1366.03.25
| روزشمار جنگ سال 1366 1366.03.25 | |
|---|---|
| نامهای دیگر | بیست و پنج خرداد |
| تاریخ شمسی | 1366.03.25 |
| تاریخ میلادی | 15 ژوئن 1987 |
| تاریخ قمری | 18 شوال 1407 |
گزارش- 179
در جلسهای که امروز با شرکت محسن رضایی فرمانده کل سپاه، رحیم صفوی جانشین فرمانده نیروی زمینی سپاه، مسئول اطلاعات قرارگاه رمضان و فرماندهان قرارگاههای تحت امر قرارگاه رمضان برگزار شد، درباره موضوعات زیر و راه‌کارهای آن بحث و بررسی شد: 1- سه محور اساسی منطقه عملیاتی و نحوة اجرای عملیاتها. 2- حمایت از معارضان حکومت عراق. 3- اقدام برای فریب و تفرقه دشمن. همچنین در این جلسه چگونگی جذب و گسترش همکاری با گروههای معارض عراق و اقدامات هم‌زمان سیاسی و نظامی در مناطق کردنشین عراق و افزایش توان بهکارگیری بیشتر مردم عراق بررسی شد. عملیات آتی در محور ژاژیله برای تصرف ماؤوت (عملیات نصر4) نیز از دیگر مباحث این جلسه بود.[۱]
گزارش- 180
امروز یگانهایی از ارتش عراق مجهز به انواع وسایل و ماشینآلات تخریب برای ویران کردن روستاهای اطراف بازیان در کردستان عراق، به این روستاها یورش بردند ولی نیروهای اتحادیه میهنی کردستان عراق که از قبل این حمله را پیش‌بینی کرده بودند، با اجرای عملیات کمین علیه نیروهای عراقی، آنها را با تحمل تلفات و ضایعاتی وادار به عقبنشینی کردند.[۲] از سوی دیگر، هواپیماهای عراقی به چهار روستای گوفکی‌کارتز، گهلنا، نماسیاس و ملازاده در شمال این کشور حمله کردند.[۳] همچنین هواپیماهای عراقی با حمله به مناطق مریوان و هرزینه (سردشت)، این مناطق را بمباران کردند که در منطقه مریوان سه تن مجروح شدند.[۴] در این حال، نیروهای معارض عراقی تحت امر قوات سیدالشهدا(ع) با حمله به مرکز پلیسراه بغداد - مقدادیه با به آتش کشیدن تأسیسات این مرکز و منهدم کردن سه دستگاه خودروی مجهز به بیسیم، سه تن از نیروهای عراقی از جمله یک افسر پلیس را به هلاکت رسانده و شماری از آنان را نیز مجروح کردند.[۵] همچنین امروز اعلام شد که سرهنگ دوم صدیق خالد از واحد پدافند هوایی ارتش عراق در پالایشگاه شمال عراق در بیجی، چند روز پیش در منطقه شمال عراق به مبارزین کرد عراق پیوسته است.[۶]
گزارش- 181
نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در اجرای مأموریت جلوگیری از حمل کالاهای نظامی برای دولت عراق، امروز 9 کشتی بازرگانی و نفتکش خارجی را شناسایی و بازرسی کرد که پس از اطمینان از نبودن کالای مشکوک به آنها اجازة عبور داده شد.[۷]
گزارش- 182
رادیو امریکا با استناد به اظهارات تحلیل‌گران نظامی، وضعیت فعلی جبهههای جنگ را بررسی کرده است. از نظر این تحلیل‌گران، عراق قصد دارد فاو را تصرف کند، ولی فاقد توانایی کافی برای این کار است و هرچند ایران جنگ را در مناطق شمالی و کوهستانی عراق توسعه داده است، ولی جبهة جنوب و منطقه بصره همچنان اصلیترین منطقه نبرد در این جنگ است. متن زیر خلاصه‌ای از این تفسیر رادیو امریکا است: «سکوت و آرامش تابستانی در جبهه جنوب بصره در اطراف شبه جزیره فاو آشکار است. هر دو طرف قدرت نیروهای خود را در آن مناطق کاهش دادهاند. در حالی که صدامحسین بار دیگر قول داده است که اراضی اشغال شده توسط ایران را پس خواهد گرفت، اما کارشناسان نظامی میگویند نشانهای از اقدام فوری عراق در این زمینه به چشم نمیخورد. اراضی آن منطقه برای نقل و انتقال واحدهای زرهی عراق مناسب نیست. فرماندهان عراقی میدانند که حمله برای پس گرفتن فاو میتواند به قیمت کشته و زخمی شدن قریب دههزار از نیروهای عراقی تمام شود. از دیدگاه فرماندهان عراقی، چنین حملهای در شرایط کنونی قابل توجیه نیست. در حال حاضر، نبرد واقعی در جبهههای شمالی و مرکزی محدود شده است. پستی و بلندیهای زیاد در آن منطقه هر دو طرف را با دشواریهای بسیار مواجه ساخته است. تحلیل‌گران نظامی میگویند: ایران حملة آوریل (فروردین - اردیبهشت) گذشته را در منطقهای موسوم به پنجوین دنبال میکند. این تحلیل‌گران معتقدند نبرد در جبهههای جنوبی به‌ویژه در اطراف بصره در این جنگ، قاطعترین زمینههای درگیری است. به گفته یکی از تحلیل‌گران اگر در اوضاع تغییر عمدهای پیدا نشود، ایران اقدامات خود را برای تقویت نیروها با پایان رسیدن تابستان آغاز خواهد کرد.»[۸]
گزارش- 183
همانند دفعات قبل که عراق شروع حملات هوایی در خلیج‌فارس را با بهانههایی آغاز می‌کرد، اینبار نیز در حال زمینه‌سازی برای حملات خود در خلیج‌فارس است. امروز عصمت کتانی نماینده دائمی عراق در سازمان ملل، در نامهای به دبیرکل این سازمان اعلام کرد: «نیروهای ایرانی در تاریخ 10 ژوئن 1987 (20 خرداد 1366) شهر بصره را با توپخانه گلولـهباران کردند و روستای کرداسیوان در ناحیه بشدار (از بخشهای سلیمانیه) را با آتش توپخانه هدف قرار دادند. همچنین در تاریخ 14 ژوئن 1987 (24 خرداد 1366) ناحیه القرنه را با توپخانه گلولـهباران کردند که در نتیجة این گلولـهباران یک نفر کشته و سه نفر مجروح شدند و به اموال و منازل غیرنظامیان خسارت وارد شد.»[۹]
