1359.07.10: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| سطر ۸۰: | سطر ۸۰: | ||
== بازتاب حملات و درگيريها == | == بازتاب حملات و درگيريها == | ||
خبرگزاري رويتر: افسران عراقي اعلام كردند كماندوهاي اين كشور امروز دست به يك | خبرگزاري رويتر: افسران عراقي اعلام كردند كماندوهاي اين كشور امروز دست به يك تهاجم شديد عليه آبادان و اطراف آن زدند... در ضمن نيروهاي عراقي در خط دوم جبهه، با استفاده از موشكهاي كوچك با پاسداران انقلاب ايران در خرمشهر، درگير يك جنگ شديد خياباني هستند. به گفته سرگرد عراقي، پاسداران جدا از نيروهاي نظامي هستند و انتظار مي‌رود نيروهاي عراقي اواخرامروز كنترل خرمشهر را به دست گيرند. <ref>روزنامه انقلاب اسلامي، 12/7/59</ref> | ||
راديو لندن بخش عربي: به گزارش خبرنگار بي‌بي‌سي، براي عراق حفظ آنچه تاكنون در جنگبه دست آورده، مشكل است و ايرانيان به مراتب بهتر از گذشته مي‌جنگند. تلفات نيروهاي عراقي بيشتراز آن است كه اظهار شده و ايرانيان تأسيسات نفتي و صنعتي عراق را با مهارت فراواني بمبارانمي‌كنند. <ref>روزنامه انقلاب اسلامي، 12/7/59</ref> | راديو لندن بخش عربي: به گزارش خبرنگار بي‌بي‌سي، براي عراق حفظ آنچه تاكنون در جنگبه دست آورده، مشكل است و ايرانيان به مراتب بهتر از گذشته مي‌جنگند. تلفات نيروهاي عراقي بيشتراز آن است كه اظهار شده و ايرانيان تأسيسات نفتي و صنعتي عراق را با مهارت فراواني بمبارانمي‌كنند. <ref>روزنامه انقلاب اسلامي، 12/7/59</ref> | ||
راديو صداي امريكا: روزنامه كريستين ساينس مانيتور مي‌نويسد: نيروهاي زرهي و پياده | راديو صداي امريكا: روزنامه كريستين ساينس مانيتور مي‌نويسد: نيروهاي زرهي و پياده نظام عراق كه 60 كيلومتر در خاك ايران در شمال غربي كشور پيش رفته بودند، اين هفته منتظر ايستاده‌اند و ظاهراً بخشهايي از نيروهاي عراق فراخوانده‌شده‌اند. در جبهه‌هاي جنوبي و اطراف حوزه‌هاي نفتي بزرگ ايران و عراق، هنوز جنگ ادامه دارد، امّا از شدت آن كاسته شده است. استراتژي يا هدف دراز | ||
مدت عراقيها ظاهراً اين است كه موضع خود را در اطراف شهرهاي محاصره شده ايران مستحكمكنند. <ref>روزنامه انقلاب اسلامي، 12/7/59</ref> | مدت عراقيها ظاهراً اين است كه موضع خود را در اطراف شهرهاي محاصره شده ايران مستحكمكنند. <ref>روزنامه انقلاب اسلامي، 12/7/59</ref> | ||
خبرگزاري فرانسه: تانكهاي عراقي در اطراف اهواز كه يك مركز مهم توليد فولاد است، موضعگرفته‌اند. <ref>روزنامه انقلاب اسلامي، 12/7/59</ref> | خبرگزاري فرانسه: تانكهاي عراقي در اطراف اهواز كه يك مركز مهم توليد فولاد است، موضعگرفته‌اند. <ref>روزنامه انقلاب اسلامي، 12/7/59</ref> | ||
| سطر ۹۱: | سطر ۹۱: | ||
راديو اسرائيل: رئيس جمهوري ايران طي بيانيه‌اي اعلام داشت: نيروي هوايي ايران امروز عملياتي را براي درهم شكستن مقاومت عراقيها آغاز كرده و هوانيروز ايران نيز به انتقال واحدهايي به خرمشهرپرداخته است. <ref>ماخذ 24</ref> | راديو اسرائيل: رئيس جمهوري ايران طي بيانيه‌اي اعلام داشت: نيروي هوايي ايران امروز عملياتي را براي درهم شكستن مقاومت عراقيها آغاز كرده و هوانيروز ايران نيز به انتقال واحدهايي به خرمشهرپرداخته است. <ref>ماخذ 24</ref> | ||
== روزشمار سياسي 10/7/59 == | == روزشمار سياسي 10/7/59 == | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۹ فوریهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۰۷:۴۹
| روزشمار جنگ سال 1359 1359.07.10 | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | ده مهر |
| تاریخ شمسی | 1359.07.10 |
| تاریخ میلادی | 1 اکتبر 1980 |
| تاریخ قمری | 21 ذی‌القعده 1400 |
روز يازدهم-شكست هجوم زرهي دشمن به خرمشهر
در يازدهمين روز، تلاش عراقيها براي تصرف خرمشهر ادامه يافت و با يك گردان تانك، يك گردان پياده مكانيزه و يك گردان پياده، پيشروي به مركزشهر را آغاز كردند. ما با حماسه عظيمي كه رزمندگان اسلام آفريدند، دشمن را با شكست سختي مواجه ساختند. امروز سوسنگرد و بستان آزادشدند و تعدادي تانك عراقي به غنيمت نيروهاي خودي درآمد. در منطقهمياني امروز تلاش عراقيها براي تصرف ارتفاعات مهران بي‌نتيجه ماند و درمحور گيلان‌غرب تلفات زيادي به آنها وارد شد. همچنين در سرپل‌ذهابدرگيري ادامه يافت. گزارشها حاكي از تجمع نيروي دشمن در اين منطقه و قصد آنها براي حمله به كرمانشاه است. در اين روز فعاليت هوايي دشمن كاهش چشمگيري داشت و دو فرزندهواپيماي دشمن در تجاوز به مناطق جنوبي و شمالي نبرد سرنگون شد.نيروي هوايي ارتش جمهورياسلامي امروز چند پل و پايگاه نظامي دشمنرا هدف قرارداد و يك فانتوم خودي پس از انجام عمليات سقوط نمود.
