1362.08.22
| روزشمار جنگ سال 1362 1362.08.22 | |
|---|---|
| نامهای دیگر | بیست و دو آبان |
| تاریخ شمسی | 1362.08.22 |
| تاریخ میلادی | 13 نوامبر 1983 |
| تاریخ قمری | 7 صفر 1404 |
گزارش- 489
امروز سیدرحیم صفوی که برای شرکت در جلسات شورای‌عالی دفاع به تهران رفته بود به منطقه عملیاتی بازگشت و در بدو ورود برای اطلاع از آخرین وضعیت عملیات جلساتی با فرماندهان قرارگاه خاتم و فرماندهان یگان‌های مأمور در عملیات برگزار کرد. در اولین جلسه،* ابتدا عزیز جعفری ضمن تشریح خط پدافندی فعلی و آسیب‌پذیری آن، درباره اقدامات عراق برای تحکیم خط پدافندی خود ازقبیل احداث کانال، ایجاد میدان‌های مین، کشیدن سیم‌خاردار و... در محورهای مختلف منطقه و همچنین بازسازی نیروهای دشمن مطالبی بیان کرد. وی گفت: ما سعی کرده‌ایم همچنان حالت تداوم عملیات را حفظ کنیم، زیرا اگر حرفی از پدافند و تعطیلی موقت عملیات بزنیم، هم نیروهای ارتش و هم نیروهای خودمان درخواست مرخصی خواهند کرد و این امر ادامه کار را با مشکلاتی مواجه می‌کند. پس از آن، غلامعلی رشید با بیان اینکه سپاه می‌تواند حداکثر 20 گردان برای ادامه عملیات فراهم کند و ارتش نیز کمتر از یگان‌های سپاه نیرو دارد، افزود: این درحالی است که در وضعیت فعلی ما به دشمن جناح داده‌ایم و خطوط فعلی باید ترمیم و تکمیل شود. وی سپس راهکارهای عملیاتی از کانی‌مانگا، غرب کانی‌مانگا و منطقه پنجوین را توضیح داد و آخرین تدبیر را که اجرای عملیات در محور غرب کانی‌مانگا و تصرف دو ارتفاع 1900 و 1904 و یال‌های شرقی و غربی و تصرف ارتفاع سنگ معدن و تسلط به تنگه روکان است، تشریح کرد. در ادامه جلسه، سیدرحیم صفوی ضمن تأکید بر ضرورت وحدت و همدلی نیروهای سپاه و ارتش، به توصیه امام خمینی دراین‌باره اشاره کرد و گفت: حضرت امام ازطریق حاج احمدآقا به آیت‌الله خامنه‌ای گفته‌اند که هرگونه عمل و حرکتی که باعث وحدت بین ارتش و سپاه می‌شود واجب شرعی است و ترک آن گناه است. وی سپس تصمیم شورای‌عالی دفاع درباره ادامه عملیات را این‌طور بازگو کرد: «در جلسه شورای‌عالی دفاع دو جلسه برای عملیات والفجر٤ برگزار شد. نتیجه این شد که یک خط مستقیم از روی ارتفاعات کانی‌مانگا تا سورن تصرف و تأمین شود و سپاه و ارتش نیز هرچقدر می‌توانند نیرو فراهم کنند تا دراسرع‌وقت این کار صورت بگیرد. قرار شد ارتش ٢٠ گردان آماده کند و سپاه نیز علاوه‌بر نیروهای موجود در منطقه، لشکرهای 19 فجر و ٧ ولی‌عصر(عج) را هم به منطقه بیاورد.» وی افزود: ارتش برای آماده‌شدن یگان‌ها و نقل‌وانتقال آنها به‌منظور اجرای عملیات 10 روز فرصت خواسته است. عزیز جعفری درنظرگرفتن زمان 10 روز تا شروع مرحله جدید عملیات را مشکل‌ساز خواند و گفت: نیروهای یگان‌هایی مثل لشکر٢٧ حضرت رسول(ص) و ١٧ علی‌بن‌ابی‌طالب(ع) خیلی وقت است که به مرخصی نرفته‌اند و آنها به هوای عملیات در منطقه مانده‌اند و بعید است 10 روز دیگر در منطقه باقی بمانند. غلامحسین بشردوست نیز با بیان اینکه ما به تصرف سورن اعتقاد داریم، افزود: تصرف این ارتفاع مشکلاتی دارد و باید با یگان‌های قوی‌تر و پیشرو، وارد عملیات شد. در ادامه، فرماندهان یگان‌ها و سایر عناصر ستادی قرارگاه خاتم و قرارگاه مقدم حمزه نیز به جلسه فراخوانده شدند.* سیدرحیم صفوی از آنان خواست تا آمار و وضعیت نیروهای خود را توضیح دهند. محمدابراهیم همت فرمانده لشکر٢٧ حضرت رسول(ص)، گفت: ما درحال‌حاضر، ٩ گردان و ٢ گروهان بسیجی داریم که مأموریت ٦ گردان آن پایان یافته و اگر به مرخصی بروند حداکثر ٣ گردان از آنها به منطقه باز خواهند گشت؛ چون آنها محصل هستند و شش ماه است که در لشکر مانده‌اند. کاظم رستگار فرمانده تیپ10 سیدالشهدا(ع) هم نیروهای بسیجی موجود این تیپ را یک گردان اعلام کرد و افزود که تا یک هفته دیگر ٢ گردان نیز به آنها اضافه خواهد شد. مرتضی قربانی فرمانده لشکر٥ نصر، درباره نیروهای بسیجی موجود در یگان تحت امر خود گفت: درحال‌حاضر ٩ گردان دراختیار داریم که آموزش دیده و آماده‌اند، ولی مدت مأموریت ٤ گردان از آنها تمام شده و برای ترخیص فشار می‌آورند. حسین خرازی فرمانده لشکر١٤ امام حسین(ع) نیز اعلام کرد که ما هم‌اکنون، ٢ گردان داریم که البته به‌علت تلفاتی که به ما وارد شده است کادر این ٢ گردان کامل نیست. وی اضافه کرد با اعزام‌های جدید در روزهای آینده نیروهای ما به ٤ گردان خواهد رسید و ١٥ روز دیگر آماده عملیات هستیم. مهدی زین‌الدین فرمانده لشکر١٧ علی‌بن‌ابی‌طالب(ع) نیز ضمن اعلام اینکه یگان ما تلفات زیادی را متحمل شده، به شهادت ٣ تن از فرمانده تیپ‌های این لشکر و شیوع بیماری مسری حصبه در میان نیروها اشاره کرد و گفت از هر گردان حدود 30 نفر به این بیماری مبتلا شده‌اند. وی در آخر تعداد گردان‌های آمادة یگان تحت امر خود را ٢ گردان اعلام کرد و افزود که یک گردان آن درحال‌حاضر در خط پدافندی درگیر است. پس از گزارش فرماندهان یگان‌ها، جلسه بار دیگر به فرماندهان قرارگاه‌های خاتم و مقدم حمزه محدود شد و بحث درباره چگونگی اجرای عملیات و تقسیم نیرو در محورهای مختلف ادامه یافت. مشکل اصلی حاضران در این جلسه برای هرگونه تصمیم‌گیری درباره طرح‌ریزی عملیات در دو محور سورن و کانی‌مانگا، کمبود نیرو بود. به‌نحوی که سیدرحیم صفوی اعلام کرد که اجرای عملیات در دو منطقه مزبور حداقل به 60 گردان نیرو نیاز دارد. درحالی‌که ارتش 20 گردان نیرو دارد که ٣ گردان آن در خطوط پدافندی منطقه درگیر هستند و سپاه نیز حداکثر 26 گردان نیرو دارد که ٨ گردان آن در خطوط پدافندی مستقر شده‌اند. در بخش دیگری از این جلسه غلامحسین بشردوست پیشنهاد کرد که باتوجه‌به کمبود نیرو فعلاً از اجرای عملیات در سورن چشم‌پوشی شود و فقط خط کانی‌مانگا و پنجوین تصرف و تأمین گردد.