گزارش- 184
امروز دو رسانة انگلیسی با استناد به اخبار رسیده از کشتی‌های بازرگانی مستقر در خلیج‌فارس، از استقرار موشک‌های کرم ابریشم ایران در تنگه هرمز خبر دادند. روزنامه تایمز دراین‌باره گزارش داده است: «علی‌رغم تهدیدات دولت ریگان، ایران در مورد استقرار موشک‌های مذکور در تنگه هرمز، در مرحله بسیار پیشرفتهای است.» این نشریه می‌افزاید: «صاحبان نفتکشهایی که در نزدیکی ابوظبی و دوبی فعالیت می‌کنند، گفتند: هفته پیش ناخداهای چندین کشتی صدای پرتاب آزمایشی یک موشک را شنیدند. امریکاییها اکنون نسبت به عاقلانه بودن تهدیدات اولیه خود در حملة پیشدستی علیه موشک‌های ایران تردید نشان میدهند. با این حال، دستپاچگی آنها در خلیج‌فارس کاملاً مشهود است و رزم‌ناوهای امریکایی لحظاتی پس از به پرواز درآمدن جنگندههای ایرانی، به آنها هشدار میدهند. از سوی دیگر، ایرانی‌ها به بهرهبرداری از نگرانیهای امریکا ادامه میدهند. ایرانی‌ها علاقه‌مندی خود را به باز نگاه‌داشتن تنگه هرمز ابراز داشتهاند زیرا در هرحال، این تنها راه صادرات نفت ایران است. در عین حال، ایران هشدار داده است هر حمله امریکا علیه تأسیسات ایران تلافی خواهد شد.»[۱۰] رادیو بی‌بی‌سی نیز گزارش داده است: «ناخدای چند کشتی نفتکش توانستهاند علائم رادیویی را که ظاهراً از نقاطی در امتداد خط ساحلی ایران در نزدیکی بندرعباس پخش میشد، توسط دستگاههای گیرنده خود دریافت کنند. اینگونه امواج رادیویی میتواند برای راهنمایی موشک به سوی هدف مورد استفاده قرار گیرد. در صورت صحت این گزارش، ایران احتمالاً در شرف بهرهبرداری کامل از موشک‌های ضد کشتی موسوم به کرم ابریشم است. ولی کارشناسان در لندن و خلیج‌فارس بعید میدانند که کشتی‌های بازرگانی در آن منطقه قابلیت ردگیری و شناسایی امواج رادیویی را که از ایران پخش میشود داشته باشند، زیرا تنها کشتی‌های جنگی از چنین توانایی‌ای برخوردارند. مفسرین نظامی اشاره کردهاند که بین استقرار موشک‌های کرم ابریشم در اطراف تنگه هرمز و بهرهبرداری کامل از آن تفاوت زیادی وجود دارد. موشک‌های کرم ابریشم به موشک‌های اگزوسه ساخت فرانسه شباهت دارد. بُرد موشک‌های مزبور در حدود 80 کیلومتر است. با وجود این، گمان نمیرود که موشک‌های کرم ابریشم به پیشرفتگی و دقیقی موشک‌های اگزوسه باشد. اکثر کارشناسان نظامی معتقدند که با کار گذاشتن وسایل پیشرفته ضدموشکی بر روی کشتی‌های جنگی میتوان آنها را برای مقابله با تهدید این موشک‌ها مجهز کرد.»[۱۱]
گزارش- 185
وزیرخارجه ژاپن که به ایران آمده است، امروز با آیتالله خامنهای رئیس‌جمهور و رئیس شورای عالی دفاع، دیدار و دربارة مسائل جنگ ایران و عراق و اوضاع منطقه گفت‌وگو کرد. رئیس‌جمهور در این دیدار درباره مرزبندی جنگ ایران و عراق و بحران خلیج‌فارس و همچنین اقدامات عراق در آغاز تجاوز و شرایط ایران برای صلح گفت: «امنیت خلیج‌فارس باید از مسئله جنگ جدا شود، چون کشانیده شدن جنگ به منطقه خلیج‌فارس قدمی در راه بینالمللی کردن آن است.» رئیس‌جمهور افزود: «توسعه جنگ به اندازه ایجاد آن جرم است و عراق مرتکب هر دو جرم شده است؛ چون دنیا جرم اول را تحمل کرد و در مقابل آن عکسالعمل لازم را نشان نداد، لذا عراق با ایجاد تشنج در منطقه و توسعه جنگ مرتکب دومین جرم میشود. هماکنون نیز اگر دنیا دومین جرم عراق را تحمل کند، جهان به مشکلات و بحرانهای بیشتری دچار خواهد شد. شرط ما برای پایان جنگ یک شرط منطقی و سادهای است، زیرا ما گفتهایم متجاوز به خاطر تجاوزش باید تنبیه شود و این در همه جای دنیا قابل قبول است.» آیتالله خامنهای دربارة سابقه اقدامات شورای امنیت سازمان ملل در زمینه جنگ تحمیلی گفت: «این نهاد در حالی که هزاران کیلومتر از خاک ما در اشغال عراق بود، تنها به ما توصیه کرد که آتشبس را قبول کنیم. آیا این مسئله یک پیشنهاد خصمانه و حاکی از دشمنی نیست؟ و آیا به نظر شما این مسئله صادقانه است؟» رئیس‌جمهور در پایان سخنان خود درباره مسائل دوجانبه و مناسبات دو کشور ایران و ژاپن با استقبال از گسترش این مناسبات گفت: «زمینههای بسیار وسیعی به‌ویژه پس از پایان جنگ در میان مدت و بلند مدت وجود دارد که دو کشور با یکدیگر همکاریهای اقتصادی و فنی زیادی داشته باشند که در این خصوص ژاپن در صورت داشتن عکسالعمل مناسب میتواند بر دیگران ارجح باشد.»[۱۲] تاداشی کوراناری نیز در این دیدار با اظهار امیدواری کاهش تشنج و برقراری امنیت در منطقه، دربارة جنگ ایران و عراق گفت: «مسئولین ژاپن از موضع جمهوری اسلامی ایران مبنی‌بر خاتمه شرافتمندانه و عادلانه جنگ آگاهی دارند و امیدوارند که این مناقشه خاتمه یابد.»