حملات و درگيريهاي زميني
جبهه جنوبي گزارشها حاكي از استقرار نيروهاي زرهي و ديگر نيروهاي دشمن در نوار مرزي از فاو تا خرمشهراست و از اين رو شهرباني آبادان نسبت به امكان عبور عراقيها با قايق از عرض اروند‌رود هشدار داده است. [۱] دشمن با آن كه در روز گذشته براي تصرف خرمشهر موفقيتي به دست نياورد و دچار خساراتيشد، از صبح امروز با تجهيزات بيشتري حمله كرده است. به گزارش سپاه خوزستان: « صبح مجدداًنيروهاي نظامي ( عراق ) وارد خرمشهر شده، گمرك و راه‌آهن را تصرف كردند. جنگ و گريز در طولروز ادامه داشته است. 20 تانك وارد خرمشهر شده كه 10 دستگاه آن را مردم منهدم كرده‌اند. [۲] يكي از فرماندهان گردان كماندويي دشمن مي‌گويد: « طرح حمله به داخل شهر با نيروهايي متشكلاز گردان تانك الحسن، گردان 3 پياده مكانيزه، گردان 1 پياده با پشتيباني گردان تانك بر موك مقارنساعت 13 به اجرا درآمد و پيشروي به مركز شهر آغاز شد.. ما تصور مي‌كرديم به زودي شهر سقوطخواهد كرد، امّا قضيه عكس بود... در ساعت 15/16 همان روز من با چشمان خود شاهد از هم پاشيدگي نيروها عراقي بودم. وضعيت فوق‌العاده ناخوشايند بود، روحيه‌ها متزلزل شده بود، تسلطبر نيروها ممكن نبود. بعضي فراريها تا پل‌نو به عقب برگشته، بخشي حتي به طرف شلمچه در حالحركت بودند. خسارتها فراوان بود، طوري كه بيش از 23 تانك و 17 نفربر از دست داديم. دهها نفركشته و اسير شدند و. بقيه شكست سختي را متحمل گرديدند." [۳] اداره مركزي اطلاعات سپاه ضمن گزارشي از وضعيت امروز خرمشهر اعلام كرد: "مهاجمينعراقي حدود 1000 نفر بودند. زد و خورد در شهر بسيار شديد بود. مردم را 20 نفر، 20 نفر به خطكرده، كوچك و بزرگ را اعدام مي‌كردند و در همان حال مشروب مي‌خوردند. حدود 200 غيرنظاميشهيد شدند و حدود 1500 نفر را اسير كرده، بردند. هم‌اكنون ( ساعت 22 )، مهاجمين اطراف راه‌آهنهستند، به پل نرسيده‌اند و مشغول جمع‌كردن كشته‌هاي خود هستند.» [۴] در محور آبادان، به گزارش ستاد مشترك ارتش: « از اوايل بامداد امروز نيروهاي مهاجم عراقي از دوسمت جاده اهواز و دارخوين مشغول پيشروي هستند و پل مي‌سازند و نيرو پياده مي‌كنند.» [۵] در محور شمال غربي اهواز، در پي حملات موفقيت‌‌آميز روز گذشتة نيروهاي خودي و عقب زدن دشمن، رزمندگان اسلام شب گذشته نيز در اين محور ( در حدود كوت سيد‌نعيم ) به عراقيها حملهكردند كه دشمن با دادن تلفاتي مجبور به عقب‌نشيني شد. به گزارش سپاه خوزستان: « از كوت تاسوسنگرد به فاصله تقريباً 500 متر به 500 متر تانك و خودروي عراقي منهدم يا سالم متوقف شده و نفراتش فرار كرده‌اند. تعداد اسراي سوسنگرد و بستان معتنابه است. تلفات تانك و خودروي دشمنزياد است، ولي آمار تلفات 150 تانك دشمن كه توسط رئيس‌جمهور اظهار شده بيش از واقعاست.»
به اين ترتيب سوسنگرد مقارن ظهر امروز آزاد شد و با تعقيب نيروهاي عراقي تابستان، بستان نيزآزاد شد. به گزارش سپاه: « روحيه اهالي روستاهاي بين حميديه و سوسنگرد بسيار خوب بوده، اكثراً از رفتن عراقيها خوشحالند و تعدادي از خوانين كه با دشمن همكاري كرده‌اند، شناسايي و دستگيرشده‌اند. نيروهاي پياده دشمن بيشتر به طرف بستان گريخته‌اند و بقيه تانكهاي عراقي از طريق كرخه‌كوربه سمت هويزه رفته‌اند." [۶] به گزارش ژاندارمري سوسنگرد: « با فعاليت پرسنل هوانيروز، لشكر 92 زرهي، سپاه پاسداران و ژاندارمري سوسنگرد، شب قبل و روز جاري به تيپ زرهي عراق مستقر در محور سوسنگرد حميديهضربات سنگيني وارد شد و يگان‌هاي زرهي دشمن معدوم و تعدادي افسر و درجه‌دار و سرباز عراقيدستگير شدند و از ساعت 11 روز جاري شهر كاملاً در اختيار نيروهاي خودي درآمد كه مشغولپاكسازي آن هستند. ضمناً مامورين ژاندارمري با كمك پرسنل ساير نهادهاي انقلابي به شهرهاي بستانو هوزگان عزيمت كرده‌اند و مشغول پاكسازي اين دو شهر هستند.» [۷] جبهه مياني در پي آزادي شهر مهران در روز گذشته، تلاش دشمن براي تسلط مجدد بر اين شهر ادامه دارد.معاون استانداري ايلام در مورد وضع جبهه مهران گفت: «امروز نيروهاي عراقي هيچگونه پيشروي در مهران نداشتند و تلاش آنها براي گرفتن ارتفاعات بي‌نتيجه ماند و مواضع دشمن با توپخانه و خمپاره درهم كوبيده شد. ارتفاعات استراتژيك منطقه در تصرف نيروهاي انقلاب است و در اين درگيري تعدادياز برادران به شهادت رسيدند.» [۸] در محور گيلان‌غرب درگيري ادامه دارد. توپخانه و هوانيروز خودي روي تانكها و مواضع دشمناجراي آتش مي‌كنند. گزارش خبرگزاري پارس حاكي است: «در مدخل بخش گيلان‌غرب صدها زن و مرد و كودك همراه با احشامشان ديده مي‌شوند كه بعثيها آنها را از روستاها بيرون رانده‌اند. نيروهايعراقي در روستاهاي مسير نفت‌شهر تا 9 كيلومتري گيلان‌غرب مستقر شده‌اند و در