[۱] در ادامه جلسة مسئولان سپاه، فرماندهان ارتش نیز در قرارگاه تاکتیکی خاتم حضور یافتند* تا درباره چگونگی شرکت یگان‌های ارتش و طرح مانور عملیات در ارتفاعات کانی‌مانگا، غرب آن و پنجوین (سنگ معدن) به بحث و گفت‌وگو بپردازند. در این جلسه، درخصوص کلیات طرح مانور عملیات و همچنین نحوه شرکت یگان‌های ارتش توافقات اولیه به دست آمد و مقرر گردید لشکر٢٧ حضرت رسول(ص) همراه با تیپ٣ لشکر٢٨ کردستان روی ارتفاعات 1900 و 1904 و یال غربی شاخ تارچر عملیات انجام دهند. لشکر14 امام حسین(ع) نیز با تیپ٢ لشکر٢٨ کردستان در جنوب پنجوین، بخش شرقی ارتفاع سنگ معدن و لشکر٥ نصر هم به‌همراه تیپ١ لشکر٢٨ کردستان در شرق ارتفاع کانی‌مانگا و ارتفاع سنگ معدن وارد عمل شوند. درعین‌حال، قرار شد سازمان رزم نهایی و مانور یگان‌ها را قرارگاه مقدم حمزه تنظیم و با اطلاع قرارگاه خاتم به یگان‌ها ابلاغ کند.[۲]
گزارش- 490
براثر گلوله‌باران شهرهای آبادان و خرمشهر و نوار مرزی این دو شهر در 48 ساعت گذشته به 7 باب منزل مسکونی در آبادان خساراتی وارد شد. در خرمشهر نیز محوطه راه‌آهن و کشتارگاه، دیری‌فارم و کوت شیخ، مناطق شلمچه، پاسگاه زید و پُل‌نو مورد اصابت چندین گلوله توپ قرار گرفت. براثر این حملة توپخانه‌ای عراق 2 تن شهید و 11 تن زخمی شدند.[۳]
گزارش- 491
از ساعت 22 شب گذشته، قرارگاه تاکتیکی شهید کاظمی قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع) با به‌کارگیری ٩ گردان شامل نیروهایی از تیپ ویژه شهدا، لشکر64 ارومیه، لشکر23 نوهد و گردان‌های جندالله شهرهای سردشت، پیرانشهر، سلماس، ارومیه و اشنویه به‌منظور پاک‌سازی منطقه مرزی دولتو عملیاتی را به نام "شهید امیر عباسی" در شمال‌غربی سردشت از سه محور آغاز کرد. طبق اطلاعاتی که نیروهای خودی قبل از اجرای عملیات به دست آورده بودند، 500 نفر از افراد حزب دمکرات شامل چته‌های هیز هژار، هیز پیشوا و هیز آواره و 100 نفر از عناصر سازمان کومه‌له و سازمان مجاهدین خلق (منافقین) در این منطقه حضور داشتند.* این منطقه برای گروه‌های مسلح غیرقانونی به‌خصوص حزب دمکرات از آن جهت حائز اهمیت و حیاتی بود که با بسته‌شدن راه تردد آنان در دو سوی مرز ایران و عراق درپی اجرای عملیات والفجر٤ در منطقه شیلر، تعداد زیادی از آنان در این منطقه تجمع کرده و از راه‌های موجود منطقه با ارتش عراق در ارتباط بودند. طبق گزارش واحد اطلاعات سپاه سردشت، افراد حزب دمکرات شبانه اسلحه و مهماتی را که از عراق تحویل گرفته بودند، ازطریق روستای سوته عراق به‌سمت روستای قاسم‌رش واقع در خاک ایران حمل می‌کردند. عملیات نیروهای خودی در ساعت ٢٢ شب گذشته از سه محور بنی‌خلف، سرشیو و محور ورمیشان (واشمزین) به‌منظور تصرف ارتفاعات سرکوب و مسلط به روستاها و سپس پاک‌سازی منطقه، زیر بارش شدید باران و در سرمای پاییزی آغاز شد. در محور بنی‌خلف نیروهای خودی توانستند در ساعات اولیه ارتفاعات مورد نظر را به تصرف درآورند. با روشن‌شدن هوا، پاک‌سازی روستاها آغاز شد. در این محور روستاهای کاژه، حالو، دیوآلان، آغلان و سرتکه پاک‌سازی شد و رزمندگان در بخش‌های پیش‌بینی‌شده مستقر گردیدند. در محور سرشیو نیز نیروها پس از استقرار روی ارتفاعات منطقه و بستن راه‌های مواصلاتی عناصر ضدانقلاب، توانستند روستاهای سرشیو، بنی‌خلف، عباس‌آباد، ورده، بوبانه، نارست، گلف، قاسم‌رش، کانی‌زرد و تاوه‌تک و... را پاک‌سازی کرده و در برخی روستاها استقرار یابند. در محور ورمیشان هم، که مهم‌ترین و حساس‌ترین محور عملیات بود، نیروهای عمل‌کننده موفق شدند شبانه به ارتفاعات شهنه‌سر، حسنه بشه، گروه دولک، مبرخویه، پیرستان و جانداران تسلط یافته و در روز روستاهای دولتو، سرمیرکان، ساوان، ساران، داودآباد، درمکان، مزرعه، مامک‌آباد، اسپی‌دره، بنومرگ، درمه و توران و... را پاک‌سازی کنند.* یکی از نکات جالب‌توجه این عملیات این بود که در محور سرشیو به‌علت تاریکی هوا و اشتباه بلدچی نیروهای عمل‌کننده نتوانستند در ساعات اولیه از مسیر پیش‌بینی‌شده، به ارتفاعات مورد نظر دست یابند، این درحالی بود که تعدادی از افراد مسلح غیرقانونی با آگاهی از مسیر حرکت نیروهای خودی قصد داشتند آنها را به محاصره درآورند که اگر چنین می‌شد تلفات فراوانی به نیروهای خودی وارد می‌آمد. دراین‌حال، باتوجه‌به تحرکات نیروهای خودی به‌منظور کسب آمادگی برای اجرای عملیات، عناصر مسلح ضدانقلاب به‌نوعی از اجرای این عملیات اطلاع یافته و برای مقابله با آن اقداماتی انجام داده بودند؛ ازجمله آنکه حزب دمکرات مرخصی افراد خود را در این منطقه لغو کرده بود و حتی کسانی که به مرخصی رفته بودند را فراخوانده بود. همچنین در مسیرهایی که احتمال می‌داد نیروهای خودی ازطریق آن به منطقه مورد نظر برسند، محل‌هایی را برای اجرای کمین در نظر گرفته و برخی مسیرها را هم مین‌گذاری کرده بود. علاوه‌برآن برخی انبارهای خود را تخلیه کرده بود.