[۱۳] در این حال، خبرگزاری ژاپنی کیودو با اعلام برنامة سفر تاداشی کوراناری وزیرخارجه ژاپن، به ایران به‌طور تلویحی وی را نماینده اعزامی اجلاس هفت کشور صنعتی جهان - که چندی پیش در ونیز تشکیل شده بود - معرفی کرد. این خبرگزاری همچنین مذاکره کوراناری و مقامات ایران را دربارة مفاد قطعنامه پایانی اجلاس ونیز دربارة جنگ ایران و عراق محتمل دانست. خبرگزاری کیودو در گزارش خود آورده است: «کوراناری به منظور گفت‌وگو با رهبران ایران برای بررسی و چگونگی پایان دادن به جنگ ایران و عراق در رأس هیئتی سیاسی وارد تهران شد. وی در یک گفتوگوی کوتاه در فرودگاه و هنگام ورود به تهران، به مأموریت خود در زمینه برقراری صلح میان دو کشور ایران و عراق اشاره کرد. وزیرخارجه ژاپن در این گفت‌وگو اظهار کرد: به مذاکره منصفانه و صریح با رهبران ایران در زمینه تشنجات جاری در خلیج‌فارس در جریان دیدار 36 ساعته خود از این کشور تمایل دارد. وزیرخارجه ژاپن پیش از سفر به ایران، از مراکش دیدار به عمل آورده و همچنین در کنفرانس سران هفت کشور صنعتی در ونیز شرکت جسته بود. وزیرخارجه ژاپن نخستین عضو کابینه کشورهای صنعتی است که پس از کنفرانس هفت کشور صنعتی به ایران سفر کرده است. انتظار میرود وزیرخارجه ژاپن در زمینه مفاد بیانیه پایانی درباره پایان دادن به جنگ ایران و عراق با رهبران ایران به مذاکره بپردازد. ژاپن با دو کشور ایران و عراق روابط نزدیک دارد.»[۱۴]
گزارش- 186
آیتالله خامنهای در دیدارِ ورونتسف قائم‌مقام وزیرخارجه شوروی با ایشان، ضمن اشاره به ضعف حکومت عراق گفت: «از نخستین روزی که جنگ بر ما تحمیل شد، جمهوری اسلامی ایران تصمیم گرفت در هر شرایطی از خود دفاع کند. هرچه از آن روزها گذشته است، بر اعتقاد راسخ ما مبنی‌بر اینکه باید متجاوز را تنبیه کنیم، افزوده شده است.» ایشان درباره اهداف سیاسی عراق در بحرانی کردن منطقه گفت: «رژیم عراق اصرار دارد که جنگ را به منطقه خلیج‌فارس بکشاند، ولی ما طرف‌دار امنیت خلیج‌فارس هستیم.»[۱۵] ورونتسف در دیدار با رئیس‌جمهور: «به اعتقاد ما افغانستان بایستی کشوری غیرمتعهد و مستقل باشد و تنها به وسیله مردم خود افغانستان اداره شود.» ورونتسف نیز با اشاره به اوضاع خلیج‌فارس گفت: «امریکا نباید هیچ‌گونه دخالتی در این منطقه بکند و ادعای امریکا که با این مداخله خود میخواهد منافعش را در این منطقه حفظ کند، غیرمنطقی است. امریکا تنها در مرزهای خود میتواند منافع خودش را حفظ کند، زیرا تجربه نشان داده است که ورود امریکا به هر منطقه، آن منطقه را به تشنج کشیده است.» قائم‌مقام وزیرخارجه شوروی در بخش دیگری از سخنان خود درباره مسئله افغانستان بر تصمیم قاطع کشورش برای خروج نیروهای شوروی از افغانستان و قطع هرگونه مداخلهای در امور داخلی این کشور تأکید کرد و گفت: «به اعتقاد ما کشور افغانستان بایستی کشوری غیرمتعهد و مستقل باشد و تنها به وسیله مردم خود افغانستان اداره شود.» وی دربارة جنگ تحمیلی گفت: «ما از قهرمانی مردم ایران که توانستند تجاوزکار را از سرزمین خود بیرون کنند تجلیل میکنیم.»[۱۶] رادیو بی‌بی‌سی در گزارشی دربارة سفر ورونتسف قائم‌مقام وزیرخارجه شوروی به ایران، استقبال گرم مقامات ایرانی از وی را مورد توجه قرار داده است. این رادیو معتقد است که مسئله جنگ در گفت‌وگوهای این مقام شوروی و طرفهای ایرانی جنبة حاشیهای داشته است. بی‌بی‌سی می‌افزاید: «ورونتسف در تهران با استقبال گرم مقامات جمهوری اسلامی روبه‌رو شد و ظاهراً دو طرف در خلال گفتوگوهایشان به این تفاهم رسیدهاند که افزایش تشنج در خلیج‌فارس به نفع هیچ‌یک از آنان نخواهد بود. استقبال گسترده از یولی ورونتسف بعد از چند هفته درگیری لفظی بین دو کشور بهدنبال برخورد یک کشتی شوروی به مین در خلیج‌فارس، تا حدی دور از انتظار بود. دو طرف بر سر یک مسئله توافق نظر دارند و آن این است که کشورهای خارج از حوزه خلیج[فارس] حق دخالت در امور این منطقه را ندارند و مسائل کشورهای حاشیه این خلیج باید توسط خود آنان حل شود. به نظر میرسد که در مذاکرات چند روز گذشته در تهران، مسئله جنگ یکی از مسائل جانبی بوده و در گفت‌وگوهای رسمی چندان انعکاسی نداشته است. از این مذاکرات چنین به نظر میرسد که در مجموع دو طرف نسبت به آینده روابط ایران و شوروی خوشبین هستند. با وجود این، دو مسئلة عمده یعنی جنگ ایران و عراق و مسئله افغانستان همچنان بر روابط این دو کشور سایه انداخته است.»[۱۷]
گزارش- 187
میرحسین موسوی نخستوزیر ایران، امروز به ترکیه سفر کرد و با ژنرال کنعان اورن رئیسجمهوری و تورگوت اوزال نخستوزیر این کشور، ملاقات کرد. وی در این دیدار با اشاره به تحولات و امنیت منطقه، رابطة ایران با کشورهای همسایه، اقدامات عراق در خلیج‌فارس، حملة این کشور به ایران و تأثیر سکوت کشورهای جهان در برابر این تجاوز گفت: «همان طوری که بارها اعلام کردهایم خواستار حفظ امنیت و عبور و مرور آزاد در آبهای خلیج‌فارس، عدم حمله به کشتیها و همچنین دور نگه‌داشتن ابرقدرتها و دیگر قدرتهای خارج از منطقه، از این منطقه حساس و استراتژیک جهان هستیم. رژیم متجاوز عراق به‌منظور نجات خود از زوال قطعی، کوشش دارد تا با حمله به کشتیها و نقض امنیت خلیج‌فارس دامنه جنگ را گسترش دهد و پای قدرتهای بزرگ را به منطقه بکشاند، و ما در یک جمله