اين قسمت 80تانك و تعداد زيادي خودرو و توپخانه دارند كه نيروهاي جمهورياسلامي توانستند با 18 تانك از پيشروي مهاجمان جلوگيري كنند. از جمله عامل بازدارندة حركت دشمن، شركت فعالانه مردماست. » [۹] در جبهه سرپل‌ذهاب دشمن از ديشب دست به نقل و انتقالات جديد زده و تعداد بيشتري تانك واردصحنه نبرد كرده است. به گزارش خبرگزاري پارس: «امروز در اين جبهه نيروهاي خودي در دو محور با نيروهاي دشمن در ستيز بودند، يكي در مسير دشت از گله و ارتفاعات باويسي و اطراف آن، و محورديگر تنگه‌اي كه در پشت كوههاي گچ و مسير قصرشيرين قرار دارد.» [۱۰] بنا به گزارش قرارگاه مقدم نيروي زميني ارتش: دشمن در معبر مهران دهلران پس از عبور ازرودخانه چنگوله به حوالي نصريان رسيده و در معبر گيلان‌غرب قصرشيرين به حوالي چم امامحسن ( ع ) عقب‌نشيني كرده است. همچنين دشمن در محور سرپل‌قصرشيرين به اطراف باباهاديعقب‌نشيني نموده است.» [۱۱] از سوي ديگر، طبق اعلام سپاه غرب: «حمله عراق به گيلان‌غرب، در ساعت 30/13 امروز در سه راهي تنگ حاجيان دفع شد و نيروهاي عراقي تا كوه كرينا عقب نشستند.» [۱۲] جبهه شمالي مركز اطلاعات سپاه غرب كشور اعلام كرد: «حدود يك لشكر با تجهيزات كامل ارتش عراق كه از جمله تعداد زيادي تانك و حدود 20 فروند هليكوپتر و ميگ‌در اختيار دارند، از راه سيروان به ميدان( يكي از مناطق دشمن، شمال ازگله ) وارد شده‌اند و سلاحهاي سنگيني به مناطق دالاهو وارد كرده‌اند و با همكاري مهاجمين قصد حمله به كرمانشاه را دارند.» [۱۳] يكي از مسئولين لشكر 28 سنندج اعلام كرد: «عراقيها نيروهاي خود را در پنجوين و بايوي و باشماق تقويت كرده‌اند، امّا هنوز درگيري نداشته‌ايم.» [۱۴]
خلاصه اطلاعيه‌هاي ستاد مشترك ارتش جمهورياسلامي
اطلاعيه 112 ... ارتش جمهورياسلامي ايران... در نبرد امروز ( 10/7/59 )، توانست طي يك نبرد هماهنگ، مزدوران عراقي را در منطقه سوسنگرد به عقب‌نشيني وادارد، تعداد قابل توجهي از تانكهاي آنها را منهدمسازد و تعداد زيادي از نيروهاي عراقي را اسير نمايد. [۱۵] اطلاعيه 114 برابر گزارش رسيده در ساعت 17 امروز يك ميگ عراقي در منطقه دزفول توسط رزمندگانژاندارمري سرنگون شد. همچنين در ساعت 45/17 نيز يك سوخوي عراقي در آسمان قروه( كردستان ) توسط هواپيماي شكاري نيروي هوايي ارتش، ساقط شد. [۱۶] اطلاعيه 116
... رزمندگان دلير ارتش جمهورياسلامي با توكل به عنايت خداوند و برخورداري از پشتيبانيهايهمه جانبه سپاه پاسداران و مردم مسلمان ايران، روز گذشته در منطقه عملياتي جنوب، حداقل 170تانك دشمن را منهدم ساخته يا به غنيمت گرفتند. [۱۷] اطلاعيه 119 ... در روز 10/7/59، يك ستون بزرگ دشمن مركب از تانك، نفربر و ديگر خودروهاي نظاميدر غرب كشور توسط هواپيماهاي جنگنده نيروي هوايي ارتش جمهورياسلامي ايران منهدم شد. [۱۸] اطلاعيه 121 ... در پي نبردهاي سنگين روز دهم مهر، نيروهاي مسلح جمهورياسلامي و سپاه پاسداران با يك عمليات چريكي موفق شدند چندين تانك دشمن را در مناطق اهواز سوسنگرد منهدم ساخته، و اين مناطق را از وجود دشمن پاك سازند. گروه ديگري از تكاوران نيز با پشتيباني نيروهاي مسلح و پاسداريدر يك عمليات پارتيزاني موفق شدند تعداد زيادي تانك و نفربر و مقادير قابل توجهي اسلحه و مهماتدشمن را به غنيمت بگيرند. [۱۹] اطلاعيه 123 .... روز دهم مهر در محور اهواز سوسنگرد با تلاش شبانه‌روزي و زدن ضربات سنگيني جنگ‌آوران نيروي زميني، هوايي، هوانيروز، ژاندارمري، برادران پاسدار و مردم غيور خوزستان به مزدوران عراقي، دشمن مجبور به عقب‌نشيني و با به جاگذاردن تعدادي تانك و وسايل جنگي فراركرد. دو خلبان و كمك خلبان شجاع ( هوانيروز )، دشمن فراري را تعقيب كردند و سرانجام شانزدهعراقي را به اسارت گرفتند. [۲۰] قسمتي از اطلاعيه 163 .... فعاليتهاي نيروي هوايي در مورخ 10/7/59: 1 انهدام پل جاده كركوك به بعقوبه، پل حافظ، پل اول دره علي‌بيك و پل دوم كوت 2 وارد كردن خساراتي به اردوگاه قوس تپه و حرير و همچنينپادگان زينو و بوكرماس. [۲۱]
خلاصه بيانيه‌هاي نظامي عراق
بيانيه 57 روز گذشته ( 10/7/59 )، دو هواپيما و يك هليكوپتر ايراني بر اثر شليك آتشبارهاي ضدهوايي عراقي ر منطقه موسيان و نزديكي بصره سرنگون شدند. در حملات اين هواپيماها كه هدفشان بمبارانمناطق غيرنظامي و تاسيسات اقتصادي عراق بود، چهار غيرنظامي مجروح شدند. هواپيماهاي ايرانهمچنين منطقه الكوت و دياله رابمباران كردند. خبرگزاري عراق: «هواپيماهاي جنگي اين كشور روز گذشته ( 10/7/59 ) در چهار نوبت مناطقنظامي ايران را در نزديكي دزفول بمباران كردند و خسارات سنگيني به تاسيسات نظامي وارد آوردند....نيروهاي مسلح عراق روز گذشته حملات خود را عليه اهداف نظامي ايران را در دزفول از سر گرفتند....هواپيماهاي جنگي اين كشور مراكز تجمع تانكهاي ايران را در اين منطقه به شدت بمباران كرده، خسارات سنگيني به نيروهاي ايراني وارد آوردند.» [۲۲] راديو بغداد نيروي هوايي ايران نيمي از هواپيماهاي خود را از دست داده و هواپيماهاي خود را به فرودگاههايديگر منتقل ساخته است. [۲۳]
