1365.12.27
| روزشمار جنگ سال 1365 1365.12.27 | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | بیست و هفت اسفند |
| تاریخ شمسی | 1365.12.27 |
| تاریخ میلادی | 18 مارس 1987 |
| تاریخ قمری | 17 رجب 1407 |
گزارش- 296
در پي تصميم سپاه پاسداران انقلاب اسلامي براي طرح‌ريزي عمليات در منطقه شمال غرب، فرماندهي عمليات منظم به قرارگاه نجف واگذار گرديد. برادر"عباس محتاج" فرمانده قرارگاه نجف، در مورد اهداف عمليات گفت: «هدف‌هاي عمليات، وصل كردن مرز از طريق سردشت به مناطق آزاد شده اتحاديه ميهني كردستان و نزديك شدن به سليمانيه است.» وي سپس بر ارزش‌مندي زمين منطقه تأكيد كرد و افزود: «اگر سرمايه‌گذاري خوبي در اين شرايط در اين منطقه صورت بگيرد، انقلابي در جنگ صورت مي‌گيرد.» برادر محتاج در مورد وضعيت دشمن در اين منطقه گفت: «كلاً وضعيت دشمن در منطقه خوب نيست و نيروي چنداني ندارد، ولي منطقه براي وارد شدن نيروهاي جديد و تازه‌نفس آمادگي و زمينه دارد. "تيپ 105" عراق كه در جنوب ضربه خورده است، در اينجا است. "الله‌كرم" با اسراي گرفته شده صحبت كرده و آن‌ها از تيپ 105 بودند. جاش‌ها هم كافي است كه مختصري به قدرت صدام مشكوك شوند، سريع مي‌بُرند. در هر صورت با توجه به وضعيت منطقه، يگان‌هاي موجود در منطقه وارد عمل مي‌شوند. منطقه يك محل مرده است و از طرفي به عناصر ضدانقلاب آلوده مي‌باشد كه موضوع غافل‌گيري و حفاظت را مشكل ساخته است.» وي درمورد سازمان رزم و طرح مانور عمليات چنين توضيح داد: «در مجموع، چهار قرارگاه فرعي منظم - سپاه باختران، سپاه كردستان، سپاه اروميه و سپاه خراسان - در دو منطقه، يكي در شمال و ديگري در جنوب منطقه عمومي ماؤوت عمل مي‌كنند. از اين چهار محور، سه محور به صورت منظم از مرز و يك محور از داخل عراق به صورت نامنظم و از سوي قرارگاه رمضان خواهدبود.»[۱]
گزارش- 297
در ادامه تلاش سپاه براي انجام دادن عمليات در جبهه شمال غرب، در كنار فرماندهي عمليات منظم كه به عهده قرارگاه نجف است، فرماندهي عمليات نامنظم به قرارگاه رمضان واگذار شده و فرمانده اين قرارگاه "برادر محمدباقر ذوالقدر" به همراه عناصر خود، در داخل كردستان عراق در "منطقه ياغسمر" - كه مركزيت اتحاديه ميهني كردستان عراق است - مستقر شده و از آن‌جا هماهنگي‌هاي لازم را بين قرارگاه رمضان و اتحاديه ميهني كردستان عراق و نيز بين نيروهاي منظم و نامنظم سپاه برقرار مي‌كند. در جلسه‌اي كه امروز بين فرمانده قرارگاه رمضان و سران اتحاديه ميهني كردستان عراق در دفتر "جلال طالباني" تشكيل شد، برخي موارد عملياتي به بحث گذاشته شد، در عين حال قرارگاه رمضان از مشخص شدن منطقه قطعي عمليات پرهيز مي‌كرد كه "جلال طالباني" با تأكيد گفت: «شما فقط به ما اطلاع دهيد كه از كجا مي‌خواهيد عمليات كنيد، تا آماده شويم. البته