[۴] در جریان عملیات "شهید امیر عباسی" 20 تن از افراد مسلح غیرقانونی کشته و تعداد زیادی نیز زخمی شدند. همچنین 12 دستگاه انواع خودرو، تعداد فراوانی اسلحه و مهمات، یک قبضه توپ 105 میلی‌متری، چندین دستگاه بی‌سیم و تعداد زیادی اسناد و مدارک درون‌گروهی به دست نیروهای خودی افتاد. از افراد خودی نیز 12 تن ازجمله امیر ملکی فرمانده گردان جندالله پیرانشهر، شهید و ٢ تن نیز زخمی شدند. ٥ تن از این شهدا مجروحانی بودند که باوجود زخم سطحی به‌علت سرمازدگی جان خود را از دست دادند. گفتنی است باوجود دستاوردهای اولیه این عملیات، به‌علت نبود جاده برای پشتیبانی نیروها و همچنین بارش شدید باران، استقرار نیروهای خودی در مناطق حساس ناقص است و برای استقرار کامل و ایجاد پاسگاه‌های مورد نیاز، نیروها منتظر احداث جاده و ارتباط با عقبه‌های تدارکاتی هستند. قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع) مرکز عملیات مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران و سپاه پاسداران در اطلاعیه‌ای مشروح نتایج این عملیات را این‌طور اعلام کرد: «در این عملیات پیروزمندانه دلاوران کفرستیز لشکر اسلام به حول و قوه الهی موفق شدند 19 ارتفاع مهم، 1710، 1920، 1490، 1610، 1990، 1680، 2098، 1734، 1670، 1900، 1810، 1790، 2000، 2060، 1770، 1730، 1726، 1741، 1483، واقع در منطقه سردشت و 20 روستای منطقه ازجمله بنی‌خلف، دولتو، مزرعه و توژال را آزاد سازند و در این مناطق استقرار یابند. در این مناطق که صدها تن از مزدوران استکبار جهانی و حامیان پلید بعثی آنان به هلاکت رسیده و یا زخمی شده‌اند تعدادی از ادوات و تجهیزات دشمن نیز به آتش کشیده و منهدم شد. همچنین بیش از 13 دستگاه خودرو، چند قبضه توپ 105 میلی‌متری، ٥ دستگاه بی‌سیم، یک انبار بزرگ مهمات، دوربین‌های مادون قرمز و مقادیر زیادی سلاح انفرادی به‌همراه مهمات مربوطه و مدارک دشمن به دست توانمندان لشکر اسلام افتاد. درپی انجام عملیات اصلی‌ترین راه مرزی منطقه که ضدانقلابیون از بدو پیروزی انقلاب اسلامی جهت دریافت تدارکات از رژیم صهیونیستی حاکم بر عراق آن را مورد استفاده قرار می‌دادند، به دست توانمند نیروهای ایثارگر اسلام افتاد و پایگاه‌ها و مقرهای ضدانقلابیون وابسته در مناطق یادشده ازجمله زندان دولتو که در سال 60 توسط رژیم صهیونیستی عراق بمباران شده بود آزاد گردید.»[۵]
گزارش- 492
در رخدادهایی که امروز در شرق مریوان، اطراف مهاباد، پیرانشهر، غرب تکاب و شمال بوکان رخ داد، 12تن از افراد خودی شهید، ١ تن زخمی و ٦ خودرو منهدم شد، ٢ تن از افراد محلی نیز گروگان گرفته شدند. از عناصر ضدانقلاب نیز یک تن کشته و ٢ تن دستگیر شدند، ٧ تن از آنان نیز خود را تسلیم کردند. در بانه هم افراد گروه‌های مسلح غیرقانونی 3 قاچاقچی را کشتند. درپی وصول خبر حمله عناصر مسلح غیرقانونی در منطقه کوماسی به پایگاه جانوره در شرق مریوان، بلافاصله نیروهایی از پایگاه سروآباد برای کمک به منطقه درگیری اعزام شدند، اما این نیروها در اطراف روستای هنگ ژاله و کوره سفید به کمین افراد مشترک هیز بیستون حزب دمکرات و هیز شوان سازمان کومه‌له افتادند و درنتیجه ٨ تن از نیروهای سپاه و ٤ تن از پیشمرگان مسلمان کرد به شهادت رسیدند. در این واقعه ٦ دستگاه خودروی نیروهای خودی منهدم شد و ٣ قبضه تیربار به دست مهاجمان افتاد. از نتایج درگیری در پایگاه جانوره گزارشی در دست نیست.[۶] در منطقه چناره در شمال‌شرقی مریوان نیز نیروهای ژاندارمری با تعدادی از افراد مسلح سازمان کومه‌له درگیر شدند. درجریان این درگیری که تلفاتی درپی نداشت، ٢ تن از افراد کومه‌له دستگیر شدند.[۷] در عملیات کمین نیروهای سپاه در دو نقطه از اطراف مهاباد یکی از افراد وابسته به حزب دمکرات کشته و از افراد خودی نیز یک تن زخمی شد.[۸] درپیرانشهر نیز افراد حزب دمکرات قصد ورود به شهر و ایجاد درگیری داشتند که با هوشیاری و کمین نیروهای سپاه مواجه و از منطقه دور شدند.[۹] در اقدام دیگری افراد این حزب در روستای چوملو در غرب تکاب، ٢ تن از افراد این روستا را ربودند. علت این اقدام مشخص نشده است.[۱۰] در شمال بوکان نیز ٥ تن از اهالی روستای رحیم‌آباد که ازسوی حزب دمکرات تهدید شده بودند، این روستا را ترک کرده و به شهر بوکان آمده‌اند. فرماندهی سپاه بوکان در نامهای به فرمانده سپاه میاندوآب ضمن اعلام این خبر یادآور شده است: چون این روستا در حوزه استحفاظی سپاه میاندوآب قرار دارد برای تأمین امنیت این ٥ تن اقدامات لازم به عمل آید.[۱۱] در همین حال طبق گزارش شهربانی کردستان، افراد ضدانقلاب در مرز بانه ٣ نفر از قاچاقچیان را به قتل رسانده و کالاهای آنان را ربودند.[۱۲] همچنین امروز ٧ تن از افراد وابسته به گروه‌های مسلح غیرقانونی در مناطق بوکان، بانه و سلماس به‌همراه ٢ قبضه اسلحه ضمن اظهار ندامت خود را به نیروهای سپاه معرفی و تقاضای امان‌نامه کردند. ٦ تن از این افراد از وابستگان به حزب دمکرات و یک تن نیز از اعضای سازمان کومه‌له بودند.[۱۳]
