1362.04.12

روزشمار جنگ سال 1362 1362.04.12
نام‌های دیگر	دوازده تیر
تاریخ شمسی	1362.04.12
تاریخ میلادی	3 ژوئیه 1983
تاریخ قمری	21 رمضان 1403

1360.04.12

1361.04.12

1363.04.12

1364.04.12

1365.04.12

1366.04.12

1367.04.12

1. اولین جلسه فرمانده کل سپاه و فرماندهان قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص) با فرمانده و عناصر اطلاعاتی و عملیاتی تیپ۳۳ المهدی(عج) که یگان اصلی در عملیات آینده (والفجر۲) در منطقه عمومی حاج‌عمران است، در شهر پیرانشهر و در مقر این تیپ تشکیل شد. در این جلسه که محسن رضایی، سیدرحیم صفوی، غلامعلی رشید و محمد باقری شرکت داشتند،* جعفر اسدی فرمانده تیپ۳۳ المهدی(عج)، درباره پیشرفت کار در یک ماه گذشته گفت: منطقه واگذارشده به تیپ۳۳ المهدی(عج) و تیپ۲ لشکر۷۷، در منطقه حاج‌عمران عراق است. نیروهای اطلاعاتی و شناسایی ما و عناصر محلی که شامل ۶۰ نفر هستند کارشان را شروع کرده‌اند و تاکنون توانسته‌اند ازطریق ارتفاعات به داخل عراق و در عمق پانزده کیلومتری پشت نیروهای دشمن نفوذ کنند. وی افزود که ما دو محور در چپ و راست تعیین کرده‌ایم و نیروها با مأموریت شش‎روزه به داخل عراق نفوذ کرده و پس از شناسایی موقعیت زمین، ارتفاعات، جاده‌ها و استقرار دشمن بازمی‌گردند. نیروهای محور سمت چپ سه روز است که به داخل رفته‌اند و محور سمت راست هم دیروز از مأموریت شش‏روزه برگشته‌اند و اطلاعات خوبی آورده‌اند. باتوجهبه شناسایی‌های انجام‎شده، برآورد ما این است که عراق در این منطقه یک تیپ و یک گردان نیرو دارد. بهعلت محدودیتی که نیروهای عراقی در کوهستان دارند ارتش عراق برای جبران این محدودیت به‌تازگی تعدادی از نیروهای محلی را سازماندهی و مسلح کرده و برای عملیات در کوهستان آماده می‌کند. فرمانده تیپ۳۳ المهدی(عج) همچنین درباره محل مأموریت و استقرار ۳ گردان عراقی حاضر در منطقه عملیات اظهار کرد یک گردان در حاج‌عمران، یک گردان در رایات و یک گردان هم در مامیخلان هستند، فرماندهی تیپ نیز در چومان مصطفی استقرار دارد و البته یک گردان تقویتی هم در نزدیکی منطقه حضور دارد. وی سپس درمورد حساسیت دشمن باتوجهبه افزایش حضور و تردد نیروهای خودی در منطقه ابراز کرد: به‎تازگی عراقی‌ها مقداری حساس شده‌اند و چند روز پیش، استخبارات عراق یک قاچاقچی ایرانی را که در بین ایران و عراق تردد دارد در منطقه چومان دستگیر و از او بازجویی کرده است. عراقی‌ها از او درباره ورود نیروی جدید نظامی به پادگان پسوه و جلدیان و رفت‎وآمد نیروهای نظامی در منطقه سؤالاتی کرده بودند که البته این شخص اطلاعات خاصی نداشت. اسدی اضافه کرد: باتوجهبه کوهستانیبودن و وسعت منطقه، نیروهای جاسوسی و افراد وابسته به گروههای ضدانقلاب بهراحتی از مرز دو کشور عبور می‌کنند و اطلاعات کسبکرده را به عراقی‌ها انتقال می‌دهند. درضمن، وی باتوجهبه طولانی و کوهستانی بودن راه قوای خودی برای اجرای عملیات از محل رهایی تا درگیری با دشمن، پیشنهاد کرد که نیروها روز قبل از درگیری از منطقه خودی حرکت کرده و در بیشه‌زاری که در دره خلان و قبل از دربند است و شناسایی شده و امکان اختفا برای یک گردان نیرو دارد به‎طور مخفیانه مستقر شوند و یک روز را در آنجا بگذرانند و در روز عملیات، ساعتی قبل از شروع درگیری از این منطقه خارج شده و پس از پیمودن مسافت کوتاهی به مواضع دشمن در دربند حمله کنند. اسدی در ادامه اعلام کرد که پل‌ها و مواضع حساس در محورهای مواصلاتی منطقه شناسایی شده است و درصورت لزوم با کمک نیروهای بارزانی امکان تخریب این پل‌ها و انسداد مواضع و جاده‌های حساس وجود دارد. فرمانده تیپ۳۳ المهدی(عج) سپس درخصوص طرح مانور یگان خود برای بستن تنگه و تصرف پادگان دربند توضیح داد و گفت که دو محور برای عملیات در نظر گرفته‌ایم که یک محور در ارتفاعات سمت راست (شمال جاده پیرانشهر - چومان مصطفی) و یک محور هم در ارتفاعات سمت چپ (جنوب جاده) است. گردانها مأموریت دارند پس از تصرف ارتفاعات از دو طرف بهسمت جاده سرازیر شوند و تا تأمین تنگه دربند به عمق پیشروی کنند. اسدی همچنین از تصرف پادگان