1362.08.02
| روزشمار جنگ سال 1362 1362.08.02 | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | دو آبان |
| تاریخ شمسی | 1362.08.02 |
| تاریخ میلادی | 24 اکتبر 1983 |
| تاریخ قمری | 17 محرم 1404 |
گزارش- 168
در مرحله دوم عملیات والفجر4، مقرر شد نیروهای خودی برای تصرف سه هدف خلوزه2 و کلو؛ ارتفاعات زله (کله‌قندی و سنگ معدن) و ارتفاعات غرب هرگنه، وارد عمل شوند. طبق طرح قرار بود نخست نیروهای لشکر31 عاشورا، لشکر14 امام حسین(ع) و لشکر41 ثارالله(ع) عملیات خود را آغاز کنند و سپس لشکر25 کربلا برای کمک به الحاق دو لشکر31 عاشورا و 41 ثارالله(ع) وارد عمل شده و خاکریزی از کلو به ولیاوه تقاطع رودخانه قزلجه احداث کند. با شروع عملیات، لشکر31 عاشورا باآنکه نیروهایش تازه به منطقه عملیاتی انتقال یافته بودند و فرصت کمی برای شناسایی داشتند، اولین یگانی بود که در 5 دقیقه بامداد، با کمین‌های دشمن درگیر شد. نیروهای این لشکر در ادامه حرکت خود توانستند با انهدام 2 گردان عراقی، بخشی از ارتفاعات خلوزه2 و کلو را تصرف کرده و 2 گروهان از دشمن را نیز اسیر کنند. رزمندگان لشکر عاشورا پس از این اقدام، منتظر ماندند تا نیروهای مهندسی و تأمین قرارگاه حمزه4 (لشکر25 کربلا و تیپ1 لشکر28 کردستان) احداث خاکریز از کلو به‌سمت ولیاوه را آغاز کنند. فرماندهی قرارگاه باتوجه‌به عملکرد خوب لشکر31 عاشورا و اطمینان از ادامه کار این یگان، حساسیت کمتری به این محور داشت و بیشتر توجهش معطوف به عملکرد دو یگان درگیر در محور پنجوین (لشکر41 ثارالله(ع) و لشکر14 امام حسین(ع)) و مأموریت لشکر25 کربلا در احداث خاکریز بود. در پیگیری‌های فرماندهی قرارگاه معلوم شد که نیروهای دو لشکر٤١ ثارالله(ع) و 14 امام حسین(ع) تا ساعت 2 بامداد هنوز درگیری با دشمن را آغاز نکرده‌اند. لشکر41 ثارالله(ع) باتوجه‌به تجربه روز گذشته در نظر داشت قبل از لشکر14 امام حسین(ع) که در جناح چپ او قرار داشت وارد عمل نشود، ازاین‌رو منتظر درگیری این یگان بود. ازطرفی گردان پیشروی لشکر14 امام حسین(ع) در طول مسیر خود به مواضع تخلیه‌شده عراقی‌ها برخورد می‌کرد، به همین دلیل باوجود حرکت به جلو تا ساعت 2 بامداد این گردان با نیروهای دشمن درگیر نشده بود، سرانجام گردان‌های دیگر لشکر14 امام حسین(ع) با عبور از گردان پیشرو، عملیات خود را در مسیر ارتفاع سنگ معدن و کله‌قندی آغاز کردند. نیروهای لشکر14 امام حسین(ع) در اولین دقایق درگیری، 8 دستگاه تانک دشمن را منهدم کردند. تعدادی از تانک‌های عراقی هم که در شمال پنجوین بودند متواری شدند. گردان مأمور به ارتفاع سنگ معدن نیز در ساعت 3 بامداد، روی یال شرقی سنگ معدن رفته و درحال پیشروی به‌سمت ارتفاع اصلی آن بود. نیروهای عمل‌کننده لشکر41 ثارالله(ع) نیز در سمت راست خود پیشروی خوبی داشتند، ولی در سمت چپ با مقاومت دشمن مواجه شدند. نتایج عملیات در ساعت 5:30 بامداد (نزدیک روشنایی هوا) چنین بود: لشکر31 عاشورا ارتفاع کلو و نیمی از ارتفاع خلوزه2 را تصرف کرده و واحد مهندسی این لشکر با همکاری واحد مهندسی قرارگاه حمزه4 درحال احداث خاکریز از جنوب گرمک به ارتفاع کلو بودند؛ نیروهای لشکر25 کربلا که مأموریت پاک‌سازی، تأمین و احداث خاکریز را بر عهده داشتند پس از عبور از خلوزه و هفت‌توانان دستگاه‌های مهندسی را برای احداث خاکریز به جنوب کلو انتقال دادند، ولی بخشی از نیروهای این یگان در ارتفاع مسعود در جنوب خلوزه2 درگیر بودند. لشکر41 ثارالله(ع) باوجود کسب موفقیت در جناح راست خود، هنوز نتوانسته بود ارتفاع جناح چپ را تصرف کند و تلاش این یگان برای تصرف ارتفاع 1530 در غرب هرگنه بی‌نتیجه بود. نیروهای لشکر14 امام حسین(ع) نیز تپه‌های سیدمصطفی در شرق سنگ معدن و یال سنگ معدن را تصرف کردند، ولی قله سنگ معدن هنوز در دست عراق بود و باتوجه‌به مقاومت دشمن در این ارتفاع، درگیری با نیروهای تیپ29 عراق به‌شدت ادامه داشت. با روشن‌شدن هوا و تلاش بیشتر نیروهای لشکر14 امام حسین(ع)، سرانجام در ساعت 6:20 بامداد، با انهدام 2 گردان از نیروهای دشمن، ارتفاع سنگ معدن تصرف شد. بااین‌حال، نیروهای تیپ٢٩ عراق که مقاومت شدیدی از خود نشان می‌دادند، با افزایش فشار و آوردن نیروهای جدید پس از یک درگیری شدید، توانستند نیروهای لشکر14 امام حسین (ع) را به عقب برانند؛ در این وضعیت نیروهای لشکر41 ثارالله(ع) در معرض تهدید جدی قرار گرفتند، زیرا علاوه‌بر آنکه نیروهای این یگان نتوانسته بودند در سمت چپ خود با لشکر14 امام حسین(ع) الحاق کنند، از همان سمت نیز مورد تهدید واقع شدند. به همین دلیل، لشکر٤١ ثارالله(ع)باوجود موفقیت نسبی و تصرف اغلب ارتفاعات هدف (غیر از دو ارتفاع 1470 و 1530) ناچار به عقب‌نشینی از بخش عمده‌ای از متصرفات خود شد. از سوی دیگر، لشکر31 عاشورا توانست ارتفاع خلوزه2 را تصرف و نیروهای دشمن را در این ارتفاع و ارتفاع کلو به‌طور کامل پاک‌سازی کند، ولی قرارگاه حمزه٤ که مأمور احداث خاکریز و الحاق بین لشکرثارالله(ع) و لشکر عاشورا در کلو و ولیاوه بود به‌علت کندی حرکت نیروهای تیپ1 لشکر28 کردستان موفق به احداث خاکریز مورد نظر نشد. این قرارگاه به اشتباه خاکریزی را سه کیلومتر عقب‌تر از روستای مسعود به انتهای هفت‌توانان وصل کرده بود.* هم‌زمان با این عملیات، لشکر8 نجف نیز در محور بانه نیروهایی را برای پاک‌سازی جنوب کنگرک و یک تپه واقع در جنوب تنگه گرمک اعزام کرد. پاک‌سازی جنوب گرمک که به‌علت کمبود نیرو تا صبح محقق نگردیده بود، سرانجام با کمک نیروهایی از لشکر عاشورا که از پشت وارد منطقه شدند تکمیل شد. درپی این اقدام، واحد مهندسی لشکر8 نجف خاکریزی از یال شرقی این تپه به‌سمت جاده آسفالت گرمک - پنجوین و از آنجا به تپه کلو احداث کرد که در تثبیت این منطقه نقش بسزایی داشت.[۱] بدین‌ترتیب تا ساعت 12، خاکریزهای بریده‌بریده در جبهه بانه به یکدیگر متصل شدند؛ خاکریزی که در دامنه ارتفاعات لری، کنگرک، گرمک (جبهه بانه) احداث شده بود به خاکریز ایجاد شده در کلو (جبهه مریوان) وصل شد. با اتصال محور مریوان به بانه توسط این خاکریز طولانی، علاوه‌بر تأمین امنیت متصرفات چند شب گذشته، امکان تردد ایمن نیروهای خودی از عقبه کخلان روی جاده آسفالته برای هر دو محور بانه و مریوان فراهم گشت.[۲] محمدحسن کوسه‌چی فرمانده لشکر25 کربلا، درباره چگونگی اشتباه واحد مهندسی قرارگاه حمزه4 در احداث خاکریز گفت: «نیروهای ارتش از [روستای] مسعود حرکت کردند و گفتند به کلو رسیده‌ایم و جاده را هم می‌بینیم. ما هم گفتیم خاکریز را بزنید و به رودخانه [قزلجه در ولیاوه] وصل کنید، ساعت 8 صبح، به مسعود آمدم، دیدم آنها یال دوم [ارتفاع] مسعود را با کلو اشتباه گرفته‌اند و خاکریز را به‌جای کلو از یال دوم مسعود به هفت‌توانان زده‌اند. البته این خاکریز تا ساعت 14 تصحیح شد و از ارتفاع کلو به‌سمت جنوب به ساحل رودخانه قزلجه وصل شد.»[۳] در پایان عملیات شب گذشته، باوجود آنکه اکثر نیروهای دشمن، حتی نیروهای دو تیپ 65 و 66 نیروی مخصوص از مقابل رزمندگان می‌گریختند، فرماندهی سپاه یکم عراق، فرمانده تیپ29 را که شب گذشته ارتفاعات زله را حفظ کرده و ارتفاع سنگ معدن را از نیروهای لشکر14 امام حسین(ع) بازپس گرفته بود، مورد تشویق قرار داد و این تیپ را برای بازسازی و تجدید سازمان به عقب منتقل و تیپ49 پیاده را جایگزین آن کرد.[۴]
گزارش- 169
پس از پایان کشمکش‌ها و تثبیت مواضع در خطوط مقدم و فروکش‌کردن التهاب عملیات، امروز در ساعت 16 جلسه‌ای با شرکت فرماندهان ارشد قرارگاه فرماندهی و یگان‌های عملیاتی برای بررسی عملکرد یگان‌ها، در قرارگاه تاکتیکی حمزه برگزار شد.* در این جلسه فرماندهان یگان‌ها به‌رغم فشار زیادی که شب گذشته متحمل شده بودند، همچنان بر ادامه عملیات برای تصرف اهداف باقیمانده، تأکید کردند. احمد کاظمی فرمانده لشکر8 نجف، باوجود ابراز نگرانی از پاتک عراقی‌ها در محور لری و اظهار نارضایتی از کمبودهای موجود درزمینه امکانات مهندسی، آتش توپخانه و پدافند هوایی مناسب، بر ادامه عملیات و تصرف ارتفاع کانی‌مانگا تأکید داشت. وی دراین‌باره گفت: «کانی‌مانگا مثل غول جلوی ما ایستاده و دشمن نیز با استفاده از تسلط دیدی که روی آن ارتفاع دارد، دید‌بانی می‌کند، یک فروند هلیکوپتر عراق، چندین تانک ما را که از خود عراق به غنیمت گرفته بودیم و در پشت خاکریز مستقر کرده بودیم، زد، حتی موشک‌اندازها را هم زد.» وی در ادامه تأکید کرد: «دشمن کم‌کم نیروهای خود را از محورهای ازدست‌داده به روی کانی‌مانگا می‌برد، اگر امشب روی کانی‌مانگا عمل شود سقوط می‌کند، اگر من 3 گردان داشتم کانی‌مانگا را می‌گرفتم.» احمد کاظمی حتی در جواب علی شمخانی که با تعجب پرسید: «با سه گردان؟!» گفت: «خدا وکیلی اگر با یک گردان هم عمل کنیم، بهتر از این است که عقب بیفتد.» درعین‌حال فرمانده لشکر8 نجف برای مقابله با پاتک عراقی‌ها به ارتفاع لری گفت: در نظر داریم باوجود کمبود شدید نیرو امشب با جمع‌کردن نیروهای متفرقه از گردان‌های عمل‌کرده، تخریبچی‌ها و بچه‌های زرهی و... پایگاه‌های عراقی در جنوب لری را (که در موقعیت خطرناکی قرار دارند) تصرف کنیم و خاکریزی را مستقیماً از جنوب لری به‌سمت کلو بزنیم.[۵] در ادامه جلسه، حسین خرازی فرمانده لشکر14 امام حسین(ع) ضمن گزارشی از عملکرد این یگان و دستاوردهای عملیات در شب گذشته، به آمار بالای کشته‌های دشمن و اسارت حدود50 نفر از عراقی‌ها روی سنگ معدن و مقاومت نیروهای دشمن روی این ارتفاع اشاره کرد و افزود: «از عراقی‌ها خیلی کشته شدند، بچه‌ها نیروهای عراقی را روی ارتفاع سنگ معدن حسابی به هم مالیدند.» حسین خرازی در ادامه تأکید کرد: اگر بخواهیم یال کله‌قندی را که شب گذشته تصرف شده است حفظ کنیم و با استفاده از آن قله سنگ معدن و کله‌قندی را بگیریم، باید امشب عمل کنیم.