گزارش- 493
هم‌زمان با تصمیم فرماندهان نظامی ایران برای اجرای مرحله جدید عملیات والفجر4، خبرگزاری جمهوری اسلامی از تشدید عملیات جنگ روانی عراق خبر داد. این خبرگزاری به نقل از یکی از رزمندگان خطوط مقدم جبهه اعلام کرد: اخیراً توسط عراق «اعلامیه‌هایی که تصاویری از برادران بسیجی تحت اسارت را نشان می‌دهند، پخش شده است. در این اعلامیه‌ها مطالبی به نقل از این افراد مبنی‌بر اینکه آنان را به‌عنوان زیارت راهی خطوط مقدم جبهه‌ها کرده‌اند و اسیر شده‌اند چاپ شده است.» در ادامه این گزارش آمده است: «نمونه‌هایی از این اعلامیه‌ها در یکی از جبهه‌های استان باختران ضبط است.» بنا به این گزارش، به‌تازگی هواپیماهای عراقی در مناطق مرزی اوراقی پخش کردند که روی آنها نوشته شده بود: «شما می‌توانید به‌عنوان پاسپورت برای پناهنده‌شدن به عراق از این برگ‌ها استفاده کنید.»[۱۴] در همین حال، رادیو بغداد نیز مدعی شد ابعاد تلفات ایران در حملات اخیر «موسوم به والفجر4 بسیار گسترده بوده است.» این رادیو گفت: «در اکثر جبهه‌ها زخمی‌‌ها و مجروحین تا مدت‌ها روی زمین می‌ماندند و علی‌رغم بسیج تمامی امکانات بیمارستان‌های سراسر کشور، رژیم قادر به جمع‌آوری مجروحین و انتقال آنها به پشت جبهه نبوده است.» رادیو بغداد همچنین ادعا کرد ایران می‌کوشد «از انتشار هرگونه اطلاعی درزمینه آمار کشته‌شدگان و مجروحین جنگ اخیر ممانعت به عمل آورد.»[۱۵]
گزارش- 494
یگان‌های پدافند هوایی نیروهای مسلح در تهران به‌منظور کسب آمادگی برای مقابله با حملات هوایی احتمالی، مبادرت به شلیک تمرینی کردند. به گزارش روزنامه جمهوری اسلامی، درپی اعلام قبلی ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران، ساعت 20:30 امشب، یگان‌های پدافند هوایی نیروهای مسلح در سطح تهران و حومه به‌مدت 5 دقیقه به تیراندازی هوایی پرداختند. این گزارش حاکی است شلیک پدافندهای هوایی در چند جهت با هدف کسب آمادگی برای مقابله با حملات هوایی احتمالی ازطریق ایجاد دیوارهای آتش انجام گرفت.[۱۶] رادیو اسرائیل در گزارشی با اشاره به مانور پدافندهای هوایی در تهران گفت: «از هنگام آغاز جنگ ایران و عراق، این نخستین‌بار است که توپ‌های ضدهوایی تهران مورد آزمایش قرار می‌گیرد.» این رادیو افزود: «گزارش‌های قبلی حاکی‌از این بود که عراق ممکن است دوباره درصدد بمباران‌کردن پایتخت ایران برآید.» رادیو اسرائیل همچنین یادآور شد: «در نخستین هفته‌های آغاز جنگ، هواپیماهای عراقی چند بار به تهران حمله بردند. سال گذشته نیز یک هواپیمای عراقی بر فراز تهران به پرواز درآمد و اعلامیه پخش کرد.»[۱۷]
گزارش- 495
خبرنگاران خارجی از آثار و خرابی‌های ناشی‌از جنگ در خرمشهر بازدید کردند. گروهی از خبرنگاران مطبوعات و نمایندگان رسانه‌های گروهی خارجی که برای بازدید از ویرانی‌های ناشی‌از حملات موشکی عراق در ایران به سر می‌برند، امروز از خرابی‌های گسترده جنگ در خرمشهر بازدید کردند. پیش از این بازدید، فرماندار خرمشهر در دیدار با خبرنگاران ضمن اشاره به وقایع مربوط به تهاجم سنگین عراق به این شهر گفت: «حدود 37 ماه پیش مزدوران بعثی با بهره‌گیری از دو لشکر پیاده و زرهی مردم خرمشهر را هدف آتش توپخانه‌های خود قرار دادند و به‌طور ناگهانی به شهر حمله کردند.» وی افزود: «در جریان حملات وحشیانه صدامیان به شهر بیش از 5000 تن از سکنه بی‌گناه خرمشهر که اغلب آنان را زنان و کودکان تشکیل می‌دادند به شهادت رسیدند.» گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی حاکی است در بازدید از ویرانه‌های خرمشهر «آثار خرابی‌ها و عملیات بازسازی شهر دو جنبه کاملاً متضادی بود که توجه خبرنگاران را به خود جلب کرد.»[۱۸]
گزارش- 496
دولت مبلغ 11 میلیارد ریال برای بازسازی مناطق جنگ‌زده کردستان اختصاص داد. امروز در جلسه شورای اداری استان کردستان که با حضور ائمه جمعه سنندج و مریوان برگزار شد، معاون عمرانی استانداری کردستان اعلام کرد: «بودجه مورد نیاز بازسازی کردستان که به ستاد بازسازی در تهران اعلام شده 11 میلیارد ریال است که تمامی آن بحمدالله تصویب شده و به‌زودی به ما ابلاغ خواهد شد.» در این جلسه استاندار کردستان برنامه‌ریزی برای بازسازی مناطق تخریب‌شده جنگی را نشانه تسلط کامل مسئولان جمهوری اسلامی بر امور کشور دانست.[۱۹]
گزارش- 497