بازتاب حملات و درگيريها
خبرگزاري رويتر: افسران عراقي اعلام كردند كماندوهاي اين كشور امروز دست به يك تهاجم شديد عليه آبادان و اطراف آن زدند... در ضمن نيروهاي عراقي در خط دوم جبهه، با استفاده از موشكهاي كوچك با پاسداران انقلاب ايران در خرمشهر، درگير يك جنگ شديد خياباني هستند. به گفته سرگرد عراقي، پاسداران جدا از نيروهاي نظامي هستند و انتظار مي‌رود نيروهاي عراقي اواخرامروز كنترل خرمشهر را به دست گيرند. [۲۴] راديو لندن بخش عربي: به گزارش خبرنگار بي‌بي‌سي، براي عراق حفظ آنچه تاكنون در جنگبه دست آورده، مشكل است و ايرانيان به مراتب بهتر از گذشته مي‌جنگند. تلفات نيروهاي عراقي بيشتراز آن است كه اظهار شده و ايرانيان تأسيسات نفتي و صنعتي عراق را با مهارت فراواني بمبارانمي‌كنند. [۲۵] راديو صداي امريكا: روزنامه كريستين ساينس مانيتور مي‌نويسد: نيروهاي زرهي و پياده نظام عراق كه 60 كيلومتر در خاك ايران در شمال غربي كشور پيش رفته بودند، اين هفته منتظر ايستاده‌اند و ظاهراً بخشهايي از نيروهاي عراق فراخوانده‌شده‌اند. در جبهه‌هاي جنوبي و اطراف حوزه‌هاي نفتي بزرگ ايران و عراق، هنوز جنگ ادامه دارد، امّا از شدت آن كاسته شده است. استراتژي يا هدف دراز مدت عراقيها ظاهراً اين است كه موضع خود را در اطراف شهرهاي محاصره شده ايران مستحكمكنند. [۲۶] خبرگزاري فرانسه: تانكهاي عراقي در اطراف اهواز كه يك مركز مهم توليد فولاد است، موضعگرفته‌اند. [۲۷] راديو صداي امريكا: به گفته پرزيدنت بني‌صدر، نيروهاي ايران شهر مهران را آزاد كرده‌اند. اينشهر اوايل هفته پيش به تصرف عراقيها درآمده بود. در صورتي كه ادعاي ايران حقيقت داشته باشد، اين اولين پيروزي عمده نيروي زميني ايران از زمان شروع جنگ بوده است. [۲۸] خبرگزاري آسوشيتدپرس: جتهاي جنگنده ايراني روز 5شنبه ( 10/7/59 )، سعي كردند به رآكتور اتمي عراق در حومه بغداد حمله كنند. در جريان اين حمله رآكتور صدمه نديد، ولي به يك مركزتحقيقات اتمي، آسيب‌وارد شد. [۲۹] راديو كلن: هواپيماهاي ايراني در دو روز گذشته چندين‌بار ستونهاي كاميونهاي حامل آذوقه و تسليحات ارتش عراق را كه براي سربازان اين كشور در داخل خاك ايران حمل مي‌شد، مورد حمله قرارداده، تعدادي از آنها را نابود كردند. پس از حمله برق‌آساي نيروي هوايي عراق در ده روز قبل به فرودگاههاي ايران، مقامات نظامي اين كشور تصور مي‌كردند با اين ضربه اولاً نيروي هوايي ايران را از عمليات متقابل باز خواهند داشت و در ثاني با از كار انداختن نيروي هوايي ايران قادر خواهند بود ضمناشغال قسمتي از سرزمينهاي ايران خواسته‌ها و ادعاهاي ارضي خود را به رژيم متزلزل خمينيبقبولانند. ليكن واكنش برق‌آساي نيروي ايران و حملات مرگبار اين نيرو به مواضع نظامي و اقتصادي عراق، اين كشور را در وضعيتي وخيم قرار داده است. [۳۰] راديو لندن بخش عربي: خلبانان ايراني با دقت كامل هدفهاي مورد‌نظر نظامي، تأسيسات نفتي و هدفهاي صنعتي را بمباران مي‌كنند و در حملات دقت‌قابل ملاحظه‌اي را از خويش نشان داده‌اند و عراقيها را از آنچه مزدوران اول نبرد عليه تاسيسات نفتي و صنعتي ايران انجام داده‌اند، به شدتنگران كرده است. [۳۱] راديو اسرائيل: رئيس جمهوري ايران طي بيانيه‌اي اعلام داشت: نيروي هوايي ايران امروز عملياتي را براي درهم شكستن مقاومت عراقيها آغاز كرده و هوانيروز ايران نيز به انتقال واحدهايي به خرمشهرپرداخته است. [۳۲]
روزشمار سياسي 10/7/59
با گذشت يازده روز از جنگ، تلفات سنگين جاني و خسارات فراوان ماليهمراه با ناكامي در رسيدن به اهداف از پيش تعيين شده، بغداد را به شدتنگران كرده است. رژيم عراق احساس مي‌كند در ورطه‌اي افتاده كه خارجشدن از آن تنها به ميل و اراده تهران بستگي دارد. از طرف ديگر اوضاع درايران به تدريج در حال بهبودي است و جمهورياسلامي با استفاده از زمينگير شدن ارتش عراق در دشتهاي خوزستان، امكان و قدرت خود را براي يك جنگ طولاني سازمان مي‌دهد و اعلام مي‌كند كه حاضر به سازشبا عراق متجاوز تا قبل از شناسايي مسئول آغاز جنگ نيست. همزمان با تحليل رفتن توان نظامي عراق، تلاشهاي صلح شدت يافته، فشار بر ايرانافزايش مي‌يابد. از سوي ديگر، كشورهاي منطقه به شدت از شكستعراق به هراس افتاده‌اند و خود را براي مواجهه با خطر احتمالي آمادهمي‌كنند. قدرتهاي بزرگ نيز به انحاي مختلف خواهان خاتمه جنگ شده، تهديد به دخالت مي‌كنند.