[۶] قاسم سلیمانی نیز با اشاره به تصرف اغلب ارتفاعات هرگنه و یک قرارگاه فرماندهی در جنوب یال غربی این ارتفاع موفقیت عملیات شب گذشته لشکر41 ثارالله(ع) را نسبی ارزیابی کرد و دلیل عدم موفقیت کامل یگان خود را تأمین‌نشدن جناح چپ ذکر کرد. وی با بیان اینکه تلفات عراقی‌ها در این محور زیاد بوده است، بر ادامه عملیات و تصرف قله‌های ارتفاعات مهم هرگنه ازجمله 1524، 1470 و 1530 تأکید کرد. فرمانده لشکر41 ثارالله(ع) برنامه عملیاتی فرداشب این یگان را تصرف ارتفاع 1530 (شرق هرگنه) و انهدام 40 سنگر عراقی موجود در این منطقه اعلام کرد.[۷] آخرین موضوعی که در این جلسه مطرح شد تکمیل عملیات یگان‌ها برای تصرف ارتفاعات پنجوین و احداث خاکریز در این منطقه و اتصال آن به خاکریز سراسری (از کلو به لری) بود. غلامعلی رشید در تبیین اجمالی ادامه عملیات گفت: تثبیت خط ما این است که از قله سمت راست (شمال‌شرقی) سنگ معدن به یال غربی هرگنه و از آنجا به ولیاوه خاکریز بزنیم و آن را به ساحل رودخانه قزلجه (انتهای خاکریز قبلی که از کلو به به قزلجه احداث شده بود) متصل کنیم. پس از آن علی شمخانی نیز مأموریت یگان‌ها را این‌طور اعلام کرد: لشکر41 ثارالله(ع) باید قله هرگنه (1530) را بگیرد و در سمت چپ، لشکر14 امام حسین(ع) کمک کند تا باهم الحاق کنند. همچنین لشکر41 ثارالله(ع) در سمت راست خود با کمک (لشکر31 عاشورا و لشکر25 کربلا خط هرگنه به کلو را تأمین خواهند کرد.*[۸]
گزارش- 170
با ادامه مرحله دوم عملیات، ذهن فرماندهان معطوف به ادامه آن و تصرف دو ارتفاع کانی‌مانگا و سورن شد، اما باتوجه‌به آنکه تمامی یگان‌های حاضر در منطقه، در چند روز گذشته در عملیات به کار گرفته شده بودند و ادامه مأموریت با توان فعلی مقدور نبود تصمیماتی برای جابهجایی و انتقال یگان‌های جدید به این منطقه اتخاذ شد. براساس پیش‌بینی‌های قبلی، 3 گردان از نیروهای لشکر17 علی‌بن‌ابی‌طالب(ع)،* امروز وارد منطقه عملیاتی والفجر4 شدند. همچنین مقرر گردید لشکر5 نصر از منطقه جنوب و تیپ33 المهدی(عج) نیز از منطقه حاج‌عمران (منطقه عملیاتی والفجر2) به منطقه عملیاتی انتقال یابند. مهم‌ترین تصمیمی که درزمینه جابهجایی یگان‌ها اتخاذ شده مربوط به انتقال لشکر27 حضرت رسول(ص) از ارتفاعات بمو (دربندیخان) بود، این موضوع از آن جهت اهمیت داشت که این یگان از ماه پیش برای تصرف ارتفاعات بمو در این منطقه مشغول انجام فعالیت‌های شناسایی و یافتن راهکارهای عملیاتی بود، ولی باتوجه‌به هوشیاری نسبی عراق و حساسیتی که به این منطقه داشت، یگان‌های عراقی مستقر در منطقه تقریباً تمامی راهکارهایی را که برای عبور نیروها در نظر گرفته شده بود، بستند. دراین‌بین، سرهنگ صیاد شیرازی که قرار بود هدایت آن عملیات را بر عهده بگیرد و تاکنون به لغو عملیات در منطقه دربندیخان راضی نشده بود، روز گذشته پس از حضور در این منطقه با مشاهده مشکلات یگان‌ها، عملیات را لغو کرد. راوی قرارگاه خاتم در یادداشت‌های روزانه خود دراین‌باره آورده است: قبل‌از‌ظهر سرهنگ جمالی (جانشین فرمانده نیروی زمینی ارتش) به قرارگاه آمد و گفت که لشکر حضرت رسول(ص) هم می‌آید بالا (منطقه عملیاتی والفجر4). گویا سرهنگ صیاد شیرازی قانع شده است که روی بمو و شاخ خشیک عمل نشود. این قضیه را حتی برادر محسن رضایی هم نمی‌دانست، چون فقط رضایت خود سرهنگ صیاد شیرازی شرط بود. سرهنگ جمالی گفت که در گفت‌وگو با سرهنگ صیاد شیرازی به این نتیجه رسیدند که نمی‌شود در بمو عمل کرد و لذا ٢ تیپ از لشکر٢7حضرت رسول(ص) به این منطقه می‌آید و یک تیپ دیگرش در منطقه شاخ شمیران و برددکان می‌ماند.[۹] با افزوده‌شدن 4 یگان جدید از سپاه به منطقه عملیاتی والفجر4 (لشکر27 حضرت رسول(ص)، لشکر17 علی‌بن‌ابی‌طالب(ع)، لشکر5 نصر و تیپ33 المهدی(عج)) غلامعلی رشید در گفت‌وگو با علی شمخانی درباره ادامه عملیات و تصرف اهداف باقیمانده ازجمله ارتفاعات پنجوین و ارتفاع کانی‌مانگا، طرحی را بدین شرح پیشنهاد کرد: لشکر27 حضرت رسول(ص) پس از جایگزینی با لشکر31 عاشورا در ارتفاعات کلو، از دشت شمال پنجوین پیشروی کرده و تنگه بین کانی‌مانگا و پنجوین را تصرف کند و تا زمانی‌که این کار انجام شود، قرارگاه فرعی حمزه3 (لشکر8 نجف، لشکر31 عاشورا و تیپ٢ از لشکر28 کردستان) ارتفاع شیخ گزنشین (بخش شمال کانی‌مانگا) را تصرف کند و لشکرهای 17 علی‌بن‌ابی‌طالب(ع) و 25 کربلا نیز تا حد توان روی سنگ معدن و کله‌قندی اجرای عملیات کنند. پس از این مرحله، لشکر27 حضرت رسول(ص) از شرق کانی‌مانگا وارد عمل شده و پس از تصرف بخش شرقی، در غرب این ارتفاع با یک یگان دیگر که بعداً در نظر گرفته خواهد شد، الحاق کند. این طرح برای دریافت نظر فرماندهان ارتش و همچنین گفت‌وگو درباره چگونگی آزادسازی یگان‌های سپاه برای بازسازی و نحوه پدافند و استقرار نیروهای ارتش در مواضع پدافندی در جلسه‌ای که با حضور فرماندهان قرارگاه خاتم سپاه، فرماندهان قرارگاه مقدم حمزه، و فرمانده* و عناصر ستادی نیروی زمینی ارتش برگزار شد، مورد بحث قرار گرفت.** در این جلسه بعد از اعمال تغییراتی ازجمله گنجاندن تصرف سورن، با طرح مذکور موافقت و مناطق مورد نظر نیز برای اجرای عملیات بین یگان‌های عملیاتی تقسیم شد. و پس از بحث و گفت‌وگو درباره جزئیات طرح، سرهنگ موسوی قویدل جمع‌بندی مباحث مطرح‌شده در جلسه را این‌گونه بیان کرد: تیپ33 المهدی(عج) با 4 گردان به محور بانه اضافه خواهد شد تا جاده‌ای را که از چوارتا تا شیخ گزنشین کشیده شده است، تصرف کند. لشکر27 حضرت رسول(ص) نیز روی روکان تا نالپاریز (شرق و غرب و خود ارتفاع کانی‌مانگا) عمل می‌کند و لشکر17 علی‌بن‌ابی‌طالب(ع) هم برای ادامه مأموریت لشکر14 امام حسین(ع) در نظر گرفته شده است. لشکر5 نصر نیز روی بانی‌بنوک و سورن وارد عمل خواهد شد.***[۱۰] سرهنگ صیاد شیرازی نیز ضمن بیان تذکراتی، بر هم‌زمانی عملیات‌ها تأکید و مهلت اجرای مرحله بعدی را پنج روز اعلام کرد.[۱۱] در این جلسه همچنین درباره آزادشدن نیروهای سپاه از مواضع متفرقه و جایگزینی آنها با نیروهای ارتش گفت‌وگو شد. داود رنجبر راوی قرارگاه خاتم، در جمع‌بندی دیدگاه‌ها و نتایج بحث درباره موضوع پدافند نوشته است: آنچه مشخص بود، آزادسازی نیروهای سپاه برای کسب آمادگی و بازسازی به‌منظور شرکت در مراحل بعدی عملیات بود؛ لذا فرماندهان یگان‌های سپاه سعی می‌کردند که یگان خود را برای کسب آمادگی بیشتر در عملیات آینده (پنج روز دیگر) از خطوط پدافندی رها سازند و مشغله‌ای غیر از تهاجم در مرحله بعدی عملیات نداشته باشند، ولی برادران ارتش باآنکه استقرار در خطوط پدافندی را پذیرفته بودند، بر باقی‌ماندن بخشی از نیروهای سپاه در خطوط پدافندی (طرح ادغام) اصرار داشتند. درمجموع پس از بحث‌های بسیار دراین‌زمینه مقرر شد که تیپ1 از لشکر28 کردستان همراه با یک گردان از سپاه در منطقه لری تا کلو پدافند کند. تیپ3 لشکر21 حمزه نیز با یک گردان از سپاه عهده‌دار پدافند منطقه کلو تا هفت‌توانان و کرانه شمالی رودخانه قزلجه گردد*و تیپ3 لشکر28 کردستان در منطقه براله، سربراله و خلوزه 1 و 2 مستقر شود.[۱۲] پدافند از محور هرگنه و پنجوین نیز به‌علت آنکه اهداف پیش‌بینی‌شده به‌طور کامل به دست نیامده بود و عملیات برای تصرف ارتفاعات پنجوین ادامه داشت، همچنان در دست نیروهای لشکر14 امام حسین(ع) و لشکر41 ثارالله(ع) باقی ماند.**[۱۳]
گزارش- 171
پس از اتمام جلسه تصمیم‌گیری فرماندهان قرارگاه خاتم و قرارگاه مقدم حمزه درباره چگونگی ادامه عملیات، علی شمخانی و غلامعلی رشید برای درک وضعیت روحی و مشکلات فرماندهان با تک‌تک آنان به گفت‌وگو پرداختند. در این گفت‌وگوها مشخص شد که فرماندهان از شهادت نیروهای تحت امر خود و به‌ویژه فرماندهان گردان‌هایشان به‌شدت متأثر هستند و این حالت در حسین خرازی بیشتر قابل‌مشاهده بود. دراین‌بین علی شمخانی در سخنانی برای بازیابی روحیه فرماندهان و یادآوری عظمت کاری که در پیش رو دارند، به بیان گوشه‌ای از واقعه عاشورا و مقایسه آن با جنگ تحمیلی و نیروهای بسیجی پرداخت و گفت: یکی از زوایای واقعه عاشورا شجاعت اصحاب امام حسین(ع) است. در تاریخ نقل شده است که آنان در پذیرش مرگ از همدیگر سبقت می‌گرفتند. وی ضمن همانندخواندن عملکرد بسیجیان با شهدای کربلا، به گفت‌وگوهای فرمانده لشکر4 عراق، که پدافند منطقه درگیری در شیلر را بر عهده داشت، با معاون سپاه یکم عراق* اشاره کرد و افزود: این فرمانده عراقی در صحبت‌های خود از رزم دلاورانه بسیجیان سخن گفته است. شمخانی در ادامه سخنان خود گفت: نیروهای بسیجی ما امروز دشمن را در خاک خود به ذلت کشیده‌اند و تازمانی که ما این‌گونه باشیم و با هم باشیم، به یاری خدا پیروز خواهیم شد. شمخانی ضمن دعا در حق نیروهای بسیج اظهار کرد: از خدا می‌خواهیم که ما را آن‌گونه لیاقت بدهد که فرمانده و پیشمرگ آنها باشیم. شمخانی پیروزی‌های به‌دست‌آمده تا این مرحله از عملیات را که در عین ناباوری و خطرپذیری طراحی و اجرا شد، نمونه بارزی از یاری خدا و برکات حضرت امام حسین(ع) خواند و افزود: «من تمام این منطقه را دیدم، عظمت ارتفاعات، در ذهن آدم نمی‌گنجد. انسان واقعاً متعجب می‌شود که برادرهای ما چطور عمل کردند و چگونه این ارتفاعات را گرفتند، واقعاً غیرقابل تبیین است. آدم در نقشه یک چیزی را می بیند، ولی وقتی روی زمین منطقه، می‌بیند که چقدر عظمت دارد و عظیم است و چطور نیروهای ما با حداقل امکانات موفق به تصرف این ارتفاعات شدند. اینها نیست مگر اینکه آدم واقعاً مسائلی غیر مسائل عقلی را در آن دخالت بدهد. من در هیچ مقطع از زمان به این اندازه که امروز معتقد شدم که خداوند دارد در این عملیات به ما کمک می‌کند، معتقد نبودم، چون عیناً دیدم. قبل