1364.08.25

روزشمار جنگ سال 1364 1364.08.25
نام‌های دیگر	بیست و پنج آبان
تاریخ شمسی	1364.08.25
تاریخ میلادی	16 نوامبر 1985
تاریخ قمری	3 ربیع‌الاول 1406

1359.08.25

1360.08.25

1361.08.25

1362.08.25

1363.08.25

1365.08.25

1366.08.25

گزارش ـ 199

پس از چندین روز بررسی و بحث درباره استراتژی عملیاتی و مسائل مهم جنگ و عملیات آتی و مشکلات موجود در جلسات فرماندهان عالی سپاه پاسداران و سرانجام تصمیم‌گیری برای اجرای عملیات گسترده در منطقه فاو؛ فرمانده کل سپاه پاسداران برای تسریع در اقدامات آماده‌سازی عملیات اصلی (فاو)، فرماندهان و مسئولان نیروی زمینی سپاه پاسداران و فرماندهان لشکرهای خط‌شکن را به جلسه‌ای فراخواند. این جلسه با حضور محسن رضایی، رحیم صفوی، عزیز جعفری، احمد غلامپور، عباس محتاج، سیدعلی حسینی‌تاش، ابراهیم سنجقی، اکبر غمخوار، محمد پیشبهار، حسین علایی (فرمانده قرارگاه نوح(ع))، احمد کاظمی (فرمانده لشکر8 نجف)، حسن شفیع‌زاده (فرمانده توپخانه)، وفایی (مسئول مهندسی)، محمدباقر قالیباف (فرمانده لشکر‌5 نصر)، علی فدوی (مسئول اطلاعات قرارگاه نوح(ع))، میرحسینی (معاون لشکر ثارالله) و... در محل سایت اهواز تشکیل شد. در این جلسه فرماندهان قرارگاه‌ها و یگان‌ها درباره اوضاع منطقه عملیات و اقدامات در دست اجرا گزارش دادند، * سپس محسن رضایی بر تسریع در انجام‌دادن امور محوله و شروع کار با جدیت و قوت تأکید کرد. وی گفت: «باتوجه‌به اینکه باید از زمان حداکثر استفاده بشود، لشکرها می‌توانند از فردا فعالیت خودشان را ازجهت مهندسی، شناسایی و طرح جزءبه‌جزء آغاز کنند.» فرمانده کل سپاه افزود: «درضمن روی این مسائل نیز کار و فکر شود: - آماده‌سازی زمین، از جاده آسفالت تا ساحل اروند‌رود به خود لشکرها واگذار خواهد شد که کارهای موردنیاز را خودشان انجام دهند. ساحل خودی را به‌طور طبیعی پوشش درست کنید تا در شب عملیات بتوانید از تفنگ106 و خمپاره و دیگر سلاح‌ها برای شکستن خط استفاده کنید. - مسئله بعد جاده‌هاست که آماده خواهد شد. - مسئله سوم نهرهاست، اگر آب نهرها کم است آب آنها را با زدن سد و... زیاد کنید. - عقبه‌ها را باید درست عقبه‌سازی کنید، اگر باران آمد وضع تغییر می‌کند. الحمدلله کار ما از جاده تا ساحل دارای پوشش نخلستان است، ولی از بهمن‌شیر تا شروع نخلستان برای کار مهندسی مشکل حفاظت داریم. - درمورد مانور [عملیات] نیز چهار مسئله را باید حل کنیم: مسئله اول، عبور است. در بدر مسئله عبور نداشتیم، اینجا خودِ آب مشکلی برای ما دارد و آن تغییرات وضعیت آب است. دوم، شکستن خط؛ سوم، پاک‌سازی و چهارم، پدافند. - توجیه و مانور آموزشی: در این نکته این ‌بار بیشتر می‌خواهیم کار کنیم. پاک‌سازی در نخلستان مشکل است؛ نیروها باید در زمین مشابه مانور کرده باشند و توجیه شوند. اینجا اگر در وهم بمانید زمان را از دست می‌دهیم. در نخلستان و شهر فاو جنگ (درگیری با دشمن) در رده گروهان است. نیروهای خط‌شکن با بی‌سیم ارتباط داشته باشند و... - آموزش: برنامه‌هایتان را طوری ترتیب دهید که تا پایان دی‌ماه همه کارهایتان تمام شده باشد. آموزش‌ها از هم‌اکنون شروع شود. آموزش غواصی، عبور از بهمن‌شیر، جنگ در نخلستان و...، تمرین آماده‌کردن ساحل دشمن و... - گردان‌های احتیاط: مسئله بعدی آماده‌کردن گردان‌های احتیاط است. در اینجا هر لشکری باید با دو برابر توان خودش بجنگد. از گردان‌های احتیاط بعد از آموزش باید برای فریب و انجام عملیات محدود استفاده شود. فرمانده کل سپاه بر ضرورت اجرای عملیات محدود نیز تأکید کرد و گفت: «هر لشکری در این مدت باید یک عملیات محدود هم بکند که تا20 الی 30 نفر اسیر داشته باشد.»* محسن رضایی در ادامه جلسه به محدود‌بودن زمین منطقه عملیاتی فاو برای دشمن و تنگناهای سیاسی که حکومت عراق با اجرای عملیات در این منطقه دچار آن خواهد شد، اشاره کرد. وی ضمن تأکید بر اهمیت و ضرورت تمرکز آتش روی نیروهای دشمن که برای پاتک به این منطقه گسیل می‌شوند، گفت: «اینجا تقریباً مثل تنگه‌ای است که عراقی‌ها به صف و ستون داخل آن می‌آیند که به امید خدا و همت شما، منهدم خواهند شد. دشمن مجبور است به‌خاطر مصالح سیاسی، اشتباهات فاحش نظامی بکند. در اینجا باید خوب با دشمن بجنگیم؛ شاید دیگر هیچ‌گاه چنین زمین مناسبی گیر ما نیاید. دشمن در این منطقه در دو نقطه با ما زیاد می‌جنگد: در خط و در این دشت (پشت جاده استراتژیک). دشمن به هر طریقی شده می‌خواهد جلو شکست سیاسی خود را در این منطقه بگیرد. از طرف دیگر، از بُعد نظامی هم با پیشروی ما خور عبدالله ناامن می‌شود و تنها راه اتصال دشمن به خلیج‌فارس قطع می‌شود.» در آغاز جلسه امروز از اوضاع منطقه فاو گزارش‌هایی داده شد. در ابتدا مسئول اطلاعات قرارگاه نوح(ع) از اقدامات جاده‌سازی، خاک‌ریزی، ترمیم موانع، احداث دکل دیدبانی، استقرار تعدادی تانک و همچنین فعالیت‌‌های شناسایی هوایی دشمن گزارش داد. وی دلیل کاهش فعالیت‌‌های دشمن در هفته گذشته را بارندگی و آب‌گرفتگی منطقه اعلام کرد. جانشین فرمانده لشکر‌41 ثارالله نیز گزارش داد که نیروهای شناسایی این لشکر با شناسایی موانع، خط مقدم دشمن و ساحل دشمن این مرحله از مأموریت خود را انجام داده‌‌اند. وی نحوه شناسایی، محورهای شناسایی، عمق شناسایی و عبور از موانع و رسیدن به 50 تا 70 متری سنگرهای دشمن، فعالیت‌‌های مهندسی دشمن در نخلستان و تأثیر جریان‌‌های جزرومد اروند‌رود بر حرکت نیروها را تشریح کرد. همچنین اقدامات شناسایی قرارگاه نجف در این جلسه تشریح شد و علاوه‌بر بیان فعالیت‌‌های مهندسی دشمن، گفته شد که یک گروهان تانک دشمن در منطقه چهار‌چراغ مستقر شده است و نیز خبر داده شد که عراقی‌‌ها با استقرار دکل مخابراتی روی خودرو، از یک دکل سیار برخوردار شده‌اند و از این طریق مکالمات خودی را بهتر شنود می‌‌کنند.

گزارش ـ 200

فرماندهان سپاه پاسداران امروز در جلسه دیگری چگونگی اجرای عملیات‌‌های محدود، مناطق موردنظر و تأثیر چنین عملیات‌هایی بر عملیات در منطقه فاو را بررسی کردند. این جلسه با حضور: رحیم صفوی (فرمانده نیروی زمینی سپاه)، عزیز جعفری (فرمانده قرارگاه کربلای‌1)، احمد غلامپور (فرمانده قرارگاه کربلای2) عباس محتاج (فرمانده قرارگاه سلمان)، حسن دانایی‌فر (مسئول معاونت عملیات قرارگاه کربلا)، و سید‌علی حسینی‌تاش و بدون حضور فرمانده کل سپاه برگزار شد. بحث اصلی این جلسه عملیات‌‌های محدود بود و چند موضوع دراین‌باره بررسی شد: یگان‌‌های مناسب برای این عملیات‌‌ها، مناطق مناسب برای آن، زمان‌‌بندی و تأثیر این عملیات‌‌ها بر آماده‌‌سازی و اجرای عملیات اصلی در منطقه فاو. مناطق موردنظر برای عملیات محدود جزیره ام‌‌الرصاص، ارتفاعات قلاویزان، هورالهویزه و مناطق دیگری بود که قبلاً نیز مطرح و بررسی شده بود. وقتی درباره زمان‌‌بندی عملیات‌‌های محدود و مدت لازم برای آماده‌‌سازی و اجرای آن بحث و چنین نتیجه‌‌گیری شد که دو تا چهار ماه وقت می‌‌خواهد، تأثیر این عملیات‌‌ها بر عملیات اصلی و یگان‌‌های عمل‌کننده همه را به فکر فروبرد و در ضرورت آن تردید شد. باوجوداین، همچنان انتخاب منطقه‌ای جایگزین که درصورت بروز مشکلی اساسی برای عملیات اصلی، تلاش‌‌ها به آن سمت معطوف شود و همچنین گزینش منطقه‌ای برای تک پشتیبانی یا عملیات فریب که هم‌‌زمان با عملیات اصلی، در آن اقدام به تک شود، در دستور کار بود و دراین‌باره نیز بحث‌هایی شد، اما این جلسه درحالی به پایان رسید که نتیجه‌ای اساسی و تصمیمی قطعی حاصل نشد.

گزارش ـ 201

سازمان حفاظت اطلاعات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی برای جلوگیری از نفوذ عناصر ضدانقلاب در بین نیروهای اعزامی به جبهه ازطریق کاروان‌‌های کربلا، امروز طی دو نامه جداگانه‌ از وزارت اطلاعات و حفاظت اطلاعات مناطق پنج‌‌گانه سپاه درخواست همکاری کرد. در نامه این سازمان به وزارت اطلاعات آمده است: «باتوجه‌به آنکه برنامه اعزام گسترده نیروهای مردمی تحت عنوان کاروان کربلا از سراسر ایران به جبهه‌‌های جنگ، درحال انجام می‌‌باشد و ضرورت دارد جهت پیشگیری از نفوذ ضدانقلاب، کل نیروهای این کاروان تعیین صلاحیت شده و سپس اعزام شوند، لذا خواهشمند است به کلیه ادارات اطلاعات تابعه ابلاغ شود تا نتایج استعلامات درخواستی حفاظت اطلاعات سپاه را در استان‌‌ها و شهرستان‌‌ها باتوجه‌به محدودیت زمانی 3/9/1364 سریع‌‌تر اعلام دارند. لازم به توضیح است که تنها نیروهایی که برای اولین‌بار قصد اعزام دارند، استعلام خواهند شد. بدیهی است درصورت عدم پاسخ‌گویی به‌موقع به استعلامات درخواستی، باتوجه‌به اهداف اعزام کاروان‌‌ها به جبهه، باعث بروز خلل در برنامه‌‌های پیش‌‌بینی‌شده می‌شود.» سازمان حفاظت اطلاعات سپاه همچنین در نامه‌ای دیگر به حفاظت اطلاعات مناطق پنج‌‌گانه سپاه، ضمن اشاره به درخواست آقای هاشمی رفسنجانی در نمازجمعه تهران برای به‌راه‌افتادن کاروان‌‌های کربلا از همه استان‌‌ها، بر رعایت دستورالعمل‌های حفاظتی و هماهنگی با ادارات اطلاعات استان‌ها و حضور فعال در تمامی مراحل، از مبدأ حرکت تا مقصد تأکید شده و درخواست شده است که تأیید صلاحیت کل نیروهای اعزامی به‌نحو شایسته صورت پذیرد.