تأکید سخنگوی شورای‌عالی دفاع بر آسیب‌پذیری منابع تأمین ذخایر ارزی عراق در مناطق شمالی این کشور بازتاب ویژه‌ای داشت. رادیو اسرائیل امروز گزارش داد: «در پایان جلسه دیشب شورای‌عالی دفاع حجت‌الاسلام هاشمی رفسنجانی به خبرنگاران گفت ایران ممکن است حوزه‌های نفتی شمال عراق را هدف حمله قرار دهد. وی در سمت نماینده آیت‌الله خمینی در شورای‌عالی دفاع افزود منابع نفتی شمال عراق اکنون بیش از هر موقع دیگر در تیررس نیروهای ایرانی قرار دارد. حجت‌الاسلام رفسنجانی تهدید کرد که ایران به‌زودی به حمله تازه‌ای علیه عراق دست خواهد زد. وی یادآور شد که اگر عراق به منابع نفتی ایران لطمه بزند دولت تهران متقابلاً تنگه هرمز را خواهد بست.» رادیو اسرائیل در پایان این گزارش به نقل از خبرگزاری فرانسه گفت که «لحن تهدیدهای حجت‌الاسلام رفسنجانی این‌بار معتدل‌تر از گذشته بود.»[۲۰] رادیو قاهره نیز اعلام کرد: «به‌منظور هماهنگی مواضع کشورهای حوزه خلیج [فارس] در قبال هشدار ایران مبنی‌بر بمباران‌کردن تأسیسات نفتی عراق در شهر کرکوک، امروز تحرک سیاسی فشرده‌ای در منطقه خلیج [فارس] انجام خواهد گرفت.» این رادیو بدون اشاره به محل و نحوه تصمیم‌گیری دراین‌زمینه افزود: «هشدار دیروز ایران که یک هفته پس از هشدارهای قبلی خود راجع به بستن تنگه هرمز داده می‌شود، جز افزایش تشنج و پیچیده‌کردن اوضاع منطقه خلیج [فارس] چیز دیگری نمی‌باشد.» رادیو قاهره همچنین گفت: «هشدار جدید ایران به دیگر هشدارهایی که راجع به بستن تنگه هرمز که هنوز جریان دارد، افزوده می‌شود که به‌خاطر بعد اقتصادی که در بر دارد به عقیده ناظران نظامی، بسیار خطرناک است. اقدام ایران به بمباران چاه‌های نفت کرکوک در عراق و پاسخ عراق به آن یعنی بمباران‌کردن تأسیسات نفتی و اقتصادی ایران و یا بمباران جزیره خارک به معنی ازبین‌رفتن تمام امکانات اقتصادی منطقه است.»[۲۱]
گزارش- 498
مشکلات اقتصادی و نیاز به دریافت اعتبار مالی، روابط عراق با برخی کشورهای غربی را در آستانه تحولی جدی قرار داده است. به گزارش رادیو بی‌بی‌سی، ایدیت کرسون وزیر بازرگانی خارجی فرانسه، که در بغداد به سر می‌برد، ضمن اشاره به فعالیت کارخانجات فرانسه در چند پروژه عراق گفت: «در آینده دولت فرانسه برای روابط اقتصادی خود با عراق موقعیت ویژه قائل خواهد شد.» کرسون در جلسه افتتاح کمیسیون مشترک اقتصادی عراق و فرانسه که با حضور قاسم احمد تقی وزیر نفت عراق، برگزار شد، خاطرنشان کرد: «کمیسیون مشترک اقتصادی برای اولین‌بار روابط فنی، علمی و فرهنگی و نیز همکاری‌های مالی و بازرگانی بین دو کشور را مورد بحث قرار خواهد داد.» بی‌بی‌سی افزود: سفر وزیر بازرگانی خارجی فرانسه به عراق که از شب گذشته آغاز شد «به‌دنبال توافق تازه دولت فرانسه انجام می‌گیرد که براساس آن برنامه بازپرداخت دیون عراق به فرانسه تغییر خواهد یافت.»[۲۲] رادیو اسرائیل نیز در گزارشی با اشاره به اعتبار مالی تازه‌ای که فرانسه قصد دارد به عراق اعطا کند، گفت: «عراق هم‌اکنون بیش از 5 میلیارد دلار به فرانسه بدهکار است و دولت پاریس که خود با بحران اقتصادی روبه‌رو می‌باشد، قبلاً موافقت کرده بود در ازای قسمتی از بدهی‌های عراق نفت از آن کشور دریافت کند.» این رادیو یادآور شد: «فرانسه یکی از بزرگ‌ترین کشورهای فراهم‌کننده اسلحه عراق می‌باشد و در دو ساله اخیر بیش از 3 میلیارد دلار اسلحه به آن کشور فروخته است.»[۲۳] در همین حال، رادیو دوبی به نقل از خبرگزاری عراق گزارش داد: طارق عزیز وزیر امور خارجه عراق، در ملاقات با وزیر مشاور در امور بازرگانی و کفیل وزارت امور خارجه ایتالیا که سرگرم دیدار از بغداد می‌باشند، امکان همکاری بیشتر میان دو کشور و آخرین تحولات جنگ ایران و عراق را مورد بحث قرار داد.[۲۴] رادیو اسرائیل در گزارشی با اشاره به این دیدار گفت: «عراق اکنون مدتی است می‌کوشد برای حل مشکلات اقتصادی خویش از کشورهای غربی اعتبار مالی دریافت کند. اکنون فرانسه، ژاپن، ایالات متحده و بریتانیا موافقت خود را با اعطای وام‌های جدید به عراق اعلام کردند.»*[۲۵]
گزارش- 499
معاون نخست‌وزیر مصر در مصاحبه‌ای با روزنامه جنگ (چاپ کراچی) ضمن معرفی عراق به‌عنوان آغازگر جنگ، تأکید کرد برای پایان‌دادن به جنگ باید به ایران خسارت پرداخته شود. حسن التهامی معاون نخست‌وزیر مصر، که برای یک سفر غیررسمی در کراچی پاکستان به سر می‌برد، در این مصاحبه گفت: «عراق با حمله به یک کشور اسلامی اشتباهی مرتکب شد که قابل‌بخشش نیست. اگر این جنگ شروع نمی‌شد ما [مسلمین] می‌توانستیم تمام مناطق خود را صددرصد تحت کنترل خود درآوریم و این جنگ ضربه‌ای جبران‌ناپذیر به جهان اسلام وارد کرده است.» وی همچنین یادآور شد: «شروع این جنگ اشتباه بود و تلافی آن این است که خسارات جنگی به ایران پرداخت شود و از همین طریق آتش‌بس صورت خواهد گرفت.» التهامی در بخش دیگری از این مصاحبه اظهار کرد: «من عراق و ایران را در یک صف نمی‌دانم. این عراق بود که بدون هیچ دلیلی به ایران حمله کرد. عراق نتوانسته است توجیهی برای این عمل خود ارائه دهد. ظاهراً عراق خواهان حل مسئله گذرگاه آبی در دریای عرب [خلیج‌فارس] است، اما به‌صورتی غیرعادلانه و غیرقابل پذیرش می‌خواهد این مسئله را به نفع خود حل کند. آبراه دریای عرب یک آبراه بین‌المللی است و درمورد آن قوانین بین‌المللی حاکم است.» وی تأکید کرد: «ما در این جنگ، ایران را به‌هیچ‌وجه مقصر نمی‌دانیم چون او به عراق تجاوز نکرد.»[۲۶]
گزارش- 500