از عملیات این‌قدر مأیوس بودیم که اصلاً داشتیم به‌صورت ریسک عملیات می‌کردیم و تمام قدرت نظامی را روی هم گذاشته بودیم و به این نتیجه رسیده بودیم که باید ریسک بکنیم. اما امروز می‌بینیم که خداوند چگونه در این عملیات ما را یاری کرد و این قطعاً به برکت خون اباعبدالله(ع) است. برادران مطالعه کنند، ما در عاشورا در هر عملیاتی که در ماه محرم انجام دادیم، موفق بودیم. اولین عاشورا عملیات غرب سوسنگرد بود، موفق شدیم. پارسال هم یادم هست عملیات محرم بود، الحمدلله موفق بودیم. امسال هم به یاری پروردگار عملیات (شیلر) به‌طور کامل باید به موفقیت برسد، که تجلی فلسفه عالی پیروزی خون بر شمشیر را در این عملیات بیشتر به اثبات برسانیم. ماه محرم ماه اثبات این فلسفه است که خون بر شمشیر پیروز است.» شمخانی در ادامه سخنان خود با اشاره به مواضع اخیر مسئولان کشور عراق مبنی‌بر اینکه جنگ را به خلیج‌فارس و تنگه هرمز گسترش خواهند داد، تأکید کرد: «عراق غلط می‌کند تنگه هرمز را ببندد. الحمدلله دیدیم که باز هم جریان اسلامی قوی و مدافع انقلاب در کشورهایی که اختناق نیست می‌آید یک اقدام بسیار شجاعانه و متهورانه انجام می‌دهد. در لبنان و بیروت بیش از 128 تفنگ‌دار امریکایی به هلاکت می‌رسند و کل نیروهایشان به خاک و خون کشیده می‌شوند. بیش از شاید 60،50 نفر از نیروهای فرانسوی هم به هلاکت می‌رسند و کلی از نیروهای دیگر آنها هم مجروح، زخمی و معلول می‌شوند. این حرکت تأثیر زیادی بر رفتار امریکا داشت، احساس فشار به‌حدی بود که ریگان مسافرتش را لغو می‌کند. امروز وزیر دفاع امریکا به‌طور صریح اعلام می‌کند: "من می‌دانم که این خط مثلاً دنباله انقلاب اسلامی ایران است و ما این را بی‌جواب نمی‌گذاریم." این از موفقیت‌های دیگری هست که ما در ماه محرم به برکت خون اباعبدالله الحسین(ع) به دست آوردیم. باید شعور، لیاقت، استعداد و اخلاص این را داشته باشیم که جزئی از این همه موفقیت در پرونده‌های ما هم ثبت بشود و این به دست نمی‌آید مگر اینکه ما صبور، بردبار، مقاوم باشیم و فقط با محاسبات الهی به عملیات خود ادامه بدهیم.»[۱۴] سپس علی اسحاقی مسئول شنود قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص) سپاه، متن صحبت‌های فرمانده لشکر4 عراق با معاون سپاه یکم ارتش این کشور را قرائت کرد. در این گفتوگوی تلفنی فرماندهان عالی‌رتبه ارتش عراق به مطالبی اشاره میکنند که ازنظر سندی، بی‌بدیل و ازنظر صراحت شاید بی‌سابقه باشد. اعتراف به برتری نیروهای بسیجی ایران بر نیروهای حرفه‌ای عراق، به‌ویژه ازلحاظ روحیه رزمی، اشاره به وضعیت عمومی فرماندهی در ارتش عراق و اذعان به نقش ارعاب و تهدید در ایجاد انگیزه برای مقاومت یگان‌ها دربرابر رزمندگان ایرانی از مهم‌ترین موضوعات گفتوگوی این دو فرمانده عراقی است. علی اسحاقی قبل از قرائت متن گفت‌وگوها، تذکراتی را درباره عدم افشاء این مطالب و چگونگی به‌دست‌آوردن و تنظیم آن بیان کرد. وی همچنین یادآور شد که گفتوگوی این دو فرمانده عراقی به‌دلیل دوستی نزدیک و هم‌درجه بودن آنان خارج از عرف مرسوم نظامی و بدون درنظرگرفتن سلسله مراتب صورت گرفته است.*
گزارش- 172
ارتش عراق در اطلاعیه‌ای با بیان اینکه نیروهای عراقی مانع پیروزی رزمندگان ایرانی در ارتفاعات پنجوین شده‌اند، مدعی شد که بیش از 1500 تن از نیروهای ایرانی کشته و تعداد بسیاری نیز زخمی شده‌اند. در این اطلاعیه همچنین ادعا شده است که در بخشی از منطقه عملیات اجساد 500 تن از نیروهای ایرانی که در درگیری‌های دو روز گذشته کشته شده‌اند کشف گردیده است.[۱۵] یک سخنگوی نظامی عراق نیز اعلام کرد که نیروهای ایرانی در عملیات‌های دو روز گذشته، هیچ نتیجه‌ای کسب نکرده‌اند. وی با بیان اینکه نیروهای عراقی به‌ویژه فرماندهی سپاه یکم عراق آماده مقابله با حمله جدید ایران هستند، حمله شب گذشته نیروهای ایرانی را شکست‌خورده خواند.[۱۶] در همین‌حال عبدالرحمن قاسملو دبیرکل حزب دمکرات ایران، عملیات‌های ایران در طول چند شب گذشته را ناموفق برشمرد. به گزارش رادیو صوت‌الجماهیر، قاسملو در مصاحبه با خبرگزاری اتریش گفت که باوجود وسعت منطقه عملیات در شمال‌غرب ایران، نیروهای ایرانی، قدرت انجام کاری را ندارند. وی افزود: در دیداری که اخیراً از پاریس داشتم با مسعود رجوی ملاقات و درباره نقشه ضروری تضعیف رژیم ایران و سپس ساقط‌کردن آن و بازگرداندن دمکراسی به ایران گفت‌وگو کردیم.[۱۷]
گزارش- 173
جنگنده‌های عراقی امروز هم چندین روستا در عقبه منطقه عملیاتی والفجر٤ را بمباران و در یک مورد نیز از گلوله‌های شیمیایی استفاده کردند که براثر آن 20 تن شهید یا مصدوم شدند. درعین‌حال توپخانه‌های عراقی همچنان شهرهای آبادان و خرمشهر را آماج گلوله‌باران خود قرار دادند. هواپیماهای عراقی ساعت 13:30 امروز، روستای بیان‌دره در 6 کیلومتری شرق بانه را با بمب‌های شیمیایی هدف قرار دادند که براثر آن 2 تن شهید و 18 تن نیز که اغلب آنان زن و کودک بودند، مصدوم و چند نفر هم نابینا شدند.[۱۸] امروز همچنین جنگنده‌های عراقی در چندین نوبت شهر مریوان و روستاهای اطراف بانه را بمباران کردند. در ساعت 10:45، هواپیماهای عراقی شهر مریوان را بمباران کردند. در این حمله 20 خانه مسکونی ویران یا دچار آتش‌سوزی شد، اما از آنجا که شهر تقریباً خالی از جمعیت بود تلفات جانی به بار نیامد. در بمباران دیگری که در همان ساعت و در منطقه عباس‌آباد در 6 کیلومتری مرز صورت گرفت، 4 فروند هواپیمای دشمن بمب‌های خود را در این منطقه فروریختند. در این حادثه چند تن از نیروهای توپخانه 130 ارتش و افراد ژاندارمری شهید یا زخمی شدند و از مردم بومی نیز 5 تن مجروح گشتند. در بمباران روستای سبدلو در شمال‌شرقی بانه نیز که با پرتاب 5 بمب انجام گرفت 8 تن شهید و 19 تن زخمی شدند. 4 منزل مسکونی هم ویران شد.[۱۹] علاوه‌براین، شهرهای آبادان و خرمشهر نیز امروز هدف گلوله توپخانه‌های دوربرد عراقی قرار گرفتند. براثر این حملات در شهر آبادان، 3 مغازه ویران، یک مدرسه و بخشی از یک ساختمان دولتی تخریب شد و 5 منزل و چندین درخت خرما هم دچار آتش‌سوزی شد. در خرمشهر نیز ساختمان راه‌آهن،گمرک و بخشی از دیری‌فارم و کوت‌شیخ زیر آتش توپخانه عراق قرار داشتند که از تلفات و خسارت‌های آن گزارشی داده نشده است.[۲۰]
گزارش- 174
حمله افراد مسلح وابسته به گروه‌های ضدانقلاب به دو کامیون حامل گلوله‌های کاتیوشا، تداوم پناهنده‌شدن افراد حزب دمکرات کردستان به نیروهای جمهوری اسلامی و اقدامات بازدارنده و خشونت‌آمیز این حزب دراین‌زمینه از موضوعاتی است که در این گزارش به آن پرداخته شده است. گروه‌های مسلح غیرقانونی که به‌عنوان عامل نفوذی ارتش عراق در عقبه‌های نیروهای مرزی مشغول فعالیت هستند، امروز در گردنه خان در 6 کیلومتری شهر بانه، با استفاده از آر.پی.جی7 به دو کامیون حامل گلوله‌های کاتیوشا حمله کرده و هر دو کامیون را به آتش کشیدند. در این اقدام 4 تن ازجمله راننده کامیون‌ها به شهادت رسیدند.[۲۱] به‌دنبال عملیات موفق نیروهای خودی در غرب و جنوب سردشت و تأثیر جو روانی حاصل از این عملیات در بین افراد وابسته به گروه‌های مسلح غیرقانونی و به‌خصوص حزب دمکرات ایران، آمار تسلیم‌شدن عوامل این حزب به نیروهای خودی به‌شدت افزایش یافته است. به‌نحوی‌که در چند روز گذشته، 36 تن از افراد حزب دمکرات خود را به نیروهای سپاه تسلیم و درخواست امان‌نامه کردند؛ گفتنی است 20 تن از این افراد در منطقه سردشت فعالیت داشته‌اند.[۲۲] در همین حال، حزب دمکرات برای بازداشتن وابستگان به این حزب از قطع رابطه خود با حزب و جلوگیری از پناهندگی آنان اقداماتی نظیر ربودن و کشتن این افراد را در دستور کار قرار داده است. به گزارش واحد اطلاعات سپاه سلماس، یک گروه از چته‌های حزب دمکرات شاخه هیز حاتم به روستای سیاوان در جنوب‌غربی سلماس نفوذ کرده و ستار سعدونی از اعضای سابق این حزب را که در 20/7/1362 به سپاه سلماس تسلیم شده بود به‌همراه برادرش بختیار سعدونی، ربوده و با خود بردند. در ادامه این گزارش با اعلام اینکه به‌احتمال قوی عوامل حزب دمکرات فرد مذکور را به قتل خواهند رساند یادآوری شده است: این چندمین‌بار است که این حزب اقدام به ربودن و کشتن تسلیم‌شدگان می‌کند و این عمل برای جلوگیری از تسلیم‌شدن سایر چته‌ها انجام می‌گیرد.[۲۳]
گزارش- 175
امروز نیز چند گروه متشکل از مجاهدین عراقی، حزب سوسیالیست کرد عراق و بسیج سپاه در یک عملیات نفوذی در داخل خاک عراق به مقر نظامیان عراقی در شهر سیدصادق و دو پاسگاه مرزی حمله کردند. در این عملیات 20 تن از نیروهای نظامی و جیش‌الشعبی کشته یا زخمی شدند و 2 تانک نیز منهدم شد.[۲۴]
گزارش- 176
