1366.08.26
| روزشمار جنگ سال 1366 1366.08.26 | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | بیست و شش آبان |
| تاریخ شمسی | 1366.08.26 |
| تاریخ میلادی | 17 نوامبر 1987 |
| تاریخ قمری | 24 ربيع‌الاول 1408 |
گزارش- 901
نيروگاه انرژي اتمي بوشهر را هواپيماهاي عراقي امروز در دو نوبت بمباران كردند و ضايعات و خسارات زيادي به بار آوردند. بنا به گزارش منطقه دوم دريايي سپاه پاسداران و خبرگزاري جمهوري اسلامي 5 تا 8 فروند هواپيماي عراقي در ساعت 11:30 در ارتفاع بسيار پايين، 14 نقطه نيروگاه اتمي بوشهر را هدف قرار دادند. در اين حمله 8 موشك به ساختمان موسوم به "كا"، ساختمان مشترك واحدهاي 1 و 2 كه سيستم خنك‌كننده و برخي از قطعات بسيار مهم و نصب نشده در آن قرار داشت و ساختماني كه ديزل‌هاي اضطراري در آن بود اصابت كرد. بقيه موشك‌ها در قسمت‌هاي خاكي و انبار فرود آمد كه خسارتي نداشت. سرپرست نيروگاه انرژي اتمي بوشهر درباره ضايعات انساني اين حمله گفت: در اين حمله يكي از بهترين كارشناسان به نام مهندس "رستمي" كه خود درخواست انتقال به بوشهر را كرده بود، به همراه 10 تن از كارگران فعال شهيد و 11 تن ديگر مجروح شدند. در اين حمله يك مهندس آلماني نيز جان خود را از دست داد. وي ضمن انتقاد از عملكرد واحد پدافند هوايي نيروگاه گفت: علي‌رغم اينكه ارتفاع پرواز هواپيماها پايين بود، پدافند بيش از دو يا سه گلولـه به‌سوي آنها شليك نكرد و اين درحالي است كه كليه امكانات در اختيار پدافند گذاشته شده است. سرپرست نيروگاه انرژي اتمي بوشهر افزود: با توجه به خسارات وارده انتظار مي‌رود بين 9 تا 12 ماه وقت لازم باشد كه نيروگاه مجدداً بازسازي شود. به گفته افراد پدافند هوايي و برادران پاسدار، هواپيماهاي مهاجم از نوع ميراژ بودند و شباهت به هواپيماهاي خودي داشته‌اند.[۱] پنج ساعت بعد از حمله نخست، در ساعت 16:32 مجدداً نيروگاه انرژي اتمي بوشهر و هم‌زمان با آن سايت رادار هوايي بوشهر هدف حمله هوايي عراق قرار گرفت و به‌سوي هركدام دو موشك شليك شد. اين حمله ضايعات جاني نداشت، اما به سايت رادار خسارت زيادي وارد شد. در نيروگاه نيز يكي از موشك‌ها به راكتور آن اصابت كرد و ديگري در خانه‌هاي اطراف تأسيسات فرود آمد. سرپرست سازمان انرژي اتمي گفت: قسمتي از نيروگاه كه در حمله دوم هواپيماهاي عراقي به آتش كشيده شد، از حساسيت فوق‌العاده‌اي برخوردار بوده و خسارات وارده بر آن قابل توجه است.[۲] حملات بعدازظهر، برخلاف حملات صبح كه در وضعيت عادي صورت گرفت، درحالي رخ داد كه ده دقيقه قبل از آن يعني در ساعت 16:22 وضعيت بوشهر قرمز اعلام شده بود.[۳] گفتني است كه دشمن در طول سال گذشته و امسال پس از 6 بار حمله به نيروگاه، تنها امروز موفق به بمباران آن شد.