خبر آن را به هيچ كس نمي‌گوييم و حتي تيپ‌ها و نيروهاي خود را با عنوان ديگري آماده مي‌كنيم.» همچنين در اين جلسه درباره وضعيت عمومي ارتش عراق و اتحاديه ميهني كردستان در استان سليمانيه، اطلاعاتي رد و بدل شد. "جلال طالباني" گفت: «الآن خط انتقال ما بسيار بد است يعني الآن راه "شانخسه" را دشمن خيلي حساس شده‌است. يعني در "كنجرين" و "موكبه" پايگاه زده و حتي ... به من تلگراف زده‌است كه فعلاً نيرو را از اينجا ببريم، بگذاريد يك راه ديگري پيدا بكنيم. دولت عراق فكر مي‌كند و شايعاتي شنيده شده كه ايران از پنجوين - سيدصادق و حلبچه - سيدصادق به سليمانيه حمله خواهد كرد. از الآن همه جاش‌هاي قلعه‌ديزه را جمع كرده برده به آن سمت و در آن سمت خيلي قوي شده‌است و در مقابل در منطقه قلعه‌ديزه خيلي ضعيف شده‌است.» سپس "برادر ذوالقدر" گفت: «در هر صورت ما با آن‌ها قرار گذاشته‌ايم كه با يك‌سري عمليات از عمليات كربلاي 7 پشتيباني كنند . . . بهتر است به آن‌ها بگوييم اگر "كورك" را ظرف سه چهار روز آينده مي‌توانند، عمل كنند و اگر كورك عملي نبود، دشت حرير را بزنند و بازگردند.» در اينجا "جلال طالباني" به كمبود كادر نظامي خود اشاره كرد و افزود: «ما كمبود كادر داريم و قادر به اداره چند تيپ هم‌زمان نيستيم.» همچنين جلسه‌اي در مورد اجراي بخشي از عمليات با نيروهاي اتحاديه ميهني به صورت مشترك در ياغسمر، در دفتر جلال طالباني با حضور برادران جعفري، ذوالقدر، مجيد مشايخي، علي جانشين رئيس ستاد قرارگاه رمضان و جلال طالباني و كاك شيردل (از افراد اتحاديه) برگزار شد كه درباره امكان اجراي عمليات بحث كردند. جلال طالباني چند بار با تأكيد گفت: «شما فقط به ما اطلاع بدهيد كه از كجا مي‌خواهيد عمل بكنيد، فقط به من بگوييد تا آماده شويم. باور كنيد به هيچ‌كس نمي‌گويم و تيپ‌ها و نيروها را با عنوان ديگري آماده مي‌كنم.» در اين جلسه جلال طالباني ادعاي دولت عراق را مبني بر اين كه قطع نفت كركوك بر اثر ريزش ساختمان و نقص فني بوده، رد كرد و گفت كه قطع نفت كركوك كار اتحاديه ميهني بوده كه شش روز پيش انجام شده است.[۲]
گزارش- 298
"سازمان مجاهدين خلق ايران" در جبهه مياني تعدادي از پادگان‌هاي نظامي و پاسگاه‌هاي مرزي ايران را مورد حمله قرار داد. خبرگزاري جمهوري اسلامي در گزارشي از باختران نوشت: «در حمله گروه‌هاي ضدانقلاب از جمله گروهك مجاهدين خلق ايران به چند نقطه از مناطق موخيل، باويسي و حد فاصل مهران و دهلران در استان ايلام، عناصر زيادي از آن‌ها شركت داشتند. در جريان حمله عليه پاسگاه سگلان، 120 نفر از نيروهاي سازمان مجاهدين خلق شركت داشتند كه 25 نفر از آنان كشته و يا مجروح شدند. اجساد سه تن از سركردگان آن‌ها به دست نيروهاي خودي افتاد. در اين حمله فرمانده پاسگاه نيز به شهادت رسيد.»[۳]
گزارش- 299