در جلسه امروز قرارگاه نوح که با شرکت فرماندهان و تصمیم‌گیران عملیاتی به‌منظور هماهنگی عملیاتی بین نیروی دریایی ارتش و یگان دریایی سپاه برگزار شد،* برخی مشکلات مربوط به طرح مانور عملیات در دو سکوی نفتی العمیه و البکر عراق در خلیج‌فارس و فرماندهی رده‌های رزمی مورد بررسی قرار گرفت. در این جلسه نتیجه قطعی درباره عملیات مذکورحاصل نشد، اما مباحث مطرح‌شده نشان‌دهنده دیدگاه مسئولان رده‌هایی از نیروی دریایی ارتش و قرارگاه نوح سپاه پاسداران درباره عملیات در شمال خلیج‌فارس است. اظهارات فرماندهان حاکی‌از این بود که اجرای این عملیات ازنظر نیروی دریایی ارتش و سپاه دارای ارزش نظامی و سیاسی یکسانی نبوده و برخلاف سپاه، این عملیات برای نیروی دریایی ارتش از اولویت برخوردار نیست. در این جلسه حسین علایی فرمانده قرارگاه نوح، درباره لزوم اجرای عملیات باتوجه‌به حساسیت زمانی آن گفت: الآن ما در وضعیتی هستیم که واقعاً نیاز به عملیات در شمال خلیج‌فارس داریم. اگر بتوانیم یک ضربه بزنیم و یک جاپا بگیریم، خیلی از مشکلات ما حل می‌شود. الآن ازلحاظ سیاسی مسئله خلیج‌فارس مهم است. این عملیات، توان رزمی ما را به دنیا نشان خواهد داد. این اولین تجربه ماست و باید خیلی حساب‌شده و دقیق عمل کنیم، الآن زمان به نفع دشمن است، پس باید سریع‌تر عمل کنیم، هدف از این جلسه تسریع در کار عملیات است. درضمن آمادگی ما مشخص است و نیروی دریایی هم باید عمده نیروی خودش را بگذارد تا ما آماده عملیات باشیم. وی افزود: این عملیات برای ما یک کار اصلی است و اگر نیروی دریایی ارتش برای این عملیات بیش از اسکورت کاروان‌ها از خلیج‌فارس به بندر امام خمینی ارزش قائل است، باید سرمایه‌گذاری کند. این درحالی است که ناخدا حسینی افسر مشاور نیروی دریایی ارتش، اعتقاد داشت اصلی‌ترین مأموریت نیروی دریایی درحال‌حاضر اسکورت کاروان کشتی‌ها است. وی دراین‌باره اظهار کرد: مهم‌ترین کار نیروی دریایی تابه‌حال همان اسکورت کاروان‌ها بوده و اگر این عملیات (شمال خلیج‌فارس) به‌علت شتاب‌زدگی درست اجرا نشود، یک تبلیغات وسیع در دنیا علیه ما خواهد بود، همچنین چون این عملیات اولین تجربه مشترک ماست، لذا درصورت ناکامی فلسفه استفاده از این واحد را از بین خواهد برد. ناخدا حسینی افزود: این عملیات بیش از اسکورت کاروان کشتی‌ها برای نیروی دریایی ارتش ارزشی ندارد. حسین علایی در پاسخ به اظهارات افسر مشاور نیروی دریایی ارتش تأکید کرد که اگر شما این عملیات را قبول ندارید و این کار را حاشیه می‌دانید اعلام کنید تا انتظارات ما از شما مشخص شود، زیرا این عملیات برای ما بیش از اسکورت کاروان کشتی‌ها ارزش دارد، چراکه اگر این عملیات با موفقیت انجام گیرد بسیاری از مشکلات اسکورت حل خواهد شد، شما این را مشخص کنید که دیدگاه نیروی دریایی ارتش درمورد این عملیات چیست؟ ناخدا حسینی با اصرار بر اصل‌بودن مأموریت اسکورت کاروان کشتی‌ها خاطرنشان کرد: من معتقدم آنچه تا الآن فرماندهی کل قوا از نیروی دریایی خواسته اجرای این عملیات نیست، بلکه اسکورت کاروان کشتی‌ها است، باید دراین‌باره فرمانده کل قوا به ما دستور بدهد. وی اضافه کرد: در تمام نیروی دریایی دو افسر وجود دارد که اعتقاد به این عملیات دارند، البته اگر دستور بدهند مجری مجبور است عمل کند، ولی کسی که میخواهد طراحی عملیات بکند باید به آن اعتقاد داشته باشد. حسین علایی در جواب وی گفت: طرح تصویب شده است ما فقط در اجرا مسئله داریم. در ادامه جلسه، افسر مشاور نیروی دریایی ارتش با ابراز تردید درمورد امکان موفقیت محور عملیاتی اسکله البکر به‌علت بعد مسافت اسکله ایرانی نوروز تا اسکله البکر عراق* اظهار کرد: اگر یک قایق بخواهد با طی مسافت ٤ کیلومتر هدف را پیدا کند، نمی‌تواند و گم می‌شود و امکان رسیدن به هدف خیلی ضعیف است سایر فرماندهان حاضر در جلسه نیز این امر را تأیید کردند، به‌طوری‌که ملاح‌زاده فرمانده سپاه پاسداران جزیره خارک، گفت: ما اجباری نداریم که حتماً در این محور عملیات اجرا شود. در ادامه گفت‌وگو نیز روی ترکیب نیروهای عمل‌کننده بحث شد. ناخدا حسینی با بیان اینکه نباید فرماندهان نیروهای عمل‌کننده همگی از سپاه باشند، تأکید داشت که فرمانده گروه‌هایی که برای تصرف اسکله‌ها اقدام میکنند باید از نیروی دریایی ارتش باشند. باوجوداین، مباحث جلسه به نتیجه قطعی نرسید و حل مشکلات به جلسه بعدی موکول شد.[۲۵]
گزارش- 177
با اجرای مرحله دوم عملیات والفجر4 و تصرف بخش‌های دیگری از ارتفاعات منطقه شرق و جنوب شهر پنجوین، رسانه‌های خارجی به انعکاس برخی از جزئیات نبرد پرداختند. در همین حال، رئیسجمهور عراق ایران را به تشدید ضربات بازدارنده و تخریبی تهدید کرد. خبرگزاری رویتر نیز به نقل از رادیو بغداد گزارش داد: «عراق امروز اعلام کرد نیروهای ایرانی درپی گذشت پنج روز از یک تهاجم مرزی به کوهستان‌های سرسخت کردستان در جبهه شمالی جنگ خلیج [فارس] به یک حمله تازه دست زده‌اند.» رویتر افزود: رادیو بغداد «به ذکر جزئیات بیشتر دراین‌مورد نپرداخت.»[۲۶] دراین‌حال، خبرگزاری فرانسه به نقل از رادیو تهران اعلام کرد: «نیروهای ایران در دومین مرحله تهاجم والفجر4 به عراق حمله کرده و به‌سوی پنجوین عراق ازسمت شمال، جنوب و شرق درحال پیشروی هستند.»[۲۷] خبرگزاری رویتر در گزارش دیگری با اعلام اینکه: «رادیو بغداد به ایران هشدار داد که درگیری در این منطقه [پنجوین] آخرین نبرد جنگ سه‌ساله خواهد بود و سربازان عراقی مهاجمین را درهم خواهند کوبید» به تهدیدات روزنامه‌های دولتی عراق مبنی‌بر ازسرگیری ضربات موشکی و هوایی این کشور در واکنش به دور تازه حملات ایران اشاره کرد.[۲۸] از سوی دیگر به گزارش خبرگزاری عراق، صدام حسین رئیسجمهور این کشور، در دیدار با جمعی از اهالی استان دیاله اعلام کرد: «عراق درصورت لزوم با ایراد ضرباتی در عمق خاک ایران از خود دربرابر تجاوز ایران دفاع خواهد کرد.» وی تأکید کرد: «تشدید تجاوزات ایران علیه عراق تشدید ضربات بازدارنده و تخریبی عراق را به دنبال خواهد داشت.»[۲۹] رئیسجمهور عراق همچنین در این سخنرانی که از رادیو صوت‌الجماهیر پخش شد، با انتقاد از اکراد عراقی گفت: «ننگ‌آور است که اعراب از سرزمین کردستان دفاع و فرزندان کردستان عراق، تماشاگر باشند.» وی افزود: «کردهایی که در ارتش عراق هستند اگر تناسب را ملاک قرار دهیم به‌مراتب کمتر از تعدادی است که باید در صفوف ارتش عراق باشند.» صدام حسین با طرح این ادعا که پس از حمله ایران به کردستان عراق، 70 هزار نفر از اهالی این منطقه داوطلب نبرد شدند، اضافه کرد: «اکنون داوطلبِ بیشتر تقاضا می‌کنم، چون این تعداد برای حفظ نسبت ملی که باید باشد کافی نیست.»[۳۰] هفته‌نامه ساندی تایمز (چاپ انگلیس) اعلام کرد که درپی حمله تازه ایران به درون خاک عراق و احتمال به‌خطرافتادن منطقه نفتی کرکوک، ارتش ترکیه خود را آماده کرده تا «درصورت نیاز از منافع خویش و از لوله‌های نفتی عراق که از خاک ترکیه می‌گذرد دفاع کند.»[۳۱] این هفته‌نامه همچنین مدعی شد: «400 کرد، ترک و عراقی، قوای نامنظم جمهوری اسلامی را برای قطع جریان نفت عراق ازطریق شاه‌لوله یاری می‌دهند و هم‌اکنون اعتقاد بر این است که دولت ترکیه در نظر دارد مناطق حساس مرزی را زیر پوشش شدید نظامی قرار دهد.»[۳۲]
گزارش- 178
حملات موشکی و هوایی عراق علیه شهرهای ایران و ادعای مین‌گذاری در آب‌های منتهی به بندر امام خمینی، همچنان موضوع اخبار و گزارش‌های رسانه‌های خارجی است. خبرگزاری جمهوری اسلامی از پاریس گزارش داد: مطبوعات امروز پایتخت فرانسه ضمن درج اخبار مربوط به حملات اخیر عراق علیه شهرهای مریوان، دزفول و مسجدسلیمان به نقل از اطلاعیه نظامی عراق اعلام کردند: «چنانچه تهران به حملات خود علیه عراق ادامه دهد و افکار عمومی بین‌المللی را نادیده بگیرد، این بمباران‌ها و حملات موشکی ادامه خواهد یافت.»[۳۳] دراین‌زمینه روزنامه لوکوتیدین دوپاری از قول «ناظران در خلیج‌فارس» نوشت: این حمله ممکن است تحت‌تأثیر انگیزه‌های روانی ناشی‌از خبر تحویل هواپیماهای سوپراتاندارد و کوشش‌های بین‌المللی به‌ویژه در چارچوب سازمان ملل متحد برای پایان‌دادن به جنگ انجام گرفته باشد.[۳۴] از سوی دیگر، درحالی‌که هیچ منبع مستقلی هنوز صحت ادعای عراق مبنی‌بر مین‌گذاری در آب‌های خلیج‌فارس در نزدیکی بندر امام خمینی را تأیید نکرده است، واکنش‌ها به آن ادامه دارد. دراین‌رابطه، وزارت امور خارجه امریکا از عراق خواست «مین‌هایی که در خلیج‌فارس می‌گذارد کشتیرانی بین‌المللی را به مخاطره نیفکند.»[۳۵] خبرگزاری ژاپنی کیودو نیز از تأثیر انتشار گزارش‌های مربوط به مین‌گذاری بر مذاکرات غیررسمی کشورهای غربی درمورد قطعنامه پیشنهادی به سازمان ملل برای تأمین امنیت کشتیرانی در خلیج‌فارس خبر داد. بر پایه این گزارش، ژاپن که به‌شدت از جنگ ایران و عراق نگران است، برای تصویب این قطعنامه تلاش خواهد کرد.[۳۶] به گزارش خبرگزاری فرانسه از توکیو، ژاپن «از عراق خواهد خواست تا برعلیه پروژه مشترک پتروشیمی ایران و ژاپن در بندر [امام] خمینی به زور متوسل نگردد.» این خبرگزاری یادآور شد ژاپن و ایران در سال جاری توافق کردند تا کارهای ساختمانی پتروشیمی بندر امام خمینی را که به‌دلیل انقلاب اسلامی و جنگ عراق و ایران متوقف شده بود، از سر بگیرند.[۳۷] در همین زمینه خبرگزاری کویت نیز گزارش داد: درحالی‌که واردات نفت خام ژاپن در ماه سپتامبر در مقایسه با ماه قبل از آن 4/9 درصد کاهش داشت، واردات نفت این کشور از ایران بیش از سه برابر افزایش یافته است.[۳۸]
گزارش- 179
درپی بیانات روز گذشته امام خمینی درمورد سرنوشت جنگ و اقدامات اخیر عراق در حمله به مراکز جمعیتی ایران، خبرگزاری رویتر امروز گزارش داد: «آیت‌الله روح‌الله خمینی رهبر روحانی ایران، روز گذشته طی اظهارات کم‌سابقه‌ای سازمان ملل را به نادیده‌گرفتن حملات موشکی عراق علیه غیرنظامیان متهم کرد و باز نسبت به نزدیک‌بودن خاتمه جنگ و سقوط رژیم عراق ابراز امیدواری کرد.»[۳۹] خبرگزاری فرانسه نیز اعلام کرد: «امام خمینی پس از دو هفته، سکوت خود را شکست تا آرزو کند که جنگ ایران و عراق آخرین روزهای خود را طی می‌کند و رژیم عراق نیز به‌زودی ساقط خواهد شد.» این خبرگزاری افزود: رهبر انقلاب ایران تأکید کرد که «صدام حسین در یک حالت بحرانی نزدیک به جنون قرار گرفته است.» خبرگزاری فرانسه در ادامه یادآور شد: «امام خمینی بار دیگر تکرار کرد که ایران از بمباران افراد بی‌گناه غیرنظامی عراق که در تیررس نیروهای ایران قرار دارند، خودداری می‌کند.»[۴۰]
گزارش- 180