[۴] علاوه بر حملات مذكور، بنا به گزارش منطقه دوم دريايي سپاه پاسداران، درحالي‌كه در ساعت 16:05 وضعيت جزيره خارك قرمز اعلام شده بود، سه هواپيماي عراقي به اين منطقه تجاوز كردند و يكي از هواپيماها يك موشك ضد رادار شليك كرد كه در سمت شمال جزيره خارك، در 10 متري ساحل در آب فرود آمد و خساراتي نداشت. در همين حال سيستم پدافند موشكي خارك يك موشك هاگ (هاوك) به طرف هواپيماهاي دشمن شليك كرد كه بنا به گزارش‌هاي رسيده، يكي از هواپيماهاي دشمن هدف قرار گرفت كه قطعات آن در جزيره موجود است.[۵]
گزارش- 902
رژيم عراق در اطلاعيه نظامي شماره 2917 خود درباره حمله به نيروگاه بوشهر آورده است: «... عقابان تيز پرواز ما ... شبكه پدافند هوايي دشمن را كه از مستحكم‌ترين شبكه‌هاي دفاعي دشمن به شمار مي‌رود ... در هم نورديده و به مجتمع بسيار مهم توليد فرآورده‌هاي شيميايي[!] ... حمله‌ور شدند و آن‌را به تلي از خاك مبدل ساختند.»[۶] در اطلاعية نظامي شماره 2919 رژيم عراق نيز درباره حملات بعدازظهر چنين آمده است: «نيروي هوايي ما ... در ساعت 16 امروز با تعداد بسياري از هواپيماهاي خود بار ديگر حمله شديدي عليه مجتمع صنعتي فرآورده‌هاي شيميايي [!] انجام دادند و اهداف خود را بمباران كردند. عقابان ما ... در مسير خود به يك ايستگاه رادار و يك سكوي موشكي زمين به هوا از نوع هاوك حمله و آن را نابود كردند. عقابان ما ... سالم به خاك ميهن بازگشتند.»[۷] رژيم عراق برخلاف حقوق بين‌المللي و برخلاف اطميناني كه پنج ماه قبل به آژانس بين‌المللي انرژي اتمي داده بود، به نيروگاه انرژي اتمي بوشهر حمله كرد و با ارسال تلگرام در سطوح مقامات عالي، آن را يك موفقيت بزرگ براي عراق و دنياي عرب خواند. صدام حسين در تلگرامي به فرمانده نيروي هوايي عراق، ضمن تقدير از نيروي هوايي نوشت: «انهدام مجتمع صنعتي فرآورده‌هاي شيميايي ايران به وسيله جنگنده‌هاي عراقي، در واقع يكي از مقاصد خصمانه نيروهاي مخالف حركت امت عرب را به شكست رساند.»[۸] فرمانده نيروي هوايي عراق نيز نيروگاه انرژي اتمي بوشهر را مجتمع صنعتي فرآورده‌هاي شيميايي خواند و در تلگرافي به صدام نوشت: «تا زماني كه ايران صلح را نپذيرد به حملات خود ادامه خواهد داد.»[۹]
گزارش- 903
در آستانه عمليات روي ارتفاع گرده‌رش در شمال منطقه ماووت، يگان‌هاي عمل‌كننده در تلاش براي انتقال نيروهاي خود به منطقه و آمادگي هر چه بيش‌تر براي عمليات هستند. در جلسات امروز قرارگاه نجف وضعيت آمادگي يگان‌ها و طرح مانور آنها بررسي شد و تلاش گرديد تا با تغيير مختصري در طرح مانور، عمليات به سمت غرب و تأمين تپه منافقين گسترش يابد، كه به دليل نبودن گردان آماده‌اي براي اين كار، نتيجه‌اي حاصل نشد. نخستين جلسه امروز در ساعت 9 صبح در قرارگاه نجف با حضور جانشين فرمانده نيروي زميني سپاه (رحيم صفوي)، فرمانده لشكر57 ابوالفضل(ع) و فرماندهان گردان‌ها و چند تن از مسئولان اين لشكر تشكيل شد. گفتني است كه فرمانده قرارگاه نجف كه ساعت 6 صبح به همراه فرمانده لشكر5 نصر و چند تن از مسئولان مهندسي براي شناسايي و برآورد زمان لازم جهت احداث پل روي رودخانه گلاس و آماده‌كردن زمينه عمليات روي تپه منافقين، به اين منطقه رفته بود، حدود ساعت 10 صبح به قرارگاه بازگشت و در اين جلسه حضور يافت.