به‌رغم انکار مقامات دولت امریکا، یک سناتور جمهوری‌خواه تلویحاً از تغییر موضع بی‌طرفی ادعاشده این کشور در جنگ ایران و عراق سخن گفت. کاسپار واینبرگر وزیر دفاع امریکا، به‌تازگی در مصاحبه‌ای با نشریه المجله (چاپ لندن) درباره اظهار نارضایتی عراق از اینکه امریکا هیچ‌گونه کوششی برای متوقف‌ساختن جنگ نمی‌کند، گفت: «امریکا جانب بی‌طرفی را در این جنگ می‌گیرد، ولی من حقیقتاً امیدوارم که این جنگ هرچه زودتر به پایان برسد و باید در اینجا اعتراف نمود که ما هیچ‌گونه احساسات صمیمانه‌ای در قبال ایران نداریم.» وزیر دفاع امریکا درمورد اقدام احتمالی ایران به بستن تنگه هرمز بار دیگر تصریح کرد: «امریکا برای بازنگه‌داشتن تنگه هرمز جهت کشتیرانی بین‌المللی چنانچه ضرورت ایجاب بکند روش زور را به کار خواهد گرفت.» وی همچنین خاطرنشان کرد که «نیروهای لازم برای اجرای این عملیات در آنجا مستقر می‌باشند.»[۲۷] این درحالی است که به گزارش خبرگزاری یونایتدپرس، رابرت کاستن سناتور جمهوری‌خواه امریکا در مصاحبه‌ای با روزنامه الاخبار (چاپ بیروت) در پاسخ به این سؤال که «آیا عملیات بمب‌گذاری ایران در بیروت می‌تواند سبب تغییر موضع بی‌طرفانه امریکا در قبال جنگ ایران و عراق شود؟» گفت: «گرچه نمی‌تواند ازجانب دولت ریگان پاسخ‌گو باشد، لکن اقدامات ایران درمورد تهدیدات برعلیه تنگه هرمز و کشتار اخیر در بیروت سبب ایجاد یک تغییر نظر عمده در میان امریکایی‌ها نسبت به ایران شده است.»[۲۸] از سوی دیگر، نشریه المجله درمورد اقدامات احتمالی امریکا علیه ایران نوشت: «منابع دیپلماتیک غربی گزارش دادند انتظار می‌رود امریکا اقداماتی را برعلیه ایران پس از عملیات انتحاری در بیروت به مرحله اجرا درآورد، ازجمله این اقدامات، سخت‌گیری درمورد سلاح‌های امریکایی است که به‌صورت غیرمجاز به تهران فروخته می‌شود، همچنین سخت‌گیری درمورد شرکت‌های امریکایی خریدار نفت ایران.»[۲۹]
گزارش- 501
سوریه هدف اصلی عملیات احتمالی امریکا و متحدان غربی این کشور در لبنان است. به گزارش خبرگزاری فرانسه از واشنگتن، رابرت مک فارلین مشاور امنیت ملی امریکا، امروز «ضمن اخطار به سوریه و اشاره به تهاجم نیروهای امریکا به گرانادا تأکید کرد چنانچه هواپیماهای امریکا مجدداً بر فراز لبنان مورد هدف قرار گیرند، امریکا وارد عمل خواهد شد.» مک فارلین در گفت‌وگو با شبکه تلویزیونی سی.بی.اس. امریکا اظهار کرد: «امریکا اخیراً به‌طور واضح در دیگر نقاط جهان ازجمله در کارائیب نشان داده که تهدیدات علیه شهروندان امریکایی را جدی تلقی می‌کند.» وی درحالی‌که احتمال یک مناقشه نظامی را با سوریه ضعیف دانست، تأکید کرد: «مقامات دمشق باید در ارزیابی حضور نظامی امریکا در لبنان واقع‌بین‌تر باشند.»[۳۰] عبدالرئوف القاسم نخست‌وزیر سوریه نیز در پارلمان این کشور اعلام کرد «کشور متبوع وی همچنان در نظر دارد با توسعه تسلیحات (آموزش و آماده‌نمودن نیروهای مسلح خود) نیروی دفاعی سوریه را به یک نیروی استراتژیکی هم‌توان با نیروهای دشمن تبدیل کند.» وی ضمن هشدار درمورد هرگونه تهاجم امریکا و رژیم صهیونیستی علیه سوریه گفت: «سوریه در مقابل مهاجمین ایستادگی خواهد کرد.»[۳۱] از سوی دیگر، دیوید لیفی معاون نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی، گفت «کشورش کسب اطلاع کرده که کارشناسان نظامی شوروی در آینده نزدیک سوریه را ترک خواهند کرد. چنین اقدامی هم در شب جنگ اکتبر سال 1973 صورت گرفت.» وی به سوریه هشدار داد «برای آزمایش قدرت خود با اسرائیل وارد جنگ نشود.»[۳۲] در همین حال، گزارش خبرگزاری فرانسه حاکی است: دونالد رامسفلد فرستاده جدید رئیس‌جمهور امریکا به غرب آسیا، وارد بیروت شد و بلافاصله با امین جمیل دیدار و گفت‌وگو کرد. بنا به این گزارش، رامسفلد پس از بیروت راهی چند کشور منطقه ازجمله سوریه، عربستان، اردن و اسرائیل خواهد شد.[۳۳] رادیو لبنان در گزارشی با اشاره به سفر فرستاده ویژه ریگان به منطقه گفت: «مقامات امریکایی دیدار رامسفلد با حافظ اسد را با اهمیت زیادی تلقی می‌کنند. به‌خصوص بعد از تیرگی روابط واشنگتن و دمشق بعد از حادثه انفجار مقر نیروهای امریکایی در بیروت و آتش‌گشودن به‌سوی هواپیمای امریکایی که در فضای مواضع سوریه در لبنان به پرواز درآمد و همچنین اعلام واشنگتن مبنی‌بر استقرار موشک‌های اس.اس31 در کوه حنین.» این رادیو سپس از قول بعضی از ناظران افزود: «اگر ملاقات اسد و رامسفلد صورت بگیرد، اقدام انتقام‌جویانه واشنگتن علیه سوریه و هم‌پیمانانش منتفی خواهد بود.»[۳۴] روزنامه واشنگتن پست نیز در گزارشی به نقل از مقامات ارشد فرانسه با اشاره به تردیدهای رهبران این کشور درمورد «مسئله حساس تلافی‌جویی» نوشت: «مقام‌های فرانسه به‌خوبی از دشواری‌های فنی و عملی اقدام تلافی‌جویانه آگاه هستند و از سوی دیگر نمی‌خواهند دست به اقدامی بزنند که گفت‌وگوهای ژنو را درزمینه برقراری آشتی ملی در لبنان به مخاطره اندازد. افزوده بر این با تشکیل فرماندهی واحدی با مشارکت امریکا برای اقدام تلافی‌جویانه مشترک مخالف هستند.»[۳۵]
گزارش- 502