میرحسین موسوی نخست‌وزیر که در رأس یک هیئت بلندپایه سیاسی، اقتصادی و نظامی به کره شمالی سفر کرده است، امروز با کیم ایل سونگ رئیسجمهور این کشور، ملاقات کرد. در این دیدار درباره مسائل مورد علاقه دو کشور و مناسبات فی‌مابین بحث و تبادل‌نظر شد. نخست‌وزیر با شرکت در میهمانی شام رئیسجمهور کره شمالی که به مناسبت حضور وی و هیئت همراه در پیونگ‌یانگ ترتیب داده شده بود، گفت: «کشورهای مستقل با توسعه روابط خود با یکدیگر باید به‌صورت سدی در مقابل توطئه‌های استکبار جهانی بایستند.»[۴۱] خبرگزاری آسوشیتدپرس دراین‌باره گزارش داد: «سفر هیئت بلندپایه ایرانی به پیونگ‌یانگ در زمانی صورت می‌گیرد که روابط بین دو کشور گسترش یافته است و کره شمالی سالیانه میلیون‌ها دلار اسلحه و تجهیزات نظامی به ایران صادر می‌کند. بنا به برآورد متخصصان نظامی امریکا در واشنگتن، کره شمالی در سال 1982، 800 میلیون دلار اسلحه و مهمات به ایران صادر کرد. این مقدار برابر با 40 درصد از کل خریدهای اسلحه ایران است.»[۴۲]
گزارش- 181
باوجود انتشار مطالبی درزمینه تردید لیبی درباره ادامه حمایت از موضع جمهوری اسلامی ایران در جنگ، وزیر امور خارجه لیبی امروز تأکید کرد این کشور همچنان از ایران در مقابله با رژیم عراق حمایت خواهد کرد. به گزارش روزنامه کیهان حسین شیخ‌الاسلام معاون سیاسی وزارت امور خارجه در ادامه سفر خود به چند کشور عرب منطقه غرب آسیا و افریقا، امروز در لیبی با سرگرد عبدالسلام جلود وزیر امور خارجه این کشور، دیدار و گفت‌وگو کرد. این گزارش حاکی است: «در این ملاقات که حدود پنج ساعت به طول انجامید، شیخ‌الاسلام آخرین تحولات جبهه‌های جنگ تحمیلی و پیروزی‌های اخیر رزمندگان اسلام و بمباران شهرهای دزفول و مسجدسلیمان را برای سرگرد جلود تشریح کرد و عزم راسخ جمهوری اسلامی ایران برای دستیابی به حقوق عادلانه خویش را یادآور گردید. سرگرد جلود نیز متقابلاً حمایت جماهیر لیبی از جمهوری اسلامی ایران را در مقابله با رژیم صدام مورد تأکید قرار داد.»[۴۳]
گزارش- 182
تلاش‌های سیاسی برای پایان‌دادن به جنگ ایران و عراق همچنان تحت‌تأثیر نگرانی تازه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس از خطر گسترش جنگ ادامه دارد، این درحالی است که اولاف پالمه میانجی شناخته‌شده سازمان ملل دورنمای خاتمه جنگ را تاریک اعلام کرد. منابع خبری از لندن گزارش دادند: فهد پادشاه عربستان در پیامی به مارگارت تاچر نخست‌وزیر انگلیس، با اشاره به اینکه شمار قربانیان جنگ ایران و عراق «تاکنون به پانصد هزار تن بالغ شده است»، خواستار خاتمه هرچه سریع‌تر جنگ شد.[۴۴] فهد همچنین در سخنانی ضمن نادیده‌گرفتن تهدیدات مکرر عراق علیه تأسیسات نفتی ایران به تهدید ایران به بستن تنگه هرمز اشاره کرد و گفت: «این تنها دشمن ایران، یعنی عراق نیست که از مسدودکردن تنگه زیان می‌بیند زیرا ما به‌عنوان کشورهای این منطقه و کشورهای گوناگون جهان نیز متضرر می‌شویم.» به گزارش خبرگزاری رویتر، وی افزود: «امیدواریم ایران تهدیدات خود را عملی نسازد. چون این کار منجر به دخالت قدرت‌های بزرگ خواهد شد.» پادشاه سعودی ضمن اظهار تأسف از ادامه جنگ خاطرنشان کرد: «احساس می‌کند که عراق واقعاً خواستار پایان جنگ است نه به‌دلیل اینکه ضعیف است، بلکه به این دلیل که خواستار خونریزی بیشتر نیست.»[۴۵] از سوی دیگر، خبرگزاری فرانسه گزارش داد: راشد الراشد معاون وزیر امور خارجه کویت، امروز با نخست‌وزیر و وزیر امور خارجه مالت درباره ابتکار فرانسه در طرح قطعنامه اخیر در سازمان ملل برای پایان‌دادن به جنگ ایران و عراق گفت‌وگو کرد.[۴۶] دراین‌حال مجله نیوزویک (چاپ امریکا) به نقل از اولاف پالمه نخست‌وزیر سوئد، درمورد دورنمای خاتمه جنگ نوشت: «درحال‌حاضر، این دورنما تاریک است. هر دو طرف در موضع دشواری قرار دارند. آنها راه‌حل را در میدان نبرد جست‌وجو میکنند. حال آنکه من معتقدم به‌خاطر بسط و ترقی کشورها، به‌خاطر مردمی که درگیر این جنگ هستند و به‌خاطر امنیت منطقه، حائز کمال اهمیت است که این جنگ به پایان برسد.» پالمه که در سال‌های 1981 - 1980 به‌عنوان فرستاده ویژه دبیرکل سازمان ملل برای میانجیگری در جنگ فعالیت کرده، در مصاحبه با نیوزویک آمادگی خود را برای پیگیری تلاش‌های میانجیگرانه تا زمانی‌که دبیرکل سازمان ملل و کشورهای درگیر جنگ به وی اطمینان دارند، اعلام کرد. وی در پاسخ به این سؤال که به عقیده برخی ناظران، عراق موضع خود را تعدیل بخشیده و مایل است برای برقراری آتش‌بس مذاکره کند، اما ایران همچنان بر موضع سازش‌ناپذیر خود پافشاری می‌کند، گفت: «ایران سه درخواست دارد: خروج نیروهای عراقی، محکوم‌کردن دولت [عراق] و پرداخت غرامتی سنگین ازسوی این کشور. آنها [مقامات ایران] اظهار می‌دارند تا زمانی‌که به درخواست‌هایشان پاسخ داده نشود به جنگ ادامه خواهند داد.» پالمه همچنین تحویل هواپیماهای سوپراتاندارد به عراق را موجب افزایش تنش موجود در منطقه خلیج‌فارس و خطر گسترش درگیری دانست.[۴۷]
گزارش- 183
واکنش شرکت‌های بیمه و حمل‌و‌نقل بین‌المللی به خطرهای کشتیرانی در منطقه خلیج‌فارس و احتمال عملی‌شدن تهدید ایران به بستن تنگه هرمز همچنان موضوع اخبار و گزارش‌های رسانه‌های خارجی است. روزنامه فایننشال تایمز (چاپ لندن) دراین‌باره گزارش داد: «هفته گذشته، نرخ کرایه نفتکش‌هایی که از ترمینال جزیره خارک نفت حمل میکنند، به‌علت افزایش تشنجات در خلیج‌فارس شدیداً افزایش یافت.»[۴۸] همچنین مجله نیوزویک (چاپ امریکا) در مقاله‌ای با عنوان "سیاست جت‌های فرانسه" ضمن اشاره به شک و تردیدها براساس برآورد سازمان اطلاعاتی امریکا درمورد توانایی ایران درزمینه انسداد طولانی مسیر کشتیرانی از تنگه هرمز نوشت: «آنچه که هنوز مایه نگرانی اکثر کارشناسان می‌باشد، این احتمال است که عبورومرور در خلیج [فارس] می‌تواند بدون شلیک یک گلوله هم کاهش یابد. چنان‌که جی‌هنری شولر استاد تجزیه‌وتحلیل مرکز مطالعات بین‌المللی و استراتژیک جورج تاون، اظهار می‌دارد ایران مجبور نیست خلیج [فارس] را برای بستن عبورومرور تانکرهای نفتی، مین‌گذاری کند، شرکت بیمه لویدز لندن، نرخ‌های بیمه را آن‌چنان افزایش خواهد داد که کسی یارای پرداخت آن را نداشته باشد.» نیوزویک در ادامه نوشت: «تاکنون واسطه‌گران مفاد "خطرات جنگ" را مطرح نکرده و نرخ‌های بیمه را به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای افزایش نداده‌اند، لیکن امکان دارد اگر عراق جت‌هایش را تحویل بگیرد، دست به چنین کاری بزنند.» این مجله سپس خطر مهم‌تر را اقدام شرکت‌های نفتی به ذخیره نفت خام دانست و خاطرنشان کرد با انباشته‌شدن ذخایر اضافی احتمال دارد بحران 1979 به شکل افزایش قیمت نفت تا سه برابر تکرار شود.[۴۹] از سوی دیگر، هفته‌نامه میدل ایست تایمز (چاپ قبرس) در شماره اخیر خود با اشاره به کوشش‌های دیپلماتیک کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس برای بازگشایی خط لوله نفت عراق از سوریه و جلوگیری از تهدید امنیت عبور نفت در منطقه خلیج‌فارس خاطرنشان کرد این کوشش‌ها به‌سبب "قرارداد غیرعادی نفتی میان دولت‌های تهران و دمشق" دچار مشکل خواهد بود. این هفته‌نامه مدعی شد به‌موجب این قرارداد یک‌ساله که از آوریل سال جاری به امضا رسیده و ایران آن را انکار می‌کند، روزانه130 هزار بشکه نفت خام از ایران به سوریه انتقال می‌یابد که 20 هزار بشکه از آن رایگان و 10 هزار بشکه نیز پایاپای با محصولات سوریه داده می‌شود. 100هزار بشکه باقیمانده به‌ازای هر بشکه سه دلار ارزان‌تر از قیمت تعیین‌شده اوپک به سوریه فروخته می‌شود.[۵۰]
گزارش- 184
درحالی‌که شمار تلفات نیروهای امریکایی و فرانسوی براثر انفجارهای صبح دیروز بیروت رو به افزایش است، ادعاهای مختلفی درباره دخالت ایران و سوریه در این حادثه مطرح می‌گردد. وزارت امور خارجه ایران امروز رسماً ادعای وزیر دفاع امریکا مبنی‌بر امکان دخالت ایران در انفجارهای مذکور را رد کرد. به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، سخنگوی وزارت امور خارجه دراین‌مورد گفت: «مقامات امریکایی عاجز از ارزیابی صحیح آثار مقاومت مردم لبنان، تلاش میکنند درجهت انحراف اذهان مردم جهان از شکست‌های پی‌درپی در لبنان و توجیه ضعف خود این‌گونه اقدمات را به این یا آن کشور منتسب نمایند.» وی با اشاره به تهدید کاسپار واینبرگر افزود: «امریکا در گذشته و حال همیشه جمهوری اسلامی ایران را آماج توطئه‌ها و خصومت‌های خود قرار داده است و این موضع‌گیری وزیر دفاع امریکا تغییری در عملکرد این کشور نسبت به ایران نخواهد بود.»[۵۱] منابع خبری امروز اعلام کردند میزان تلفات تفنگ‌داران دریایی امریکا از مرز 200 تن گذشته و تلفات نظامیان فرانسوی نیز به 41 نفر رسیده این درحالی است که عملیات جست‌وجو و خاک‌برداری نیز همچنان ادامه دارد.[۵۲] به گزارش رادیو امریکا «براساس شواهد موجود احتمال دارد ستاد تفنگ‌داران دریایی امریکا در بیروت موقتاً به یکی از کشتی‌های ایالات متحده در آب‌های ساحلی لبنان منتقل شود.»[۵۳] از سوی دیگر، لاری اسپیکز سخنگوی کاخ سفید، اعلام کرد: در پایان دومین جلسه شورای امنیت ملی امریکا که با حضور رونالد ریگان رئیسجمهور ایالات متحده برگزار شد، مقرر گردید که ژنرال کلی فرمانده سپاه تفنگ‌داران دریایی این کشور، برای بررسی راه‌های تضمین امنیت بیشتر تفنگ‌داران به بیروت عزیمت کند.[۵۴] سخنگوی کاخ سفید همچنین گفت: «رئیسجمهور امریکا درپی ملاقاتی که روز گذشته با مشاورین عالی‌رتبه خود انجام داد، تصمیم گرفت اقدمات قاطعی را علیه مسئولین انفجار لبنان که به ادعای وی افراطیون ایران دراین‌رابطه مظنون هستند، به عمل آورد.»[۵۵] اسپیکز درباره واکنش امریکا در قبال مسئولان این حادثه اظهار کرد: «بگذارید مرتکبان نگران تصمیم امریکا باقی بمانند.»