دربند، سرعت عمل در بستن تنگه، استقرار نیروها در ارتفاعات مشرف به دربند و کنترل جاده به‎عنوان مؤلفه‌های در نظر گرفته‌شده برای اجرای عملیات نام برد. وی درباره هماهنگی‌های انجام‎شده با تیپ۲ لشکر۷۷ ارتش که قرار است در این عملیات شرکت داشته باشد نیز گفت با سرهنگ ناصری فرمانده تیپ۲، درباره مسائل مختلف صحبت کرده‌ایم و هماهنگی‌های اولیه انجام شده است. درحالحاضر درباره اجرای ادغامی در دو محور یا استقلال در اجرا در یکی از دو محور به‎همت تیپ ما یا تیپ۲ درحال گفت‌وگو هستیم. جعفر اسدی درباره افزایش توان لازم نیروها برای اجرای عملیات در وضعیت سخت کوهستانی خاطرنشان کرد یازده روز است که نیروها را در پسوه مرتب به راهپیمایی و کوه‌پیمایی‌های طولانی می‌بریم و آخرین فعالیت‏ها روز گذشته بود که نیروها از ساعت ۷ الی ۱۲ ظهر با تجهیزات انفرادی و بهطور سازمان‌یافته و منظم راهپیمایی و کوه‌پیمایی کردند. وی آماده‌نبودن توپخانه، تحویل‌ندادن مهمات و ضعف مهندسی برای ایجاد بنه‌های تدارکاتی، احداث جاده‌های مورد نیاز و قرارگاه‌های تاکتیکی را از عوامل تأخیر در روند آماده‌شدن تیپ برای عملیات اعلام کرد. پس از صحبت‌های فرمانده تیپ۳۳ المهدی(عج)، سعید بهادری مسئول اطلاعات یگان، ضمن دادن اطلاعاتی درخصوص وقعیت نیروهای دشمن در محورها و ارتفاعات مختلف منطقه و استعداد آنها، به شرح طرح مانور پیش‌بینی‌شده بهصورت جزئی‌تری پرداخت و به سؤالات محسن رضایی و رحیم صفوی درباره مسائل مختلف طرح مانور پاسخ داد. وی از کندبودن روند تصمیم‌گیری ارتش در تعیین وضعیت توپخانه و آماده‌نبودن مواضع استقراری توپ‌ها و همکاری‎نکردن آنها در توجیه نیروهای خود درباره زمین منطقه عملیات اظهار گله‌مندی کرد. بهادری در ادامه گفت: ما فریاد می‌زنیم که بیایید حداقل مواضع توپخانه را تعیین کنید، اصلاً بگویید که می‌خواهید چند توپ بیاورید؟ چطور می‌خواهید توپ‌ها را به کار بگیرید؟ طراحی اجرای آتش چطور است؟ روی اینها کار نکرده‌اند ... نیروهای تیپ ما بارهاوبارها برای شناسایی به داخل عراق رفته‌اند، دو روز پیش با هزار دعوا به آنها گفتیم نیروهایتان را بدهید ببریم توجیه کنیم که شب حمله در جنگلها و لابهلای درختان گم نشوند. در ادامه محسن رضایی فرمانده کل سپاه، بر آماده‌شدن یگان در چند روز آینده برای اجرای عملیات تأکید کرد، ولی فرمانده تیپ۳۳ المهدی(عج) آماده‌نبودن توپخانه و احداث‎نشدن جاده را در محور شمالی در حوالی قمطره برای انتقال تجهیزات مورد نیاز، مانع اصلی در این راه اعلام کرد و گفت که ازنظر آمادگی نیروها، تیپ از این آمادگی برخوردار است که در چند روز آینده عملیات را اجرا کند، ولی مشکل اصلی آماده‌نبودن زمینه‌های پشتیبانی عمومی و رزمی است. دراین‎حال، محسن رضایی بر تسریع در آمادگی یگان و پشت سر گذاردن مراحل مقدماتی برای اجرای عملیات تأکید کرد. وی از فرماندهی تیپ خواست طرحی را در نظر داشته باشد که همزمان با اجرای عملیات، گروهی منتخب و زبده جلوتر از نیروها عمل کنند و به مقر تیپ عراقی در منطقه چومان مصطفی نفوذ کرده و این مقر را هدف قرار دهند و با تهدید سیستم فرماندهی تیپ، هدایت نیروهای دشمن را مختل کنند و حتی درصورت امکان فرمانده تیپ را به اسارت بگیرند. مسئولان تیپ در پاسخ به فرمانده سپاه گفتند که برای این کار طرحی را در نظر گرفته‌اند. محسن رضایی همچنین بر توجیه فرماندهان ردههای مختلف درباره زمین منطقه عملیاتی حتی تا سطح فرمانده دسته تأکید کرد. سپس جواد استکی درباره اجرای عملیات در این منطقه و طرح مانور پیش‌بینی‌شده باتوجه‎به تعداد اندک نیروی در نظر گرفته‌شده برای اجرای عملیات، امکان ورود نیروهای اتحادیه میهنی کردستان عراق (طالبانی‌ها) به نفع عراق، احتیاط در به‌کارگیری نیروهای حزب دمکرات کردستان عراق (بارزانی‌ها)، پیچیده‌بودن اجرای عملیات در کوهستان و نیاز به افراد عملیاتی زبده و ورزیده و انطباق‌یافته با شرایط جغرافیایی منطقه و تصمیم عراق بر ایستادگی و مقاومت در مناطق غرب در مقابل نیروهای ایرانی باتوجهبه رویکرد جدید ایران برای اجرای عملیات در غرب کشور مطالبی بیان کرد.