گزارش ـ 202

محسن رضایی فرمانده سپاه پاسداران در دومین کنگره سراسری دانشجویان مسلمان، که "دفتر تحکیم وحدت" در دانشگاه تهران برگزار کرده است، گفت: «سیاست همیشه این بوده که قبل از یک عملیات بزرگ، عملیات‌‌های محدود انجام می‌‌دادیم. اما این بار برای اینکه هیچ‌‌گاه وقفه در جنگ به وجود نیاید و مرتب عملیات داشته باشیم، عملیات‌‌های نفوذی و گشتی رزمی با توانی درحد سه گردان، چهار گردان، سه گروهان اجرا شده و می‌‌شود. با این تدبیر در دو ماه گذشته، ما 11 عملیات داشتیم:* 2 عملیات مقابله با ضدانقلاب کردستان بود. 2 عملیات مجاهدین عراقی بود. همچنین 5 عملیات قدس و 2 عملیات عاشورا داشتیم. اینها همه عملیات‌‌هایی بودند که در همین مسیر صورت گرفت. در این دو ماه که 11 عملیات انجام دادیم، نزدیک 300 نفر اسیر گرفتیم و 3500 نفر از دشمن کشته شد. [...] الآن جنگ در این حالت درحال ادامه است. گسترش جنگ بستگی دارد که ما چه مقدار توان رزمی جنگ را بالا ببریم و هر اندازه بتوانیم برنامه‌‌ریزی قوی‌‌تری برای جنگ داشته باشیم، به همان میزان هم می‌‌توانیم جنگ را پیش ببریم و اگر این توان رزمی بخواهد در همین حد متوقف باشد، خوب البته انتظار عملیات‌‌های تعیین‌کننده و بزرگی را شاید نشود داشت.»

گزارش ـ 203

استراتژی تشدید فشار اقتصادی و روانی علیه جمهوری اسلامی، امروز با حمله هوایی به تأسیسات جزیره خارک و حمله به یک نفتکش در خلیج‌فارس ادامه یافت. ستاد سپاه پاسداران منطقه 4 نوح نبی(ع) در گزارش ارسالی به ستاد مرکزی سپاه پاسداران نوشته است: جزیره خارک در ساعت 13:05 مورد اصابت چهار بمب هواپیمای دشمن قرار گرفت که دو بمب در 100 متری تانکرهای نفت در بیابان به زمین خورد و دو بمب دیگر یکی به تانکر شماره 23 و دیگری به تانکر شماره 24 اصابت کرد که به آتش‌سوزی تانکرها منجر شد.» در گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی از این حمله آمده است: «این حمله زمانی صورت گرفت که آقای آقازاده وزیر نفت و گروهی از مسئولین این وزارتخانه سرگرم بازدید از تأسیسات نفت خارک بودند و در این حمله هوایی به کسی آسیب نرسیده است.» گفتنی است که در زمان حمله هواپیمای میگ25 به جزیره خارک، یک هواپیمای دیگر در همان زمان از منطقه عکس‌‌برداری می‌کرد. رادیو صوت‌‌الجماهیر عراق با پخش اطلاعیه نظامی شماره 2024 ارتش این کشور درباره این حمله گفت: «عقاب‌‌های ما در ساعت 12:30 امروز تأسیسات جزیره خارک را موردحمله موفقیت‌‌آمیز قرار دادند و هدف‌‌های تعیین‌شده را بادقت مورد اصابت قرار داده و به آتش کشیدند.» از سوی دیگر، نفتکش "کونکار" با ملیت کشور مالت امروز دو بار هدف راکت هواپیماهای عراقی قرار گرفت که خدمه آن به جزیره سیری منتقل شدند. ستاد سپاه پاسداران منطقه 4 نوح(ع) در اولین گزارش از این حادثه آورده است: «یک فروند نفتکش به نام "کونکار" با ملیت مالتایی (مالت)، پس از تخلیه محموله خود در بهرگان، به‌طرف جزیره سیری در حرکت بود. این نفتکش در حوالی کلات هدف راکت هواپیماهای دشمن قرار گرفت که یک حفره در یک متری آبخور سینه کشتی ایجاد شد. خسارت واردشده جزئی است و نفتکش به راه خود ادامه می‌‌دهد.» این نفتکش دو ساعت بعد دوباره هدف هواپیماهای عراقی قرار گرفت و موتورخانه آن دچار آتش‌سوزی شد. کارکنان این کشتی پس از این حملات به جزیره سیری منتقل شدند. خبرگزاری آسوشیتدپرس در گزارشی به نقل از مقامات اجرایی شرکت نجات دریایی مستقر در بحرین خبر داد که هواپیماهای عراقی دو بار به این نفتکش 62 هزار تنی متعلق به مالت حمله کرده‌‌اند که با به‌آتش‌کشیدن موتورخانه آن، سرنشینان آن را مجبور به ترک کشتی کردند. در اطلاعیه نظامی شماره 2024 ارتش عراق که از رادیو صوت‌‌الجماهیر عراق پخش شد، دراین‌باره چنین آمده است: «در ساعت 10:15 صبح امروز، عقاب‌‌های ما دست به یک حمله شجاعانه و موفقیت‌‌آمیز علیه یک هدف بزرگ دریایی در نزدیکی سواحل ایران زدند و آن را به‌طور دقیق و مؤثر مورد اصابت قرار دادند.» در ادامه اطلاعیه نظامی عراق آمده است که در ساعت 13:30 امروز نیز هواپیماهای عراقی یک هدف بزرگ دریایی دیگر را در نزدیکی سواحل ایران مورد اصابت قرار دادند. همچنین در ساعات 14:25 امروز اطراف پیرانشهر هدف گلوله‌‌های توپ‌های دوربرد عراق قرار گرفت که با آتش متقابل نیروهای اسلام در ساعت 14:55، آتش دشمن قطع گردید. این گلوله‌باران تلفات جانی و خسارتی نداشت. در بازتاب حملات هوایی عراق علیه تأسیسات صنعتی کشورمان، مطبوعات کویت نوشته‌اند: «ایران در انتقام‌گرفتن از حملات هوایی عراق ناکام مانده است.» روزنامه‌‌های کویت با اشاره به‌ادعای حکومت عراق مبنی‌بر فراری‌دادن هواپیماهای مهاجم ایرانی نوشته‌اند: «ایران درقبال حملات ویران‌کننده عراق علیه تأسیسات اقتصادی این کشور، به اعلام حالت بسیج عمومی اکتفا کرده است.» دراین‌حال برخی از روزنامه‌‌های کویت با اشاره به سخنان آقای هاشمی رفسنجانی در نمازجمعه دیروز تهران، نوشته‌اند: «رفسنجانی دستور بمباران کارخانه‌‌های عراق را صادر و بغداد را متهم به آغاز جنگ اقتصادی نمود.» مطبوعات کویت که در خبر خود از استان خوزستان به‌عنوان عربستان یاد کرده‌اند، نوشته‌اند: «رفسنجانی اعتراف کرد که عراق ازلحاظ جنگ‌‌افزار بر ایران برتری دارد.» از سوی دیگر، به نوشته نشریه رویدادهای دفتر سیاسی سپاه پاسداران، حمله سه روز پیش (22/8/1364) عراق به خارک موجب شد تا صادرات نفت ایران از خارک دو روز تقریباً قطع شود. «قطع صدور نفت ناشی از خساراتی است که به خط لوله‌ای که قسمت شرقی اسکله تی را به منابع ذخیره نفت جزیره وصل می‌‌کند، وارد شده است.»

گزارش ـ 204

امروز اخباری متناقض از وضعیت یک نفتکش انگلیسی در خلیج‌فارس مخابره شده است. خبرگزاری آسوشیتد‌پرس از منامه گزارش داد: «به گفته مقامات اجرایی" نجات دریایی" مستقر در بحرین، کشتی باری انگلیسی "لندن‌تیم" امروز توسط دو هلیکوپتر حامل چندین کوماندو در آب‌های خلیج [فارس] خارج از ساحل دوبی و نزدیک تنگه هرمز ربوده شد. یک مأمور نجات دریایی در بحرین گفت: این دو هلیکوپتر روی کشتی لندن‌تیم نزدیک دوبی فرود آمدند و 7 تن از هلیکوپتر یادشده خارج شده و کشتی را به مقصد نامعلومی هدایت کردند. وی به نقل از دیگر منابع کشتیرانی دریایی گفت: کشتی لندن‌تیم در تنگه هرمز موردحمله قرار گرفت، هنوز از جزئیات مربوط به این واقعه اطلاعی در دست نیست.» خبرگزاری جمهوری اسلامی نیز از لندن گزارش داد: «از واقعه تعقیب یک نفتکش انگلیسی در تنگه هرمز که گفته می‌شود به‌وسیله نیروی دریایی ایران انجام گرفته، شبکه تلویزیونی بی‌بی‌سی در برنامه‌های خبری، ابتدا خبر داد یک کشتی انگلیسی به‌وسیله 7 مرد ناشناس با استفاده از یک هلیکوپتر در خلیج‌فارس توقیف شده و به مقصد نامعلومی برده شده است. بعدازظهر همین روز، خبر بی‌بی‌سی به این صورت تغییر شکل داد: که دو قایق ایرانی حامل 14 کوماندوی ایرانی یک نفتکش را در تنگه هرمز تعقیب کرده و پس از مدتی آن را رها کردند. در این خبر به نقل از کاپیتان کشتی آمده است که نفتکش مذکور بعدازظهر امروز به‌سوی مقصد خود در حرکت بوده است.» آخرین گزارش درمورد کشتی لندن‌تیم به نقل از منابع کشتیرانی در خلیج‌فارس حاکی است که دریافت‌کنندگان پیام‌های رادیویی مستقر در خلیج‌فارس گفته‌اند تماس‌های رادیویی‏شان به‌مدت حدود یک ساعت با لندن‌تیم قطع شد. این منابع سپس به نقل از کاپیتان کشتی گزارش کردند که کشتی وی به‌طور طبیعی درحال حرکت و خروج از مرز است. یک دریافت‌کننده پیام رادیویی گفت: کاپیتان این کشتی اضافه کرد، کشتی وی هرگز ربوده نشده است. اما منابع کشتیرانی تأکید می‌کنند که پیام خطر رادیویی را از لندن‌تیم دریافت کرده‌اند.