راه خاتمه عدم امنیت در خلیج‌فارس را وادار ساختن رژیم متجاوز عراق به پایان حملات خود به کشتی‌های تجاری میدانیم.» مهندس موسوی افزود: «ایران با بیشتر کشورهای حوزه خلیج‌فارس روابط خوبی دارد و تنها با کویت به دلیل کمکهای مستقیم و متعدد این کشور به عراق، از جمله قرار دادن بنادر و فضایش در اختیار رژیم حاکم بر عراق، روابط خوبی نداریم.» وی تأکید کرد: «حضور ابرقدرتها و بهخصوص امریکا در منطقه خلیج‌فارس بهنفع هیچ‌یک از کشورهای منطقه نیست و امنیت منطقه تنها توسط کشورهای منطقه قابل تأمین است.» آقای موسوی افزود: «اگر ابرقدرتها جنگ را در منطقة خلیج‌فارس گسترش دهند، دامنه آتش آن دیگر کشورها را خواهد گرفت و یک حالت غیرقابل پیش‌بینی را در منطقه بهوجود خواهد آورد.» نخستوزیر گفت: «اگر عراق شرارت نکرده و به کشتیها حمله نکند، ما مطمئن هستیم، در خلیج‌فارس امنیت و آرامش برقرار خواهد بود.» تورگوت اوزال در ملاقات با میرحسین موسوی: ترکیه احترام به تمامیت ارضی و عدم مداخله در امور داخلی دیگر کشورها را شرط برقراری آرامش می‌داند. نخستوزیر در این دیدار اظهار کرد: «هدف عراق از تجاوز به خاک ما چیزی جز سرنگون کردن دولت اسلامی و انقلاب ما و فراهم ساختن اسباب آسودگی قدرتهای سلطهگر و دست‌نشاندگان آن نبوده است. ملت ما طی هفتسالی که از جنگ میگذرد، مظالمی را که در شرایط عادی خارج از تحمل ملتهاست تحمل کرده است و به جرئت میتوان گفت کمتر ملتی تاکنون چون ملت ما قربانی نقض تعهدات بینالمللی از جمله در مورد استفاده از سلاحهای شیمیایی، حمله به مناطق مسکونی، حمله به کشتیها و هواپیماهای تجاری و غیره شده است.» نخستوزیر ضمن محکوم کردن سکوت مجامع بینالمللی در برابر جنایات وحشیانه نیروهای عراقی گفت: «ما معتقدیم چنانچه کشورهای مختلف به نوبه خود متجاوز را معرفی میکردند و مجامع بینالمللی جهت اجرای عدالت، متجاوز را تنبیه میکردند، ریشه تجاوز در منطقه از بین میرفت و مشکلاتی که هماکنون ما در منطقه شاهد آن میباشیم، بهوجود نمیآمد.»[۱۸] تورگوت اوزال نیز در این ملاقات دربارة تشنجات موجود در منطقه گفت: «مسائل بزرگی که صلح و امنیت منطقه را به خطر انداخته است، همه ما را تهدید میکند و ترکیه که اهمیت زیادی به ایجاد آسایش و آمادهسازی زمینههای همکاری کشورهای منطقه قائل است، شرط برقراری آرامش را منوط به احترام به تمامیت ارضی و عدم مداخله در امور داخلی دیگر کشورها می‌داند.»[۱۹] در این حال دولت تورگوت اوزال نخستوزیر ترکیه، برای همگرایی بیشتر با ایران می‌کوشد. روزنامه جمهوریت (چاپ استانبول) دراین‌باره نوشت: «ژنرال کنعان اورن رئیس‌جمهور ترکیه، [که در جناح مخالف دولت اوزال است] قبل از آغاز سفر نخستوزیر ایران به ترکیه، طی دستوری به بخش برونمرزی رادیو صدای ترکیه، خواهان تشدید تبلیغات منفی در این رادیو علیه جمهوری اسلامی ایران شده بود، اما تورگوت اوزال از اجرای این دستور جلوگیری کرد.» روزنامه حریت نیز دلیل رفتار بسیار خوب مقامات ترکیه در برابر هیئت جمهوری اسلامی و اقدام اوزال در به آغوش گرفتن نخستوزیر ایران را ناشی از دو علت اساسی دانست و نوشت: «اوزال از یک‌سو قصد دارد در صحنه سیاسی خود را بهعنوان عامل مهمی در ارتباط بین شرق و غرب و کشورهای خاورمیانه مطرح کند و از سوی دیگر، در بعد اقتصادی نیز بر تحقق صادرات یک‌میلیارد دلاری ترکیه به ایران در سال جاری میلادی اصرار دارد.»[۲۰] در همینحال، اینال باتو سخنگوی وزارت امورخارجه ترکیه، در گفت‌وگویی تلویزیونی با اشاره به رشد روابط اقتصادی و مناسبات تجاری این کشور با ایران گفت: «ترکیه اهمیت ویژهای برای داشتن روابط با جمهوری اسلامی ایران قائل است. ... مبادلات تجاری ایران و ترکیه تا پایان سال جاری به بیش از دومیلیارد دلار خواهد رسید. مبادلات مرزی فی‌مابین نیز طی ماههای گذشته افزایش چشمگیری داشته است.» وی گفت: «این کشور حاضر است در صورت تمایل یکی از طرفین در حال جنگ ایران و عراق، در راه پایان دادن به جنگ دو کشور نقش فعال داشته باشد.» وی دربارة احتمال دخالت نظامی ترکیه در شمال عراق گفت: «ترکیه به حق تمامیت ارضی کشورهای همسایه احترام میگذارد.»[۲۱]
گزارش- 188
محسن رفیقدوست وزیر سپاه، در گردهمایی نیروهای جهاد سازندگی دربارة آمادگی ایران برای مقابله با دخالتهای امریکا در خلیج‌فارس گفت: «خلیج‌فارس یا برای همه امن است یا برای هیچکس. ما به امریکاییها در خلیج‌فارس رحم نخواهیم کرد و اگر ناوهای امریکایی تحرک نشان دهند، با حرکت انتحاری و غیرانتحاری پاسداران انقلاب اسلامی آن ناوها از بین خواهند رفت.»[۲۲] وی همچنین درباره اهمیت جهاد سازندگی گفت: «جهاد سازندگی علاوه بر مبارزه و پیکار در میادین جنگ تحمیلی و جبهه نظامی، در روستاهای سراسر کشور نیز فعالیت‌های چشمگیری دارد و شما نه تنها در آنجا می‌جنگید بلکه کارهایی که در گسترش کشاورزی و غیره در روستاها انجام می‌دهید کمتر از جبهه نظامی نیست.»[۲۳]
گزارش- 189