________________________________________

2. پس از جلسه‌ای که فرماندهی کل سپاه با مسئولان اجرایی عملیات والفجر۲ در پیرانشهر داشت، جلسه دیگری با حضور وی، فرمانده قرارگاه نجف و فرماندهان یگان‌های تابعه این قرارگاه در باختران برگزار شد. در این جلسه که اولین گردهمایی مشترک فرماندهان یگان‌های مأمور به قرارگاه نجف و اجرای عملیات در منطقه غرب کشور بود، علاوهبر محسن رضایی و عزیز جعفری، ۱۲ تن از فرماندهان یگان‌ها نیز شرکت داشتند و فرماندهان از بررسی‌های موقعیت منطقه عملیات، شناسایی‌ها، پیشرفت کارها و اقدامات مقدماتی انجام‎شده در چند منطقه عملیاتی در مدت اخیر، گزارش دادند. مناطق شمالغربی مهران، ارتفاعات زالوآب و نمهکلانبو و منطقه عملیاتی والفجر۳، منطقه عمومی دربندیخان، سرپل ذهاب، قصر شیرین (بیشگان و باباهادی)، منطقه عمومی شیلر در محورهای بانه - مریوان (عملیات والفجر۴) مناطقی بودند که فرماندهان درباره آنها توضیح دادند.** ابتدا عزیز جعفری فرمانده قرارگاه نجف، به محورهایی که به‏منظور بررسی برای اجرای عملیات در نظر گرفته شده، ازجمله مناطق مهران، نفتشهر، دربندیخان و بیشگان در قصر شیرین اشاره کرد و گفت که تیپ۱۰ سیدالشهدا(ع)، تیپ۴۰ سراب و تیپ ۳۲ انصارالحسین در این محورها اجرای مأموریت خواهند کرد. وی سپس ایده اجرای همزمان دو عملیات محدود در دو منطقه (مهران و بیشگان) را مطرح کرد که با مخالفت فرماندهان ارتش روبه‏رو شد. جعفری در ادامه به‎طور اجمالی درباره طرح مانور عملیات مهران (والفجر۳) توضیحاتی داد. پس از وی، مهدی ربانی معاون لشکر۵ نصر و محمدباقر قالیباف فرمانده تیپ۲۱ امام رضا(ع)، کلیاتی از وضعیت زمین، شناسایی‌ها، راهکارهای عملیاتی و طرح مانور پیش‌بینی‌شده بیان کردند. توضیحات آنها نشان می‌داد که هر دو یگان آمادگی مقدماتی را پشت سر گذاشته و اقدامات مؤثری به‎منظور کسب آمادگی برای اجرای عملیات انجام داده‌اند. پس از گزارش آن دو، ابراهیم همت فرمانده لشکر۲۷ حضرت رسول(ص) که مأموریت بررسی و دادن طرح برای اجرای عملیات در منطقه دربندیخان را برعهده داشت از موقعیت عمومی و محورهایی که برای عملیات در نظر گرفته شده و اقدامات اولیه انجام‎شده در این محورها، ازجمله انجام شناسایی منطقه عمومی حلبچه و سیدصادق سخن گفت. بخشی از گزارش وی درباره وجود مشکلات در اجرای عملیات مورد نظر بود. بنا به گفته ابراهیم همت، نبود جاده (برای پشتیبانی و بردن نیرو و...)، حضور نیروهای ضدانقلاب و عبور از معابر سخت کوهستانی تا رسیدن به خط اول دشمن، اجرای چندمرحله‌ای عملیات (بدین‌صورت که نیروها در یکی دو مرحله عملیات مقدماتی، خود را به دشمن نزدیک کنند یا مواضع مناسب برای تک اصلی را تصرف کنند) که باعث هوشیاری و آگاهی دشمن درمورد اهداف اصلی عملیات می‌شد، از معایب این طرح بود. البته سیدرحیم صفوی اعتقاد داشت که ارزش این عملیات در تصرف زمین یا گرفتن اسیر یا انهدام دشمن نیست، بلکه ارزش آن تسلط بر جاده و سد دربندیخان است و اتصال این عملیات از شمال به منطقه شیلر (منطقه عملیاتی والفجر۴) و ایجاد یک جبهه گسترده از منطقه بانه تا پاوه است وگرنه فقط تصرف ارتفاعات هدف مناسبی نیست، زیرا پشتیبانی‌کردن در زمستان بسیار مشکل خواهد بود. پیشنهاد وی این بود که باید برای آینده برنامه داشته باشیم که درصورت پیروزی در مرحله اول، در مرحله بعد، از این منطقه به عمق خاک عراق نفوذ کنیم و سد و جاده دربندیخان را تصرف کنیم و برای ارتفاعات آن‎سوی سد دربندیخان هم برآورد و سرمایه‌گذاری کنیم. محسن رضایی هم معتقد بود که با اتصال جبهه بانه و مریوان به جبهه دربندیخان می‌شود یک جبهه پنجاه کیلومتری را فعال کرد*** چون منطقه دارای ارتفاعات قابل‎پدافند است. به‎هرحال، پس از گزارش ابراهیم همت، کاظم رستگار فرمانده تیپ۱۰ سیدالشهدا(ع) و حسین همدانی فرمانده تیپ۳۲ انصارالحسین که مأموریت ارزیابی و برآورد منطقه بیشگان در منطقه عمومی قصر شیرین را برعهده داشتند درباره وضعیت کلی منطقه و نتایج بازدیدهایی که از محورهای مختلف انجام داده بودند و همچنین نحوه استقرار و استعداد دشمن گزارش دادند. گزارش هر دو فرمانده حاکیاز آن بود که تلاش‌های اولیه برای شناسایی و ارزیابی منطقه و طرح کلی راهکارهای عملیات انجام شده است، ولی نیروها هنوز نتوانسته‌اند به عمق نفوذ کرده و اطلاعات بیشتری کسب کنند. در ادامه جلسه، مهدی باکری فرمانده لشکر۳۱ عاشورا که همانند لشکر۲۷ حضرت رسول(ص) در منطقه دربندیخان عهده‌دار بررسی و ارزیابی محورهای مختلف برای اجرای عملیات بود کلیاتی از اقدامات اولیه انجام‎شده در محور تنگه باویسی، شاخ کیلر و شاخ شوالدری را توضیح داد. احمد کاظمی فرمانده لشکر۸ نجف نیز که همراه با لشکر۱۴ امام حسین(ع) مأموریت اجرای عملیات در منطقه عمومی شیلر را داشت**** از وضعیت نیروها، حساسیت و استعداد دشمن و اقداماتی که دشمن برای تحکیم مواضع خود در سورکوه انجام داده بود، گزارش داد. احمد کاظمی سپس وضعیت یگان تحتامر خود ازنظر لجستیک، نیرو و آمادگی رزمی را شرح داد و اعلام کرد که درصورت پشتیبانی رده‌های بالاتر، ۲۵ روز دیگر آماده اجرای عملیات هستیم.