گزارش ـ 205

بازرسی کشتی‌ها در خلیج‌فارس با تلاش نیروی دریایی ایران هرچند که طبق موازین بین‌المللی انجام می‌شود، اما مقامات وزارت خارجه فرانسه را بر آن داشت تا با احضار کاردار جمهوری اسلامی در فرانسه، توقع دولت خود را منعکس نمایند. به نوشته یک نشریه داخلی، معاون مدیرکل سیاسی وزارت روابط خارجی فرانسه با احضار کاردار جمهوری اسلامی ایران در این کشور در 25/8/1364 یادداشت رسمی دولت آن کشور را به شرح زیر دراختیار وی قرارداد: «پیرو مذاکرات روز چهارشنبه پیرامون پیشنهاد دولت فرانسه درمورد عبور کشتی‌‌‌های تجاری فرانسوی از تنگه هرمز، نکته زیر به اطلاع می‌رسد: باتوجه‌به نوع روابط و جریان عادی‌سازی، در این مسئله باید از هرگونه تصادمی جلوگیری کرد، زیرا به نفع هیچ‌یک از دو کشور و بالخصوص روابط فی‌مابین نیست. در چند هفته گذشته یک کشتی فرانسوی به‌اتفاق یک کشتی جنگی از تنگه هرمز عبور کرد که خوشبختانه به‌غیراز یک توقف کوتاه نتایج جدی نداشت. در هشت روز قبل نیز یک کشتی فرانسوی به‌همراه یک ناو نیروی دریایی از تنگه هرمز عبور کردند. مقامات فرانسوی تصمیم گرفتند که کشتی بعدی بازرگانی که از تنگه هرمز عبور می‌کند بدون همراه‌داشتن کشتی جنگی باشد و این دلیل حسن‌نیتی است که در دولت وجود دارد و ما خواهان انجام آن توافق هستیم. دولت فرانسه متقابلاً انتظار دارد که دولت ایران نیز با جلوگیری از هرگونه تصادمی این کار را انجام دهد؛ ما تأکید می‌کنیم و قول می‌دهیم که کشتی‌های بازرگانی حامل هیچ‌گونه تجهیزات جنگی [نباشد] و یا حتی کمک به جنگ برای عراق حمل نکنند. چنانچه زمانی مشاهده حسن‌نیت نکنیم مسلماً دولت فرانسه مواضعش را بازبینی خواهد کرد. ما اصلاً تصور نمی‌کنیم که با حسن‌نیت مواجه نشویم، از آنجایی که کشتی مزبور فردا قرار است از تنگه هرمز عبور کند، لطفاً به‌نحو مقتضی مسئله را دراختیار مقامات ذی‌ربط قرار دهید و از نتیجه اینجانب را مطلع فرمایید.»

گزارش ـ 206

عراق آب‌های ساحلی سه جزیره کویتی را مین‌گذاری کرد. به نوشته نشریه گزارش: «براساس گزارش‌های به‌دست‌آمده، رژیم عراق آب‌های ساحلی سه جزیره استراتژیک کویت را که از مدت‌ها قبل خواستار مالکیت آنها بوده، مین‌گذاری کرده است. علاوه‌براین، عراق از راه آبی خورالصبیه بهره‌برداری می‌کند. این آبراه که در غرب جزیره بوبیان و در حدفاصل این جزیره با خاک اصلی کویت واقع شده است، از چندی قبل محل تردد باقیمانده نیروی دریایی عراق از شمال‌غربی خلیج‌فارس به بندر ام‌القصر عراق بوده است. بنا بر گزارش‌ها، احتمالاً مین‌گذاری اطراف جزایر سه‌گانه استراتژیک کویت برای جلوگیری از فاش‌شدن استقرار نیرو‌های عراقی در آبراه خور‌الصبیه می‌باشد.»

گزارش ـ 207

درگیری، مین‌گذاری و بمب‌گذاری ازجمله اقدامات امروز گروه‌های ضدانقلاب در مناطق کردنشین بوده است: 1. به گزارش فرماندهی قرارگاه حمزه، نیروهای پایگاه بانه (منطقه سردشت) با ضدانقلابیون درگیر شدند که یکی از نیروهای خودی زخمی و یکی از نیروهای دشمن احتمالاً کشته شده است. 2. اداره اطلاعات شهربانی جمهوری اسلامی ایران گزارش داد: «تعدادی از رزمندگان اسلام در نزدیکی قریه کوره‌بالا از توابع شهرستان سردشت به مینی برخورد کردند که عوامل حزب منحله دمکرات کار گذاشته بودند. براثر انفجار این مین خودرو ارتش منهدم گردید و تعدادی از برادران رزمنده مجروح شدند.» 3. یکی از نیروهای گردان جندالله* که برای آموزش تیراندازی به میدان تیر واقع در کنار کارخانه پیرانشهر رفته بود براثر برخورد با مین و انفجار آن پایش مجروح شد. 4. به نوشته نشریه رویدادها یک بمب ساعتی در منزل یکی از اهالی روستای دوبره در حوالی ارومیه منفجر شد که صاحب‌خانه و همسرش را مجروح کرد و دو دختر و یک پسر آنها را نیز کشت. گفتنی است که پسر مذکور قبلاً با حزب منحله دمکرات همکاری داشته که چند روز قبل از این واقعه خود را به نیروهای اسلام معرفی کرده بود.

گزارش ـ 208

امروز در منطقه سنگاب واقع در سلیمانیه عراق، تعدادی از نیروهای بعثی به‌دست پیش‌مرگان کرد کشته و تعدادی نیز اسیر شدند. روزنامه اطلاعات نیز نوشته است: «انقلابیون مسلمان کرد در یک حمله غافلگیرانه در داخل شهر دهوک، ضمن انهدام اتومبیل حامل مأموران امنیتی صدام، دو تن از آنها را به هلاکت رسانده و دو تن دیگر را زخمی کردند. به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، منابع موثق با تأیید این خبر، اضافه کردند: به‌هنگام اجرای این عملیات که درمقابل چشمان مردم شهر صورت گرفت، نیروهای عراق قادر به هیچ‌گونه عکس‌العملی نشدند.»

گزارش ـ 209

در ادامه عزیمت کاروان‌های راهیان کربلا به جبهه‌های نبرد، امروز بسیجیان متشکل در کاروان راهیان کربلا از شهرستان قم، در حسینیه جماران با امام خمینی فرمانده کل قوا، دیدار و آمادگی خود را برای حضور در جبهه‌های نبرد حق علیه باطل و ادامه جنگ تا پیروزی نهایی اعلام کردند. همچنین گروه کثیری از نیروهای آموزش‌دیده و داوطلبان اعزام مجدد شهرستان بروجرد با چندین مینی‌بوس عازم جبهه‌های نبرد شدند. از سوی دیگر، منطقه 5 واحد بسیج سپاه پاسداران آمار نیروهای تخصصی و رزمی نواحی سه‌گانه (خراسان، مازندران، سمنان) را که پس از سخنان حجت‌الاسلام هاشمی رفسنجانی تا امروز به جبهه‌های حق علیه باطل اعزام شده‌اند، چنین اعلام کرد: خراسان 5209 نفر رزمی و 400 نفر تخصصی، مازندران 4170 نفر رزمی و سمنان نیز 5500 نفر رزمی و 97 نفر تخصصی. رادیو اسرائیل امروز درباره اعزام نیروهای داوطلب به جبهه‌های نبرد گفت: «نهادهای رژیم اسلامی تهران فعالیت‌ها و تبلیغات گسترده‌ای را که به‌منظور بسیج افراد و اعزام آنها به جبهه‌های جنگ آغاز کرده‌اند، شدت می‌دهند. ازجمله سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ضمن اعلامیه‌ای که امروز انتشار داد بار دیگر از اهالی آن کشور خواستار شد برای ثبت‌نام و حرکت به‌سوی جبهه‌ها، به مراکز سپاه پاسداران و بسیج مراجعه نمایند. در این اعلامیه به‌ویژه از مردم خواسته شده است که از درخواست‌های آیت‌الله منتظری جانشین احتمالی آیت‌الله خمینی و حجت‌الاسلام رفسنجانی رئیس مجلس شورای اسلامی پیروی نمایند.»

گزارش ـ 210

وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران درحالی امروز عازم سوریه، لیبی و الجزایر شد که کمیته آشتی اعراب برای بهبود روابط سوریه و لیبی با عراق می‌کوشد و شورای همکاری خلیج‌فارس دست به تحرکاتی تازه زده است. به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، دکتر ولایتی در این سفر درباره مسائل منطقه، اوضاع متشنج خلیج‌فارس و جنگ ایران و عراق با مقامات این کشورها گفت‌وگو و بر خواسته‌های جمهوری اسلامی تأکید خواهد کرد. دکتر ولایتی پیش از ترک تهران در مصاحبه با خبرنگاران درباره تغییر موضع اخیر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس گفت: «ما از گام‌های مثبتی که اخیراً کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس برداشته‌اند، استقبال می‌کنیم و دربرابر اقدامات دوستانه کشورهای دیگر پاسخ مثبت می‌دهیم.» وی افزود: «سیاست جمهوری اسلامی ایران همواره سیاست دوستی با همسایگان بوده است. ما خواستار داشتن روابط دوستانه و حسن هم‌جواری با همسایگان خود هستیم. باتوجه‌به اینکه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس صرف‌نظر از عامل همسایگی، مسلمان هم هستند، ما احساس دوستی بیشتری با آنان داریم. به‌علاوه، ما با کشورهای حاشیه‌نشین خلیج‌فارس دارای تاریخ مشترک و پیوندهای فرهنگی هم هستیم.» دکتر ولایتی با اشاره به سیاست جمهوری اسلامی ایران مبنی‌بر احترام متقابل و عدم مداخله در امور داخلی دیگر کشورها گفت: «بعضی از این کشورها در گذشته و به‌خصوص در جریان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران از حکومت متجاوز عراق حمایت کرده‌اند. اکنون گذشت زمان به آنها ثابت کرده است که جمهوری اسلامی ایران در نیات خویش برای داشتن روابط دوستانه با همسایگانش صادق است درحالی‌که رژیم عراق از هر فرصتی برای ضربه‌زدن به آنان استفاده می‌کند. به‌علاوه، باتوجه‌به اینکه ایران بزرگ‌ترین قدرت منطقه است نمی‌توان چنین قدرتی را نادیده گرفت.» وزیر امور خارجه ضمن استقبال از تغییر موضع اخیر کشورهای عضو شورای همکاری گفت: «همان‌‌طورکه ما از اقدامات دوستانه کشورها استقبال می‌کنیم، درمقابل هر نوع خصومتی ازجانب هر کشوری با عزمی راسخ ایستاده‌ایم.» وی افزود: «باتوجه‌به تحولات منطقه و سرعت این تحولات این سفرها و دیدارها از اهمیت خاصی برخوردار است و بهترین شکل هماهنگی نیز ملاقات و مذاکره حضوری است.» از سوی دیگر، عبدالحلیم خدام معاون رئیس‌جمهور سوریه در مصاحبه‌ای با روزنامه لبنانی البیرق، انقلاب اسلامی ایران را پیروزی بزرگی برای اعراب و منطقه دانست و مناسبات سوریه با ایران را بسیار خوب توصیف کرد. به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی از بیروت، خدام گفته است: «مناسبات سوریه و ایران براساس یک استراتژی واحد استوار بوده و ما به این امر معترفیم که انقلاب ایران با طرد امریکا و دادن شعار مشارکت در آزادی قدس، قبل از هر چیز یک موفقیت بزرگ برای اعراب بود و درصورتی‌که ایران درگیر جنگ نبود و نقش مستقیمی را در مبازره با اسرائیل ایفا می‌کرد، ما اهمیت این انقلاب را بهتر درک می‌کردیم، چراکه ایران با انقلاب خود کنار ما قرار گرفت درحالی‌که رژیم شاه در کنار اسرائیل بود. لذا مناسبات ما با ایران براساس منافع نبوده، بلکه استراتژی گسترده‌ای ما را به هم نزدیک می‌کند و هیچ وسیله‌ای نمی‌تواند به این مناسبات لطمه بزند. خدام وجود مراحل تازه‌ای در مناسبات سوریه با رژیم عراق را رد کرد.»

