور سوریه و پادشاه عربستان ملاقات کند. گفته می‌شود دیدار جمیل از این دو کشور پیش از سفر وی به امریکا و بعضی کشورهای اروپایی برای بحث درخصوص توافقنامه لبنانی - اسرائیلی و چگونگی عقب‌نشینی اسرائیل از لبنان است.[۲۷]
گزارش- 488
یاسر عرفات خواستار نظارت اتحادیه عرب بر برقراری آتش‌بس میان جناح‌های درگیر فلسطینی شد. خبرگزاری آسوشیتدپرس ضمن اعلام این مطلب به نقل از "یک مقام بلندپایه" سازمان آزادی‌بخش فلسطین، افزود: عرفات همچنین در یک نشست مطبوعاتی در طرابلس ضمن رد خروج خود از لبنان، در پاسخ به این سؤال که آیا درصورت اطمینان از امنیت اردوگاه‌های فلسطینی طرابلس را ترک خواهد کرد، گفت: «این مطلب تحت بررسی است.» از سوی دیگر به گزارش خبرگزاری فرانسه، حدود 200 دانشجوی فلسطینی نیز برای «اعتراض علیه آنچه خود مداخله سوریه و لیبی در امور داخلی سازمان آزادی‌بخش فلسطین می‌نامیدند، دفتر اتحادیه عرب در دهلی‌نو را تاراج و اشغال کردند.» بنا به همین گزارش، امروز گروه دانشجویان فلسطینی در پاریس تظاهراتی به حمایت از عرفات ترتیب دادند. شهرهای فلسطین اشغالی نیز همچنان شاهد تظاهرات در اعتراض به درگیری در اردوگاه‌های فلسطینی در شمال لبنان و درگیری نیروهای اسرائیلی با تظاهرکنندگان است.[۲۸] در همین حال، کمیته مرکزی الفتح اعلام کرد که دعوت رهبر لیبی را برای مذاکره رد کرده است. به گزارش خبرگزاری فلسطینی وفا از تونس، این کمیته درپی دعوت رهبر لیبی از یاسر عرفات و ابوایاد عضو کمیته مرکزی الفتح، برای سفر به این کشور به‌منظور بحث درمورد روابط لیبی و سازمان آزادی‌بخش فلسطین اعلام کرد: «با رهبر لیبی که فعالانه در تصفیه سازمان آزادی‌بخش فلسطین شرکت داشته است، ملاقات نخواهد کرد.»[۲۹]
ضمیمه گزارش479: گزارش خبرنگار دیلی تلگراف از مشاهدات خود در مناطق آسیب‌دیده براثر حملات موشکی عراق خبرنگار اعزامی روزنامه دیلی تلگراف (چاپ لندن) پس از بازدید از مناطق آسیب‌دیده در حملات موشکی عراق در گزارشی که در شماره 13 نوامبر (22 آبان) این روزنامه انتشار یافت، نوشت: «مردی با چهره سوخته دیروز برای جنگ عازم مرز ایران و عراق شد. 47 سال داشت و بااینکه برای جنگیدن خیلی مسن بود، اما برای رفتن به جانب مرگ خیلی پیر نبود. ... انگیزه این افراد که به نیروهای بسیج سپاه پاسداران موسوم هستند ایمان عمیق به اسلام و اعتقاد به این است که مرگ در جهاد علیه عراق شهادت است.» در ادامه این گزارش آمده است: «گروه داوطلبانی که دیروز عازم جبهه جنگ سه‌ساله بودند در گورستان شهدای شهر توقف کردند تا قبل از عزیمت به‌قصد گرفتن انتقام، نسبت به شهدا ادای احترام نمایند. ... هیچ‌یک از آنها ترسی از مرگ نداشتند، گرچه در طرف راست آنان افراد جوانی که در جبهه کشته شده بودند و در طرف چپ نیز آنهایی که هدف اصابت موشک‌های دورپرتاب واقع شده بودند، قرار گرفته بودند.» خبرنگار دیلی تلگراف سپس اضافه کرد: «در مخروبه‌های غم‌انگیزی که از خانه‌های منهدم‌شده به‌وسیله موشک باقی مانده بود شعارهای حاکی‌از انزجار نصب شده بود و امریکا، فرانسه و شوروی را به داشتن مسئولیت در جنگ متهم می‌کرد. هنگامیکه خبرنگاران و فیلم‌برداران میان ویرانه‌ها این‌سو و آن‌سو می‌رفتند گروهی از جوانان اجتماع کرده و شعار می‌دادند "جنگ، جنگ تا پیروزی". اگر ایمان بتواند در جنگ پیروزی آورد این مردم تمام سلاح‌هایی را که لازم است دارا هستند.»[۳۰]
پاورقی‌ها
منابع و مآخذ روزشمار 1362/08/21
- ↑ سند شماره 131/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات والفجر٤، گزارش راوی قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص)، داود رنجبر، ص122.