[۵۶] رادیو امریکا همچنین گزارش داد که ریگان امروز در سخنانی در گردهمایی سردبیران و ناشران جراید در واشنگتن گفت: «ایالات متحده امریکا همچنان نسبت به تأمین صلح و برقراری آرامش در خاورمیانه [غرب آسیا] و خارج‌کردن نیروهای خارجی از لبنان متعهد است.» وی تأکید کرد: «ایالات متحده امریکا به‌هیچ‌وجه دربرابر تروریسم بین‌المللی تسلیم نخواهد شد.» به گفته رئیسجمهور امریکا، طبق شواهد موجود، عاملان حمله همان گروه‌هایی هستند که پیشتر نیز در لبنان دست به اقداماتی مشابه زده بودند. وی همچنین خاطرنشان کرد: «چنانچه به تروریست‌ها اجازه داده شود در لبنان به هدف‌های تروریستی خود برسند، آنان این جسارت را خواهند یافت که در دیگر مناطق جهان نیز خودنمایی کنند و بدون شک جهان آزاد چنین گردنکشی را تحمل نخواهد کرد.»[۵۷] در همین حال، رئیسجمهور امریکا از جورج شولتز وزیر امور خارجه این کشور، خواسته است در تماس با وزیران امور خارجه فرانسه، ایتالیا و انگلیس از آنها درباره محل و تاریخ برگزاری اجلاس وزرای امور خارجه این چهار کشور که نیروهای حافظ صلح را در لبنان تشکیل می‌دهند، نظرخواهی کند.[۵۸] این درحالی است که برخی اعضای کنگره امریکا درباره ادامه مأموریت نیروی امریکایی حافظ صلح در لبنان ابراز تردید کرده‌اند. رادیو امریکا دراین‌باره گفت: «کمتر از یک ماه [پیش] کنگره امریکا به استقرار تفنگ‌داران دریایی این کشور برای مدت 18 ماه دیگر در لبنان رأی داد، اما درپی انفجار دیروز بخشی از سناتورها و نمایندگان مجلس نمایندگان امریکا خواستار خارج‌ساختن تفنگ‌داران دریایی این کشور از پایتخت لبنان شدند.»[۵۹] خبرگزاری فرانسه نیز گزارش داد: شولتز وزیر امور خارجه امریکا در جمع نمایندگان مجالس سنا و نمایندگان امریکا که برای بررسی نتایج حوادث بیروت گرد آمده بودند، اعلام کرد ریچارد فربنکس یکی از فرستادگان ویژه امریکا به غرب‌آسیا، به‌زودی برای حمایت از کوشش‌های امین جمیل رئیسجمهور لبنان به‌منظور دستیابی به آشتی ملی عازم ژنو خواهد شد. وی همچنین گفت که یک هیئت بلندپایه امریکایی دیگر نیز هفته آینده برای گفت‌وگو درمورد اوضاع لبنان به اسرائیل خواهد رفت. براساس این گزارش، وزیر امور خارجه امریکا با بیان اینکه «نمی‌داند چه کسی [مستقمیاً مسئول] حادثه علیه تفنگ‌داران امریکایی است»، گفت: «سوریه در هرگونه اعمال ایران در لبنان به شکلی سهم دارد، حتی اگر در جریان طرح‌های مشخص تروریستی نباشد.» وی افزود: «فهمیدن این مطلب که چه کسانی دشمن صلح در لبنان هستند مشکل نیست. سوریه که به نظر می‌رسد مصمم است تا لبنان را به یکی از اقمار خود یا یکی از ایالات سوریه بزرگ تبدیل کند، شوروی که سلاح‌های پیچیده به سوریه تحویل می‌دهد و سیاست برتری‌طلبانه‌اش را تشویق می‌کند و ایران یعنی یک رژیم فناتیک که ما قبلاً با آن سروکار داشته‌ایم.» شولتز همچنین تأکید کرد: «اگر تفنگ‌داران امریکایی از لبنان رانده شوند، عوامل رادیکال پیروزی بزرگی به دست خواهند آورد و جهان خواهد دانست که باید روی شوروی حساب کند [و] حساب‌کردن روی امریکا یک اشتباه است.»[۶۰] به گزارش رادیو امریکا، فرانسوا میتران رئیس‌جمهوری فرانسه که درپی حادثه انفجار دیروز در ستاد نظامیان فرانسوی به بیروت سفر کرده است، امروز با امین جمیل رئیسجمهور لبنان، درمورد اوضاع این کشور تبادل‌نظر کرد. این گزارش حاکی است جمیل و میتران به‌اتفاق از ویرانه ستاد نیروهای فرانسوی در بیروت بازدید کردند.[۶۱]
در همین حال، رادیو بی‌بی‌سی با اعلام اینکه انگلیس «در نظر ندارد درنتیجه انفجارهای دیروز واحد محافظ صلح خود را از لبنان خارج گرداند»، افزود: «وزیر خارجه بریتانیا سر جفری هاو خطاب به [نمایندگان] مجلس عوام در لندن گفت که سربازان بریتانیا تا زمانی‌که به آنها در لبنان احتیاج برود در آنجا خواهند ماند.»[۶۲] رادیو امریکا نیز گزارش داد: «امروز مقامات دولت ایتالیا گرد هم آمدند تا به تبادل‌نظر پیرامون مشی نیروهای ایتالیایی در لبنان بپردازند. ایتالیا که یک واحد دو هزار نفری در نیروی چندملیتی پاسدار صلح در لبنان دارد، اکنون سرگرم بررسی مسئله اعزام یک نیروی چهارصد نفری ناظر صلح در لبنان است که قرار است پس از توافق میان جناح‌های گوناگون به آن کشور فرستاده شوند.»[۶۳]
امروز همچنین هنری کیسینجر وزیر امور خارجه پیشین امریکا، در اظهارنظری درخصوص حادثه انفجار بمب در بیروت گفت: این حادثه «نشانه این است که حکومت امین جمیل درحال متلاشی‌شدن است.» وی افزود: «نقش تفنگ‌داران دریایی امریکا در لبنان کاملاً مشخص نشده و آنها نمی‌دانند مأموریتشان چیست و چه باید بکنند. آنها نمی‌دانند مأموریتشان با طرح صلح سال گذشته پرزیدنت ریگان - که به‌نظر من گام مهمی به پیش بود - چه ارتباطی دارد و یا مأموریت آنها در کل قضیه اعتبار و حیثیت امریکا در منطقه چه اثری می‌گذارد.» کیسینجر تأکید کرد: «جناح‌های گوناگون و متخاصم در لبنان دارند اختیار امور را از دست دولت لبنان خارج میکنند.»[۶۴] خبرگزاری کویت نیز به نقل از کیسینجر اعلام کرد: «امریکا دو راه دارد: یا ما موزانه قدرت را تغییر می‌دهیم و موازنه بین رادیکال‌ها و میانه‌روها ایجاد می‌کنیم که نیازمند هماهنگی با تمام کشورهای دوست است، یا کشته‌شدن امریکایی‌ها و تضعیف تدریجی نیروهای میانه‌روها و افزایش فزاینده در نیروهای رادیکال را مشاهده خواهیم کرد.» وی افزود: «پدیده تعجب‌آوری است که ارتش اسرائیل در 20 کیلومتری محل کشته‌شدن تفنگ‌داران امریکایی نشسته است و اینکه به نظر می‌رسد هیچ‌گونه هماهنگی بین سیاست‌های ما نیست.» کیسینجر خواستار آن شد که دولت ریگان «اقدامات خود را با اسرائیل هماهنگ کرده و به سوری‌ها در لبنان ضربه وارد کند.»[۶۵] رادیو اسرائیل نیز امروز به نقل از اسحاق رابین وزیر دفاع رژیم صهیونیستی گفت: «ایالات متحده پس از کشتار در اردوگاه صبرا و شتیلا وارد لبنان شد تا ثابت کند با فعالیت‌های اسرائیل در لبنان همگام نیست و مردم امریکا، کنگره و دولت آن کشور به‌خوبی می‌دانند که چرا تفنگ‌داران در بیروت مستقر می‌باشند.» وی درعین‌حال تأکید کرد: «واقعه لبنان ممکن است با شکست امریکا و اسرائیل پایان یابد، زیرا امریکا نیز مثل اسرائیل در پیش‌بینی‌های خود اشتباه کرده است.» رابین توضیح داد: «امروز در لبنان بیش از آنچه قبل از جنگ، ترور صورت می‌گرفت، عملیات تخریبی انجام می‌گیرد. ازاین‌رو باید این اظهارات که موفق شده‌ایم سازمان به‌اصطلاح آزادی[بخش] فلسطین و ترور را از بین ببریم قطع شود.» رادیو اسرائیل همچنین گزارش داد: داوید لوی معاون نخست‌وزیر رژیم اسرائیل نیز با اشاره به تشابه انفجارهای بیروت با عملیاتی که سابقاً در لبنان روی داده بود، نتیجه گرفت که «دست سوری‌ها در کار است.»[۶۶] به گزارش خبرگزاری فرانسه از واشنگتن، سیدحسین حسینی رهبر سابق جنبش سیاسی نظامی شیعیان لبنان (امل) امروز در مصاحبه با نشریه امریکایی فارین پالیسی (سیاست خارجی) اظهار کرد: «اسرائیل نیز همانند سوریه می‌تواند سهمی از مسئولیت انفجارهای بیروت را به عهده داشته باشد.» وی افزود: «این دو کشور خواستار حضور امریکایی‌ها و نیروهای چندملیتی در لبنان نیستند.» حسینی اضافه کرد: «اسرائیل به‌ویژه خواستار عزیمت نیروهای چندملیتی است، زیرا به استقرار قدرت مرکزی در لبنان علاقه‌مند نیست.»[۶۷]
رادیو صدای لبنان نیز مدعی شد در جلسه ویژه‌ای که ده روز پیش در محل سفارت ایران در بیروت برگزار گردید، عده‌ای از اعضای نیروهای امنیتی ایران که به‌عنوان دیپلمات وارد بیروت شده بودند و افسران اطلاعاتی سوریه به‌طور مشترک حملات اخیر به نیروهای امریکایی و فرانسوی را برنامه‌ریزی کردند.[۶۸]
رادیو امریکا در گزارشی با اشاره به این اظهارات سخنگوی کاخ سفید مبنی‌بر اقدام امریکا به تحقیق درمورد نقش سوریه در حمایت از عاملان این حملات، به نقل از مقامات امریکا قرینه‌ای را درمورد احتمال دخالت ایران در این حوادث مطرح کرد و افزود: اگر شواهد و قراین حاکی‌از دخالت عوامل مرتبط با یک گروه بنیادگرای تحت نفوذ آیت‌الله خمینی باشد، دراین‌صورت دو گروه مسئولیت انفجارها را بر عهده گرفته‌اند؛ یکی جنبشی که طرف‌دار انقلاب اسلامی است و دیگری سازمان جهاد اسلامی که مسئولیت انفجار سفارت امریکا در بیروت را در ماه آوریل گذشته برعهده گرفته بود.[۶۹] در همین زمینه، روزنامه امریکایی واشنگتن پست در شماره امروز خود مدعی شد بسیاری از کارشناسان اروپای غربی در امور غرب‌آسیا حدس می‌زنند که به‌احتمال قوی یک گروه مسلمان شیعه معروف به "حزب‌الله" که تحت حمایت ایران قرار دارد، در این حمله دست داشته است. به نوشته این روزنامه: «کارشناسان امریکایی می‌گویند سال گذشته در همان ایامی که سربازان اسرائیلی به سرکوبی چریک‌های فلسطینی در لبنان سرگرم بودند و صدها تن از سپاهیان انقلاب اسلامی [امام] خمینی وارد دره بقاع در لبنان شدند، سازمان حزب‌اللهی‌های لبنان نیز باتوجه‌به حمایت‌های مالی و تشکیلاتی [امام] خمینی به‌گونه‌ای روزافزون تحت نفوذ ایران قرار گرفت.» واشنگتن پست افزود: «به گفته مقام‌های دولتی، ایرانیان که در تلاش برای نفوذ در جنبش امل که گروه اصلی سیاسی و نظامی شیعیان لبنان محسوب می‌شود موفقیتی نداشته‌اند، به گروه کوچک‌تر، ولی آشوبگر افراطی حزب‌اللهی متوسل شده‌اند.» این روزنامه همچنین درباره انگیزه حملات هم‌زمان به نیروهای امریکایی و فرانسوی در بیروت نوشت: «گرچه مشارکت فرانسه در نیروهای چندملیتی پاسدار صلح در لبنان یکی از عوامل اصلی مخالفت ایران با فرانسه محسوب می‌شود، اما دلیل مهم‌تر دراین‌زمینه اعلام تصمیم فرانسه مبنی‌بر قرض‌دادن پنج فروند جت جنگنده سوپراتاندارد مجهز به موشک‌های اگزوست به عراق است که احتمالاً در جنگ با ایران مورد استفاده قرار خواهد گرفت. به گفته کارشناسان، ایران اکنون فرانسه را آشکارا در کنار عراق می‌بیند و حتی معتقد است که ایالات متحده امریکا نیز به‌رغم آنکه اعلام کرده است در جنگ خلیج‌فارس بی‌طرف است، بیشتر جانب عراق را می‌گیرد.» واشنگتن پست اضافه کرد: «طی دو سال گذشته، نوعی از همکاری میان مأموران اطلاعاتی ایران و سوریه به وجود آمده است. به‌علاوه سوریه نیز در هفته‌های اخیر از اینکه جت‌های فرانسوی در خاموش‌ساختن واحدهای توپخانه سوریه در لبنان مورد استفاده قرار گرفته است، به‌شدت و آشکارا خشمگین است.»[۷۰] به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، روزنامه فرانسوی لیبراسیون در مقاله‌ای ضمن اینکه عوامل انفجارهای بیروت را شبه‌نظامیان شیعه هوادار ایران دانست، نوشت: «عاملین این توطئه هر که باشد، غربی‌ها دیگر نه قادر به پاسخ‌گویی هستند و نه عقب‌نشینی. چگونه باید پاسخ گفت؟ چه چیز را باید هدف قرار داد؟ پیامدهای آن چه خواهد بود؟ چگونه باید بدون ازدست‌رفتن آبرو عقب‌نشینی کرد؟» لیبراسیون در مقاله دیگری علاوه‌بر سوریه و ایران، شوروی را نیز به‌عنوان مظنون در این انفجارها معرفی کرده و افزود: «[امام] خمینی احتمالاً با این کار به کمک غرب به عراق پاسخ می‌گوید، درحالی‌که شوروی نیز از تضعیف ریگان و میتران بهره می‌گیرد.»[۷۱]