گزارش ـ 211

رسانه‌های خارجی به بررسی و تفسیر سفر دکتر ولایتی به سه کشور سوریه، لیبی و الجزایر پرداختند. رادیو بی‌بی‌سی دراین‌باره گزارش داد: «به نظر می‌رسد که رئیس‌جمهور ایران از دولت‌های لیبی، الجزایر و سوریه خواسته است که کنفرانس عالی بعدی خود را در تهران برگزار کنند. این چهار دولت ازجمله دولت‌هایی هستند که خود را کشورهای مترقی اسلامی می‌خوانند. امروز وزیر خارجه ایران با کاغذهایی از رئیس‌جمهور خامنه‌ای برای آن دولت‌ها، تهران را به‌قصد دمشق و طرابلس و الجزایر ترک کرد. وی در فرودگاه گفت: حامل پیامی از رئیس‌جمهور ایران برای رؤسای جمهور کشورهای دوست است. از محتوای پیام اطلاعی در دست نیست، ولی از گزارش‌های غیررسمی چنین برمی‌آید که علی خامنه‌ای سران آن کشورها را به تشکیل جلسه‌ای در تهران دعوت کرده است. چنانچه چنین کنفرانسی در تهران ترتیب یابد علاوه‌برآنکه فرصتی برای رفع اختلافات پدید خواهد آمد، برای ایران نیز اعتباری کسب خواهد شد و موضع ایران را در منطقه خلیج‌فارس دربرابر عراق و متحدانش تقویت خواهد کرد. انتظار نمی‌رود که ایران بخواهد این کنفرانس را وسیله‌ای برای ختم جنگ با عراق قرار دهد. از میان آن سه کشور عربی، الجزایر سخت خواستار شروع مذاکره و برقراری آتش‌بس بین ایران و عراق است. دولت الجزایر به‌علاوه کوشش‌های مخفیانه‌ای برای بهبود روابط ایران با جهان غرب و به‌ویژه با فرانسه آغاز کرده است. الجزایر همچنین خواستار برقراری روابط دوستانه بین ایران و دولت‌های میانه‌رو عربی مانند عربستان سعودی است.» رادیو اسرائیل نیز سفر دکتر ولایتی را چنین منعکس کرد: «وزیر خارجه جمهوری اسلامی ضمن گفت‌وگویی با خبرگزاری دولتی در فرودگاه مهرآباد، ادعا کرده که روابط بسیار نزدیکی بین جمهوری اسلامی با کشورهای سوریه، لیبی و الجزایر وجود دارد. ولی به گفته وی اخیراً تحولاتی رخ داده که ایجاب می‌کند مذاکراتی صورت گیرد. آقای ولایتی همچنین مدعی گردیده که رژیم اسلامی تهران همراه با سوریه، لیبی و الجزایر در خط مقدم جنگ با صهیونیزم قرار دارند و اضافه کرد که درحال‌حاضر توطئه‌های مشترکی علیه این کشورها صورت می‌گیرد. محافل مطلع ابراز عقیده می‌کنند که مذاکرات بین سوریه و اردن به‌ویژه مسافرت اخیر نخست‌وزیر اردن به دمشق و گفت‌وگوهای ممتد وی با پرزیدنت حافظ اسد، به‌شدت نگرانی سران جمهوری اسلامی ایران را برانگیخته است. گزارش‌هایی حاکی است که نزدیک‌شدن سوریه به اردن موجب هشدارهایی ازجانب تهران به دمشق گردیده و حتی از صدور نفت مجانی ایران به سوریه نیز جلوگیری به عمل آمده است. اعلامیه‌های تسکین‌دهنده دمشق نیز که برای آرامش مقامات حکومت تهران ارسال گردیده، موجب تسکین آنان نشده و به‌ویژه ادامه راه دمشق ازجانب لیبی و نگرش الجزایر به غرب، موجبات عدم رضایت و نگرانی مقامات اسلامی تهران را فراهم آورده زیرا بدین‌ترتیب جمهوری اسلامی احتمالاً در تنگنای جنگ درازمدت خود با عراق دچار انزوای سیاسی شدیدتری نیز خواهد گردید و خود را در جهان و منطقه کاملاً تنها احساس خواهد کرد.» رادیو اسرائیل در گزارش دیگری گفت: «آقای علی‌اکبر ولایتی پس از ورود به دمشق، در شامگاه شنبه (25/8/1364) با پرزیدنت حافظ اسد رئیس‌جمهوری سوریه، دیدار کرد و پیامی ازجانب حجت‌الاسلام خامنه‌ای به وی تسلیم نمود. در این دیدار اوضاع خاورمیانه موردبررسی قرار گرفت. گزارش‌های قبلی حاکی‌از آن بود که حکومت اسلامی از نزدیکی سیاسی بین سوریه و اردن خشمناک و ناخرسند است و علت اصلی مسافرت آقای ولایتی به دمشق بررسی علل بهبود روابط بین آن دو کشور می‌باشد.»

گزارش ـ 212

کمیته دوم اتحادیه عرب که برای میانجیگری و آشتی بین لیبی و عراق تلاش می‌کند. با حضور سران سه کشور مراکش، موریتانی و امارات عربی متحده، دبیرکل اتحادیه عرب و هیئت‌های لیبیایی و عراقی روز گذشته (جمعه) در رباط پایتخت مراکش کار خود را آغاز کرد. جلسات این کمیته امروز نیز ادامه یافت و شب‌هنگام به کار خود پایان داد. باوجود تلاش این کمیته برای نزدیکی لیبی و عراق و اهمیتی که سران سه کشور میانجی با حضور خود برای کار نشان دادند، به نظر می‌رسد نتیجه مطلوب آنها حاصل نشده است. رادیو مسقط دراین‌باره گزارش داد: «گفت‌وگوهای مقدماتی که پریشب در محل اقامت شیخ زاید صورت گرفت، همگی نسبت به موفقیت کمیته رفع اختلافات عربی خوش‌بین هستند و معتقدند که تلاش‌های این کمیته به عادی‌کردن روابط عراق و لیبی منجر خواهد شد. شیخ زاید [رئیس امارات عربی] و شاه حسن [حاکم مراکش] از هیئت‌های لیبی و عراق خواستند که به تلاش‌های کمیته عربی پاسخ مثبت دهند.» بخش فارسی بامداد امروز رادیو امریکا نیز درباره اجلاس جاری در رباط گفت: «در رباط اعضای کمیته مأمور ازسوی اتحادیه عرب به‌منظور حل اختلافات میان لیبی و عراق تشکیل جلسه دادند. حمایت لیبی از ایران در جنگ ایران و عراق در دستور مذاکرات کمیته قرار دارد.» بخش انگلیسی رادیو امریکا نیز گزارش داد: «یک کمیته متشکل از سه کشور عضو اتحادیه عرب: مراکش، موریتانی و امارات عربی متحده در رباط پایتخت مراکش تشکیل جلسه داد: در این جلسه تنها رؤسای هیئت‌های عراقی و لیبی و اعضای این کمیته شامل شیخ زاید، شاه حسن دوم و رئیس‌جمهور موریتانی و قلیبی حضور داشتند. در اجلاس دیروز (جمعه) سران سه کشور درباره حمایت لیبی از ایران در جنگ ایران و عراق بحث و تبادل‌نظر کردند. در جلسه شب گذشته مذاکرات درباره انجام‌دادن ترتیبات لازم جهت آغاز گفت‌وگوهای میان عراق و لیبی دنبال شد.» رادیو بغداد در ساعت 22:30 اعلام کرد: «کمیته تنش‌زدایی که جلسات خود را دو روز قبل آغاز کرده بود امشب [شنبه‌شب] به کار خود پایان داد.» رادیو کویت نیز گفت: «کمیته برطرف‌ساختن کدورت از فضای جهان عرب در جلسه پایانی خود در رباط مقرر داشت که در چارچوب مساعی مبذوله‌اش در راه تحقق آشتی بین عراق و لیبی هیئتی را از بین اعضای خود به این دو کشور اعزام دارد.» خبرگزاری قطر نیز اعلام کرد: «بنا بر گزارش‌های رسیده از رباط و به نقل از منابع موثق، نشست سران عراق ـ لیبی به‌‌زودی تشکیل خواهد شد. روزنامه الوطن نوشت: مقامات عراقی انتظار دارند این نشست در ریاض صورت گیرد. نشست سران عراق ـ لیبی قرار است یک بیانیه پیرامون استقرار مجدد روابط دیپلماتیک بین دو کشور صادر کند.» خبرگزاری جمهوی اسلامی از کویت گزارش داد: «یک روزنامه کویتی نوشت: رئیس رژیم عراق و رهبر لیبی به‌‌زودی در رباط با یکدیگر ملاقات خواهند کرد. روزنامه الوطن در شماره شنبه خود به نقل از منابع نزدیک به کمیته آشتی عرب نوشت: قرار است به‌منظور آماده‌کردن مقدمات ملاقات رئیس رژیم عراق و رهبر لیبی یک مقام برجسته عراقی از طرابلس دیدار کند، درمقابل یک مقام برجسته لیبیایی نیز از بغداد دیدن خواهد کرد. به نوشته الوطن، تجدید روابط دیپلماتیک میان عراق و لیبی پس از ملاقات سران این دو کشور اعلام خواهد شد.» خبرگزاری جمهوری اسلامی در گزارش دیگری آورده است: «گزارش‌های منتشره در مطبوعات کویت حاکی است که اختلافات اساسی میان نظرات هیئت‌های عراقی و لیبیایی در مذاکرات کمیته دوم آشتی عرب ـ که هم‌اکنون در رباط پایتخت مراکش جاری است ـ به وجود آمده است. بنا بر این گزارش‌ها رژیم عراق در جلسه امروز (25/8/1364) کمیته مذکور که چهار ساعت به طول انجامید از دولت لیبی خواست ارسال موشک به ایران را متوقف کند و به اصول پیمان دفاع مشترک عربی عمل نماید. به نوشته مطبوعات کویت، هیئت لیبیایی به‌نوبه‌خود از رژیم عراق خواست مصوبات کنفرانس سران عرب در بغداد درمورد تحریم همه‌جانبه رژیم حاکم بر مصر را محترم شمارد. هیئت لیبیایی همچنین از رژیم عراق خواست حملات خود را علیه جماهیری لیبی متوقف سازد. به نوشته مطبوعات کویت هیئت‌های عراق و لیبی بر سر اصل بازگشت روابط عادی میان دو کشور موافق هستند، اما درمورد اساس روابط اختلاف‌نظر دارند.» از سوی دیگر، براساس گزارش‌های موثق داخلی، لیبی قبلاً به‌طور رسمی شرکت خود در این اجلاس را به ایران اطلاع داده و گفته است که شرکت در این اجلاس به‌دلیل جو حاکم بر اعراب و فشارهای وارده بر لیبی است و موضع لیبی درخصوص انقلاب و ایران تغییرناپذیر است. در این گزارش اضافه شده است که شرکت هیئت‌های بلندپایه و ازجمله رئیس سه کشور در این اجلاس نمایانگر عمق تلاش‌هایی است که برای موفقیت این اجلاس انجام می‌شود.» گفتنی است که هیئت عراقی را طه یاسین رمضان معاون نخست‌وزیر عراق و هیئت لیبی را سرگرد الخویلدی حمیدی سرپرستی می‌کنند و وزیران خارجه دو کشور نیز در هیئت دو کشور حضور دارند. همچنین ابومازن عضو کمیته مرکزی سازمان الفتح، حاکم ام‌القوین، ولیعهد مراکش، وزیر نفت امارات، وزیر مشاور در امور خارجی و مشاوران شاه حسن و وزیر خارجه مرکش در این گفت‌وگوها شرکت دارند.