حكومت بعثي عراق امروز مقارن ساعت 8 صبح چند گلوله خمپاره و توپ حاوي مواد شيميايي در منطقه عملياتي كربلاي4 شليك كرد كه بر اثر آن شماري از نيروهاي خودي مستقر در شهرك ولي‌عصر خرمشهر مجروح شدند. گلوله‌هاي شيميايي از نوع خفه‌كننده بودند.[۴] در كتاب "جنگ شيميايي تهديد فزاينده" در مورد حملات شيميايي عراق در ماه جاري و نيز ماه‌هاي قبل آمده‌است: «بي‌ترديد وسعت تهاجمات شيميايي عراق در اسفند 1365 در تاريخ جنگ‌هاي شيميايي بي‌سابقه است. با آفند والفجر8 در 21 بهمن 1364 كه منجر به سقوط شهر بندري "فاو" عراق گرديد، نيروهاي عراقي به كاربرد انبوه مواد سمي شيميايي كه تا آن زمان نظير آن با چنين بعد گسترده‌اي ديده نشده‌بود، اقدام كردند. از شروع عمليات آفندي والفجر8 تا اواسط اسفند 1365 متجاوز از 7000 گلوله توپ و خمپاره حاوي مواد سمي عليه مواضع نيروهاي ايران شليك گرديد. در طول بيست روز هواپيماهاي عراقي به‌طور مداوم بيش از 10000 بمب شيميايي در صحنه عمليات والفجر8 فرو ريختند. هم‌زمان با تجاوزات وحشيانه عراق به ايران، در بسياري مواقع تك‌هاي شيميايي عراق عليه مواضع خود نيروهاي عراقي اجرا مي‌گرديد كه در نتيجه، نيروهاي بعثي تحت تأثير مقادير قابل ملاحظه‌اي از مواد سمي شيميايي قرار مي‌گرفتند.»[۵]
گزارش- 300
آقاي "علي فلاحيان" قائم مقام وزارت اطلاعات، در يك مصاحبه مطبوعاتي و راديوتلويزيوني عملكرد اين وزارت‌خانه را در خصوص برخورد با ضدانقلاب تشريح كرد. وي گفت: «در سال 1365 شبكه‌هاي زيادي از جاسوسان و عوامل مزدور گروهك‌ها شناسايي و دست‌گير شده‌اند كه يكي از اين شبكه‌ها متعلق به فدائيان - اكثريت - بوده‌است.» وي درباره چگونگي شناسايي و نحوه دست‌گيري اين شبكه گفت: «در اين عمليات بيش از 80% از عوامل و كادرهاي مركزي اين گروهك در سراسر كشور شناسايي و دست‌گير شدند كه در بين دست‌گيرشدگان - كه بيش از 700 تن بودند - از عوامل مركزيت و كادرهاي تشكيلاتي اين سازمان كه در ادارات و ارگان‌هاي دولتي نفوذ كرده‌بودند، به چشم مي‌خورند. از سال 1364 وزارت اطلاعات اقدام به شناسايي و دست‌گيري عوامل اين سازمان نمود.» فلاحيان با اشاره به اسناد و مداركي كه از خانه‌هاي تيمي اين افراد به دست آمده‌است، افزود: «كشف مقادير معتنابهي اسناد و مدارك دولتي و جعل سند و مهرهاي ارگان‌هاي اداري و انقلابي و تجهيزات چاپ و تكثير شب‌نامه‌ها، گوشه‌اي از مدارك و تجهيزاتي است كه از اين گروهك به دست آمده‌است.» وي با اشاره به سلاح‌ها و مهمات گوناگون، سيانور، مقادير هنگفتي پول و ارزهاي خارجي كه از اين افراد منحرف به‌دست آمده، گفت: «كشف سلاح‌ها و اسناد جعلي، خود نشان‌دهنده فعاليت‌هاي غيرقانوني اين شبكه بوده‌است.» فلاحيان تأكيد كرد: «تعيين خط مشي به منظور مبارزه عملي با نظام جمهوري اسلامي، از بالاترين جرائم آن‌ها مي‌باشد.»[۶]