گزارش- 185
منابع دیپلماتیک عرب از توافق شوروی و سوریه برای برکناری یاسر عرفات از رهبری سازمان آزادی‌بخش فلسطین خبر دادند. به گزارش خبرگزاری فرانسه، روزنامه فرانکفورتر الگمانیه زایتونگ (چاپ فرانکفورت آلمان) در شماره امروز خود با اشاره به مذاکره محرمانه‌ای که حافظ اسد رئیسجمهور سوریه، اواسط مهرماه در مسکو با یوری آندروپف دبیرکل اتحاد شوروی، درمورد مسئله فلسطین داشته است، نوشت: «آندروپف و اسد در این ملاقات ابراز عقیده کرده‌اند که یاسر عرفات رئیس کمیته اجرایی سازمان آزادی‌بخش فلسطین باید عوض شود زیرا وی از حمایت جریان‌های مختلف تشکیل‌دهنده این سازمان برخوردار نیست. آندروپف همچنین از اسد خواسته است تا ازدست‌زدن به عملیات نظامی علیه هواداران عرفات خودداری کند. اسد نیز این امر را پذیرفته است به‌شرط آنکه آنان نیز در یک زمان مشخص لبنان را ترک کنند.»[۷۲]
ضمیمه گزارش168: بخشی از گفتوگوی غلامعلی رشید و فرمانده لشکر25 کربلا درمورد عملکرد ضعیف نیروهای تیپ1 لشکر28 کردستان در پاک‌سازی تپه مسعود در جنوب ارتفاع خلوزه2 یکی از موانع پیشروی لشکر25 کربلا حضور پراکنده نیروهای عراقی در تپه مسعود در جنوب ارتفاع خلوزه2 بود که پاک‌سازی آن را نیروهای تیپ1 لشکر28 کردستان بر عهده داشتند. وقتی فرمانده لشکر25 کربلا این موضوع را به اطلاع غلامعلی رشید رساند، وی برای رفع این مشکل پیشنهاد داد که باتوجه‌به استعداد اندک نیروهای عراق در این ارتفاع نیروهای مأمور پاک‌سازی این تپه، تپه را دور زده و نیروهای دشمن را پاک‌سازی کنند. البته چون این راه‌حل برای رفع این مشکل بدیهی بود، غلامعلی رشید با نوعی تحکم این راهکار را ارائه داد. وی با لحنی که نشان می‌داد از بی‌تدبیری دراین‌باره ناخشنود است، گفت: اگر خودتان نمی‌توانید این تپه کوچک را پاک‌سازی کنید از نیروهای پایین‌دست خودتان کمک بگیرید. غلامعلی رشید با تعجب اضافه کرد: شما همین‌طور مانده‌اید و به مسعود نگاه می‌کنید! فرمانده لشکر25 کربلا در پاسخ وی گفت: ما به آنها (نیروهای تیپ1 لشکر28 کردستان) گفته‌ایم که این کار را بکنند، ولی می‌گویند قدرت این کار را نداریم و مجبوریم برگردیم، این‌بار رشید عصبانی شد و گفت: عراق که قبلاً آنجا نبوده، مینی نکاشته، اینها بهانه میکنند، ازشان بخواه عمل کنند.[۷۳]
ضمیمه گزارش171: متن گفتوگوی فرمانده لشکر4 و معاون سپاه یکم عراق فرمانده لشکر 4: [زمانی‌که انگلیس‌ها می‌خواستند ازطریق فاو وارد عراق بشوند جنگی سخت پیش آمد و عراقی‌ها در این جنگ بزرگ‌ترین افتخار را به‌دست آوردند]، ولی زمانی‌که ایرانیان حمله خود را در منطقه پنجوین آغاز کردند ما قوی‌ترین توپخانه را در منطقه عملیات داشتیم، اما هیچ استفاده‌ای نشد و سربازان ما زبون شدند و همگی از ترس حمله پا به فرار گذاشتند. سربازان اگر بخواهند بجنگند خوب می‌جنگند. ولی اگر سرباز زبون شد مسئله خیلی مشکل می‌شود و نمی‌جنگد، مگر با ترس از فرماندهی و ترس از مردم، یعنی بااینکه ما تهدید می‌کنیم که باید بجنگید یا از ترس اینکه کشته نشوند می‌جنگند که سالم در بروند، من خودم خوب می‌دیدم که سرباز چگونه پوتین خود را درآورد و فرار می‌کرد و دیدم که نیروهای بسیجی چگونه با پای خود میادین را له می‌کردند و پیشروی می‌کردند. چرا نیروهای ما مانند آنها نیستند؟ مگر این آب و خاک ما نیست؟ من قبل از جنگ بسیار دیده بودم که افسران در صحبت‌هایشان آن‌قدر به‌خود می‌بالیدند که گویا هر کدامشان یک هیتلر هستند، ولی دیروز دیدم که چطور فرار می‌کردند و زبون می‌شدند و جلو نمی‌رفتند. اگر من شخصاً آنها را تهدید نمی‌کردم اوضاع خیلی بدتر بود و شاید ما اینجا نبودیم، اما دررابطه‌با آن فرمانده - که خداوند او را رحمت کند - حالا نمی‌توانیم دیگر پشت سر او حرف بزنیم، ولی شما دیدید که چگونه ناآگاهانه عملیات را اداره می‌کرد و در این کار عاجز بود و حتی نیروهای خود را هم نمی‌توانست هدایت بکند و وضعیت او بسیار بد بود و رضایت‌بخش نبود. می‌دانید بهترین نیرویی که خوب جنگید گردان و تیپ29 بود، ولی البته آنها نمی‌خواستند بجنگند مگر زمانی‌که ما فهمیدیم فرمانده آن میخواهد فرار کند، به او گفتم: اگر فرار کردی سرت را جدا می‌کنم. از ترس مقاومت کرد و جنگ سختی کرد و اگر این گردان با تهدید ما نجنگیده بود در سخت‌ترین شرایط قرار می‌گرفتیم و شاید همه نیروها از هم می‌پاشیدند. دررابطه‌با تانک‌ها هرچند تانک اینجا [منطقه کوهستانی] مفید نیستند و نمی‌توانند خوب عمل کنند، ولی بااین‌حال اگر آنها را زیاد کنیم بهتر است و من دیدم که اینجا تانک‌ها چقدر به درد می‌خوردند و گردان 4 مستقل تانک چقدر خوب جنگید، باوجود اینکه فرمانده آن زبون شده بود و می‌گفت: "ایرانی‌ها روی تانک‌های ما سوار شدند و الان قرارگاه گردان سقوط می‌کند" من او را تهدید کردم و به او دستور دادم تا با زور حرکت کند و دیدم باوجود اینکه گردان متحمل خسارت زیاده شده بود و تعدادی از تانک‌ها سوخته بود ولی در سرنوشت جنگ و این عملیات نقش مهمی را ایفا کرد و اگر به فرمانده این گردان جبراً دستور پیشروی نمی‌دادم، ایرانی‌ها تانک‌ها را سوار شده بودند و یا یک‌یک آنها را سوزانده بودند و حتی قرارگاه گردان سقوط کرده بود. اگر این گردان پیشروی نمی‌کرد ما هم تهدید می‌شدیم. ما و قرارگاه و خودش را حفظ کرد. معاونت سپاه یکم: بله، خودت خوب می‌دانی وضعیت ارتش چطور است. من نمی‌دانم ملاحظه کردی یا نه، این نیروهای مخصوص فقط اسمشان مخصوص است و هیچ خاصیتی ندارند یعنی به خداوندی خدا، آن‌قدر بی‌ارزش هستند که جوهر و کاغذی که صرف نام‌گذاری و ثبت آنها مصرف شده حرام است، و وقتی حمله ایرانی‌ها شروع شد با اولین برخورد، خودشان و افسرانشان فرار کردند و نه سرکاری وجود داشت و نه افسر، شما خودت بهتر از ما دیدی که چگونه فرار میکنند. وقتی ما [از بالا] درخواست نیرو می‌کنیم آنها می‌گویند شما تیپ66 و تیپ65 دارید، ولی نمی‌دانند اینها ارزش یک فلس را هم ندارند، فرماندهی بالا به ما می‌گوید چرا تلفات شما زیاد است و بالا رفته است؟ ولی نمی‌دانند وضعیت اینجا چگونه می‌باشد، آتش توپخانه و خمپاره دشمن آن‌قدر زیاد است آدم نمی‌داند به کدام سوراخ فرار کند. روزی که به ما حمله شد، من در قرارگاه تیپ29 بودم آن‌چنان ما را زیر آتش گرفتند که تاریخ ذکر نمی‌کرد، هرچند الان، فرماندهی کل نیروها مکالمات ما را می‌شنود، شنود می‌کند و حتی اگر ما را زندانی کند، این مطالب حقی است که آنها نمی‌توانند انکار کنند و اگر خود آنها به‌جای ما بودند نمی‌توانستند درگیری را هدایت کنند، حتی نمی‌توانستند با آن شرایط چه کار بکنند، اما آنها جای راحت نشستند و فقط دستورات صادر میکنند و تحلیل‌های بیجا ارائه می‌دهند، ولی ما چه کار کنیم ارتشی هستیم، باید دستورات را اطاعت کنیم و باید هم اجرا شود. تنها کاری که فرماندهی برای ما می‌کند آن است که نیرویی را به‌عنوان کمکی می‌فرستد، نه کم و نه زیاد و تنها کار آنها شده بازخواست‌کردن از افسران رده پایین و آگر آنها جای ما باشند، به‌خدا حتی یک دقیقه هم نمی‌توانند مقاومت و ایستادگی کنند. هرچند می‌دانم مکالمات ما را می‌شنوند، ولی هر اتفاقی که میخواهد بیفتد بگذار بیفتد و برای ما جز آنکه باید دستور را اطاعت کنیم چیز دیگری نیست. حتی اگر این سربازان یا افسران ذره‌ای مقاومت می‌کردند وضع خیلی بهتر بود و این بزرگ‌ترین مشکل ماست که تا خبری می‌شود و صدای تیری می‌آید، داد و فریادشان بلند می‌شود.* فرمانده لشکر4: هیچ چیزی چاره دشمن را نمی‌تواند بکند، مگر توپخانه‌ها و خمپاره‌ها و همین دوای آنها می‌باشد والا هیچ نیرویی و سلاحی چاره آنها نمی‌شود. دیروز شما دیدید با توپخانه پدر ما را درآوردند، اگر بمباران هوایی نبود که آنها را ساکت کند، نابود شده بودیم. معاونت سپاه یکم: این طرح دفاعی ضربتی و جلوگیری از نفوذ دشمن، موقت است و تغییر می‌کند و باوجود نواقص بسیار و راه‌های نفودی دشمن و عدم هماهنگی یگان‌ها و حتی مناطق غیرامن برای توپخانه‌ها، باید تحمل کنیم تا طرح دفاعی جدید ارائه شود. فرمانده لشکر4: برادر جان، شما می‌دانید اکثر قریب به اتفاق سربازان و درجه‌داران از جنگ بیزار شده‌اند و افسران خسته و فرسوده شده‌اند، دیگر دنیا این را می‌داند. شما خودتان می‌بینید که فرار چقدر زیاد است و اوضاع روشن است. نیاز به توضیح ندارد. دیروز دیدم اگر توپخانه خوب کار نمی‌کرد نیروهای بسیج تا انتهای دره‌های ارتفاع 2000 لری پایین می‌آمدند.[۷۴]
پاورقی‌ها
منابع و مآخذ روزشمار 1362/08/02
- ↑ سند شماره 131/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات والفجر4، گزارش راوی قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص)، داود رنجبر، صص 85 - 82.