[۱۰] گزارش جلسات امروز با استفاده از يادداشت‌هاي راوي قرارگاه نيروي زميني (حسين اردستاني) و راوي قرارگاه نجف (يدالله ايزدي)درج مي‌گردد. گرچه عمليات، عملياتي محدود است و تنها روي يك ارتفاع (گرده‌رش) اجرا مي‌شود، اما از ويژگي‌هاي جانشين فرمانده نيروي زميني سپاه اين است كه براي تضمين هرچه بيش‌تر موفقيت عمليات، مانور يگان‌ها را تا رده گردان كنترل مي‌كند و به‌طور فعال شناسايي‌ها، راه‌كارها و ... را دنبال مي‌كند و براي رفع مشكلات مي‌كوشد. گزارش مسئول شناسايي لشكر57 حاكي از تسلط اين يگان بر راه‌كارها، منطقه و اوضاع دشمن است. اين لشكر 3 گردان وارد عمل مي‌كند. فرمانده يكي از گردان‌هاي عمل‌كننده اين لشكر نيز توضيح داد كه گردان، گروهان‌ها و دسته‌ها غالباً سه چهار معاون دارند كه همه پاسدارند و نيروهاي لشكر نيز سه چهار مرحله آموزش كوهستاني ديده‌اند. فرماندهان گردان دوم لشكر57 نيز تا رده معاون اول و دوم پاسدارند و فرماندهان دسته‌ها بسيجي‌اند. برادر صفوي در اين جلسه ضمن پرسش از فرماندهان لشكر57 درباره تعداد سلاح‌هاي هر دسته، وزن تجهيزاتي كه يك رزمنده حمل مي‌كند، تدابيري كه براي جلوگيري از هشياري دشمن هنگام پيشروي به سوي خط، از جمله ممانعت از برخاستن صداي پاي رزمندگان و همچنين جلوگيري از گم شدن رزمندگان انديشيده شده، بر ضرورت دقت و هشياري فرماندهان تأكيد كرد.[۱۱] با توجه به آمادگي نيروهاي لشكر57 ابوالفضل(ع) نسبت به يگان‌هاي ديگر و شناسايي‌ها و راه‌كارهاي مناسب اين لشكر، برادر صفوي از فرمانده لشكر57 خواست كه در ادامه عمليات خود به سمت راست (به طرف تپه منافقين) برود و دليل آورد كه اگر آنجا دست عراقي‌ها بماند، مشكل ايجاد مي‌كنند، اما فرمانده لشكر57 ضمن تأييد ضرورت اجراي اين اقدام، گفت كه توان و نيروي لازم براي اين كار را ندارد و پيشنهاد مي‌كرد يگان ديگري بخشي از مأموريت لشكر57 را انجام دهد تا اين لشكر بتواند به سمت تپه منافقين برود، اما با توجه به كمبود زمان براي آماده شدن يگاني ديگر و همچنين مخالفت فرمانده قرارگاه نجف با افزوده شدن يگان جديد، مقرر شد كه لشكر57 در حد توانايي خود به سمت راست (به سوي تپه منافقين) پيشروي كند.