________________________________________

3. در پایان جلسه یادشده در گزارش پیشین که با حضور محسن رضایی فرمانده کل سپاه پاسداران و فرماندهان عملیات منطقه غرب کشور برگزار شد، محسن رضایی در سخنانی ایراد کرد. تأثیر شکست و پیروزی در نیروها، غیرمنتظره‌بودن شکست‌های نظامی بعد از عملیات آزادسازی خرمشهر، تأثیر پیروزنشدن در عملیات و جو حیرت و بلاتکلیفی در فرماندهان، شکست و پیروزی در صحنه‌های جنگ، عرصه امتحان الهی، توصیه اکید به بهره‌گیری از تجارب عملیات‌های ناموفق گذشته برای تربیت نفوس و تلاش خالصانه، محور سخنان فرمانده کل سپاه در این جلسه بود. محسن رضایی در جمع فرماندهان حاضر در جلسه گفت: «در شرایطی که ما در مرحله پیروزی‌ها یا شکست‌ها قرار می‌گیریم حوادث و آثاری به‎وجود می‌آید و مسائلی ایجاد می‌شود که عموماً روی انسان اثر می‌گذارد و می‌تواند انسان را به‎گونه‌های مختلفی شکل بدهد. هرچه انسان، ایمان و صبر بیشتری داشته باشد این اثرات درجهت رضای خدا منتهی می‌شود، کسی که پیروزی به دست می‌آورد ممکن است بگوید خب دیگر تمام شد، دو روز دیگر دشمن را به‎کلی نابود می‌کنیم و این برخلاف عقل، تقدیر خدا و مصلحت عمومی خلقت است، این عمل ممکن است طرف را به هلاکت برساند یا در شکست یاری دهد، برعکس وقتی‎که شکستی حاصل می‌شود از انسان اراده تصمیم گرفته می‌شود و همه ‌چیز زیر سؤال می‌رود، مشکلات زیادی مطرح می‌شود عده زیادی شروع به نق‌زدن می‌کنند، عده زیادی گناه را به گردن دیگری می‌اندازند هر کسی که این وسط می‌آید خود را نشان می‌دهد و از این حادثه به‎ظاهر احساس شکست می‌کند، هرکدام از انسان‌ها راهی را برای خودشان انتخاب می‌کنند و براساس آن جلو می‌روند. مدتی است که ما می‌بینیم آنچه خلاف انتظار ما بود، واقع شده یعنی انتظار ما غیر از چیزی بوده که از عملیات رمضان به این‎طرف برایمان حاصل شده است، ما انتظارات، افکار، تحلیل و نظراتی داشتیم، فکر می‌کردیم که حوادث آینده هم همین‌طور است، ولی خلاف انتظار ما واقع شد، ما باید در میدان امتحان بزرگی که قرار گرفته‌ایم کار کنیم و ببینیم چه اشکالاتی داریم. باید اشتباهات را ببینیم و آنها را حل بکنیم موقعی می‌توانیم به این اراده برسیم که از حالت سرگردانی و حیرت خارج بشویم، ممکن است برادران عزیز ما بیایند و نتیجه زحمت‌ها و تلاش‌ها را بگویند. انصافاً کار زیادی هم شده است نمی‌توانیم این را نفی بکنیم، اما در تمام گزارشات نوعی حیرت و سرگردانی و ابهام در قلوب برادران وجود دارد به‎طوری‎که می‌پرسند در آینده چه خواهد شد؟ به کجا می‌رویم؟ وضع به چه صورت است؟ اگر بر ما حیرت و سرگردانی مسلط شد و خود را به دست این سرگردانی سپردیم، اگر پیروزی هم به دست بیاوریم بازهم یک انسان نامتعادل شتاب‌زده و عجول خواهیم بود، در مسیر خدا و تربیت واقعی نخواهیم بود. ... وقتی‏که یک انسان باایمان دچار شکست می‏شود باید بلافاصله بگوید که خداوندا، ما را نجات بده. خداوندا، گناهان ما را ببخش. خداوندا، امتحان بزرگی برای ما پیش آوردی به ما کمک بکن که از این امتحان خوب بیرون بیاییم. یک انسان باایمان تحت‎تأثیر حوادث به انحراف کشیده نمی‌شود، بلکه می‌گوید این امتحان خدا است، من چه کار باید بکنم؟ وظیفه‌ام چیست؟ اگر دیروز هدفی را به وی می‌دادند می‌رفت و براساس آن هدف، مأموریتی را انجام می‌داد، امروز اگر برایش شکست حاصل شود می‌گوید این یک امتحان است و برای رسیدن و عبور صحیح از این امتحان برای خود تکلیفی تعیین می‌کند و اگر این‎طور شد او انسان باایمانی است که تحت‎تأثیر حوادث قرار نمی‌گیرد. ... علت اینکه ممکن است ما امروز در سرگردانی باشیم یا یک مقدار برایمان ابهام وجود داشته باشد دست خود ما است، اگر ما این را حساب بکنیم که چرا پیروز نشدیم، اگر فکر می‌کردیم که باید بغداد را بگیریم، ولی هنوز نتوانسته‌ایم، اگر درمورد این مطالب فکر بکنیم هیچ‌وقت از حالت سرگردانی خارج نمی‌شویم، ولی اگر درمورد فجایعی که در جنوب لبنان اتفاق می‌افتد یا جنایات وسیعی که شرق و غرب انجام می‌دهند فکر کنیم این درست است، اما تقدیر خدا هم هست، ما که می‌خواهیم برویم کاری را انجام بدهیم این‌طور نیست که مرتب باید پیروز بشویم و مورد امتحان خداوند قرار نگیریم، همه اینها وسیله هستند که در این جریان ساخته بشویم، اگر ما به این مطلب بیندیشیم که تقدیر اصلی در دست خدا است و خداوند اجل یک قوم را یک ساعت جلوتر یا عقب‌تر نمی‌اندازد، حالا امروز ما مدام بنشینیم بالا برویم و پایین بیاییم، اگر اراده خداوند بر این است که صدام در یک مقطع و شرایط و اجل معینی از بین برود از بین می‌رود، حالا این‌قدر بالا و پایین بیایید، اگر آن اجل بستگی به آن داشته باشد که حتماً دارد باید لیاقت بیشتری در خودمان حاصل بشود. ... انقلاب ما از روزی که شروع شد امتحانات بزرگی را گذرانده است، از پیروزی‌های گذشته خودمان را تربیت نکردیم، در