گزارش- 301
خبرگزاري جمهوري اسلامي در دو گزارش تأثيرات اجتماعي جنگ در استان يزد و آثار اقتصادي آن بر توليد لوازم خانگي را بررسي كرده است. در گزارش اول آمده‌است: «در مجموع 15019 نفر از مردم شهرها و مناطق بمباران شده به استان يزد مهاجرت كرده‌اند. از اين عده، 136 خانوار كه خانه‌هاي‌شان تخريب شده‌بود از سوي بنياد امور مهاجرين اسكان يافته و ساير مهاجرين در مراكز پذيرايي و واحدهاي استيجاري سكونت دارند.» گزارش دوم درباره افزايش 80 تا 220 درصدي قيمت لوازم خانگي توليد شده در داخل كشوردر نيمه اول اسفندماه جاري مي‌باشد. غلام‌حسين حجازي مسئول توزيع لوازم خانگي و لوازم‌التحرير وزارت بازرگاني امروز در مصاحبه‌اي با خبرنگار خبرگزاري جمهوري اسلامي در زمينه توليد لوازم برقي گفت: «وزارت صنايع براي بخش توليد لوازم برقي در سال 1365 هيچ‌گونه ارزي اختصاص نداد و اين روش در سال آينده نيز اعمال خواهد شد. اين‌گونه واحدها براي راه‌اندازي كارخانجات مي‌توانند با استفاده از ارز صادراتي نسبت به تهيه و تأمين مواد اوليه كالاها اقدام كرده و محصول خود را پس از ساخت به قيمت تمام شده به بازار عرضه كنند. وي افزود از تاريخ 10/12/1365 جمعاً 8 قلم كالاهاي توليدشده در كارخانجات داخلي افزايش قيمت يافته‌اند به‌طوري‌كه تلويزيون 80 تا 100 درصد، پلوپز، چرخ گوشت و آبميوه گيري 200 درصد، لباس شويي و جاروبرقي 200 تا 220 درصد، يخچال و يخچال فريزر 100 تا 200 درصد و نيز فرش ماشيني، موكت، پتو و برخي لوازم خانگي 35 تا 40 درصد افزايش يافته‌اند. با توجه به اين‌كه توليد اين‌گونه كالاها بسيار كم است پيش‌بيني مي‌شود علي‌رغم اين مقدار افزايش قيمت، بهاي كالاهاي مذكور در بازار آزاد همچنان افزايش يابد.» وي دلايل افزايش قيمت را عدم اختصاص ارز دولتي و جلوگيري از سيستم چندنرخي اقلام مذكور ذكر كرد.[۷]
گزارش- 302
حكومت عراق علاوه بر خريد هواپيماهاي پيشرفته از كشورهاي متعدد، از خلبانان خارجي نيز در نيروي هوايي خود بهره مي‌گيرد. روزنامه "مسلم" چاپ پاكستان، به نقل از منابع ديپلماتيك غربي در اسلام‌آباد، اعلام كرد: «رژيم عراق در حال حاضر تعدادي خلبان را از كشورهاي فرانسه، آلمان غربي، آفريقاي جنوبي و چند كشور ديگر اجير كرده است و براي هر خلبان سالانه 270هزار دلار حقوق تعيين نموده‌است.» در اين گزارش آمده‌است كه خلبانان اجير شده صدام، از سال 1985 ميلادي تاكنون در عمليات هوايي عليه مناطق غيرنظامي ايران به خصوص در حمله به چاه‌هاي نفت در خليج‌فارس و اجراي عمليات‌هاي پيچيده شركت داشتند.[۸]
گزارش- 303