گزارش ـ 213

تلاش کمیته اول آشتی اعراب که برای آشتی‌دادن سوریه و عراق می‌کوشد، همچنان با ابهام و بن‌بست روبه‌‌روست. دراین‌باره عبدالحلیم خدام معاون رئیس‌جمهور سوریه، در مصاحبه با روزنامه لبنانی البیرق گفته است: درپی گفت‌وگوی نخست‌وزیر اردن با مقامات سوریه، موافقت‌نامه حسین (شاه اردن) و عرفات از اعتبار ساقط شده است. وی افزود سوریه و اردن ضمن مذاکرات دمشق توافق کرده‌اند که برنامه صلح فاس که سه سال پیش بین سران عرب اتخاذ گردید، برنامه صلح اعراب باشد و جایی برای صلح جداگانه با اسرائیل وجود ندارد. ضمناً هر تصمیمی درمورد حل مسائل خاورمیانه باید در چارچوب کنفرانس بین‌المللی اتخاذ شود. از سوی دیگر، به گزارش خبرگزاری کویت: «عبدالله احمر معاون دبیرکل حزب بعث سوریه که به سودان سفر کرده است، طی گفت‌وگویی با روزنامه الصحافه چاپ سودان گفت: سوریه و عراق هفت سال پیش بر سر یک پیمان وحدت میان دو کشور به توافق رسیدند، ولی با فروریختن آن پیمان، شرایط برای بررسی هرگونه مطالب دیگر با عراق مناسب نیست.» همچنین به نوشته یک نشریه داخلی: «سوری‌ها آن‌گونه‌که گفته شده است با انجام مذاکرات مقامات امنیتی با کشور عراق موافقت نموده‌اند، درحالی‌که گفته می‌شود عراقی‌ها بر مذاکرات مقامات سیاسی اصرار دارند.» این نشریه افزوده است: «در فرصت‌های گذشته نیز مقامات عالی‌رتبه سوریه خصوصاً همین شخص عبدالله احمر، شرط دخالت سوریه برای پایان‌دادن جنگ ایران و عراق و به‌طورکلی اتمام این جنگ را منوط به تحقق قراردادهای قبلی دو کشور درمورد وحدت سوریه و عراق قلمداد نموده بودند که تکرار آن پس از مدت‌ها، ذهن را متوجه معنی و ماهیت حقیقی این پیشنهاد یا طرح می‌نماید.»

گزارش ـ 214

کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس در ادامه تلاش‌های اخیر خود برای جلوگیری از گسترش جنگ و برقراری آتش‌بس، به شیوه‌های مختلف می‌کوشند تا دیگر کشورها را در این راه با خود همراه کنند؛ اما آنچه همچنان مغفول مانده، موضوع تجاوز و متجاوز است که سبب ناکامی این تلاش‌ها شده است. در جریان این فعالیت‌ها امروز عربستان، چین، ژاپن و پاکستان با ابراز نگرانی از ادامه جنگ خواستار خاتمه آن شدند. بخش عربی رادیو مسقط امروز به نقل از وزیر خارجه عربستان گفت: «همه در انتظار آگاهی از مواضع ایران درقبال تلاش‌های به‌عمل‌آمده برای پایان جنگ هستند. شاهزاده سعود الفیصل در گفت‌وگویی با روزنامه کویتی الرأی‌العام با اشاره به اعلام آمادگی عراق برای متوقف‌کردن جنگ با ایران، اظهار کرد که کشورهای عضو شورای همکاری خلیج [فارس] با اصرار فراوان می‌کوشند که به جنگ عراق و ایران پایان دهند. وی افزود: پس از تلاش‌هایی که برای پایان‌دادن به این جنگ به عمل آمده، همگی در انتظار آگاهی از موضع ایران می‌باشند.» یائویلین معاون نخست‌وزیر چین نیز در مصاحبه با خبرگزاری امارات گفت: «چین از تلاش‌های اعضای شورای همکاری خلیج [فارس] برای دست‌یافتن به یک یکپارچگی اقتصادی و امنیت جمعی حمایت می‌کند. این موضوع به‌شدت موجب نگرانی چین است که این دو کشور [ایران و عراق] همچنان خسارات و تلفات سنگینی را متحمل می‌شوند. ما طرف هیچ‌کدام از دو طرف را نمی‌گیریم. وی افزود: این جنگ فقط می‌تواند ازطریق مذاکرات مستقیم میان دو طرف متخاصم فیصله یابد.« یائویلین که در ابوظبی آمادگی چین را برای برقراری روابط با کشورهای خلیج‌فارس اعلام کرد، افزود: «موضوع اصلی مذاکرات، حمایت چین از اهداف اعراب و نگرانی از گسترش جنگ عراق و ایران و یافتن راه‌هایی برای خاتمه این جنگ بوده است.» نخست‌وزیر ژاپن نیز خواستار پایان‌یافتن جنگ ایران و عراق شد. به گزارش رادیو مسقط: «شیخ عیسی بن سلمان آل خلیفه امیر بحرین، امروز پیام کتبی ناکاسونه نخست‌وزیر ژاپن را دریافت کرد. این پیام را فرستاده نخست‌وزیر ژاپن تسلیم امیر بحرین کرد. فرستاده ژاپنی گفت که این پیام درباره روابط دوجانبه و کوشش‌های ژاپن برای دستیابی به یک راه‌‌حل مسالمت‌آمیز برای جنگ عراق و ایران می‌باشد. وی افزود که تلاش‌های ژاپن برای پایان‌بخشیدن به این جنگ از راه‌های مسالمت‌آمیز را به اطلاع امیر بحرین رسانده است.» همچنین محمد ضیاءالحق رئیس‌جمهوری پاکستان بر لزوم افزایش تلاش‌ها برای پایان‌دادن به جنگ عراق و ایران ـ که به گفته او ادامه آن تأثر و نگرانی تمام امت اسلامی را افزایش می‌دهد ـ تأکید کرد. وی امروز طی مصاحبه‌ای با دو روزنامه عمان و الوطن چاپ عمان ابراز امیدواری نمود که طرفین درگیر به تلاش‌های مخلصانه کمیته صلح کنفرانس اسلامی پاسخ مثبت داده و تمایل خود را به حل اختلافات خود از راه‌های دیپلماتیک که براساس عدالت و صلح پایدار استوار باشد، نشان دهند.»

گزارش ـ 215

سخنگوی حزب الدعوه عراق، درپی تصمیم اجلاس کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس برای میانجیگری میان ایران و عراق و تلاش برای خاتمه جنگ، اطلاعیه‌ای صادر کرد. در قسمتی از این اطلاعیه آمده است: «تجربه‌های شش سال گذشته برای کشورهای حاشیه خلیج‌فارس کافی بود که خط سیاسی خویش را درمورد مسائل سیاسی و اقتصادی به‌صورت مستقل و به دور از پیروی از سیاست‌های متخذه رژیم عراق دنبال کنند؛ زیرا واضح و روشن است که رژیم عراق از جنگی که بر جمهوری اسلامی تحمیل نمود، مشکلات و گرفتاری‌‌های بسیاری را درزمینه‌های سیاسی و اقتصادی و امنیتی برای این کشورها فراهم نموده است. و بر همه روشن است که این کشورها بعد از خاتمه جنگ نیز گرفتار مشکلات و ضایعات این درگیری خواهند بود. خود این کشورها می‌دانند که رژیم عراق کوشش دارد که این کشورها را به‌هرصورت به جرگه این جنگ تحمیلی و ضایعات آن گرفتار سازد و به‌وسیله توسعه جنگ و کشاندن آن به خلیج‌فارس، امنیت اقتصادی آن را به‌خصوص درزمینه صادرات نفت از میان ببرد و دراین‌رابطه است که فشارهای بسیاری را بر جمهوری ‌اسلامی در موضع قبول یک صلح تحمیلی اعمال می‌نماید و کشورهای خلیج این حقایق را به‌خوبی می‌دانند به‌خصوص دررابطه‌با موقعیت حساس خلیج‌فارس ازنظر سیاسی، اقتصادی و نظامی.»

گزارش ـ 216

نشریه گزارش در آخرین شماره خود که امروز منتشر شد خط جدید شورای همکاری خلیج‌فارس را از آغاز ششمین اجلاس این شورا تاکنون موردبررسی قرار داده و در پایان نتیجه گرفته است که این تحرکات ناشی از شکست فشار نظامی عراق به خارک می‌باشد. این نشریه نوشته است: «ششمین کنفرانس سران کشورهای عضو همکاری خلیج‌فارس درحالی به کار خود پایان داد که بیانیه پایانی این کنفرانس حاکی‌از تغییر مواضع این شورا نسبت به روابط با ایران است. عبدالله بشاره دبیرکل شورای همکاری خلیج‌فارس طی یک کنفرانس مطبوعاتی دراین‌باره گفته است: کشورهای خلیج متقاعد شده‌اند که دررابطه‌با تضمین امنیت و ثبات در منطقه، مسئولیت ویژه‌ای بر دوش آنها می‌باشد. وی هشدار داد اگر جنگ ایران و عراق پایان نیابد منطقه خلیج‌فارس شاهد رخدادهایی منفی خواهد بود. بشاره خاطرنشان ساخت حملات هوایی علیه کشتیرانی تجاری در خلیج‌فارس، تنها یکی از نتایج این جنگ است. دبیرکل شورای همکاری تأکید کرد: ما در منطقه کاری نمی‌توانیم بکنیم مگر با یکدیگر در همزیستی زندگی کنیم و توازن قدرت نمی‌تواند با توسل به‌زور تغییر یابد و هرگونه تغییر باید هماهنگ با اراده مردم منطقه صورت گیرد. در همین حال، خبرگزاری فرانسه از مسقط گزارش داد: «یک منبع رسمی به خبرگزاری فرانسه گفت شش حکومت عرب خلیج که سران آن در مسقط گرد ‌آمدند، در نظر دارند برای بهبود روابط خود با ایران با این کشور به گفت‌وگو بپردازند. به گفته این شخص که در مذاکرات ششمین اجلاس سران شورا حضور داشت، کشورهای یادشده در این راه توسط موضع‌گیری‌های سازنده اخیر دولت ایران دلگرم شده‌اند، زیرا ایران تا چندی قبل ما را به جانب‌داری در جنگ ایران و عراق متهم می‌کرد ولی به‌تازگی روش خود را تغییر داده است. این منبع ضمن پیش‌بینی افزایش تماس ایران و شش کشور عضو شورای همکاری طی ماه‌های آینده، گفت: ما آماده‌ایم تا با آنها (ایرانیان) جلسه تشکیل دهیم یا هیئتی را به تهران اعزام کنیم. وی به‌ویژه به سفری که وزیر خارجه ایران باید به عربستان سعودی انجام دهد، اشاره کرد. این منبع خاطرنشان کرد که درحال‌حاضر کشورهای شورای همکاری درصدد یک ابتکارعمل برای میانجیگری در جنگ عراق و ایران نیستند بلکه نیت آنها آشتی با تهران و در وهله اول بهبود روابطشان با همسایه فارس خود است. به همین منظور اعضای شورا توافق کردند برای جلوگیری از تردید ایران، در اظهارات علنی خود از عراق ستایش نکنند.» خبرگزاری فرانسه در انتهای گزارش خود می‌افزاید: «به عقیده ناظران این برخورد تازه کشورهای شورای همکاری با جنگ ایران و عراق، احتمالاً ناشی از آن است که آنها می‌خواهند درزمینه پیمان نظامی مشترک آنان تصویر کم‌رنگ‌تری ارائه شود و درمورد اجرای استراتژی دفاعی نیز نوعی خودداری از تبلیغ به چشم خورده است و به نظر می‌رسد که این کشورها می‌خواهند از به‌راه‌انداختن سروصدای بی‌موقع اجتناب کنند.» از سوی دیگر، فایننشال تایمز در شماره 7 نوامبر (16 آبان) در مقاله‌ای تحت عنوان"کشورهای خلیج خط بی‌طرفانه‌تری نسبت به جنگ اتخاذ می‌کنند"، به قلم کتی اوانز نوشته است: «رهبران شش کشور خلیج به اجلاس چهار روزه سران در مسقط خاتمه دادند درحالی‌که طی یادداشت زیرکانه‌ای به تمایل خود نسبت به ‌بهبود روابط با ایران و اتخاذ موضع بی‌طرفانه‌تری در جنگ پنج‌ساله خلیج اشاره داشتند. [...] به گفته ناظران چرخش زیرکانه در سیاست عربستان سعودی، بحرین، کویت، قطر، عمان و امارات به‌ناچار به‌عنوان کناره‌گیری از حمایت کامل عراق تعبیر خواهد شد، اما احتمالاً کشورهای عضو شورا سعی خواهند کرد روابط خود را با ایران از مسئله کلی جنگ خلیج جدا سازند. همچنین روزنامه الخلیج چاپ امارات ـ که بیان‌کننده مواضع رسمی این کشور است ـ در تفسیری که با مضمون و لحن تفسیرهای همیشگی این نشریه تفاوت دارد، پیرامون اجلاس اخیر سران شورای همکاری نوشته است: برای هرگونه اقدام میانجیگری جهت خاتمه جنگ ایران و عراق باید شرایط لازم قبلاً آماده شود و فضای مساعدی که موقعیت اقدام و ابتکار را تضمین کند، فراهم گردد. به نوشته این روزنامه، شورای همکاری به چند دلیل نسبت به دیگر میانجی‌های منطقه‌ای و بین‌المللی فرصت بهتری برای مبادرت به ابتکار میانجیگری دراختیار دارد، زیرا اولاً امنیت در خلیج‌فارس تفکیک‌پذیر نیست و اعضای شورا در برطرف‌کردن بزرگ‌ترین تهدید علیه امنیت و ثباتشان یعنی ادامه این جنگ نفع مستقیم دارند. ثانیاً اعضای شورا در موقعیتی قرار دارند که می‌توانند از حمایت عربی برای ابتکار میانجیگری خود برخوردار باشند، چراکه شورا در اتحادیه عرب دارای وزن و اعتبار خاصی است. این روزنامه می‌افزاید: به‌هرحال ما معتقد نیستیم که اعضای شورا بدون آنکه نسبت به داشتن فرصت مناسب و مساعد برای موفقیت حرکت خود اطمینان داشته باشند، ابتکار خود را آغاز نخواهند کرد و مردم عرب و عراق در خلیج‌فارس ناگزیر به همزیستی و زندگی با برادران مذهبی‌شان یعنی مردم ایران هستند و تاریخ نیز چنین حکم می‌کند. در همین حال، به گزارش خبرگزاری فرانسه از مسقط، خبرگزاری عمان گزارش داد که «یوسف العلوی وزیر امور خارجه عمان روز شنبه (18 آبان) با کاردار ایران در مسقط دیدار و گفت‌وگو کرد. طی این دیدار که در آن معاون دبیرکل شورای همکاری خلیج‌فارس در امور سیاسی نیز حضور داشت، اوضاع خلیج‌فارس باتوجه‌به نتایج ششمین اجلاس سران شورای همکاری در مسقط موردبحث قرار گرفت و اعلام شد امکان برقراری گفت‌وگو با ایران به‌منظور پایان‌بخشیدن به جنگ عراق و ایران محور اصلی اجلاس مسقط بود. به‌دنبال این دیدار وزیر امور خارجه عمان عازم بغداد شد تا عراق را از تصمیمات تازه شورای همکاری آگاه سازد. وزیر مشاور در امور خارجی عمان پس از دیدار با صدام حسین گفت که صدام برای کاهش شدت جنگ 61 ماهه خلیج با ایران ابراز آمادگی نموده است. العلوی از هرگونه اشاره خاصی دراین‌باره که آیا عراق اطمینان‌هایی دائر بر اینکه جنگ سه‌ماهه هوایی علیه تأسیسات صادرات نفت ایران و مراکز صنعتی متوقف خواهد شد، دریافت کرده‌است، خودداری کرد. العلوی همچنین گفت در آینده احتمالاً از تهران دیدار خواهد کرد.» نشریه گزارش در پایان چنین نتیجه‌گیری کرده است: «به‌هرحال، درمورد مواضع تازه شورا از آنجا که این مواضع تنها مشروط به قبول شرایط میانجیگری ازجانب ایران عنوان شده‌اند و هیچ‌گونه تضمینی بر استواری آنها نیست، می‌توان گفت که به‌دنبال شکست اهداف عراق در حمله به خارک، اینک فشار سیاسی تازه‌ای به‌دنبال یک فشار نظامی آغاز شده است و باتوجه‌به اینکه عراق از هم‌اکنون زمینه‌هایی را بر آغاز جنگ شهرها یا بمباران مراکز حساس اقتصادی داخل شهرهای ایران آغاز کرده است، احتمالاً شکست این تلاش‌های سیاسی به جنگ شهرهایی گسترده‌تر از جنگ قبلی، منجر خواهد شد.»