امروز صدامحسین رئیس‌جمهور عراق، در مصاحبه با روزنامه بوربا (چاپ یوگسلاوی) به عوامل مؤثر در پایان دادن سریع جنگ اشاره کرد و شرایط فعلی بینالمللی و نظامی را به نفع عراق خواند. خبرگزاری رویتر درباره اظهارات رئیس‌جمهور عراق در این مصاحبه گزارش داده است: «به اعتقاد صدامحسین، ابرقدرتها مایل به مشاهده یک جنگ بینالمللی در خلیج[فارس] نیستند و به همین جهت به‌طور جدی درصدد متوقف کردن جنگ ایران و عراق میباشند. وی افزود: علی‌رغم جناحهای مختلف بینالمللی ما معتقدیم که در حال حاضر چارچوبی وجود دارد که بر اساس آن ابرقدرتها به‌طور جدیتر قطعنامههایی را در رابطه با تلاش برای متوقف کردن جنگ تدارک میبینند. وی اضافه کرد: ابرقدرتها خواهان درگیر شدن در یک جنگ بینالمللی در خلیج[فارس] نیستند، زیرا در صورت وقوع آن بر مشکلات بغرنج منطقه افزوده خواهد شد.»[۲۴] خبرگزاری تانیوگ (خبرگزاری رسمی یوگسلاوی) نیز در گزارش خود بخش دیگر سخنان صدام را در این مصاحبه به شرح زیر نقل کرده است: «صدامحسین رئیسجمهوری و فرمانده شورای عالی عراق، در مصاحبه با روزنامه بوربا گفته است: تمام عواملی که ممکن است در راه پایان جنگ هفت ساله خلیج[فارس] عمل کند، اخیراً در یک روند رضایتبخشی برای کشور ما پیشرفت کردهاند. از میان این عوامل، صدامحسین به اوضاع جهان عرب، روابط بینالمللی، افکار عمومی ایران و آنچه که بر آن تأکید داشت؛ یعنی روح مبارزهگری قویتر در عراق نسبت به ایران اشاره کرد. صدامحسین با تأکید بر اینکه مسئله جنگ و صلح در دنیای امروز نمیتواند مستقیماً به طرفهای درگیر گره بخورد، گفت: پایان جنگ خلیج[فارس] به نحو مطلوبی تحت تأثیر بهبود روابط بین اعراب، بین ملتها و بین ابرقدرتها قرار خواهد گرفت. وی همچنین به‌ویژه با محکوم کردن اسرائیل بهخاطر دستزدن به هرکاری جهت طولانی کردن جنگ، گفت: این جنگ شرکت‌کنندگان غیرمستقیمی دارد. اما وی در عین حال گفت که دلیل اصلی که چرا این جنگ جریان دارد، این است که رهبری ایران ابتکارات صلح عراق را رد می‌کنند. وی افزود که هیچکس نمیتواند در صورتی که بغداد و تهران تصمیم بگیرند که از جنگ پرهیز کنند، آن را طولانی کند. صدامحسین درباره تلفات عراق در جنگ گفت که شمار تلفات انسانی وخیم است، اما در مقایسه با شمار جمعیتهای دو کشور، این بسیار کمتر از تلفات در ایران است. صدامحسین گفت: هفت سال جنگ، بدون احتساب آنچه بر سر نیروها آمده، لطمات مادی بسیار کوچکی بر عراق وارد آورده است. وی گفت: نیروی هوایی ایران پروژههای اقتصادی حیاتی عراق را منهدم نکرده است در حالی که نیروی هوایی عراق ضربه سنگینی بر پروژههای ایران وارد آورده است.»[۲۵]
گزارش- 190
دربارة تلاشهای دولت کویت به‌منظور ترغیب کشورهای غربی برای وارد شدن به صحنه منازعات منطقه خلیج‌فارس، روزنامه کویتی البیان نوشت: «دولت کویت با همکاری کشورهای عضو شورای همکاری و همپیمان خود، پیرو تصمیمات اتخاذ شده در اجلاس اخیر وزرای خارجه شورای همکاری در جده به تلاشهایش به‌منظور جلب حمایت کشورهای بزرگ و مجامع بینالمللی جهت یافتن راهحلی برای پایان دادن هرچه سریع‌تر به جنگ ایران و عراق، ادامه خواهد داد.» روزنامه اطلاعات با درج این خبر به نقل از روزنامة البیان می‌افزاید: «منابع دیپلماتیک به این روزنامه گفتهاند که امیدوارند تلاش دولت کویت و همپیمانانش به‌منظور تشکیل اجلاس شورای امنیت سازمان ملل در سطح وزرای خارجه کشورهای عضو این شورا در آینده نزدیک، نتایج سازنده و مفیدی در بر داشته باشد و به دگرگونی عمدهای در رابطه با مشکلات موجود منجر شود. همین منابع همچنین معتقدند که با توجه به تلاشهای جاری کویت و نتایج حاصل از اجلاس اخیر وزرای خارجه شورای همکاری در جده و حمایت مجدد آنها از کویت، دیدگاه مجامع بینالمللی نسبت به جنگ ایران و عراق و تحولات جاری خلیج‌فارس دچار تغییرات عمدهای خواهد شد. در خاتمة این گزارش آمده است: قائم‌مقام وزارت خارجه کویت احتمالاً با سفرای کشورهای خارجی در این کشور نشستی خواهد داشت و آنان را از تصمیمات اتخاذ شده در اجلاس اخیر وزرای خارجه شورای همکاری مطلع خواهد ساخت.»[۲۶] روزنامه واشنگتن پست نیز با ارائه تحلیلی دراین‌باره نوشته است: «کویت با دعوت از مسکو و واشنگتن برای حفاظت از نفتکشهای کویتی به این امید که دو ابرقدرت به جنگ خلیج‌فارس پایان بخشند، دست به قمار زده است. دیپلماتها و تحلیل‌گران منطقه میگویند، این قمار بر اساس این ارزیابی و فرضیه ناگفتهای است که اگر جنگ خلیج‌فارس ادامه پیدا کند دیر یا زود ابرقدرتها با ایران روبه‌رو خواهند شد.»[۲۷] روزنامه نیویورک تایمز نیز خبر از نگرانی کشورهای منطقه داده است: «درخواست دولت کویت مبنی‌بر حفاظت نفتکشهای آن کشور توسط ابرقدرتها و افزایش حضور نظامی خارجیها در خلیج‌فارس باعث نگرانی ممالک عرب خلیج‌فارس شده است.» این روزنامه می‌افزاید: «همسایگان کویت در قبال مسئله حفاظت نفتکشهای آن کشور توسط امریکا و شوروی در خلیج‌فارس واکنشهای ضد و نقیضی داشته و هیچ‌یک از آنها با اشتیاق کامل از موضوع استقبال نکردند.» نیویورک تایمز به نقل از یک دیپلمات غربی مینویسد: «عربستان سعودی و بحرین دوپهلو حرف میزنند و امارات متحده عربی، قطر و عمان هم نگرانیهایی دارند.»[۲۸]