ما یک ‌سری خصلت‌ها و انتظارات به‏وجود آمد، بعد که یک مقدار توقف حاصل شد و خلافش را دیدیم در وجود ما انتظار نامتعادل و نامیزان به‏وجود آمد، ما الآن عقیده گذشته خود را محک می‌زنیم، این اشتباه است ما باید عقیده گذشته را در عملیات اصلاح می‌کردیم، باید اشتباهات خود را حل می‌کردیم، ولی حل نکردیم، باید الآن حل بکنیم، چیزی که واقع شده تقدیر خدا بوده است البته تقدیر خداوند این‌طور نیست که ما نقشی نداشته باشیم، در عمل نقش داریم، ما اگر خوب کار کرده بودیم، اگر مغرور نمی‌شدیم و نیازمندی‌‌مان را نسبت به خداوند از دست نمی‌دادیم. این‌طور تحت‏تأثیر واقع نمی‌شدیم و در ذهنمان اشتباه غیرمناسبی به‎وجود نمی‌آمد. ما الآن در ته قلبمان بررسی می‌کنیم می‌بینیم در یک جا اشکالاتی وجود دارد، این اشکالات چیزی غیر از خودمان نیست، ما باید خود را اصلاح بکنیم، سرگردانی و ابهام معنا ندارد این قول محکم قرآن و امیرمؤمنان(ع) است حالا بیاییم وضع خود را بررسی کنیم، صدام آمده صحبت کرده و با ترس فریاد می‌کشد که ای مردم عرب اگر امروز مسئله جنگ عراق و ایران را جدی نگیرید و روی این جنگ سرمایه‌گذاری نکنید من به شما هشدار می‌دهم که فردا طومار شما در منطقه پیچیده خواهد شد، اگر دست اینها به عراق برسد تمام منطقه سقوط می‌کند. چرا صدام چنین حرفی را می‌زند؟ این را خیلی‌ها می‌گویند که نشان‌دهنده ضعف خود است، وقتی انسان نقطه‎ضعف داشته باشد شاید عده‌ای حرفش را آن‌طوری که خود دلش می‌خواهد قبول نکنند، این هم برای ما خیلی طبیعی است که خداوند بر چشم‌ها و گوش‌های اینها پرده بیندازد و کورشان بکند که خطر بزرگ انقلاب را برای آینده خودشان نفهمند، ما این عقیده را داریم که نمی‌فهمند و فهم و درکشان خیلی نسبی است، امروزه صدام فریاد می‌کشد، نه‎تنها به مسئولین غرب بلکه به مردم عرب می‌گوید که به مسئولینتان فشار بیاورید که به من کمک بکنند یا شما هم پشت سر آنها بیایید مسئله‌ای که اتفاق می‌افتد مسئله خطرناکی است. شما اگر خاطرات سفیر امریکا را در ایران بخوانید یکی از دردهایش این است که من هرچه نوشتم به امریکا که باباجان! اگر این روحانیون مسلط شوند پدر امریکا را درمی‌آورند شما حواستان نیست، چرا متوجه نمی‌شوید، چرا این‌‌قدر گزارش می‌دهم اینها را نمی‌خوانید و نمی‌فهمید. سولیوان در خاطرات خود فریاد می‌کشد بفهمید من چه می‌گویم یک خطر خیلی بزرگی است چرا نمی‌فهمید. امروز هم صدام این حرف را می‌زند، می‌گوید که وقت از دست می‌رود، بشتابید هجوم بیاورید. [آن‌گاه] ما در مقابل این امر واضح که ناشی‌از ضعف دشمن است در سرگردانی به سر می‌بریم، دشمن فریاد می‌کشد که آقا ما از بین می‌رویم، بعد ما اینجا ماندیم که خدایا چه می‌شود، چطور می‌شود، در این عملیات تلفاتمان چقدر است. ... الآن در وجود ما یک رخوت به‎وجود آمده است این به این معنا نیست که عقیده برادرها برای رفتن به‌سوی خدا کم شده است، اما این حیرت و سرگردانی حداقل چند درصد هم که اثر گذاشته باشد تا رده پایین می‌رود، شما امروز بروید صحبت بکنید و واقعاً به خدا قول و تعهد بدهید که سخت به میدان بروید، ببینید این روحیه تا رده بسیجی تأثیر می‌گذارد. در بین ما حیرت و سرگردانی به‎وجود آمده است، شما می‌بینید که ترکیه به عراق حمله می‌کند، اخیراً مجلات انگلستان نوشته‌اند که ایرانیها تا ۵۰ مایل (یعنی نزدیک ۸۰ کیلومتر) جلو آمدند و پیشروی کردند، بااینکه ضعف‌های دشمن را می‌بینیم، اما اینجا در حیرت و سرگردانی ماندیم، دست‌وپا‌زدن دشمن را در آخرین لحظات مرگ و حیاتش به این حساب گذاشتیم که چطور شد این خلاف نظر من بود، اینکه این‌طور نبود، اما برادرها حرف‌های حضرت امیر(ع) را گوش بکنید، کار شما پایانی دارد بروید این را تمام بکنید. راه شما پرچم و نشانه‌ای دارد دنبال این نشانه بروید، این پایان را بفهمید و دنبالش بروید، لازم نیست الآن بنشینیم ببینیم پایان چگونه است، خداوند ما را به این پایان هدایت می‌کند «والذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا» مهم این است که شما جهاد بکنید حالا لازم نیست که ببینیم استراتژی چگونه خواهد بود، خب به ما چه مربوط است که استراتژی چه خواهد بود، خداوند استراتژی را می‌گوید، مهم این است که ما بجنگیم و از جنگیدن سست نشویم، اگر [می‌خواهیم] سرگردان نشویم راه‎حلش این نیست که بنشینیم.» وی در پایان سخنان خود اظهار کرد امروز جنگ، نوک پیکان انقلاب است و امام و مردم منتظر اقدامات شما هستند، ولی شما سرگردانید و متأسفانه این حیرت و سرگردانی در کل سپاه وجود دارد. اگر شما در جبهه‌ها اقدام کنید و پیروز شوید آن‌موقع همه به‌دنبال شما خواهند آمد. با این حساب آیا انصاف است که ما سرگردان باشیم؟! شما برای رفع این سرگردانی باید از نهج‌البلاغه کمک بگیرید. شما در آموزش عقیدتی بهدنبال افزایش معلومات نباشید، بلکه هدفتان این باشد که خودتان را تربیت کنید.