جمهورياسلامي ايران ( اوضاع داخلي، مواضع و... )
رئيس ديوانعالي كشور ( دكتر بهشتي ):...ملاقات دولت بعثي عراق و وزير خارجه امريكا بايد[براي آنها] ثمر‌بخش باشد، براي اين كه اين دولت به صورت نماينده ابرقدرتها در منطقه عمل مي‌كنند. ... استراتژي ابرقدرتها در اين‌گونه جنگها ( جنگ ايران و عراق ) ايجاد شرايط جديد در كشورهايطرف منازعه است تا هر دو طرف احساس كنند كه مجبورند وسايل جنگي از اين يا آن بخرند... ماتصميم گرفته‌ايم كه محاسبات خود را براساس امكانات خود انجام دهيم. ما گونه‌اي دفاع از خود و انقلاب كشور را انتخاب كرده‌ايم كه در آن احتياج به اين وسايل، روز به روز كمتر و كمترمي‌شود نه زيادتر. ما به توليدات خود متكي خواهيم بود. ما با شيوه‌اي جديد خواهيم جنگيد. ... ما يك جنگ درازمدت با توطئه‌هاي ضداسلام و انقلاب‌اسلامي در پيش داريم. شكل اينجنگ ممكن است مختلف باشد....ما براي يك برخورد درازمدت با دشمنان اسلام و انقلاب‌اسلاميآماده مي‌شويم. [۳۳] نخست‌وزير ( آقاي رجايي ) با انتشار بيانيه‌اي اعلام كرد: نظريه اين كه در چند روز اخير بعضيكشورها براي دخالت در منطقه خليجفارس موضوع بسته شدن تنگه هرمز را مطرح كرده، ابراز نگرانيكرده‌اند، لازم مي‌داند اعلام نمايد كه دولت جمهورياسلامي ايران ضمن احترام گذاشتن به تعهدات و وظايفي كه به موجب عرف و حقوق بين‌المللي براي آزادي كشتيراني در تنگه هرمز به عهده دارد، صرفنظر از اعمال حق قانوني ايران در مورد دولت يا دول متخاصم منطقه، تا آنجا كه به ايران مربوطاست، باز نگه داشتن اين آبراه دريايي را تضمين مي‌كند. [۳۴] نخست‌وزير ( آقاي رجايي ) در ديدار با وزير امور خارجه كوبا:: به نظر ما صدام تجاوزگر است و مانع حركت اصيل انقلابي است. به نظر ما پايان منازعه در ميزان خسارات جاني و مالي نيست، بلكهپايان منازعه وقتي است كه خائن شناخته و به سزاي اعمالش برسد... من از پيام آقاي فيدل كاستروتعجب مي‌كنم كه به ما توصيه مي‌كند تا زير چرخهاي تانك و توپ دشمن با صدام متجاوز پشت‌ميزمذاكره بنشينيم. [۳۵] مهدي ميركمالي، كاردار سفارت ايران در بيروت: آمريكا به خوبي مي‌داند كه دخالت در جنگبدون شك به جنگ جهاني سوم تبديل خواهد شد و اين به معناي قطع تمامي منابع نفتي در منطقه خليجفارس خواهد بود.. ايران داراي قدرت قوي دريايي در خليجفارس است و آمريكا اين را مي‌داند....شوروي تظاهر به بي‌طرفي مي‌كند امّا مي‌خواهد موشكهاي سنگين به عراق بفروشند. [۳۶] مواضع و اقدامات ضدانقلاب حزب توده: در جنگ تحميلي رژيم جنايتكار بعثي عراق عليه ايران، كشورهاي عضو جبههپايداري، متفق و پشتيبان جمهورياسلامي ايران‌اند. [۳۷] حزب رنجبران:... قطعنامه صادر شده توسط شوراي امنيت به اساسي‌ترين و حياتي‌ترين مسألهبراي كشور ما يعني استقلال، تماميت ارضي و حق حاكميت ملي، به بديهي‌ترين حق ملت و دولتايران، يعني حق دفاع مسلحانه از خاك ميهن خويش توجهي نكرده و عليه تجاوز آشكار رژيم جنايتكار عراق موضعي اتخاذ ننموده و در نتيجه خصلت و ماهيت جنگ كنوني را تعيين نكرده است. ... رژيم بعثي عراق با تجاوز آشكار به خاك ايران، اساسي‌ترين حقوق بين‌المللي را نقض نمودهاست. رژيم صدام به صراحت قصد اشغال دائمي بخشي از خاك كشور ما را دارد و با اسلحه‌هاي روسيو پشتيباني آمريكا كمر به نابودي انقلاب ما بسته است. [۳۸] خلق عرب: تجاوز اهواز گفتند كه افراد خلق‌عرب مواد غذايي و حبوبات آنها را خريداري كرده، دردسترس ارتش عراق قرار داده‌اند. [۳۹]
عراق ( اوضاع داخلي، مواضع و... )
وزير خارجه عراق: ايران مجبور خواهد شد كه آتش‌بس را قبول كند. لكن اگر ناسازگاري تهرانادامه يابد، ما از قدرت كافي براي ادامه جنگ برخورداريم. البته فكر نمي‌كنم ايران از چنين توانايييبرخوردار باشد... عراق هيچگونه جاه‌طلبي ارضي ندارد و تنها بر حاكميت بر شط‌العرب و اراضياشغال شده توسط ايران تاكيد دارد. عراق هيچگونه چشم داشتي به اراضي ايران ندارد و اين اراضي را تخليه خواهد كرد.. مسائل بستگي به موضعي دارد كه ايران اتخاذ مي‌كند.... در حال حاضر برقراريتفاهم با رژيم كنوني ايران مشكل است، امّا اين موضوع به ايرانيان بستگي دارد كه آيا خواهان صلحهستند يا نه؟ يك سخنگوي حزب دمكرات كردستان عراق در لندن: چريكهاي كرد مخالف با دولت به حمله عليه مواضع ارتش در شمال عراق و در شهرهاي كركوك اربيل دست‌زده‌اند. [۴۰] شبكه تلويزيون آمريكا: عراق قسمتي از هواپيماهاي خود را به كشورهاي عربي اردن، عمان، كويت، يمن‌شمالي و امارت عربي متحده فرستاده تا از حملات هوايي ايران درامان باشند. عربستانسعودي به درخواست آمريكا حاضر به پناه‌دادن هواپيماهاي عراقي نشد. [۴۱]
تلاشهاي صلح