گزارش- 191
سیاست کلی امریکا در جنگ ایران و عراق در حال حاضر پایان دادن به جنگ، حفظ منافع امریکا در منطقه و حفاظت از کشتی‌های نفتکش کویتی است. نویسنده کتاب جنگ خلیج (Golf War) در تشریح چگونگی اجرای این سیاست مینویسد: «کاسپر واینبرگر وزیر دفاع و مایکل آرماکاست معاون وزیر امور خارجه در امور سیاسی، اظهار داشتند که منافع اقتصادی، استراتژیکی و سیاسی امریکا با تشدید جنگ ایران و عراق تهدید میشود. این منافع شامل حفظ اصل آزادی دریانوردی در آبهای بینالمللی و عدم قطع جریان نفت از طریق خلیج[فارس] و نیز دفاع از ثبات امنیت و همکاری کشورهای میانهروی عرب منطقه و محدود نمودن نفوذ اتحاد شوروی و حضور این کشور در خلیج‌فارس میباشد. جهت حفظ این منافع از سوی دولت، دو محور زیر را مطرح ساختهاند: 1- تلاشهای دیپلماتیک در سازمان ملل جهت برانگیختن فشار بینالمللی برای ترغیب نمودن ایران و عراق جهت مذاکره پیرامون پایان بخشیدن به جنگ. 2- اقدامات فعال جهت حفظ منافع امریکا و کمک به حفظ امنیت دولتهای عرب دوست میانهرو در خلیج(فارس). محور دوم این سیاست اساساً پرچمگذاری و حفاظت از یازده نفتکش کویتی میباشد.»[۲۹] در همین حال، برخی سیاست‌مداران امریکا از سیاست این کشور در زمینه دخالت بیشتر نظامی و اسکورت نفتکشهای کویتی انتقاد کردند. الکساندر هیگ نخستین وزیرخارجه دولت ریگان، اعلام کرد: «امریکا با تهدید دخالت نظامی خود به‌طور غیرمستقیم به اتحاد با رژیم خونخوار عراق کشیده میشود.» وی پیش‌بینی کرد: «اگر این طرح به اجرا درآید، امریکا با تصمیمات تأسفآوری در قبال ایران روبه‌رو خواهد شد.» وی گفت: «این کار درستی نیست زیرا اگر نیروهای ایران به ما حمله کنند ما با یک سلسله تصمیمگیریهایی مواجه خواهیم شد، از جمله اینکه وارد جنگ با ایران شویم یا در مقابل ایران کوتاه بیاییم که هر دوی این تصمیمات تأسفآور خواهد بود.» وی طرح ریگان برای حفاظت از نفتکشهای کویتی را اقدامی علیه ایران توصیف کرد.[۳۰]
گزارش- 192
کیسینجر وزیرخارجه سابق و نظریهپرداز سیاست خارجی امریکا که همواره به سیاست این کشور در حمایت از نفتکشهای کویتی انتقاد کرده است، امروز نیز در همینباره به اظهار نظر پرداخت. سهم بیشتر عراق در ایجاد بحران خلیج‌فارس، توصیه به عدم رویارویی با ایران و احتمال دخالت شوروی، محورهای اصلی سخنان امروز کیسینجر است. وی گفت: «هیچ تهدید جدیدی علیه جریان نفت در خلیج‌فارس به چشم نمیخورد و دو سوم تهاجمات بر علیه نفتکشها از جانب عراق صورت میگیرد، نه از جانب ایران، ولی ما با دخالت کردن به نفع عراق، یک تعهد خصومتآمیز را در جنگ میپذیریم که روشن نیست چگونه خاتمه خواهد یافت.» وی گفت: «علاقهمند به حفظ آزادی کشتیرانی در خلیج‌فارس هستم ولی متقاعد نشدهام که ما در حال حاضر با تهدید آزادی کشتیرانی روبه‌رو هستیم.» کیسینجر ادامه داد: «اگر یک کشتی امریکایی هدف تهاجم قرار بگیرد، ما میبایست تلافی کنیم و امریکا باید آماده یک جنگ طولانی با ایران بشود. اگر منافع ملی امریکا مطرح باشد، البته باید آماده جنگ با ایران باشیم، اما این چیزی نیست که کسی بخواهد وارد آن شود. در حالی که کسی نمیتواند هدف جنگ را تعریف کند و اینکه تحت چه شرایطی میخواهیم این جنگ خاتمه یابد.» وی اظهار کرد: «این ایده بدی است که نقشی برای شوروی در کمک به حل و فصل جنگ ایران و عراق قائل شویم.» وی گفت: «نفع ما در جلوگیری از پیروزی ایران در جنگ است، اما به نفع ما نیست که جلوگیری از پیروزی ایران به استقرار شوروی در خلیج‌فارس بینجامد.»[۳۱] سناتور کلیبورن پلُ رئیس کمیته روابط خارجی سنای امریکا نیز دراین‌باره می‌گوید: «دولت ریگان نباید سیاستی را انتخاب کند که به درگیری نظامی ایران و امریکا منتهی شود.» وی می‌افزاید: «با طرح ریگان برای محافظت از نفتکشهای کویتی، امریکا با خطر برخورد با ایران روبه‌رو است. امریکا به جای اتخاذ این سیاستها، باید در جست‌وجوی راههای پایان جنگ باشد.»[۳۲] وی همچنین گفت: «این به مصلحت امریکا نیست که دنبالهروی کویت که تصمیم به کشاندن قدرتهای بزرگ به جنگ خلیج‌فارس دارد، باشد.» وی هشدار داد: «ایران در وضعیتی قرار دارد که میتواند ما را از خلیج‌فارس بیرون براند، مگر اینکه امریکا بخواهد بهای ماندن خود در خلیج‌فارس را به قیمت تلفات جانی و از دست دادن کشتیها بپردازد.» وی خواستار اتخاذ سیاستی با هدف متوقف ساختن جنگ از طریق سازمان ملل به‌ویژه با تشویق و حمایت از مسئله تحریم ارسال سلاح برای ایران شد.[۳۳] از سوی دیگر، سناتور سام نان رئیسکمیته نیروهای مسلح در سنای امریکا، اظهار می‌دارد: «طرح اسکورت نفتکشهای کویتی نشانه بیسیاستی و بیانگر متمایل شدن امریکا بهسوی عراق است و باید به تأخیر بیفتد.»[۳۴] وی همچنین گفت: «تصمیم نصب پرچم امریکا بر فراز یازده فروند از سی‌ودو فروند نفتکش کویتی و پیشنهاد حفاظت دریایی امریکا در خلیج‌فارس به آنها، نشان دهنده آن است که به‌طور اساسی چرخشی قوی به سوی عراق انجام دادهایم.»[۳۵]