________________________________________

4. عملیات موفق سپاه پیرانشهر در جنوب‌غربی این شهر علیه حزب دمکرات واکنش این حزب را درپی داشت. بر همین اساس، حزب دمکرات مبادرت به شلیک خمپاره به شهر، آتش‌زدن پمپ‌بنزین و انبار جهاد سازندگی و ربودن یکی از افراد معتمد کرد. شامگاه امروز نیروهای جندالله سپاه پیرانشهر یک عملیات کمین در حوالی روستای کارسوره در جنوب پیرانشهر بر سر راه عدهای از افراد حزب دمکرات اجرا کردند. در نتیجه این عملیات ۵ تن از افراد حزب مذکور کشته یا زخمی شدند. گفتنی است یکی از اعضای تشکیلاتی حزب دمکرات و یکی از سرلق‌های هیز آواره که به روح حزب معروف بود، ازجمله افراد کشته شده بودند. همچنین مقدار فراوانی اسناد و مدارک تشکیلاتی، ۳ قبضه اسلحه، مقداری مهمات و مبلغ ۸۰ هزار ریال از آنان به دست آمد. از نیروهای خودی نیز ۲ تن به شهادت رسیدند و یک نفر زخمی شد. باتوجهبه ضربهای که براثر اجرای این عملیات به حزب دمکرات وارد آمد، در آخرین ساعات امروز عوامل مخرب به‎تلافی کشتهشدن این ۲ عنصر مهم، همزمان با ایجاد یک درگیری در نزدیکی ستاد سپاه پیرانشهر، در چهار منطقه شهر با بلندگو علیه سپاه و بسیج شعار دادند و تیراندازی‌های بیهدف کردند. همچنین از بیرون شهر چندین گلوله خمپاره به داخل شهر شلیک کردند که براثر اصابت چند گلوله بخشی از پمپبنزین شهر آتش گرفت. علاوه‎برآن، افراد این حزب اقدام به آتشزدن یک انبار لاستیک جهاد سازندگی و غارت وسایل یک مدرسه کردند. درهمین‎حال، عوامل مخرب ۲ تن از افراد سرشناس این شهر را که پیش‌تر برای نمایندگی در مجلس شورای اسلامی ثبتنام کرده بودند، ربوده و با خود بردند. لازم به یادآوری است که درکل، حضور فعال نیروهای سپاه مانع از توسعه تحرکات مهاجمان و واردآمدن تلفات و خسارات بیشتر به شهر شد.

________________________________________

5. آیت‌الله خامنه‌ای رئیس‌جمهور و دبیرکل حزب جمهوری اسلامی ایران، در مراسمی که با حضور خانواده شهدای هفتم تیر برگزار شده بود، سخنرانی کرد. شیوع ابهام در محیط سیاسی کشور بعد از پیروزی انقلاب و به‌وجودآمدن گروه‌های معاند سیاسی در مخالفت با انقلاب اسلامی، تأثیر شهادت سیدمحمد بهشتی در روشنگری اذهان عمومی، ترجیح هدایت و تربیت افراد وابسته به گروه‌های سیاسی نسبت به انهدام آنها و مبارزه تمام‌نشدنی و پیگیر قدرت‌های بزرگ با انقلاب اسلامی، بخش‌هایی از سخنان رئیس‌جمهور بود. روزنامه کیهان دراین‎باره نوشت: «[آیت‎الله خامنه‎ای اظهار کرد] در دوران قبل از انقلاب، مبارزه ما مبارزه‌ای بی‌ابهام و روشن و مبارزه‌ای با رژیم دست‌نشانده امریکایی بود، ولی بعد از پیروزی انقلاب مبارزه قدری دچار ابهام شد و مشکلاتی بهوجود آمد و عده‌ای با نام طرفداری از آرمان‌های انقلاب با انقلاب می‌جنگیدند و شناختن اینها هم کار آسانی نبود و مردم هم هنوز با اختلافات گروه‌های مبارز و گروه‌های علی‌الظاهر مبارز آشنا نبودند و تجربه نکرده بودند و با طرح یک‌ سری شعارهای علی‌الظاهر منطقی ازسوی گروه‌های محارب با انقلاب عده‌ای فریب می‌خوردند. بسیاری از این جوان‌های فریب‌خورده که به دام گروهک‌ها افتادند و با گذشت زمان دست خود را به جنایت باز کردند اول ازطریق همین شعارها بود که فریب خوردند. در دوران حکومت مستبدانه‌ای که توسط بنی‌صدر بهوجود آمده بود و می‌رفت که هرچه مستحکم‌تر شود بازهم حقایق دشوارتر و مشکل‌تر قابلفهم بود و البته بایستی بهطور صریح گفت که چهره‌های درخشان انقلاب و در صدر آنها چهره شهید آیت‌الله دکتر بهشتی بود که در رفع ابهام از ذهن‌های مردم، نقش بسیار زیاد و مؤثری داشتند و حقایق را ملموس می‌کردند و دل‌ها را نسبت به آنچه حقیقت بود آشنا می‌کردند. آیتالله خامنه‌ای با اشاره به اینکه علی‌رغم انهدام گروهک‌ها و سازمان‌بندی‌های آنها هنوز هم در گوشه‌کنار کشور آثار حضور ضدانقلاب با انگیزه‌های مختلف مشهود است، گفت: این ساده‌لوحی است که ما ادعا کنیم همه عناصر این گروهک‌ها را از بین برده‌ایم و بنا هم نیست که عناصر این گروهک‌ها از بین بروند، بلکه بایستی هدایت شوند و ما می‌خواهیم سازماندهی‌هایی را که موجب محاربه با جمهوری اسلامی و نظام اسلامی است از بین ببریم. عناصر بایستی در زلال جویبار این انقلاب تطهیر و درست شوند و البته خیلی‌ها هم در این موقعیت اصلاح و درست شده‌اند. رئیس‌جمهور در پایان با اشاره به اینکه هرکجا که شما حادثه‌ای را پیدا می‌کنید بایستی دنبال آن دست‌های پنهان بگردید، گفت: مردم به این انقلاب علاقه‌مندند و برای آن خون داده‌اند و معادل جان خود می‌دانند، ولی گروهک‌هایی هم هستند که از یک کمبود و نابسامانی سوءاستفاده می‌کنند درحقیقت گروهک‌هایی که با جمهوری اسلامی محاربه می‌کنند تنها به داخل مرزهای کشور محدود نمی‌شوند و شما نمونه بارز آن را در حزب خائن توده می‌توانید مشاهده کنید دشمنان ما هنوز مأیوس نشده‌اند و نشسته‌اند تا ببینند که کی وقت آن می‌شود تا علیه نظام جمهوری اسلامی قیام کنند و حرکات موذیانه خود را شروع نمایند، ملت ایران و بهخصوص شما خانواده شهدا بایستی توجه کنید که دشمن از حمله به انقلاب مأیوس نشده است و البته امروز بهخاطر ضربات متوالی که از ناحیه انقلاب به این ایادی و سرانگشتان مزدور ضدانقلاب خارجی در داخل بهوجود آمده از همیشه متزلزل‌تر و مضطرب‌تر هستند، اما سیاست‌های جهانی بنایشان بر این است که مثل افراد عمل نکنند که مأیوس شوند و کاری را رها کنند، بلکه بهدنبال یک طرح و برنامه درازمدتی هستند که به آن عمل نمایند و هنوز جا برای مبارزه قاطع ملت ایران باقی است و هنوز میدان مبارزه با معاندان انقلاب گسترده است و هنوز شیطان بزرگ و شیطانک‌ها منتظرند تا ببینند که کی فرصت می‌شود تا به انقلاب ضربه بزنند ما هم در قبال آنها منتظر فرصتیم تا وظیفه خود را انجام دهیم و با خودسازی و آماده‌سازی خود برای روزهای دشوار احتمالی آماده شویم.»