- ↑ سند شماره 131/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات والفجر٤، گزارش راوی قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص)، داود رنجبر، ص122.
- ↑ همان، ص46؛ و- سند شماره 6438/پ‌ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات والفجر4، (قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص)، 24/8/1362، نوار شماره 12994)، محسن رخصت‌طلب، ص٥.
- ↑ سند شماره 320252 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از لشکر28 (رکن٢) به فرماندهی سپاه کردستان (اطلاعات)، 24/8/1362.
- ↑ سند شماره 317102 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از قرارگاه عملیاتی شمال‌غرب ژاجا (رکن٣) به فرماندهی ژاجا (رکن٣)، 22/8/1362.
- ↑ سند شماره 355093 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از سپاه پیرانشهر (اطلاعات) به منطقه١١ (اطلاعات)، 22/8/1362.
- ↑ سند شماره 320252 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از لشکر28 (رکن٢) به فرماندهی سپاه پاسداران کردستان (اطلاعات)، 24/8/1362.
- ↑ سند شماره 355089 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از اطلاعات سلماس به اطلاعات منطقه١١، 23/8/1362.
- ↑ سند شماره 290/د مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راویان قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص) در عملیات والفجر٤، داود رنجبر و محسن رخصت‌طلب، 19/8/1362 تا 28/8/1362، صص 37، 38 و 39.
- ↑ سند شماره 302356 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از ناحیه ژاندارمری کردستان (رکن3) به استانداری کردستان، 23/8/1362؛ و- سند شماره 317102 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین؛ و- سند شماره 399884 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از قرارگاه عملیاتی شمال‌غرب ژاجا (رکن٣) به فرماندهی ژاجا (رکن٣ - مرکز فرماندهی)، 27/8/1362؛ و- سند شماره 355089 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین؛ و- سند شماره 352182 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از ستاد سپاه کردستان (اطلاعات) به ستاد منطقه١١، 24/8/1362؛ و- سند شماره 317112 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از فرماندهی بوکان به فرماندهی و طرح و عملیات قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع)، 23/8/1362.
- ↑ سند شماره 355119 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از اطلاعات مهاباد به اطلاعات منطقه١١، 22/8/1362.
- ↑ روزنامه جمهوری اسلامی، 22/8/1362، ص12.
- ↑ همان، ص2.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 238، 22/8/1362، صص 4 - 2، لندن - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 21/8/1362.
- ↑ واحد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی، بولتن رادیوهای بیگانه، 22/8/1362، صص 14 و 15، رادیو بی‌بی‌سی، 21/8/1362.
- ↑ روزنامه کیهان، 22/8/1362، ص20.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 238، 22/8/1362، ص9، قاهره - خبرگزاری قطر، 21/8/1362.
- ↑ همان، صص 9 و 10، ریودوژانیرو - خبرگزاری یونایتدپرس، 21/8/1362.
- ↑ همان، ص27، تهران - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 21/8/1362.
- ↑ روزنامه کیهان، 22/8/1362، ص20.
- ↑ همان، صص 6 و 7، لندن - خبرگزاری کویت، 21/8/1362.
- ↑ سند شماره 131/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات والفجر٤، گزارش راوی قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص)، داود رنجبر، ص122.
- ↑ واحد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی، بولتن رادیوهای بیگانه، 22/8/1362، صص 16 و 17، رادیو اسرائیل، 21/8/1362.
- ↑ روزنامه کیهان، 22/8/1362، ص20.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 238، 22/8/1362، ص 7، لندن - خبرگزاری کویت، 21/8/1362.
- ↑ همان، صص 23 و 24، هامبورگ - خبرگزاری آلمان‌غربی، 21/8/1362.
- ↑ روزنامه کیهان، 22/8/1362، ص20.
- ↑ همان.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 239، 23/8/1362، ص12، تونس - خبرگزاری وفا، 22/8/1362.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 240، 24/8/1362، صص 7 و 8، لندن - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 23/8/1362.