خبرگزاري جمهوري اسلامي در گزارشي از لندن به نقل از روزنامه "لويدز ليست" درباره تأثير استقرار موشك‌هاي ايران در تنگه هرمز، نوشته است: «ناظران جنگ ايران و عراق مي‌گويند خبر مربوط به توانايي استفاده ايران از موشك‌هاي ضدكشتي در تنگه هرمز، تعداد كشتي‌هايي را كه به خليج‌فارس وارد مي‌شوند كاهش خواهد داد. اين حقيقت كه ايران چنين سلاح‌هايي را در منطقه نصب كرده‌است، اثر رواني فوق‌العاده‌اي بر صاحبان كشتي خواهد گذاشت.» اين روزنامه افزوده است: «حضور بيش‌تر نيروي دريايي امريكا و انگليس در خليج‌فارس، مي‌تواند براي جلوگيري از حمله ايران به كشتي‌هاي تجاري مفيد باشد. هم‌اكنون كشتي‌هاي جنگي در منطقه خليج‌فارس بيش‌تر از گذشته مراقب كشتي‌هاي تجاري هستند و به قايق‌هاي توپ‌دار ايراني نسبت به حمله به اين كشتي‌ها در آب‌هاي بين‌المللي هشدار مي‌دهند. به علاوه بر اساس اخبار گوناگون، ناوهاي توپ‌دار ايران همچنين كشتي‌هاي واقع در نزديكي تنگه هرمز را كه مظنون به حمل محموله‌هايي در ارتباط با جنگ باشند، ره‌گيري و بازرسي مي‌كنند. از سال 1984 تاكنون قريب به 300 كشتي از سوي دو كشور متخاصم مورد حمله قرار گرفته و حدود 100 ملوان نيز در اين رابطه جان خود را از دست داده‌اند.»[۹]
گزارش- 304
قدرت‌هاي بزرگ با انگيزه‌ها و اهداف متفاوت در منطقه خليج فارس حضور دارند و كشتي‌هاي جنگي خود را روانه آب‌هاي منطقه مي‌كنند. در اين باره خبرگزاري جمهوري اسلامي در گزارشي نوشته‌است: «يگان‌هاي دريايي امريكا قبل از آغاز جنگ ايران و عراق در سپتامبر 1980 (شهريور 1359) در خليج‌فارس حضور داشته و همچنان استقرار نيروي ضربتي متشكل از شش واحد، سه ناوشكن، دو ناو توپ‌دار و همچنين استقرار يك كشتي آبي-خاكي خود را كه در نقش يك كشتي فرماندهي عمل مي‌كند، حفظ كرده‌است.»[۱۰] "رونالد ريگان" در فوريه 1984 (بهمن 1362) در توجيه حضور ناوگان دريايي امريكا در خليج‌فارس، رسماً اعلام كرد: «ايالات متحده هرگز به هيچ‌كس اجازه نخواهد داد كه تنگه‌هرمز را مسدود كند. اين تنگه همچنان بر روي تمام كشتي‌ها باز خواهد ماند.»[۱۱] در مورد حضور نيروهاي اتحاد شوروي در منطقه خليج‌فارس، گزارش راديو "مسكو" به نقل از منافع آگاه بيان‌گر آن است كه رزم‌ناوهاي شوروي نيز اخيراً در خليج‌فارس به گشت‌زني پرداخته‌اند تا رفت‌وآمد كشتي‌هاي امريكايي، انگليسي و فرانسوي را زير نظر داشته‌باشند. بنا به اين گزارش، يك مقام مسئول شوروي گفته‌است: «اعزام رزم‌ناوهاي شوروي به خليج‌فارس به منظور حفظ آزادي كشتي‌راني در اين آب‌راه بين‌المللي مي‌باشد.»[۱۲] در همين خصوص يك ديپلمات عرب مستقر در ابوظبي -كه خواست نامش فاش نشود- نيز گفته‌است: «به نظر مي‌رسد يك توافق تاكتيكي در مورد حضور نيروي دريايي شوروي در منطقه به عمل آمده‌است، ليكن آنچه كه مسلم مي‌باشد اين است كه رزم‌ناوهاي روسي از سوي هيچ‌يك از قدرت‌هاي منطقه به ديدار از آب‌هاي ساحلي كشورهاي عربي دعوت نشده‌اند.» درباره حضور نيروهاي انگليسي و فرانسوي در خليج‌فارس نيز خبرگزاري جمهوري اسلامي اعلام