________________________________________

6. فرمانده نیروی دریایی عراق امروز، به مناسبت چهلوششمین سالگرد تأسیس نیروی دریایی این کشور آماری از فعالیت‌های نیروی مذکور در جنگ با ایران داد.***** وی ادعا کرد که از آغاز جنگ بین ایران و عراق نیروی دریایی عراق بیش از ۱۰۰ واحد از ناوگان ایران و بیش از ۹۰ فروند کشتی غیرنظامی را منهدم کرده است. خبرگزاری فرانسه با اعلام این خبر به نقل از خبرگزاری عراق اعلام کرد: «حدود ۱۰ فروند کشتی تجارتی متعلق به کشورهای دیگر توسط نیروی دریایی و هوایی عراق یا خسارت دیده یا آنکه در آب‌های خلیج (فارس) غرق شده‌اند. فرمانده نیروی دریایی عراق افزود این نیرو موفق شده است محاصره مؤثری را علیه بنادر تجارتی ایران در شمال خلیج (فارس) که به گفته وی از یک نقش اساسی برای واردات و صادرات ایران برخوردارند، اعمال کند.» این خبرگزاری درباره منطقه جنگی در خلیجفارس که عراق از سال پیش آن را گسترش داده است، گزارش داد: «عراق عملیات هوا - دریای خود در خلیج (فارس) بهویژه در یک شعاع دویست کیلومتری در گوشه شمالشرقی خلیج (فارس) که شامل بنادر نفتی بوشهر، بندر خمینی و خارک می‌شود را از اواسط اوت ۱۹۸۲ (مردادماه سال گذشته) گسترش داده است. همچنین منطقه نوروز که چندین چاه آن اوایل اسفندماه گذشته، طی یک حمله عراق خسارت دید و عاملی برای آلودگی شدید نفتی در آب‌های خلیج (فارس) گردید در این منطقه قرار گرفته است.»

________________________________________

7. همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد درپی بروز نشانه‌هایی از برقراری رابطه مجدد بین مصر و عراق که پس از آشتی مصر با رژیم صهیونیستی در معاهده کمپ دیوید به سردی گرایید بود، طارق عزیز وزیر امور خارجه عراق، روز گذشته به مصر سفر کرد. بر همین اساس، امروز، مذاکرات مقامات دو کشور آغاز شد. هرچند درباره گفت‌وگوهای طارق عزیز با طرف‌های مصری اخباری منتشر نشده است، ولی درحال‌حاضر موضوع سفر یک مقام عالی‌رتبه عراق به مصر پس از سال‌ها تیرگی روابط، مهم‌تر از گفت‌وگوهای انجام‌شده بین دو طرف است. روزنامه کیهان درباره سابقه رابطه بحرانی دو کشور، گفته‌های دو مقام مصری و عراقی و شروع مجدد ارتباط سیاسی دو کشور نوشته است: «رژیم بعثی عراق در سال ۱۹۷۸ (۱۳۵۷) بهدنبال انعقاد قرارداد کمپ‌دیوید ظاهراً روابط خود را با مصر قطع کرد، اما از آغاز جنگ تجاوزکارانه‌اش علیه جمهوری اسلامی ایران روابط گسترده‌ای در سطح نظامی و سیاسی با مصری‌ها برقرار نمود. دراین‌رابطه هزاران سرباز ارتش مصر در جنگ علیه ایران به یاری صدام شتافتند و رژیم بعث عراق از کمک‌های نظامی و فنی مصری‌ها نیز در این جنگ برخوردار گردید. بهدنبال سفر دیروز طارق میخائیل یوحنا عزیز به مصر روابط این دو کشور ارتجاعی عرب بهطور رسمی آغاز شد. عزیز پس از ورود به مصر با حسنی مبارک رئیس‌جمهور این کشور، دیدار و سپس در یک گفت‌وگوی مطبوعاتی شرکت نمود و به سؤالات خبرنگاران پاسخ گفت. عزیز در این مصاحبه گفت که وی پیامی ازجانب صدام حسین به حسنی مبارک تسلیم کرده و وی را در جریان جنگ ایران و عراق قرار داده است. به گزارش یونایتدپرس، مصر و عراق علی‌رغم قطع روابط، طی دو سال اخیر به یکدیگر نزدیک شدند. قاهره اسلحه و مهمات دراختیار عراق برای کمک به جنگ علیه ایران قرار می‌دهد و هزاران داوطلب مصری در کنار عراقی‌ها می‌جنگند. طارق عزیز از پاسخ به سؤالی دررابطهبا مخالفت عراق با موافقت‌نامه‌های کمپ دیوید و اعتبار قطعنامه‌های کنفرانس سران عرب در بغداد که دستور قطع روابط با مصر را داده است، طفره رفت. وی گفت نمی‌تواند به سؤالی از این زاویه پاسخ دهد و افزود خطرات و مبارزه‌طلبی‌هایی وجود دارد و رهبران عرب باید برای بررسی این مسائل ملاقات و با یکدیگر مذاکره کنند. عزیز گفت در مذاکراتش با مبارک مسئله اختلاف بین سوریه و یاسر عرفات رهبر سازمان آزادی‌بخش فلسطین، مورد بررسی قرار گرفت. ... کمال حسن‌علی وزیر خارجه مصر نیز به سهم خود متذکر شد که این گفت‌وگوها در چارچوب مشورت‌ها و مبادلات دیدارها بین مسئولان دو کشور صورت گرفته است. وزرای خارجه دو کشور قرار است گفت‌وگوهایشان را امروز (دوشنبه) از سر گیرند. طارق عزیز قرار است طی امروز جنبه نظامی گفت‌وگوهایش را هنگام یک گردهمایی با مارشال عبدالحلیم ابوغزاله وزیر دفاع مصر، مطرح کند.» از سوی دیگر، روزنامه لوس‌ آنجلس‌ تایمز امکان بازگشت مجدد مصر به جمع کشورهای عربی و همچنین علاقه‌مندی مصر به پایداری حکومت عراق را بررسی کرد و نوشت: «به‎احتمال‎قوی بازگشت مصر به میان اعراب، بدون تأیید عربستان سعودی که دراینمورد سکوت اختیار کرده است، امکان‌پذیر نمی‌باشد. تحریم‌هایی که تاکنون ازجانب کشورهای عرب بر مصر اعمال شده بود هیچ‌گاه موفقیت‌آمیز نبوده است، زیرا تماس مصر با کشورهای عرب در سطوح بالا همچنان ادامه دارد. تعداد زیادی از کارمندان سیاسی کشورهای عرب همچنان در مصر به سر می‌برند و نیز پروازهای مسافران هواپیماهای کشورهای عربی برای بازدید توریست‌های کشورهای عربی از مصر همچنان ادامه دارد.» این نشریه در پایان ضمن اشاره به قاطعیت مواضع اولیه عراق در قبال مصر و کمک مصر به عراق در جنگ با ایران درج کرد: «یکی از دلایل علاقه‌مندی حسنی مبارک به یک عراق باثبات و آرام این است که ۳/۱ میلیون مصری که اکثراً کارگر معمولی می‌باشند در عراق مشغول کار هستند.»