گزارش ـ 217

در آستانه اجلاس سران دو ابرقدرت، امروز رئیس‌جمهور امریکا عازم ژنو شد. در این اجلاس که روزهای سه‌شنبه و چهارشنبه تشکیل می‌‌‌‌‌شود درباره مسائل کلان منطقه‌ای و جهانی، به‌ویژه کنترل تسلیحات هسته‌ای، بحران‌های منطقه‌ای و مسئله حقوق بشر گفت‌وگو خواهد شد. به گزارش خبرگزاری فرانسه از واشنگتن: «رونالد ریگان رئیس‌جمهور امریکا، واشنگتن را به‌قصد ژنو ترک کرد. قرار است وی روز سه‌شنبه و چهارشنبه این هفته با میخائیل گورباچف دبیرکل حزب کمونیست شوروی در ژنو دیدار و مذاکره کند.» نشریه دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی دراین‌باره نوشته است: «ریگان رئیس‌جمهور امریکا امروز راهی ژنو گردید تا خود را برای ملاقات با رهبر شوروی آماده سازد. قرار است ریگان و گورباچف روزهای سه‌شنبه و چهارشنبه (28و 29 آبان) چهار بار و هربار دو ساعت با یکدیگر به بحث و مذاکره بپردازند. ریگان روز پنجشنبه طی نطقی تلویزیونی ـ که در سراسر امریکا پخش گردید ـ یک بار دیگر مسائلی را که در نظر دارد در کنفرانس سران مطرح کند و انتظاری را که از این دیدار دارد، برای مردم کشورش تشریح نمود. وی دیدار خود با گورباچف را مأموریتی برای صلح توصیف نمود و گفت: دو ابرقدرت باید با کاهش سلاح‌های هسته‌ای و کمک به حل برخوردهای منطقه‌ای و پیشبرد امور مربوط به حقوق بشر، فصل تازه‌ای از همکاری بین دو کشور را بگشایند. ریگان گفت: نباید انتظار داشت که با یک کنفرانسِ سران، صلح پایدار در جهان برقرار شود، وی افزود: البته این کنفرانس می‌تواند آغازگر مذاکرات برای صلحی پایدار باشد. وی همچنین با اشاره به بحران‌های منطقه‌ای بار دیگر بر لزوم حل‌وفصل این بحران‌ها تأکید کرد. گفتنی است که ریگان در نطق خود در سازمان ملل متحد از پنج بحران منطقه‌ای (افغانستان، خاورمیانه، امریکای مرکزی، آنگولا و کامبوج) نام برد. به اعتقاد ناظرین، دیدار ریگان و گورباچف نتیجه مطلوبی درمورد کاهش تسلیحات هسته‌ای در بر نخواهد داشت، اما موضوعی که باید بدان توجه داشت تأکید فراوان ریگان بر بحران‌های منطقه‌ای و لزوم حل آنها با کمک و همکاری شوروی می‌باشد و باتوجه‌به اینکه امکان توافق در مسائل تسلیحاتی کمتر است، به‌احتمال‌زیاد ریگان بر این برخوردهای منطقه‌ای که آنها را خطر اصلی برای صلح جهان توصیف نمود، تکیه خواهد کرد و لااقل از آنها برای چانه‌زدن با رهبر شوروی استفاده خواهد کرد. یکی از موضوعاتی که به نظر می‌رسد زمینه سازش دو ابرقدرت درباره آن وجود دارد، مسئله خاورمیانه و جنگ تحمیلی و بحران خلیج‌فارس است. تغییر در تحولات و موضع‌گیری‌های اخیر بعضی از کشورها درقبال مسائل خاورمیانه و خلیج‌فارس این ظن را قوی‌تر می‌سازد. به‌طورکلی قرار است ریگان و گورباچف درباره سه موضوع بحث و گفت‌وگو کنند: 1. مسئله کنترل تسلیحات 2. بحران‌های منطقه‌ای 3. مسئله حقوق بشر. دراین‌میان ممکن است جمهوری اسلامی ایران و سیاست‌ها و مواضع قاطع آن دربرابر همه مستکبرین شرق و غرب و ایادی و دست‌نشاندگان آنان نیز هدف تفاهم و تبانی دو ابرقدرت باشد چراکه هر دو از حرکت‌های اسلامی به‌نحوی لطمه خورده و به وحشت افتاده‌اند [و شخصیت‌هایی] مثل نیکسون نیز مرتب بر خطر انقلاب اسلامی برای دو ابرقدرت تأکید می‌ورزند و تنور تبلیغات علیه جمهوری اسلامی ایران را گرم نگه می‌دارند.»

گزارش ـ 218

درباره ارسال موشک از چین و یک کشور عرب به ایران و همچنین ارسال سلاح‌های انگلیسی به ایران به نقل از منابع نظامی و دیپلماتیک ادعاهایی در رسانه‌ها درج شده است. خبرگزاری فرانسه به نقل از یک وابسته نظامی غربی اعلام کرد: «ایران اکنون بیش از چهل موشک اسکاد ـ بی ساخت شوروی دارد که از زمان برقراری آتش‌بس جنگ شهرها در 24 خرداد، از چین دریافت کرده است. علی‌رغم قدیمی‌بودن [این موشک‌ها]، قدرت برد آنها بیش از 80 تا 280 کیلومتر بوده و قدرت تخریب آنها خطر کافی برای شهرهای عراق در بر دارد.» روزنامه کویتی القبس نیز نوشته است: «درحالی‌که اتحاد شوروی از فروش مستقیم موشک‌های سام‌ـ2 به جمهوری اسلامی خودداری کرده است، منابع دیپلماتیک در پاریس فاش ساخته‌اند که اخیراً تعدادی از این موشک‌ها به‌وسیله یک کشور عرب به تهران صادر شده است.» همچنین دونالد اندرسون سخنگوی امور خارجه حزب کارگر انگلیس نیز اعلام کرد که یک سند سری ارتش ایران را در دست دارد که صدور سلاح‌های انگلیسی به تهران را توضیح می‌دهد. این سند به تفصیل توضیح می‌دهد که چگونه سلاح‌های نامشخص باید از پایگاه نیروی هوایی انگلیس توسط بوئینگ 707 به تهران ارسال شود. همچنین جعبه‌های حامل اسلحه باید دارای مارک قطعات یدکی خودرو باشد. بدین‌طریق پانزده هواپیمای حامل اسلحه که در یک معامله سری خریداری شده‌اند، به تهران ارسال می‌شود.» از سوی دیگر، یائویلین معاون نخست‌وزیر چین، امروز در ابوظبی فروش اسلحه به عراق یا ایران را تکذیب کرد. وی ضمن تأکید بر بی‌طرفی کشورش در این جنگ، اضافه کرد: ما از هیچ‌یک از طرفین درگیری جانب‌داری نمی‌کنیم.