كرد: «انگلستان و فرانسه كه از زمان آغاز جنگ به نيروي دريايي امريكا در خليج‌فارس پيوسته‌اند، داراي 2 الي 3 كشتي در اين منطقه هستند.» از سوي ديگر، خبرگزاري آسوشيتدپرس در گزارشي از منامه عملكرد ناوهاي خارجي را در حفاظت از كشتي‌هاي غيرنظامي، ناموفق دانست: «رزم‌ناوهاي خارجي تاكنون در حفاظت از كشتي‌هاي غيرنظامي كه هدف جنگنده بمب‌افكن‌ها، هلي‌كوپترها و ناوهاي موشك‌انداز ايران و عراق در خليج‌فارس قرار دادند، موفق نبوده‌اند. عراق كشتي‌هاي تجاري را در يك شعاع يك‌صد و ده كيلومتري واقع در بخش شمالي خليج‌فارس - كه اين كشور آن را منطقه جنگي اعلام كرده - مورد حمله قرار مي‌دهد. عراق با قطع صادرات نفت ايران - كه براي اين كشور حياتي است - كشتي‌ها و همچنين تأسيسات بارگيري نفت ايران را بمباران مي‌كند. ايران نيز متقابلاً كشتي‌هاي عربي و بي‌طرف را مورد حمله قرار مي‌دهد. اين كشتي‌ها غالباً در ارتباط با كشورهايي چون عربستان سعودي و كويت است كه تهران آن‌ها را به حمايت از عراق متهم ساخته‌است.»[۱۳]
گزارش- 305
كشورهاي عضو شوراي هم‌كاري خليج‌فارس در ادامه تلاش‌هاي خود براي هم‌كاري نظامي با يكديگر و به‌عنوان اقدام مشترك در برابر ايران، امروز يك مانور نظامي دو هفته‌اي را تحت عنوان "استقرار سريع" در سلطان‌نشين عمان آغاز كرده‌اند.[۱۴] راديو "قاهره" در مورد اين مانور گزارش داد: «مانورهاي نظامي نيروهاي مشترك شش كشور عضو شوراي هم‌كاري خليج [فارس] در سلطان‌نشين عمان آغاز گرديد. اين مانورها به منظور ارزيابي امكانات و توانايي‌هاي اين نيروها صورت مي‌گيرد. اين نيروها كه به نام "سپر عربي" خوانده مي‌شوند، در سال 1983 (63-1362) تشكيل شده‌است و علت تشكيل آن هم بيم از گسترش دامنه جنگ ايران و عراق بود.»[۱۵]
گزارش- 306
در مورد اقدامات بين‌المللي صلح، بخش عربي راديو كويت با اشاره به مشورت‌هاي قبل از اجلاس شوراي امنيت سازمان ملل متحد در مورد جنگ ايران و عراق، گفت: «رئيس و اعضاي شوراي امنيت سازمان ملل مشورت‌هاي محرمانه گسترده‌اي شب گذشته در پشت درهاي بسته به عمل آوردند و مسئله يافتن راه‌حل مسالمت‌آميز براي جنگ عراق و ايران را مورد بحث قرار دادند. منابع ديپلماتيك آگاه و نزديك به شوراي امنيت گفتند كه رئيس و اعضاي شورا قصد دارند يك موضع مشترك در قبال پيشنهادهاي "دكوئيار" دبيركل سازمان ملل پيرامون جنگ ايران و عراق اتخاذ كنند. اين منابع پيش‌بيني كرده‌اند كه شوراي مذكور در آستانه هفته آينده مشورت‌هايي را با شركت كليه اعضا به عمل خواهد آورد و موضع پنج كشور عضو دائم شوراي امنيت را در قبال پيشنهادهاي دكوئيار اعلام مي‌كند.»