گزارش- 193
سخنگوی وزارت امورخارجه آلمان غربی درخواست ریگان در مورد کمک به نیروی دریایی امریکا برای حضور در خلیج‌فارس را به‌طور تلویحی رد کرد. وی گفت: «امکانات نیروی دریایی آلمان بسیار محدود است. نیروی دریایی آلمان‌غربی تنها 16 ناوچه دارد که اکثر آنها بهعلت عمر طولانی و فرسودگی قادر به عملیات در نقاط دور دست نیستند.» خبرگزاری جمهوری اسلامی با اعلام این خبر، دربارة سابقه این امر گزارش داد: «دولت آلمان چندی پیش پیشنهاد کرده بود که نیروی دریایی این کشور با جایگزین شدن در مناطق استقرار ناوگان امریکا در اقیانوس اطلس و آبهای اروپا، نیروی دریایی امریکا این فرصت را بهدست آورد تا حضور خود در خلیج‌فارس را افزایش دهد.»[۳۶]
گزارش- 194
در پی اظهارات روز گذشته سعید مانع العتیبه وزیر نفت امارات متحده که گفته بود امارات متحده پایگاه نظامی در اختیار امریکا قرار نمیدهد، امروز طارق المؤید وزیر اطلاعات بحرین نیز گفتههای العتیبه را تکرار کرد. وی گفت: «هیچ‌گونه پایگاه نظامی در هیچ کجای منطقه خلیج‌فارس به امریکا داده نخواهد شد و امریکا نیز چنین تقاضایی را مطرح نکرده است.» وزیر اطلاعات بحرین با اعلام این مطلب که عدم واگذاری پایگاههای نظامی، درمورد شوروی و تمام قدرتهای شرق و غرب نیز صدق میکند، تأکید کرد: «خیلی ساده است؛ ما نمیخواهیم خلیج‌فارس بهصورت صحنه درگیریهای بینالمللی درآید.» وی افزود: «علاوه بر این، در اختیار قراردادن پایگاهی با تمامی تأسیسات فیزیکی هم مسئلهای مربوط به زمان‌های قدیم و گذشته است. بنابراین کار به لحاظ فیزیکی عملی نیست و این در حالی است که به لحاظ سیاسی نیز امکانپذیر نمیباشد.»[۳۷]
گزارش- 195
رادیو بی‌بی‌سی مطالب روزنامه الثوره ارگان حزب بعث عراق را نشانة نارضایتی این کشور از بیانیه پایانی اجلاس ونیز می‌داند. بی‌بی‌سی در اینباره می‌گوید: «عراق بیانیه پایانی کنفرانس ونیز در مورد خلیج(فارس) را مورد انتقاد قرار داد و گفت که این بیانیه به اندازهای ضعیف است که نمیتواند مؤثر باشد.» این رادیو می‌افزاید: «هفت کشور شرکت کننده در کنفرانس سران ونیز در پایان هفته گذشته درخواست کرده بودند تا با بذل کوششهای بینالمللی فوری به جنگ خلیج(فارس) و پایان دادن به این کشمکش، با هم به گفت‌وگو بپردازند. در چارچوب نخستین عکسالعمل رسمی در بغداد، روزنامه الثوره ارگان حزب بعث حاکم بر عراق گفت: کنفرانس سران ونیز نتوانست تصمیمی اتخاذ کند که دارای قدرت کافی برای برقراری صلح در برابر تجاوز ایران باشد.»[۳۸]
گزارش- 196
در حالی که محافل سیاسی تصمیم اخیر امریکا و شوروی را برای پایان دادن به جنگ جدی تلقی می‌کنند، رادیو اسرائیل در تفسیری، تلاشهای دو کشور را تنها برای ادامه جریان صدور نفت از منطقه خلیج‌فارس خواند: «از روزی که ناو استارک هدف موشک قرار گرفته، عراق بهناچار بمبارانهای خود را علیه نفتکشها و مراکز نفتی ایران متوقف ساخته است، خواه این توقف جنبه تاکتیکی داشته و از ملاحظات جنگی ناشی شده باشد یا عراق با فشار ایالات متحده و کشورهای عرب حوزه خلیج‌فارس ناچار از این شیوه جنگی دست کشیده باشد. به هرحال، نتیجه به سود ایران بوده و صدور آزاد نفت آن کشور ادامه یافته است. ولی معلوم نیست که اگر ایران همچنان اصرار داشته باشد با لطمهزدن به نفتکشهای کویتی، خاندان آل صباح را از کمک به عراق بازدارد و تهدید خود را جدی بگیرد، ابرقدرتها چه واکنشی نشان خواهند داد و روند جنگ بر چه منوال قرار خواهد گرفت. شاید ماحصل فعل و انفعالات هفتههای اخیر پیرامون بحران خلیج(فارس) آن باشد که گرچه عراقیها دست از حملات خود کشیدهاند و ایران از این راه سودی حاصل کرده، ولی به موازات آن دولت تهران ناچار شود حمله به نفتکشهای کویتی و دیگر کشتیهایی را که از خلیج‌فارس میگذرند، متوقف سازد؛ یعنی امنیت برای صدور نفت ایران تأمین گردد و به موازات آن کویت و دیگر امیرنشینها نیز در صدور نفت خویش و حمل کالاهای وارداتی از امنیت لازم برخوردار گردند. بیتردید در هفتههای اخیر بین شوروی و ایالات متحده برای حفظ آزادی کشتیرانی در خلیج(فارس) سلسله همگامیهایی بهوجود آمده که گرچه هنوز هماهنگ نیست، ولی در یک جهت قرار دارد. اما این همکاری در جهت تأمین منافع ابرقدرتها در منطقه صورت گرفت و در جهت پایان بخشیدن به آتش جنگ نمیباشد. تلاش مسکو و واشنگتن در حال حاضر بر آن است که صدور نفت بیوقفه ادامه یابد و شوروی از آب گلآلود خلیج[فارس] بتواند در راه گسترش و تحکیم نفوذ سیاسی خویش بهره بگیرد. هیچ‌یک از دو ابرقدرت پایان بخشیدن به جنگ را یک ضرورت فوری و حیاتی تلقی نمیکند و گفت‌وگوهای محرمانهای که در پشت پردههای بسته شورای امنیت بین نمایندگان دائمی شورای امنیت جریان دارد، هنوز به نتیجه نرسیده و حتی اگر هم پیامد مثبتی و تصمیم و قطعنامهای به دنبال داشته باشد، معلوم نیست که چه ضمانت اجرایی خواهد داشت و چگونه به فروکش کردن آتش جنگ خواهد انجامید.»[۳۹]