به دنبال جلسه اعضاي 40 كشور سازمان كنفرانس اسلامي، يك سخنگوي اين سازمان گفت: آنهابه اتفاق آراء تصميم گرفتند پيشنهاد كنند تا ژنرال ضياءالحق ماموريت صلح خود را براي حراست از همبستگي اسلامي و توقف خون‌ريزي ميان برادران ادامه دهد. [۴۲] ياسر عرفات به دنبال شكست در ميانجيگري ميان ايران و عراق، از سران كشورهاي عرب خواست براي پايان دادن به جنگ در يك كنفرانس اضطراري شركت كنند. وي قوياً خواستار برپاييكنفرانس سران براي پايان دادن به جنگي شده است كه تنها در خدمت امپرياليسم آمريكا و صهيونيسماست. [۴۳] جمال شميراني، كاردار ايران در گردهمايي وزراي خارجه كشورهاي اسلامي: شرايط عراق برايايران كاملاً غيرقابل قبول است... ما هيچ پيشنهاد مشروط را نخواهيم پذيرفت. عراق بايد از خصومتدست برداشته، به مرزهاي خود باز گردد. پرزيدنت بني‌صدر نيز قعطنامه شوراي امنيت را كه در آن از طرفين درخواست آتش‌بس شده، ردكردو گفت مادام كه عراق حاكميت ارضي ما را به مخاطره اندازد، هيچ دليلي براي مذاكره مستقيم و غيرمستقيم وجود ندارد. [۴۴]
مواضع و اقدامات كشورها
كارتر: ايالات متحده خواهان برقرار كردن روابط عادي خود با ايران است، زيرا در اين برهه زمانياين اقدام به نفع طرفين است... ما بسيار محتاط بوده‌ايم و سعي كرده‌ايم به ايرانيان بفهمانيم كه ما بيطرف مي‌مانيم و هيچ اقدامي جهت تنبيه ايران انجام نمي‌دهيم و فقط مي‌خواهيم گروگانها را آزادكنيم. [۴۵] وزير خارجه آمريكا: امريكا هرگز كوچك‌ترين قصدي براي اشغال ايران نداشته و ندارد. ما به حقانيت انقلاب اسلامي معتقديم و آماده‌ايم با ايران پيرامون مناسبات دو كشور بر هر پايه و اساسي كهباشد، گفتگو كنيم. كارتر در مجمع سالانه صندوق بين‌المللي پول و بانك جهاني: ايالات متحده براي هرچه زودتر جنگ عراق و ايران وارد عمل خواهد شد.. تا به حال بسياري از كشورها به خاطر قطع كوتاهمدت جريان نفت‌آسيبهاي اقتصادي زيادي ديده‌اند. منابع دولت امريكا: كشتيهاي جنگي امريكا، انگليس، استراليا و فرانسه مواضع خود را در اقيانوس هند مستحكم كرده‌اند. [۴۶] برژينسكي مشاور امنيتي كارتر: امنيتي مقادير زيادي تجهيزات براي دخالت نيروهاي امريكا درخاورميانه تدارك ديده است. آمريكا آماده است تا همان‌گونه كه در برلين و كره جنوبي از مافع حياتيخود دفاع كرد، در خاورميانه نيز از هيچ اقدامي فرو‌گذار نكند. [۴۷]
امريكا از اقدام عراق در اعلام آتش‌بس يك‌جانبه ابراز خرسندي مي‌كرد. سخنگوي وزارت خارجهآمريكا گفت كه متوقف شدن موقت جنگ چيز خوبي است، ولي مهم اين است كه يك آتش‌بس پايدار و بدون مقدمه بين دو طرف برقرار شود. [۴۸] پنتاگون اعلام كرد: ايالات متحده امريكا چهار هواپيماي آواكس به خاطر حفاظت از چاههاي نفتمنطقه در مقابله با حمله هوايي احتمالي ايران به عربستانسعودي ارسال خواهد كرد. [۴۹] يك منبع آگاه در واشنگتن: دو هواپيماي حمل و نقل شوروي حامل مقادير زيادي اسلحهو مهمات جنگي كه به عراق پرواز كرده بودند، به علت شدت نبرد در شمال خليجفارس و منهدم شدنپايگاههاي نظامي عراق مجبور به بازگشت شده‌اند. [۵۰] سخنگوي رسمي دولت آلمان غربي: آلمان‌غربي از درخواست شوروي امنيت در مورد آتش‌بسفوري و يافتن راه حل صلح‌آميز براي جنگ با ايران حمايت مي‌كند.... آلمان‌غربي از امكاناتديپلماتيك خود براي تحقق اين مساله استفاده خواهد كرد. (52) در بيانية شوراي وزيران فرانسه، از ايران و عراق خواسته شده كه به جنگ ميان خود پايان دهند....فرانسه از گسترش جنگ و ادامة آن كه توازن منطقه را به لرزه درآورده، به شدت نگران است. [۵۱] لرد كارينگتون، وزير خارجه انگليس از فكر ميانجيگري كشورهاي اسلامي براي پايان دادن به جنگ عراق و ايران حمايت كرد و گفت: ضياءالحق مي‌تواند در اين زمينه ماموريت خود را انجامدهد.... به نظر مي‌رسد كشورهاي اسلامي نفوذ بيشتري روي ايران و عراق دارند تا ساير ارگانهاي نظيرسازمان‌ملل‌متحد. [۵۲] دولت ژاپن اعلام كرد كه تصور نمي‌رود كشورهاي بيطرف بتوانند به جنگ ايران و عراق پاياندهند. سخنگوي دولت ژاپن گفت: در حال حاضر ژاپن از نظر تامين نفت در مضيقه نيست و ذخيره آنبراي چهار ماه آينده كافي است. 70 درصد نفت مورد نياز ژاپن از كشورهاي حوزه خليجفارس تأمينمي‌شود. [۵۳] دولت تركيه با انتشار بيانيه‌اي اعلام كرد كه بي‌طرفي خود را در جنگ ايران و عراق حفظ خواهدكرد... حريم هوايي تركيه به روي تمامي هواپيماهايي كه كارشناسان نظامي با تجهيزات نظامي برايكشورهاي درگير جنگ حمل مي‌كنند، بسته خواهد ماند. تركيه تا زماني كه جنگ ادامه دارد، از ارسالتجهيزات نظامي به دو كشور خودداري خواهد كرد. [۵۴]