گزارش ـ 219

کمپانی‌های ژاپنی خرید نفت از ایران را در اوایل نوامبر از سر گرفتند. حملات هوایی عراق به پایانه نفتی جزیره خارک و تصور پایین‌آمدن قیمت نفت، ازجمله دلایلی است که موجب شده بود کمپانی‌های ژاپنی خرید نفت از ایران را به تأخیر بیندازند. به گزارش آخرین شماره نشریه مید چاپ انگلستان که امروز (16 نوامبر 1985/ 25 آبان 1364) منتشر شد: «بازرگانان ژاپنی مقیم لندن می‌گویند: مراکز تجاری و کمپانی‌های نفتی ژاپن پس از بروز یک وقفه عملی در خرید نفت خام در ماه اکتبر، از اوایل ماه نوامبر، بارگیری نفت خام را از ایران از سر گرفتند که با حمل چهار محموله موافقت شده است. یکی از این محموله‌ها به ‌بهایی ناچیز و پایین‌تر از نرخ شرکت ملی نفت ایران که جهت فروش به کشورهای آسیایی در نظر گرفته شده است، خریداری گردید. یک بازرگان می‌گوید: حملات عراق به جزیره خارک در اواسط ماه اکتبر، ارتباط اندکی به روند خرید نفت داشت، به‌طوری‌که اکثر نفتکش‌های ژاپنی نفت خام را فقط از جزیره سیری بارگیری می‌کردند. لکن احتمالاً این بمباران‌ها سبب شده است برخی از کمپانی‌ها تصور کنند که تعهدات ایران درزمینه تأمین نفت قابل‌اعتماد نیست، چراکه در ابتدا گزارش شده بود که جزیره خارک قابل‌استفاده نیست. به نظر می‌رسد علت اصلی بروز وقفه در خرید نفت، برداشت غلط کمپانی‌های ژاپنی دائر بر تنزل بهای نفت شرکت ملی نفت ایران بوده است. آنان اطمینان داشتند پس از اینکه بهای نفت اندکی کاهش یافت، بارگیری را از سر خواهند گرفت و بدین‌ترتیب با بهای نفت دوبی که در همان سطح بالا باقی مانده بود، رقابت خواهند کرد. صادرات نفت خام به ژاپن، به‌لحاظ بازتاب تغییر بهای نفت ایران دربرابر دیگر کشورهای صادرکننده نفت خام به‌طور یکنواخت کاهش یافته است.» روزنامه گاردین چاپ لندن نیز نوشته است: «ژاپنی‌ها که ازجمله بهترین مشتریان نفت ایران بودند، پس از بمباران‌های جزیره خارک ناچار شدند به‌سوی عراق و عربستان سعودی روی آورند و جنگ ایران و عراق به رقابت شدید نفتی نیز مبدل گردیده است. ولی این رقابت در بازاری صورت می‌گیرد که عرضه به‌مراتب بیشتر از تقاضا باشد و بهای نفت دائماً رو به کاهش می‌رود. کابینه آقای موسوی در تهران را نیز از همین دید باید مورد ارزیابی قرار داد. آقای موسوی این بار وزارت نفت را به یکی از اعضای سابق سپاه پاسداران یعنی غلامرضا آقازاده سپرده است که دستور داد به هر قیمت شده از پایین‌آمدن سطح تولید نفت ایران جلوگیری کند و این امر ممکن است به آغاز جنگ قیمت‌ها منجر شود و نفت ارزان‌قیمت خلیج‌فارس بازارهای جهانی را فراگیرد.» به نوشته گاردین، سقوط بهای نفت ورشکستگی چند کشور جهان سوم را نیز درپی خواهد داشت و ممکن است تعدادی از بانک‌های کشورهای غربی را نیز که به این کشورها مبالغ هنگفتی وام داده‌اند به‌دنبال خود بکشد و جالب آن خواهد بود که جنگ ایران و عراق که پنج سال پیش موجب افزایش سریع بهای نفت شد، این بار موجب سقوط ناگهانی نرخ گردید.

گزارش ـ 220

" میراژها آتش جنگ خلیج‌فارس را شعله‌ور‌تر می‌کنند"، عنوان مقاله‌ای است که در ماهنامه عربیا چاپ لندن درج گردیده و در آن اشاره شده که فرانسه برای پیروز‌کردن عراق، تمام توان و سرمایه‌های خود را به کار انداخته است. در این مقاله آمده است: «بمباران مکرر ترمینال نفتی ایران در جزیره خارک توسط نیروی هوایی عراق، نشان‌دهنده تحول جدیدی در جنگ خلیج [فارس] بود. مشخصه اصلی تحول جدید را می‌توان این دانست که در زمانی‌که ایران هنوز از یک تحریم پنج‌ساله تسلیحاتی رنج می‌بَرَد، فرانسه همچنان به تقویت نیروی هوایی عراق ادامه می‌دهد و به نظر می‌آید برای پیروز‌کردن عراق در این جنگ تمام توان و سرمایه‌های خود را به کار انداخته است. مارسل داسال شخص بانفوذ در نیروی هوایی و پارلمان فرانسه در تاریخ 25 سپتامبر گذشته (3 مهرماه) فروش 24 فروند از جنگنده‌های میراژ اف‌ـ1 فرانسه را به عراق اعلام کرد. براساس اظهارات داسال این هواپیماها در ظرف 18 ماه تحویل داده خواهد شد که این مدت کوتاه برای انجام‌دادن چنین معامله‌ای واقعاً باورنکردنی است. دراین‌میان، حکومت فرانسه فروش تعدادی از موشک‌های اگزوسه خود به عراق را نیز اعلام کرد. نیروی هوایی عراق در اواخر تابستان امسال حملات هوایی خود علیه ترمینال نفتی جزیره خارک را آغاز کرد که به خسارت‌های جدی به آن منجر شد. این مسئله (حملات ناگهانی عراق به ترمینال نفتی خارک) نشان می‌دهد که نه‌تنها سری اعلام‌شده میراژهای اف‌ـ1 و همچنین موشک‌های اگزوسه فرانسه قبلاً باید تحویل داده شده باشد، بلکه بمب‌های پیچیده بیشتری نیز به عراق سرازیر شده است. این فروش تسلیحاتی جدید، استراتژی و انتخاب سیاسی فرانسه را در جنگ خلیج‌فارس مجدداً اثبات می‌کند. حمایت از عراق علیه ایران تا آخر... این" انتخاب" در موافقت با تعهد فرانسوا میتران در سال 1983 است که گفت: " هرگز به ایرانی‌ها اجازه نخواهد داد که عراق را شکست دهند." عجیب اینکه این تصمیم فرانسه درست در زمانی اتخاذ شد که ایرانی‌ها اظهار حسن‌نیت کرده و پیشنهاد عادی‌کردن روابط با فرانسه را می‌دادند و به نظر می‌رسد فرانسه نیز به سهم خود مایل به نزدیکی با تهران باشد. در اواخر بهار گذشته، کاردار برجسته فرانسه در ایران اظهار کرد که حکومت وی در حمایت از سازمان مجاهدین خلق علیه جمهوری اسلامی، اشتباه کرده است. (تا آن زمان فعالیت‌های سازمان مجاهدین خلق محدود بود.) به‌علاوه در پایان ماه سپتامبر، ایرانی‌ها به‌طور علنی اعلام کردند که پاریس برای آزاد‌کردن یک میلیارد دلاری که رژیم پهلوی به کمیساریای انرژی اتمی فرانسه وام داده بود، آماده مذاکره است. حرکات حسن‌نیت ایران نسبت به فرانسه بخشی از یک حرکت گسترده‌تر به‌طرف غرب در یک تلاش آشکار برای وارد‌کردن جنگ به حوزه دیپلماتیک بود. اظهارات بی‌شائبه رسمی ضدغربی تهران، نقطه‏نظرهای معتدل و مسالمت‌آمیزی نسبت به برخی از کشورهای غربی مثل آلمان‌غربی بود. پس چرا پاریس حمایت خود از عراق را افزایش داد؟ شاید نرم‌شدن مواضع ایران به‌عنوان یک ضعف تلقی شد. به‌هرحال، مسلم است که تحت شرایط خاص ایران (بیشتر از عراق) به‌عنوان خطر برای اسرائیل ـ که سوسیالیست‌های فرانسوی به‌ویژه رهبر آنها میتران زمانی مُصراً از آن حمایت کرده‌اند ـ محسوب می‌شود. فروش میراژهای فرانسوی به عراق درحالی اعلام شد که دو تبعه فرانسوی (میشل سوره، یک محقق در مرکز ملی تحقیقات علمی و ژان پل کوفمن، یک روزنامه‌نگار) توسط سازمان جهاد اسلامی طرف‌دار ایران در لبنان بازداشت شدند. مبارزه مطبوعاتی و دیپلماتیک فرانسه برای تأمین آزادی آنها آغاز شد و اعتقاد ناظران فرانسوی این بود که دو گروگان به مناسبت روز عاشورا (24 سپتامبر) آزاد خواهند شد؛ اما یک روز دیرتر از آن تاریخ با اعلام خبر فروش هواپیماهای جنگی به عراق، فرانسوی‌ها به‌سرعت امید خود را از دست دادند؛ چون متوقف‌کردن حمایت از رژیم بغداد یکی از شرایط جهاد اسلامی برای رهایی دو گروگان یادشده بود. در پاریس تصدیق شد که رژیم عراق با به‌کارگیری موشک‌های اگزوسه و هواپیماهای فرانسوی، قادر به تحمل و دفع حملات گسترده و خطرناک نیروهای ایران بوده است. گفتنی است که علت کاهش حملات عراق به نفتکش‌ها در خلیج [فارس] در سال 1984 نه به این دلیل بود که بغداد آن را می‌خواست، بلکه چون فرانسه از عملی‌شدن تهدیدات ایران برای بستن خلیج [فارس] به روی کشتی‌ها و نفتکش‌ها می‌ترسید، ذخیره رو به اتمام موشک‌های اگزوسه عراق را به‌اندازه کافی تأمین نکرد. منابع غربی میزان خسارت واردشده به ترمینال نفتی جزیره خارک در حملات اخیر نیروی هوایی عراق را 90 درصد تخمین زدند. اوایل ماه گذشته گزارش شد برای تعمیر این ترمینال با فرض اینکه حملات عراق ادامه نیابد یک ماه وقت لازم است. رهبران ایران پذیرفته‌اند چون که 90 درصد از صادرات نفت ایران ازطریق خارک انجام می‌گیرد، خسارات واردشده به این ترمینال نشان‌دهنده ضربه اقتصادی جدی به جمهوری اسلامی است. آنها تهدید خود برای بستن خلیج [فارس] به روی کشتیرانی را درصورتی‌که ترمینال کاملاً غیرقابل استفاده شود، بارها موردتأکید قرار داده‌اند. [آیت‌الله] خامنه‌ای رئیس‌جمهور ایران، در تاریخ 27 سپتامبر گذشته (5 مهرماه) اعلام کرد: روزی که تنگه هرمز دیگر برای ما ارزش نداشته باشد ما آن را خواهیم بست. البته باید این را اضافه کرد که از بمباران حوزه نفتی کرکوک عراق به‌عنوان برگ دیگری برای تهران نام برده شده است. هم‌اکنون ایرانی‌ها از دو نقطه در اسکله شرقی جزیره خارک استفاده می‌کنند، ولی فقط نفتکش‌های 150 هزار تنی (به‌جای 250 هزار تنی) می‌توانند در آن دو نقطه بارگیری کنند. گذشته از اینها هم‌اکنون ایران برای مدتی موفق شده است مقداری کالای غیرنفتی به کشور‌هایی مثل پاکستان و ترکیه صادر کند این امر تا اندازه‌ای توقف جزئی صادرات نفت از خارک را تسکین داده است. تصمیم اتخاذشده در سال 1984 جهت احداث دو خط لوله برای صادر‌کردن نفت ازطریق ترکیه، اکنون که خارک تهدید به نابودی می‌شود، مطمئناً اجرا خواهد شد. سرانجام ایران در آستانه تکمیل ترمینال نفتی دیگری بین جزیره خارک و ساحل است. ترمینال جدید قرار است در نیمه نوامبر تکمیل شود و گمان می‌رود با دور‌بودن از تیررس جت‌های عراقی، خیلی کمتر از خارک آسیب‌پذیر باشد. ایران با بیش از نیم‌میلیون کشته و خسارتی درحدود 36 میلیارد دلار، با توقف جنگ موافقت نکرده است. البته گمان می‌رفت انهدام ترمینال نفتی خارک به‌معنی مجبور‌کردن تهران به انجام این کار باشد که دراین‌صورت شرط اصلی برای ایرانی‌ها تنها می‌ماند مشخص‌کردن و سپس محکوم‌کردن متجاوز، چیزی که به نظر می‌آید هیچ‌کس نمی‌خواهد آن را انجام دهد. در پایان باید اضافه کرد که دراین‌میان فرانسه به‌عنوان یک طرف غیرمستقیم اما فعال در جنگ، بیشترین بهره را از آن می‌برد.»