[۱۶] خبرگزاري كويت نيز به نقل از يك منبع آگاه در سازمان ملل، اعلام كرد كه يك مقام عالي‌رتبه دولت ايران كه در نظر داشته در هفته‌هاي جاري از مقر سازمان ملل ديدار كند، ناگهان سفر خود را لغو يا به تعويق انداخته است. به گزارش اين خبرگزاري، اين مقام ايراني قرار بوده با "خاوير پرز دكوئيار" در مورد آخرين ابتكار صلح ارائه شده از طرف كميته اجرايي اصلي سازمان ملل، گفت‌وگو كند. اين منبع سازمان ملل همچنين گفته كه ايران مايل به انجام دادن مذاكرات صلح نيست و به همين دليل مقام ايراني از سفر به نيويورك خودداري كرده است.[۱۷] فرانسه مدعي است كه حمايت از عراق راهي براي دست‌يابي به صلح است. سفير فرانسه در مادريد گفته‌است: «در صورت برقراري موازنه قدرت، ممكن است بين ايران و عراق صلح حاصل شود و به همين خاطر است كه فرانسه از عراق حمايت مي‌كند. اين كشور از چند سال پيش آشكارا اراده خود براي بازگشت به صلح را نشان داده و مرزهاي بين‌المللي را به‌رسميت شناخته‌است و به جز مبادله اسرا هيچ شرط ديگر را درخواست نكرده‌است، از اين‌رو بازگشت به صلح در پي توازن نيروها امكان‌پذير است و به خاطر منافع درازمدت ما است كه عراق بايد انواع حمايت‌ها را دريافت كند.»[۱۸]
منابع و مآخذ روزشمار 1365/12/27
- ↑ سند شماره 1454 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راوي قرارگاه نجف در عمليات كربلاي 10، (الياس حضرتي)، 26/12/1365 تا 15/1/1366، صص1 تا 4 و 32.
- ↑ سند شماره 1443 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راوي قرارگاه رمضان (محسن محمدي معين)، از 22/12/1365 تا 22/1/1366، صص8 و 14.
- ↑ خبرگزاري جمهوري اسلامي، "گزارش‌هاي ويژه"، نشريه شماره 6 (6/1/1366)، ص26.
- ↑ خبرگزاري جمهوري اسلامي، "گزارش‌هاي ويژه"، نشريه شماره 365 (29/12/1365)، ص3.
- ↑ حسين علايي، جنگ شيميايي تهديد فزاينده، تهران: اطلاعات، 1367، ص116.
- ↑ روزنامه كيهان، 28/12/1365، ص18.
- ↑ خبرگزاري جمهوري اسلامي، گزارش‌هاي ويژه، نشريه شماره 364 (28/12/1365)، صص19 و 20.
- ↑ روزنامه جمهوري اسلامي، 27/12/1365، ص11، به نقل از روزنامه "مسلم".
- ↑ مأخذ 7، صص28 و 29، به نقل از نشريه "لويدزليست".
- ↑ مأخذ 7، ص6. منامه - خبرگزاري آسوشيتدپرس، 27/12/1365.
- ↑ اليويه ولاژ، توفان خليج، ترجمه اسدالله مشيري، محسن مؤيدي، تهران: اطلاعات، 1366، ص25.
- ↑ واحد مركزي خبر صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران، بولتن "راديوهاي بيگانه"، 17/12/1365، ص3، به نقل از راديو مسكو، 27/12/1365.
- ↑ مأخذ 7، ص6، منامه - خبرگزاري آسوشيتدپرس، 27/12/1365.
- ↑ شركت مطبوعاتي و تحقيقاتي فرانديش، كتاب رويدادهاي سال 65، تهران: بهمن 1366، ص237.
- ↑ مأخذ 7، ص24، به نقل از روزنامه "فيگارو"، چاپ پاريس.
- ↑ مأخذ 4، ص4، به نقل از هفته‌نامه "المجالس"، 28/12/1365.
- ↑ مأخذ 4، ص8، به نقل از خبرگزاري كويت، 28/12/1365.
- ↑ مأخذ 7، ص3، مادريد - خبرگزاري جمهوري اسلامي، 27/12/1365.