[۱۲] در جلسه بعدازظهر، فرمانده لشكر11 اميرالمؤمنين(ع) (محمد كرمي) و فرماندهان گردان‌هاي اين لشكر، طرح مانور خود را شرح دادند. در ابتدا فرمانده لشكر11 براي عمليات اعلام آمادگي كرد و تنها مشكل خود را كمبود مهمات ذكر كرد. وي افزود: نيروها براي عبور از پل مشكلي ندارند. امشب پل آزمايش مي‌شود و در گوشه‌اي استتار مي‌گردد. ارتباط باسيم برقرار شده است. توجيه نيروها كاملاً انجام شده است. فقط يك راه‌كار داريم، يك راه‌كار فرعي هم مشخص شده است. نيروها به مانور كل منطقه توجيه‌اند كه اگر تيپ قائم با مشكل مواجه شد، بتوانند حل كنند. مسئول اطلاعات لشكر11 نيز گفت كه از نقطه رهايي تا رودخانه يك ساعت راه و از رودخانه تا موانع حدود يك ساعت و نيم راه است. دو رديف سيم‌خاردار است كه هر رديف سه كلاف است و 8 متر با هم فاصله دارند. دو رديف نيز ميدان مين در مسير است و زير قلة سمت راست نيز يك تانك مستقر مي‌باشد. فرمانده لشكر11 افزود: اگر دشمن قبل از رسيدن نيروها به سيم‌خاردار گلولـه منور پرتاب كند، در حركت اشكال ايجاد مي‌كند. اگر وقتي به نيروهاي دشمن نزديك شوند، عراقي‌ها منور بزنند، به علت ديد و تير دشمن روي يال خط حد لشكر21 امام رضا(ع) براي اين لشكر مشكل ايجاد مي‌كند. دشمن در نوك قلة سمت راست تيربار دولول مستقر كرده و شيب ژاژيله به سمت گرده‌رش را زير ديد و تير خود دارد. راوي قرارگاه نجف در ادامه يادداشت‌هاي خود ميزان حساسيت دشمن به معابر يگان‌ها را چنين ذكر مي‌كند: «در مجموع با توجه به عكس‌العمل‌هاي دشمن در پرتاب گلولـه‌هاي منور در محدوده گرده‌رش و در شناسايي‌ها، به نظر مي‌رسد كه دشمن به سمت ژاژيله (محور لشكرهاي 21 امام رضا(ع) و 11 اميرالمؤمنين(ع)) حساسيت بيش‌تري دارد و در مورد شمال گرده‌رش (محور تيپ12 قائم(عج) و لشكر57 ابوالفضل(ع)) توجه كم‌تري دارد. در شب‌هاي گذشته منورهايي كه مي‌زده بيش‌تر متوجه شيارهاي سمت ارتفاع ژاژيله بوده است.»[۱۳] در ادامة جلسه مسئول عمليات قرارگاه نجف گفت كه مجموع ادوات يگان‌هاي عمل‌كننده در مرحله اول عبارت است از 13 خمپاره‌انداز 120 ميلي‌متري، 7 خمپاره‌انداز 81 ميلي‌متري و 6 قبضه ميني‌كاتيوشا (107م.م). اين يگان‌ها يك مركز تطبيق آتش مشترك دارند كه اجراي آتش را هماهنگ مي‌كند. برادر صفوي نيز 4 نقطه را به‌عنوان نقاط تمركز آتش اعلام كرد: دشت هرمدان، شيار بين ارتفاع قميش و ارتفاع گوجار، ابتداي قميش كه روي عقبه خودي ديد و تير دارد، بين ارتفاع الاغلو و ارتفاع دولبشك. وي افزود: در دو سه ساعت اول در محورهاي بسن، آمدين، گامو نيز اجراي آتش شود و واحدهاي كمكي روي دشمن آتش بريزند تا دشمن را نسبت به محور اصلي عمليات گمراه كنند. مسئول عمليات قرارگاه نجف نيز توضيح داد كه يگان توپخانه61 محرم كه تطبيق آتش كل قرارگاه را به عهده دارد، سمت آتش‌هاي خود را در اين منطقه تنظيم كرده است.[۱۴] با توجه به نگراني جانشين فرمانده نيروي زميني سپاه از اقدامات دشمن از سمت تپه منافقين، وي در جلسه عصر امروز از فرمانده لشكر21 امام رضا(ع) خواست كه علاوه بر دو گرداني از اين لشكر كه در اين عمليات مأموريت دارند، يك گردان ديگر را وارد عمل كند تا از پشت گرده‌رش كل قلة سمت راست گرده‌رش را تصرف كند، تا لشكر57 ابوالفضل(ع) بتواند بقيه ارتفاع را تصرف نمايد. وي تأكيد كرد كه [اگر تدبيري انديشيده نشود] اين قسمت مي‌ماند و دشمن به همه نيروها فشار مي‌آورد و با هلي‌كوپتر پاتك مي‌كند. قلة سمت راست (قله2) نبايد در دست دشمن باقي بماند. فرمانده لشكر21 (برادر قاآني) با بيان اينكه 2 گردان ديگر داريم، ولي براي عمليات آمادگي ندارند، از پذيرش اين مأموريت امتناع كرد.[۱۵]