در پيامي كه از سوي خالد شاه عربستان تسليم شاه‌حسين شد، آمده است: اعراب بايد از عراق كه براي حفظ تماميت ارضي و حاكميت ملي خود مبارزه مي‌كند، حمايت كنند. [۵۵] در هشت روز گذشته، وزير خارجه عربستان سعودي دوبار با وزير خارجه امريكا پيرامون جنگايران و عراق بحث و تبادل‌نظر به عمل آورده است. انور سادات اعلام كرد: جنگ ايران و عراق خطر بزرگي براي منطقه خليج( فارس ) است و مواضعمصر روشن است. مصر بمباران مردم بي‌گناه را در ايران و عراق محكوم مي‌كند و معتقد است كه عراقو ايران كشورهاي اسلامي هستند و ما طرفدار هيچيك از آنان نمي‌شويم مگر اين كه بر حق باشند...مصر با وجود قطع رابطه با عربستان سعودي بنا به درخواست فوري اين كشور با عبور چهار هواپيمايامريكائي براي عمليات وسيع بر فراز اين كشور موافقت كرده و به امريكا اطلاع داده كه هرچه عربستانبراي دفاع از خود بخواهد، ما حاضريم در اختياريش بگذاريم تا بتواند امنيتش را تامين كند. ما نه تنها به عربستان سعودي كمك خواهيم كرد بلكه به هر كشور عربي و اسلامي و حتي اندونزي كمك خواهيمكرد و اين از مسئوليت اسلامي و عربي مصر سرچشمه مي‌گيرد. [۵۶] انور سادات، رئيس جمهوري مصر به ايران هشدار داد از تحميل رهبري خود بر كشورهاي خليجفارس دست بردارد. وي متذكر شد ايران حق دارد هرگونه كه مايل است و درچهارچوب قلمرو خودخواسته‌هاي خويش را اجرا كند، ولي مصر به ايران اجازه نخواهد داد كه از اشتباهات ديگرانبهره‌برداري كرده روش خود را بر كشورهاي خليجفارس تحميل كند. [۵۷] از سوي ديگر، ملك حسين شاه اردن گفت: اردن نمي‌تواند در برابر آنچه كه اكنون ميان ايران و عراق مي‌گذرد، بي‌تفاوت يا تماشاچي باشد. عراق براي بازپس‌گرفتن حقوق حقه و آشكار خود پيكارمي‌كند و اين كشور مطامع توسعه جويانه در اراضي ايران ندارد... هرگونه خطري از جانب ايران متوجهيكي از دولتها يا كشورهاي منطقه بشود، تهديدي است عليه تمام كشورهاي عربي. [۵۸] وال استريت ژورنال: طي چند روز اخير كاروانهاي مهمي از ارتش كويت حامل سلاحهاي جنگيو مهمات وارد عراق شده است و از چند روز پيش نيروهاي كويتي در يكي از جزاير نزديك شط‌العربمستقر شده‌اند. [۵۹] روزنامه السفير چاپ لبنان: به علت ادامه جنگ ايران و عراق، نيروي هوايي كويت و بعضيواحدهاي ارتش كويت به حال آماده‌باش درآمده‌اند. دولت كويت سربازان ذخيره را احضار كرده و وزارت خارجه كويت ورود خارجيان را به كويت ممنوع كرده است. [۶۰]
حاكم راس الخيمه: امارات عربي متحده در جنگ ايران وعراق بيطرف است. وي قراردادنتاسيسات امارات را در اختيار هواپيماها و ناوهاي جنگي تكذيب كرد. [۶۱]
تحليلها و تفسيرها
راديو آمريكا: ايالات متحده آمريكا در قبال جنگ ايران و عراق، بي‌طرفي كامل را حفظ كرده، و اين شايعه كه واشنگتن به اين يا آن سو متمايل است، بي‌اساس است. آمريكا با هر دو كشور در تماساست و خواهان اين است كه جنگ دو كشور هرچه زودتر به صلح بيانجامد و طرفين اختلافات خود را مسالمت‌آميز فيصله دهند. نگراني آمريكا از رنجهايي است كه جنگ براي انسانها به ارمغان مي‌آورد و دليل ديگر مصائب اقتصادي است. انهدام تاسيسات، از دست رفتن در آمد نفت، كمبود عرضه نفت در جهان، بسته شدن احتمالي تنگه هرمز و قطع جريان نفت و كالاهاي مورد نياز بسياري از كشورها كه به صورت يك تهديد جدي مطرح است. [۶۲] روزنامه وال استريت ژورنال چاپ نيويورك: حمله نظامي عراق به رژيم خميني، تازه گام نخستصدام براي سرنگون كردن رژيم خميني است... مرحله دوم دامن زدن به انقلاب در داخل ايران با مسلحكردن گروههاي قومي ايران است... عراقيها انتظار دارند انقلابيون ايران از خراب‌شدن اوضاع ايراندر زمستان استفاده كنند و مردم را با خود همراه سازند و رژيم خميني را ساقط و سرنگون كنند... البتهبسياري از مقامات غربي فكر مي‌كنند كه عراق جنگ را آغاز كرد و هدفش مسجل كردن رهبري خود بر خاورميانه بوده است. عراق به اين سبب از سرنگون كردن خميني سخن مي‌گويد كه خشن و نيرومند به نظر مي‌رسد تا از پشتيباني ساير كشورهاي خليجفارس به ويژه عربستان سعودي و كويت برخوردارشود. ... پس از پيروزي عراق، صدام به عنوان يكي از رهبران برجسته جهان و نيز به عنوان نيرومندترين مقام در خاورميانه شناخته خواهد شد. صدام حتي رهبري تمام كشورهاي جهان‌سوم خواهد شد و نقشيرا كه زماني مارشال تيتو داشت، به دست خواهد آورد. [۶۳] راديو لندن: آشكارا پيداست كه عراق از ادامه جنگ نگران است، زيرا به مشكلاتي كه در ميدانهاي نبرد با آنها مواجه شده پي برده است. عراقيها اكنون با مشكلات روز‌افزون، حتي ساعت به ساعت روبرو شده‌اند، چون قادر به تحكيم و حتي نگه‌داري مواضعي كه به دست آورده‌اند، نيستند و ايرانيها با كسب پيروزيهاي بيشتر جنگ را دنبال مي‌كنند. عراقيها علاوه بر عدم توانايي نسبت به حفظ مواضع خود، تلفات جاني و خسارات مالي فراواني متحمل شده‌اند. خلبانان ايران با دقت كامل اهدافنظامي، تاسيسات نفتي و هدفهاي صنعتي را بمباران مي‌كنند. عراقيها نياز مبرم به آتش‌بس دارند تا در خلال آن خود را براي جنگ طولاني و فرسايشي جمع و جور