________________________________________

8. خبرگزاری رویتر درخصوص سفر روز گذشته هیئت ژاپنی به عراق و مسائلی که گمان می‎رود دو طرف درباره آن گفت‌وگو کرده‌اند، اعلام کرد: «خبرگزاری رسمی عراق گزارش داد یک هیئت دولتی ژاپن با حسن علی وزیر تجارت عراق، دیدار [کرد] و دو طرف درمورد راه‌های بهبود همکاری‌های تجاری دوجانبه به بحث و گفت‌وگو پرداختند. خبرگزاری عراق مشخص نکرد که آیا دو طرف پیرامون موضوع تمدید ضرب‌الاجل استفاده از وام‌های توکیو که بالغ‎بر ۵/۱ میلیارد دلار می‌شود بحث کرده‌اند یا خیر. ضرب‌الاجل فعلی برای استفاده از وام‌ها ۱۵ اوت (۲۴ مرداد) است. مقامات ژاپنی هفته پیش در توکیو گفتند که ژاپن در نظر دارد این ضرب‌الاجل را به مدت پنج سال تمدید کند به‎شرطی که مبالغ فوق قبل از پایان جنگ عراق با ایران قابلپرداخت نباشد. هیئت ژاپنی به ریاست یوشی هیروناکایاما مشاور وزیر امور خارجه، روز گذشته، وارد بغداد شد.» علاوه‎براین، رادیو بغداد با اکتفا به یک خبر کلی دراین‌باره، اعلام کرد: «آقای حسن علی عضو شورای فرماندهی انقلاب و وزیر بازرگانی، امروز با آقای ناکایاما مشاور وزیر خارجه ژاپن، ملاقات نمود. در این ملاقات شیوه‌های گسترش دامنه مناسبات و افق‌های اقتصاد بازرگانی میان دو کشور در چارچوب قرارداد همکاری اقتصادی و فنی امضاشده در سال ۱۹۷۴ و ضمیمه آن بررسی شد. در این ملاقات بر گسترش دامنه مناسبات همکاری میان دو کشور برای خدمت به خلق‌های دو کشور دوست از ضرورت افزایش واردات ژاپنی از عراق بهخاطر تحقق همکاری اقتصادی بیشتر تأکید شده است.»

________________________________________

• سایر افراد شرکت‌کننده در این جلسه عبارت بودند از: جواد استکی از قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع)، سعید بهادری مسئول اطلاعات تیپ۳۳ المهدی(عج)، مصطفی ایزدی فرمانده قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع)، حسین خرازی فرمانده لشکر۱۴ امام حسین(ع)، ابراهیم سنجقی، اصغر کاظمی و داود رنجبر راوی قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص).
  • حاضران در جلسه عبارت بودند از: مهدی باکری فرمانده لشکر۳۱ عاشورا، عزیز جعفری فرمانده قرارگاه نجف، حسین خرازی فرمانده لشکر۱۴ امام حسین(ع)، محمدباقر ذوالقدر فرمانده قرارگاه رمضان، کاظم رستگار فرمانده تیپ۱۰ سیدالشهدا(ع)، مهدی ربانی معاون لشکر۵ نصر، رحیم صفوی، احمد کاظمی فرمانده لشکر۸ نجف، محمدباقر قالیباف فرمانده تیپ۲۱ امام رضا(ع)، نورعلی شوشتری معاونت قرارگاه خاتم‎ا‎لانبیاء(ص)، ملک‌زاده مسئول ستاد قرارگاه نجف، علی مزینانی مسئول تبلیغات قرارگاه خاتم‌الانبیاء(ص) سپاه، ابراهیم همت فرمانده لشکر۲۷ حضرت رسول(ص)، حسین همدانی فرمانده تیپ۳۲ انصارالحسین، داود رنجبر راوی قرارگاه مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ در قرارگاه خاتم‌الانبیاء(ص) سپاه و حسین اردستانی راوی قرارگاه نجف.
    • جبهه‌ای که در گفت‌وگوی محسن رضایی و رحیم صفوی مورد نظر بود شامل ارتفاعات مقابل بانه یعنی سورکوه در خاک عراق بهسمت جنوب ارتفاعات لری، شیخ کزنشین، سورن، ارتفاعات شهر پنجوین، ارتفاعات کانی‌مانگا، شهر سیدصادق، شهر خرمال، ارتفاعات شاخ بالامبو، شیندروی، شاخ شمیران، برددکان، شهر حلبچه، دربندیخان و منطقه عمومی دریاچه دربندیخان می‌شد.
      • این عملیات در ۲۷/۷/۱۳۶۲ با نام "عملیات والفجر۴" اجرا شد.
        • البته بخشی از آماری که وی داد، مربوط به اقدامات نیروی هوایی آن کشور است.

پاورقی‌ها

منابع و مآخذ روزشمار 1362/04/12