گزارش- 197
وضعیت فعلی صدور نفت ایران و جبران صدمات واردشده به سیستم صدور نفت موضوعی است که نشریة شرکت بیمه لویدز به آن پرداخته است. در این نشریه آمده است: «در پی قطع حملات عراق به نفتکشهای ایرانی، تعداد نفتکشهای بهکار گرفته شده در سرویس انتقال نفت از جزیره خارک به جزیره لارک افزایش یافته است. در مارس گذشته (اسفند) حملات عراق توانایی این سرویس را کاهش داده و ایران در جانشین کردن نفتکشهای آسیب‌دیده دچار مشکلاتی شده بود.» این نشریه می‌افزاید: «اما اکنون با تعمیر نفتکشهای آسیب‌دیده و پیوستن آنها به این سرویس، توانایی ایران در صدور نفت افزایش یافته است. چهار نفتکش که در اواخر سال 1986 و اوایل سال 1987 در حملات عراق صدمه دیده بودند، اکنون به این سرویس پیوستهاند.» به گزارش لویدز لندن، ایران صادرات نفت خود را در ماههای اخیر به‌طور قابل ملاحظهای افزایش داده است و احتمالاً سهمیه تولید نفت این کشور در پی اجلاس آینده سازمان اوپک در ماه جاری افزایش مییابد.[۴۰]
منابع و مآخذ روزشمار 1366/03/25
- ↑ سند شماره 1477/د مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راوی نیروی زمینی در عملیاتهای نصر4 و 5، مجید نداف، 23/3/1366 تا 30/3/1366، صص 37 و 46 - 44.
- ↑ روزنامه جمهوری اسلامی، 27/3/1366، ص2.
- ↑ روزنامه کیهان، 25/3/1366، ص2.
- ↑ سند شماره 1477/د مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راوی نیروی زمینی در عملیاتهای نصر4 و 5، مجید نداف، 23/3/1366 تا 30/3/1366، صص 37 و 46 - 44.
- ↑ روزنامه اطلاعات، 25/3/1366، ص14.
- ↑ سند شماره 28466 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبهای و اطلاعاتی معاونت اطلاعات و عملیات نزاجا، شماره 13، 2/4/1366، ص8؛ و - دفتر سیاسی نمایندگی امام در سپاه پاسداران، نشریه رویدادها، شماره 149، 26/3/1366، ص6.
- ↑ روزنامه جمهوری اسلامی، 27/3/1366، ص2.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارشهای ویژه، شماره 88، 26/3/1366، صص 19 - 17، رادیو امریکا، 25/3/1366.
- ↑ Security council documents/N: 18748 S/18924, 1987/6/16 (1366/3/26).
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارشهای ویژه، شماره 88، 26/3/1366، ص6، لندن - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 25/3/1366.
- ↑ همان، صص 11 و 12، رادیو بی‌بی‌سی، 25/3/1366.
- ↑ روزنامه کیهان، 26/3/1366، ص2.
- ↑ همان.
- ↑ روزنامه اطلاعات، 25/3/1366، ص14.
- ↑ روزنامه اطلاعات، 26/3/1366، ص3.
- ↑ روزنامه جمهوری اسلامی، 26/3/1366، ص12.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارشهای ویژه، شماره 88، 26/3/1366، ص25، رادیو بی‌بی‌سی، 25/3/1366.
- ↑ روزنامه اطلاعات، 26/3/1366، ص2؛ و - روزنامه رسالت، 26/3/1366، ص2.
- ↑ روزنامه اطلاعات، 26/3/1366، ص2.
- ↑ معاونت سیاسی سپاه پاسداران، نشریه بررسی، شماره 13، 12/4/1366، صص 22 و 23.
- ↑ روزنامه اطلاعات، 25/3/1366، ص14.
- ↑ روزنامه رسالت، 25/3/1366، ص2.
- ↑ معاونت سیاسی سپاه پاسداران، نشریه بررسی، شماره 13، 12/4/1366، صص 22 و 23.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارشهای ویژه، شماره 97، 4/4/1366، ص15، بغداد - خبرگزاری رویتر، 3/4/1366.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارشهای ویژه، شماره 88، 26/3/1366، صص 28 و 29، بلگراد - خبرگزاری تانیوگ، 25/3/1366.
- ↑ سند شماره 28466 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، ص14.
- ↑ واحد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن رادیوهای بیگانه، 26/3/1366، ص12، رادیو امریکا، 25/3/1366.
- ↑ همان، صص 13 و 14، رادیو امریکا، 25/3/1366.
- ↑ Christophe c.joyher, the persoil Golf war: lessons for strategy, low, and D.plamay, U.S.A Green wood Press, 1990, P.15, 1987/6/15.
- ↑ روزنامه کیهان، 27/3/1366، ص20.
- ↑ روزنامه رسالت، 25/3/1366، صفحه آخر.
- ↑ روزنامه کیهان، 25/3/1366، ص20.
- ↑ روزنامه رسالت، 25/3/1366، صفحه آخر.
- ↑ روزنامه کیهان، 25/3/1366، ص20.
- ↑ روزنامه رسالت، 25/3/1366، صفحه آخر.
- ↑ معاونت سیاسی سپاه پاسداران، نشریه بررسی، شماره 12، 29/3/1366، ص5 و - روزنامه کیهان، 25/3/1366، ص3.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارشهای ویژه، شماره 88، 26/3/1366، ص3، منامه - خبرگزاری آسوشیتدپرس، 25/3/1366.
- ↑ واحد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن رادیوهای بیگانه، 26/3/1366، ص10، رادیو بی‌بی‌سی، 25/3/1366.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارشهای ویژه، شماره 88، 26/3/1366، ص22، رادیو اسرائیل، 25/3/1366.
- ↑ همان، صص 7 و 8، لندن - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 25/3/1366.