هم‌زمان با ادامه تلاش میانجیگران عرب برای تحکیم آتش‌بس شکننده در شمال لبنان، بار دیگر این منطقه صحنه زدوخورد جناح‌های متخاصم فلسطینی شد. رادیو لبنان و خبرگزاری فرانسه از بیروت گزارش دادند شلیک توپخانه در اطراف اردوگاه آوارگان فلسطینی بداوی در حومه طرابلس امروز از سر گرفته شد و این اردوگاه هدف گلوله‌های سلاح‌های سنگین، نیمه‌سنگین و سبک قرار گرفت. در همین حال، خبرگزاری آلمان‌غربی براساس گزارش‌های دریافتی اعلام کرد: «یکی از رهبران ناراضیان فتح اظهار داشته از آنجایی که عرفات به شرایط آنان برای تسلیم یا ترک شمال لبنان پاسخ نداده است، دیگر آتش‌بس را رعایت نخواهند کرد.» گزارش یونایتدپرس نیز حاکی است سخنگوی ناراضیان فتح امروز در یک تماس تلفنی از دمشق، خواست‌های عرفات را چیزی غیر از حیله‌ای برای کسب مهلت ندانست و گفت که طرف‌داران عرفات در داخل و اطراف طرابلس خود را برای جنگ آماده می‌کنند.[۳۶]
ضمیمه گزارش498: مقاله روزنامه اقتصادی لزکو درباره روابط اقتصادی عراق و فرانسه لزکو روزنامه اقتصادی فرانسوی در تفسیری با عنوان "خانم کرسون در بغداد: عراق کماکان یک بازار آتی است" به بررسی روابط اقتصادی عراق و فرانسه پرداخته است. این روزنامه با اشاره به این سخن وزیر بازرگانی خارجی فرانسه «که امروز فرانسه در کنار عراق قرار دارد و اهمیت خاصی برای روابط با عراق درزمینه اقتصادی قائل است»، آورده است: «بااین‌حال جنگ شدید بین ایران و عراق عامل نگران‌کننده‌ای برای صادرکنندگان کالا می‌باشد. رژیم عراق ازنظر مالی در تنگنا بوده، از صادرات نفت آن به میزان فراوانی کاسته شده و امارات سرمایه کمتری را دراختیار این کشور قرار می‌دهد. در این اوضاع و احوال روابط بین فرانسه و عراق دستخوش مراحل حساسی بوده. به‌نظر وزیر امور خارجه عراق، مسئله سوپراتانداردها یکی از مراحل سخت بود. وی اضافه کرد که فرانسه در این مسئله همچون یک قدرت بزرگ قابل‌اطمینان رفتار نمود و از این امر نیز پشیمان نخواهد شد. تحویل پنج فروند هواپیمای جنگنده طی ماه اکتبر تأیید گردید. بااین‌حال، پاریس واقف است که تعهدات نظامی - اقتصادی چندین‌ساله اخیر در قبال بغداد، نه‌تنها یک مخاطره سیاسی را تشکیل می‌دهد بلکه خطری بسیار جدی ازنظر اقتصاد نیز به شمار می‌آید. عراق ناچار شده تا از فرانسه بخواهد که بار دیگر فرانسه بخشی از بدهی‌های این کشور را قسط‌بندی کند. سازمان ضمانت صادرات فرانسه به سهم خود 25 میلیارد فرانک از این بدهی را تضمین کرده است و امسال میزان خسارات وارده سنگین بوده است. در ماه گذشته، مذاکرات بین دو کشور منجر به امضای یک قرارداد کلی گردید که به‌موجب آن قرار شد بهای بخشی از اسلحه تحویل‌شده به میزان 8 میلیارد فرانک در ازای تحویل نفت پرداخت گردد. از سوی دیگر، وام بانکی که تا میزان یک میلیارد دلار به‌وسیله دولت تضمین شده است، قرار است طی سه سال پرداخت گردد. این وام این امکان را به عراق می‌دهد که بدهی‌های خود را در قبال چندین قرارداد منعقده با شرکت‌های فرانسوی ازجمله "توسون" و "تکنیپ راسپی باتینبول" نقداً ادا نماید. همچنین معامله پایاپای نفت به میزان 4 میلیون تن از قرار 80 هزار بشکه در روز طی مدت دوازده ماه (از ژوئیه 1983 تا ژوئیه 1984)، [شامل] 45 هزار بشکه نفت خام و 35 هزار بشکه مواد تصفیه‌شده، که می‌بایست به شرکت "الف آکتین" و شرکت نفت فرانسه تحویل داده شود، صورت خواهد گرفت. طی هشت ماه نخست سال [جاری] فرانسه تنها 23/1 درصد نیاز کل نفت خام خود را از عراق تأمین نمود. در سال 1980 عراق دومین فروشنده نفت به ما بود. خانم کرسون همچنان درمورد اختلافات بر سر مخارج اضافی ناشی‌از جنگ که حدود 30 شرکت فرانسوی متحمل شده‌اند گفت‌وگو نمود. به گزارش خبرگزاری فرانسه، 15 پرونده رسیدگی شده، 15 مورد دیگر در مرحله مذاکرات قرار دارد و 2 پرونده دیگر به داوری بین‌المللی ارجاع شده است. درزمینه مبادلات تجاری دوجانبه، فرانسه با داشتن ترازی مثبت به میزان 8/2 میلیارد فرانک طی هشت ماه نخست سال 1983 (9/3 میلیارد صادرات دربرابر 1/1 میلیارد واردات) سود بسیاری را برده است، ولی در جمع، حجم فروش فرانسه نسبت به سال‌های گذشته تقلیل یافته است (5/4 میلیارد در سال 1980، 9/7 میلیارد در سال 1981 و 4/9 میلیارد در سال 1982). به همین نسبت کاهش خرید نفت ازسوی فرانسه چشمگیر بوده است. برخی ناظران، استراتژی پاریس را در خاورمیانه [غرب آسیا] خطرناک می‌دانند. اما این استراتژی این مزیت را دارد که روشن می‌باشد. از سوی دیگر، منافع فرانسه در ایران بسیار ناچیز است و جنبه‌های صرفاً سیاسی این انتخاب با دشواری قابل برآورد می‌باشد.»[۳۷]
پاورقی‌ها
منابع و مآخذ روزشمار 1362/08/22
- ↑ سند شماره 290/د مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راویان قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص) در عملیات والفجر٤، داود رنجبر و محسن رخصت‌طلب)، 19/8/1362 تا 28/8/1362، صص 45 - 36؛ و- سند شماره131/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات والفجر٤، گزارش راوی قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص)، داود رنجبر، ص122.