- ↑ سند شماره 131/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات والفجر4، گزارش راوی قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص)، داود رنجبر، صص 85 - 82.
- ↑ همان، ص33.
- ↑ سند شماره 131/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، صص 84 و 85.
- ↑ سند شماره 131/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، صص 84 و 85.
- ↑ همان، صص 18 - 14.
- ↑ همان، صص 23 - 20.
- ↑ سند شماره 4201/پ‌ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات والفجر4، (قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص)، 2/8/1362، نوار شماره 12831)، داود رنجبر، صص 14 و 15.
- ↑ سند شماره 287/د مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راوی قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص) در عملیات والفجر4، داود رنجبر، 1/8/1362 تا 9/8/1362، ص29.
- ↑ سند شماره 131/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، ص19.
- ↑ سند شماره 287/د مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، صص 45 و 46؛ و- سند شماره 131/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، ص86.
- ↑ سند شماره 131/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین.
- ↑ سند شماره 131/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین.
- ↑ همان، صص 18 - 14.
- ↑ سند شماره 4201/پ‌ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات والفجر4، (قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص)، 2/8/1362، نوار شماره 12831)، داود رنجبر، صص 14 و 15.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 220، 3/8/1362، ص3، 4/8/1362.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 219، 2/8/1362، ص49، 3/8/1362، به نقل از رادیو صوت‌الجماهیر عراق.
- ↑ سند شماره 354911 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: ستاد منطقه11 (قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع))، 7/8/1362؛ و- سند شماره 20701 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: قرارگاه عملیاتی شمال‌غرب (مریوان)، 2/8/1362؛ و- سند شماره 341775 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از استانداری کردستان به وزیر کشور، 3/8/1362.
- ↑ سند شماره 131/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، ص19.
- ↑ همان، صص 23 - 20.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 221، 5/8/1362، ص10.
- ↑ سند شماره 354930 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از ستاد تائبین سردشت به ستاد تائبین منطقه11، 5/8/1362؛ و- سند شماره 354970 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از اطلاعات سردشت به اطلاعات قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع)، 2/8/1362؛ و- سند شماره 354949 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از اطلاعات میاندوآب به اطلاعات قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع)، 4/8/1362؛ و- سند شماره 416740 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از اطلاعات سردشت به اطلاعات قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع)، 30/7/1362؛ و- سند شماره 354951 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از اطلاعات میاندوآب به اطلاعات قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع)، 4/8/1362؛ و- سند شماره 359223 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از سپاه پیرانشهر (اطلاعات) به قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع) (اطلاعات تائبین)، 6/8/1362.
- ↑ سند شماره 354953 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از اطلاعات سپاه سلماس به اطلاعات قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع)، 3/8/1362.
- ↑ سند شماره 151781 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از نماینده روابط بین‌الملل به اطلاعات عملیات قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص)، 3/8/1362؛ و- سند شماره 20704 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از ستاد جنگ‌های نامنظم به قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع)، 2/8/1362، ص4.
- ↑ سند شماره 278/د مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راوی قرارگاه نوح در عملیات انجام‌نشده شمال خلیج‌فارس، سیدمحمد اسحاقی، 13/7/1362 تا 18/8/1362، صص 64 - ٥٣.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارش لحظه‌به‌لحظه از عملیات والفجر4 و بازتاب جهانی آن، شماره 44، 3/8/1362، ص27، بغداد - خبرگزاری رویتر، 2/8/1362.
- ↑ همان، ص30، تهران - خبرگزاری فرانسه، 2/8/1362.
- ↑ همان، صص 34 و 35، بحرین - خبرگزاری رویتر، 2/8/1362.
- ↑ سند شماره 287/د مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راوی قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص) در عملیات والفجر4، داود رنجبر، 1/8/1362 تا 9/8/1362، ص29.
- ↑ سند شماره 287/د مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، صص 29 و 30.
- ↑ واحد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی، بولتن رادیوهای بیگانه، 3/8/1362، ص28، رادیو ایران، 2/8/1362.
- ↑ همان، رادیو صدای آزاد ایران، 2/8/1362.
- ↑ همان، ص33.
- ↑ اداره کل مطبوعات و رسانه‌های خارجی وزارت ارشاد اسلامی، نشریه بررسی مطبوعات جهان، شماره 425، 15/9/1362، ص33، روزنامه لوکوتیدین دوپاری، 2/8/1362.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 219، 3/8/1362، ص32، رادیو امریکا، 2/8/1362.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 220، 4/8/1362، ص4، توکیو - خبرگزاری کیودو، 3/8/1362.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 219، 3/8/1362، ص9، توکیو - خبرگزاری فرانسه، 2/8/1362.
- ↑ همان، ص14، توکیو - خبرگزاری کویت، 2/8/1362.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارش لحظه‌به‌لحظه از عملیات والفجر4 و بازتاب جهانی آن، شماره 44، 3/8/1362، ص23، بیروت - یونایتدپرس، 2/8/1362.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 219، 3/8/1362، ص12، تهران - خبرگزاری فرانسه، 2/8/1362.
- ↑ روزنامه جمهوری اسلامی، 3/8/1362، ص16.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 220، 4/8/1362، ص19، توکیو - خبرگزاری آسوشیتدپرس، 3/8/1362.
- ↑ روزنامه کیهان، 3/8/1362، ص2.
- ↑ واحد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی، بولتن رادیوهای بیگانه، 3/8/1362، ص28، رادیو ایران، 2/8/1362.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 220، 4/8/1362، صص 7 و 8، جده - خبرگزاری رویتر، 3/8/1362.
- ↑ همان، ص9، والِتا - خبرگزاری فرانسه، 3/8/1362.
- ↑ اداره کل مطبوعات و رسانه‌های خارجی وزارت ارشاد اسلامی، نشریه بررسی مطبوعات جهان، شماره 411، 12/8/1362، مجله نیوزویک، 2/8/1362.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 220، 4/8/1362، ص10، 2/8/1362، به نقل از روزنامه فایننشال تایمز.
- ↑ اداره کل مطبوعات و رسانه‌های خارجی وزارت ارشاد اسلامی، نشریه بررسی مطبوعات جهان، شماره 412 15/8/1362، صص 9 - 7، مجله نیوزویک، 2/8/1362.
- ↑ اداره کل مطبوعات و رسانه‌های خارجی وزارت ارشاد اسلامی، نشریه بررسی مطبوعات جهان، شماره 419، 1/9/1362، صص 22 - 20، هفته‌نامه میدل ایست تایمز، 2/8/1362.
- ↑ روزنامه جمهوری اسلامی، 4/8/1362، ص2.
- ↑ واحد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی، بولتن رادیوهای بیگانه، 3/8/1362، ص11، رادیو بی‌بی‌سی، 2/8/1362؛ و- روزنامه جمهوری اسلامی، 3/8/1362، ص2.
- ↑ واحد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی، بولتن رادیوهای بیگانه، 3/8/1362، ص10، رادیو امریکا، 2/8/1362.
- ↑ همان، ص17، رادیو امریکا، 2/8/1362.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 219، 3/8/1362، ص19، تهران - خبرگزاری جمهوری اسلامی، به نقل از خبرگزاری رویتر، 2/8/1362.
- ↑ واحد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی، بولتن رادیوهای بیگانه، 3/8/1362، ص17، رادیو امریکا، 2/8/1362.
- ↑ همان، ص9، رادیو امریکا، 2/8/1362.
- ↑ همان، صص 11 و 12، رادیو بی‌بی‌سی، 2/8/1362.
- ↑ همان، ص10، رادیو امریکا، 2/8/1362.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 220، 4/8/1362، صص 20 و 21، واشنگتن - خبرگزاری فرانسه، 3/8/1362.
- ↑ واحد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی، بولتن رادیوهای بیگانه، 3/8/1362، ص10، رادیو امریکا، 2/8/1362.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 219، 2/8/1362، ص1، 3/8/1362.
- ↑ همان، ص11، رادیو امریکا، 2/8/1362.
- ↑ واحد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی، بولتن رادیوهای بیگانه، 3/8/1362، ص16، رادیو امریکا، 2/8/1362.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 219، 3/8/1362، صص 19 و 20، تهران - خبرگزاری جمهوری اسلامی، به نقل از خبرگزاری کویت، 2/8/1362.
- ↑ واحد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی، بولتن رادیوهای بیگانه، 3/8/1362، ص12، رادیو اسرائیل، 2/8/1362.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 220، 4/8/1362، ص25، واشنگتن - خبرگزاری فرانسه، 3/8/1362.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 219، 3/8/1362، ص48، تهران - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 2/8/1362.
- ↑ واحد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی، بولتن رادیوهای بیگانه، 3/8/1362، صص 8 و 9، رادیو امریکا، 2/8/1362.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 219، 3/8/1362، صص 32 - 30، رادیو امریکا، 2/8/1362.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 220، 4/8/1362، صص 22 و 23، پاریس - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 3/8/1362.
- ↑ همددان، اددص 3۲ و 33 ، بددن خبرگددزاری فرانسدده، -۲ / 8 / 136۲ .
- ↑ سند شماره 4238/ پ‌ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات والفجر4، (قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص)، 1 و 2/8/1362، نوار شماره 12959)، داود رنجبر، ص19.
- ↑ سند شماره 4201/ پ‌ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، صص 14 - 11.