كنند.... [۶۴] راديو مسكو به نقل از روزنامه النهار چاپ بيروت: دعوت تهران و بغداد براي مذاكره از سويبرژنف، دليل خيرخواهي مسكو است، زيرا كساني كه به جنگ ايران و عراق دامن مي‌زنند، برايشانقابل هضم نيست كه نيروهاي ضدامپرياليستي كه در خاور‌دور و خاور‌نزديك با هم متحد شوند. نبرد ايرانو عراق، براي محافلي كه قصد تسلط بر ثروتهاي نفتي منطقه را دارند، مانند عسل است و از شليكگلوله توپ چه از سوي عراق چه از جانب ايران لذت مي‌برند.. اين محافل سعي مي‌كنند جمهورياسلامي ايران را مانند رژيم شاه، پليس منطقه كنند. [۶۵] خبرگزاري فرانسه: كارشناسان موسسه بررسيهاي استراتژيك در لندن: هرگونه كوشش ايرانجهت بستن تنگه هرمز از نظر تكنيكي بسيار مشكل خواهد بود... بهترين راه كارگذاشتن مين است.ليكن اين گذرگاه باريك‌ترين قسمتش چندين كيلومتر وسعت دارد..كارشناسان موسسه مذكور اعلامداشتند كه آمريكا براي خنثي كردن اين مينها از لوازم كافي در اقيانوس‌هند برخوردار است. [۶۶] راديو اسرائيل: تصميم دولت ايران بر رد پيشنهاد عراق در مورد اعلام آتش‌بس، دولت عراقرا ناچار مي‌سازد. تلاشهاي خود را براي دستيابي بر شهرهاي خوزستان دو برابر سازد تا به اين وسيله بتواند دولت ايران را به تغيير موضع وادار كند. ... طراحان جنگي عراق توجه دارند كه نيروي نظامي آنها براي تصرف همه ايران كافي نيست، از اين‌رو هدفهاي محدودي را انتخاب كرده‌اند. حاكميت عراق بر تمامي گذرگاه اروند‌رود، اشغال خوزستان و ضميمه ساختن آن به خاك عراق به كمك عمال داخلي و سرانجام تسلط بر سه جزيره تنببزرگ، كوچك و ابوموسي درد دهانه تنگه هرمز مورد‌نظر است. امّا اين جنگ در 10 روز نخست نشان داد كه ارتش ايران قدرت رزمي شايسته‌اي دارد و كوششعراق با توجه به كثرت‌ساز و برگ و نفرات آن چشمگير نيست. [۶۷]
منابع و مآخذ روزشمار 1359/07/09
- ↑ شهرباني جمهورياسلامي ( ستاد هماهنگي ). سند001060
- ↑ سپاه خوزستان ( واحد اطلاعات )، بولتن خبري. سند001055
- ↑ گزارش يكي از فرماندهان عراقي، سند 51096ص 10
- ↑ برادر همايون سلطاني‌فر، عضو سپاه خرمشهر، در گفتگوي اختصاصي با مركز. سند 5522/پ ن
- ↑ سماجا 3 ( مركز فرماندهي ). سند 050361
- ↑ ماخذ 2، همان.
- ↑ ژاندارمري اهواز سند 001062
- ↑ خبرگزاري پارس، نشريه ويژه، 11/7/59
- ↑ . خبرگزاري پارس، نشريه ويژه، 11/7/59
- ↑ خبرگزاري پارس، نشريه ويژه، 11/7/59
- ↑ سپاه غرب( مركز فرماندهي ). سند 503640
- ↑ ستاد مركزي سپاه ( مركز فرماندهي ). سند 05
- ↑ سپاه غرب( واحد اطلاعات )
- ↑ ماخذ 11، سند 057125
- ↑ روزنامه جمهورياسلامي، 12/7/59
- ↑ روزنامه جمهورياسلامي، 12/7/59
- ↑ روزنامه جمهورياسلامي، 12/7/59
- ↑ روزنامه جمهورياسلامي، 12/7/59
- ↑ روزنامه جمهورياسلامي، 12/7/59
- ↑ روزنامه جمهورياسلامي، 12/7/59
- ↑ خبرگزاري پارس، بولتن خبرها و گزارشهاي ايران، شماره 200، 19/7/59
- ↑ خبرگزاري پارس، نشريه ويژه، 12/7/59. به نقل از خبرگزاري فرانسه
- ↑ روزنامه انقلاب اسلامي، 12/7/59
- ↑ روزنامه انقلاب اسلامي، 12/7/59
- ↑ روزنامه انقلاب اسلامي، 12/7/59
- ↑ روزنامه انقلاب اسلامي، 12/7/59
- ↑ روزنامه انقلاب اسلامي، 12/7/59
- ↑ خبرگزاري پارس، نشريه ويژه، 11/7/59
- ↑ روزنامه انقلاب‌اسلامي، 17/7/59
- ↑ ماخذ 24
- ↑ ماخذ 24
- ↑ ماخذ 24
- ↑ روزنامه جمهورياسلامي، 10/7/59
- ↑ روزنامه جمهورياسلامي، 10/7/59
- ↑ روزنامه اطلاعات، 12/7/59
- ↑ روزنامه اطلاعات، 10/7/59. خبرگزارييونايتدپرس
- ↑ نامه مردم، شماره 347، 10/7/59
- ↑ نشريه رنجبر، 10/7/59
- ↑ مركز مطالعات و تحقيقات جنگ، سند 155
- ↑ روزنامه ميزان، 12/7/59، خبرگزاري رويتر
- ↑ ماخذ 36. خبرگزاري فرانسه
- ↑ روزنامه انقلاب اسلامي، 10/7/59خبرگزاري رويتر
- ↑ ماخذ 36، همان
- ↑ ماخذ 24، راديو لندن
- ↑ روزنامه كيهان، 10/7/59. خبرگزاري فرانسه
- ↑ ماخذ 24. خبرگزاري فرانسه
- ↑ ماخذ 36. خبرگزاري آسوشيتدپرس
- ↑ ماخذ 36. خبرگزاري فرانسه
- ↑ روزنامه جمهورياسلامي، 10/7/59.خبرگزاري فرانسه
- ↑ روزنامه اطلاعات، 10/7/59. خبرگزاريفرانسه
- ↑ روزنامه اطلاعات، 10/7/59. خبرگزاريفرانسه
- ↑ روزنامه جمهورياسلامي، 11/7/59. راديو لندن
- ↑ ماخذ 24. راديو اسرائيل
- ↑ ماخذ 24. راديو كلن
- ↑ روزنامه ميزان، 10/7/59
- ↑ ماخذ 24. راديو قاهره
- ↑ خبرگزاري پارس، نشريه ويژه، 12/7/59. به نقل از خبرگزاري فرانسه
- ↑ ماخذ 24. راديو اسرائيل
- ↑ ماخذ 51. همان
- ↑ ماخذ 24. راديو قاهره
- ↑ خبرگزاري رويتر، 10/7/59
- ↑ خبرگزاري پارس، نشريه ويژه، 11/7/59
- ↑ خبرگزاري پارس، نشريه ويژه، 11/7/59
- ↑ روزنامه اطلاعات، 12/7/59
- ↑ خبرگزاري پارس، نشريه ويژه، 11/7/59
- ↑ خبرگزاري پارس، نشريه ويژه، 11/7/59
- ↑ خبرگزاري پارس، نشريه ويژه، 11/7/59