گزارش ـ 221

درپی درخواست دولت سودان از ایران برای آزادی سودانی‌هایی که در جنگ با ایران اسیر شده‌اند، جمهوری اسلامی ایران، پذیرش این درخواست را مشروط به تحقق شرایطی دانست که در این گزارش به آن پرداخته شده است: «به گزارش واحد مرکزی خبر، دبیر شورای عالی دفاع و سرپرست کمیسیون اسرای عراقی که به‌همراه هیئتی جهت بازدید از اردوگاه اسرای عراقی در استان خراسان به مشهد سفر کرده بود، در گفت‌وگویی به‌طور غیررسمی اظهار کرد به‌دنبال تماسی که دولت سودان با جمهوری اسلامی به‌منظور آزادی اسرای سودانی برقرار کرده است، جمهوری اسلامی دو شرط برای تحقق این خواسته اعلام نموده است: اول آنکه دولت سودان تقاضای خود را ازطریق کشور لیبی به ایران تسلیم نماید که هدف از این شرط اولاً، تحکیم بخشیدن به موقعیت لیبی درمقابل سودان بود. ثانیاً، دادن یک امتیاز ازسوی جمهوری اسلامی به کشور لیبی تا از این طریق روابط فی‌مابین بیش از پیش تقویت شود. شرط دوم، خارج‌ساختن تمام مزدوران و کارشناسان سودانی از عراق می‌باشد. سرپرست کمیسیون اسرای عراقی افزود که ظاهراً دولت جدید سودان هر دو شرط ایران را پذیرفته است، لیکن این امر پس از مذاکرات هیئت‌های دو کشور در تهران قطعی خواهد شد.» نشریه گزارش در گزارشی درباره مذاکرات هیئت‌های دو کشور، چنین آورده است: «در ملاقات هیئت سودانی با مسئولین وزارت خارجه، این هیئت مطرح می‌کند که در سودان حزبی به نام کمیته‌های انقلابی وجود دارد که طرف‌دار لیبی می‌باشد، اگر به لیبی نقشی به‌عنوان واسطه داده شود، مورد بهره‌برداری تشکیلات سیاسی لیبی در سودان واقع خواهد شد و لذا درخصوص اسرای سودانی حاضر نیستیم امتیازی به آنها داده شود. این هیئت اضافه می‌کند که این مسئله نباید مورد استفاده گروه‌های سیاسی و حزبی قرار گیرد، تا بتوانیم استقلال سیاسی سودان را دررابطه‌با قدرت‌های خارجی حفظ کنیم.»

گزارش ـ 222

تلاش دولت عراق برای توسعه اقتصادی این کشور و دعوت از شرکت‌های خارجی برای همکاری، گزارشی است که رادیو دولتی لندن به آن پرداخته است. این رادیو به نقل از خبرنگار خود اعلام کرد: «دولت عراق اخیراً یک برنامه رشد بلند‌پروازانه برای تقویت رشد اقتصادی و اجتماعی آن کشور آغاز کرده است و از شرکت‌های خارجی دارای تکنولوژی پیشرفته دعوت نموده است تا در طرح‌های مزبور شرکت کنند. این دعوت از شرکت‌ها و مؤسساتی که می‌توانند تسهیلاتی در انتقال تکنولوژی خود به طرح‌های پیشرفته در عراق فراهم آورند، به عمل آمده است. دولت عراق ازطریق سفارتخانه‌های خود در چند کشور پیشرفته مانند ایالات متحده، انگلستان، فرانسه، آلمان‌غربی و ژاپن این برنامه خود را اعلام نموده است. در واشنگتن، وابسته بازرگانی سفارت عراق، آقای یوسف عبدالرحمن، طی جشنی که 60 تن از مقامات بلندپایه شرکت‌های مهندسی و کشاورزی امریکا در آن شرکت داشتند، برنامه مزبور را اعلام نمود.» رادیو لندن افزود: «روابط اقتصادی عراق و ایالات متحده به‌دنبال ازسرگیری روابط دیپلماتیک میان دو کشور در ماه نوامبر سال گذشته، افزایش یافته است. در سال 1984 معادل 23 درصد، این همکاری‌ها گسترش یافت و به حدود 660 میلیون دلار درمقابل 512 میلیون دلار مربوط به سال 1983 بالغ گردید.»

گزارش ـ 223

دولت‌های آلمان، ژاپن و یوگسلاوی در ادامه حمایت‌های مالی ـ اقتصادی از عراق، با تعویق بازپرداخت بدهی‌های عراق موافقت کردند و فرانسه نیز پذیرفت که دربرابر طلب‌های خود از عراق، نفت دریافت کند. نشریه میدل ایست چاپ لندن دراین‌باره نوشته است: «کمیسیون اقتصادی عراق و آلمان موافقت کرده است که پرداخت 280 میلیون مارک (معادل 8/105 میلیون دلار) بدهی عراق به شرکت‌های آلمان‌غربی را که قرار بود در اول اکتبر پرداخت شود، به تعویق افتد. اخیراً در جلسه‌ای در بغداد به ریاست مارتین بنگمن وزیر اقتصادی آلمان‌غربی و صبحی یاسین وزیر صنایع عراق، کمیسیون مزبور تصمیم گرفت که دیون عراق در سه قسط پرداخت شود. [...] این اولین‌باری نیست که آلمان سررسید وام‌های عراق را تمدید می‌کند. در سال 1983، قسمت اعظم وام‌هایی که سررسید آن در سال‌های 1982 و 1983 به پایان می‌رسید و به پروژه‌هایی مربوط می‌شد که توسط آژانس اعتبارات صادراتی آلمان امضا شده بود، مدتش دو سال دیگر تمدید و در چهار قسط قابل‌پرداخت گردید. همچنین ژاپن و یوگسلاوی موافقت کرده‌اند که پرداخت بدهی وام‌های عراق، که قرار بود در بهار پرداخت شود، به تعویق افتد. فرانسه نیز موافقت کرده است که روزانه 80 هزار بشکه نفت در ازای وام‌های خود دریافت نماید. جریان بدهی‌های عراق به شرکت‌های آلمان‌غربی به‌هیچ‌وجه خاتمه نیافته است. سال آینده سررسید پرداخت دو قسط دیگر از وام‌های سال‌های 1983 و 1984 فراخواهد رسید. مبلغ این وام‌ها حداقل یک میلیارد مارک می‌باشد. آلمان انتظار دارد عراق تقاضای دیگری برای تجدید مهلت پرداخت مطرح نماید. عراق خوش‌بین است که تا سال آینده مشکلات کمتر خواهد شد. با انتقال آزمایشی نفت، ازطریق خط لوله صادراتی جدید عربستان سعودی به ینبع، اولین محموله نفت عراق در اواخر سپتامبر در ینبع بارگیری شد. خط لوله جدید گنجایش 000/500 بشکه نفت در روز را دارد که پس از تکمیل دومین مرحله این پروژه، ظرفیت آن به 6/1 میلیون بشکه در روز افزایش داده خواهد شد. با احتساب 000/500 بشکه در روز مربوط به خط لوله ازطریق ترکیه، گنجایش صادرات نفت عراق، ازطریق عربستان سعودی و ترکیه، به 1/3 میلیون بشکه در روز، تا پایان سال 1987 و اوایل سال 1988 خواهد رسید.»

گزارش ـ 224

وزارت خارجه فرانسه با احضار کاردار سفارت ایران در پاریس، خواهان آزادی هرچه زودتر ژان آلبرتینی (رئیس شعبه شرکت هواپیمایی ایرفرانس در ایران) شد.

گزارش ـ 225

شیخ محمد مهدی شمس‌الدین نایب‌رئیس مجلس اعلای شیعیان لبنان ـ که مخالف توافقنامه دمشق است، در مصاحبه با خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی دیدگاه‌های خود را بیان کرد. شمس‌الدین که اخیراً مخالفت خود را با دیدارهای سه‌جانبه (امل، دروز و فالانژ) در دمشق اعلام کرده است، گفت: «من هنوز از جزئیات توافقنامه دمشق اطلاعی ندارم ولی این مطلب را به یقین می‌دانیم که هدف نیروهای فالانژ اتلاف وقت و سوءاستفاده از موقعیت فعلی جهت تثبیت نظام سنتی طایفه‌گری مارونی در لبنان است چراکه حزب فالانژ از عوامل معروف رژیم صهیونیستی بوده و هم‌اکنون نیز دفتر هماهنگی اسرائیل در بیروت شرقی و دفتر نیروهای حزب فالانژ در اسرائیل به‌صورت رسمی فعالیت دارند. وی افزود: نبیه بری در خط امریکا حرکت می‌کند و... جنگ اردوگاه‌ها که باعث قتل بیش از 1000 فلسطینی و 300 جوان مؤمن از جنبش امل شد در جهان بزرگ‌ترین لطمه را به شیعیان وارد کرد.» شیخ شمس‌الدین توافقنامه دمشق را فریب‌کارانه خواند و درباره مذاکره با مسیحیان گفت: «من گفت‌وگو با مسیحیان را می‌پذیرم ولی افرادی مانند جمیل و حبیقه و سران حزب کتائب جنایتکار هستند و موردقبول نیستند.» وی افزود: «سوریه جنبش امل را به سلاح مجهز کرده تا مأموریت‌های خاصی را انجام دهد. ولی درزمینه توافقنامه جاری هیچ فشاری ازسوی سوریه اعمال نشده و این مطالب را مسئولین سوریه نیز به من گفته‌اند.» وی درباره تجدید پیمان مرزی 1949 لبنان با اسرائیل گفت: «من با اجرای این پیمان موافق هستم و مذاکرات نظامی میان ارتش لبنان و نیروهای اسرائیلی زیرنظر سازمان ملل را مشروط به پایبندی اسرائیل به این پیمان، تأیید می‌کنم و جنگ اسرائیل با ورود به خاک لبنان این پیمان را نقض کرده است.» وی اضافه کرد: «من اطمینان دارم که در توافقنامه دمشق مسئله جنوب لبنان و کیفیت برخورد با اسرائیل به‌صورت جدی عنوان نخواهد شد و در جنوب لبنان همه چیز به همین حال باقی خواهد ماند.» وی درزمینه احتمال تجدید درگیری‌های داخلی بیروت درصورت شکست مذاکرات دمشق گفت: «به نظر من این توافقنامه مرده است و امضا و یا عدم امضای آن تأثیری در وضع فعلی لبنان ندارد بلکه ازسرگیری برخوردهای داخلی لبنان با تغییر معادلات منطقه و دخالت امریکا و اسرائیل ارتباط دارد.»

ضمیمه گزارش202 عملیات‌های محدودی که فرمانده کل سپاه در دومین کنگره دانشجویان مسلمان به آن اشاره کرده، چنین است:* 1. عملیات انصارالله در 23/3/1364، کردستان. 2. عملیات قدس1 در 24/3/1364 (روز قدس)، منطقه هور‌‌الهویزه (حدفاصل پاسگاه شط علی و طبر). 3. عملیات قدس2 در 6/4/1364، منطقه هورالهویزه. 4. عملیات قدس3 در 19/4/1364، منطقه عمومی دهلران، غرب رودخانه میمه. 5. عملیات قدس4 در 1/5/1364، شمال‌غربی هورالهویزه (دریاچه ام‌النعاج). 6. عملیات تکمیلی قدس4 در 18/5/1364، شمال‌غربی هور‌الهویزه. 7. عملیات قدس5 در 15/5/1364، منطقه هور‌الهویزه، پاسگاه الیج. 8. عملیات عاشورای1 در 23/ 5/1364، کردستان، منطقه تکاب. 9. عملیات عاشورای2 در 24/5/1364، منطقه مهران، ارتفاعات چنگوله. 10. عملیات عاشورای3 در 25/5/1364، شهر مهران. 11. عملیات عاشورای4 در 30/7/1364، شمال‌غربی هور‌الهویزه، دریاچه ام‌النعاج.

پاورقی‌ها

منابع و مآخذ روزشمار 1364/08/25