- ↑ سند شماره 290/د مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راویان قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص) در عملیات والفجر٤، داود رنجبر و محسن رخصت‌طلب)، 19/8/1362 تا 28/8/1362، صص 45 - 36؛ و- سند شماره131/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات والفجر٤، گزارش راوی قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص)، داود رنجبر، ص122.
- ↑ سند شماره 291060 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از فرمانداری خرمشهر به اداره کل سیاسی - انتظامی استانداری خوزستان، 23/11/1362؛ و- سند شماره 266012 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از شهربانی خوزستان به استانداری خوزستان، 22/8/1362.
- ↑ سند شماره 361582 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: 16/8/1362؛ و- سند شماره 361583 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از واحد اطلاعات عملیات تیپ ویژه شهدا، 16/8/1362؛ و- سند شماره 355197 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از اطلاعات سپاه سردشت به اطلاعات منطقه١١، 16/8/1362.
- ↑ سند شماره 317121 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از فرماندهی سپاه پاسداران پیرانشهر به فرماندهی سپاه پاسداران منطقه١١، 23/8/1362؛ و- سند شماره 44992 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از فرماندهی قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع) به فرماندهی کل سپاه پاسداران، 24/8/1362؛ و- سند شماره 356382 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی سردشت (اطلاعات عملیات) به ستاد قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع) (اطلاعات عملیات)، 25/8/1362؛ و- سند شماره 44943 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع) (طرح و عملیات) به ستاد مرکزی سپاه (طرح و عملیات)، 20/8/1362؛ و- سند شماره 318380 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از طرح و عملیات تیپ110 شهید محمد بروجردی به فرماندهی تیپ110 شهید محمد بروجردی، 28/9/1362؛ و- سند شماره 334373 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از تیپ ویژه شهدا (اطلاعات عملیات )به قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع) (طرح و عملیات)، 28/8/1362؛ و- گزیده اسناد عملیات والفجر4، جلد4، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: شرح عملیات، صص 59 و 60.
- ↑ سند شماره 290/د مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، ص46.
- ↑ سند شماره 302356 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از ناحیه ژاندارمری کردستان (رکن3) به استانداری کردستان، 23/8/1362.
- ↑ سند شماره 355217 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از سپاه مهاباد به فرماندهی قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع)، 23/8/1362؛ و- سند شماره 45053 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از فرماندهی قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع) به فرماندهی کل سپاه، 2/9/1362.
- ↑ سند شماره 317122 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از فرماندهی پیرانشهر به فرماندهی قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع)، 23/8/1362.
- ↑ سند شماره 197420 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از اطلاعات عملیات ناحیه کردستان به اطلاعات ناحیه کردستان (فرماندهی)، 23/8/1362.
- ↑ سند شماره 355118 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از فرماندهی بوکان به فرماندهی طرح و عملیات قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع)، 22/8/1362.
- ↑ سند شماره 339565 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از شهربانی کردستان به استانداری کردستان، 3/9/1362.
- ↑ سند شماره 355096 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از سپاه سلماس (اطلاعات) به سپاه منطقه11 (اطلاعات)،22/8/1362؛ و- سند شماره 355111 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین؛ و- سند شماره 45020 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از فرماندهی منطقه11 قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع) به فرماندهی کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 25/8/1362.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 239، 23/8/1362، ص5، باختران - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 22/8/1362.
- ↑ واحد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی، بولتن رادیوهای بیگانه، 23/8/1362، ص3، رادیو بغداد، 22/8/1362.
- ↑ روزنامه جمهوری اسلامی، 23/8/1362، ص2.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 239، 23/8/1362، صص 23 و 24، رادیو اسرائیل، 22/8/1362.
- ↑ روزنامه جمهوری اسلامی، 23/8/1362، ص2.
- ↑ همان، ص4.
- ↑ واحد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی، بولتن رادیوهای بیگانه، 23/8/1362، ص7، رادیو اسرائیل، 22/8/1362.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 245، 29/8/1362، ص34، رادیو قاهره، 28/8/1362.
- ↑ سند شماره 290/د مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راویان قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص) در عملیات والفجر٤، داود رنجبر و محسن رخصت‌طلب)، 19/8/1362 تا 28/8/1362، صص 45 - 36؛ و- سند شماره131/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات والفجر٤، گزارش راوی قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص)، داود رنجبر، ص122.
- ↑ همان، ص8، رادیو اسرائیل، 22/8/1362.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 240، 24/8/1362، ص49، رادیو دوبی، 23/8/1362.
- ↑ واحد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی، بولتن رادیوهای بیگانه، 24/8/1362، صص 6 و 7، رادیو اسرائیل، 23/8/1362.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 248، 2/9/1362، صص 6 و 7، اسلام‌آباد - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 1/9/1362، به نقل از روزنامه جنگ (چاپ کراچی).
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 239، 23/8/1362، ص3، تهران - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 22/8/1362.
- ↑ همان، ص6، تهران - خبرگزاری یونایتدپرس، 22/8/1362.
- ↑ همان، ص8، تهران - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 22/8/1362.
- ↑ روزنامه کیهان، 23/8/1362، ص20.
- ↑ همان.
- ↑ واحد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی، بولتن رادیوهای بیگانه، 23/8/1362، ص4، رادیو لبنان، 22/8/1362.
- ↑ روزنامه کیهان، 23/8/1362، ص20.
- ↑ واحد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی، بولتن رادیوهای بیگانه، 23/8/1362، صص 4 و 5، رادیو لبنان، 22/8/1362.
- ↑ همان، صص 9 و 10، رادیو امریکا، 22/8/1362.
- ↑ روزنامه کیهان، 23/8/1362، ص20.
- ↑ اداره کل مطبوعات و رسانه‌های خارجی وزارت ارشاد اسلامی، نشریه بررسی مطبوعات جهان، شماره 427، 20/9/1362، روزنامه لزکو (چاپ فرانسه)، 24/8/1362.