گزارش- 904
در جلسات شامگاه امروز كه آخرين جلسات هماهنگي براي عمليات روي ارتفاع گرده‌رش بود، با توجه به خستگي نيروهاي عمل‌كننده در جريان انتقال از عقبه به منطقه درگيري، كامل نشدن شناسايي راه‌كار يكي از يگان‌ها و عدم هماهنگي با يگان‌هاي ارتشي مستقر در منطقه، عمليات 24 ساعت به تعويق افتاد و آغاز درگيري با دشمن، بامداد 29/8/1366 اعلام شد. در جلسه‌اي كه بعد از نماز عشا تشكيل گرديد فرمانده لشكر57 ابوالفضل(ع) گفت با توجه به اينكه مسير نيروهايش طولاني‌تر از ساير يگان‌هاست و نيروهاي اين لشكر بايستي حدود 8 ساعت پياده‌روي كنند تا به خط دشمن برسند، پيش‌بيني كرده است كه بخشي از اين مسير را نيروها يك شب قبل از شب عمليات طي كنند و پس از عبور از رودخانه قلعه‌چولان (قلاچولان)، روز را در زير ارتفاعات استراحت كنند. از سوي ديگر چون يگاني از ارتش روي ارتفاعات طالش مستقر است كه مشرف بر اين مسير مي‌باشد، لازم است با اين يگان هماهنگي صورت گيرد كه هنوز اين اقدام نشده و با توجه نداشتن ارتباط راديويي و طولاني بودن راه، اين هماهنگي در امشب ميسر نيست تا نيروهاي لشكر57 بتوانند امشب، بخشي از مسير را طي كنند. براي حل اين مشكل در همين امشب، در جلسه پيشنهادهايي ارائه شد كه هيچ‌كدام به نتيجه نرسيد. از سوي ديگر، فرمانده لشكر21 امام رضا(ع) مطرح كرد كه با توجه به مشكلي كه شب گذشته در شناسايي راه‌كار اين لشكر بروز كرده، لازم است شناسايي ادامه يابد تا اطلاعات از منطقه و راه‌كار تكميل شود. همچنين بخشي از طول مسير را كه اين يگان پيش‌بيني كرده بود نيروهايش را با خودرو ببرد، براي جلوگيري از هشياري دشمن، نيروهاي رزمنده بايد پياده بروند. فرمانده لشكر21 دراين‌باره نيز گفت: نيروها ديشب نخوابيده‌اند، اگر امشب تا صبح هم بخواهند پياده بروند، فردا شب نمي‌توانند عمليات كنند. لذا برادر قاآني درخواست كرد كه عمليات يك شب به تعويق بيفتد.[۱۶] برادر رحيم صفوي به دلايل مختلف از جمله احتمال هشياري دشمن و احتمال نامناسب شدن اوضاع جوّي، مخالف تعويق عمليات بود ولي وقتي احساس كرد كه مشكلات جدي است، جلسه با فرماندهان يگان‌ها را متوقف كرد و در جلسه ديگري با حضور فرماندهان قرارگاه‌هاي نجف و قدس و چند تن ديگر از مسئولان قرارگاه به بررسي موضوع پرداخت. در اين جلسه فرمانده قرارگاه نجف با بيان سه موضوع: نخوابيدن رزمندگان در دو شب گذشته، لزوم هماهنگي با ارتش كه از آن غفلت شده و تكميل شناسايي لشكر21؛ لزوم تعويق عمليات را اعلام كرد ضمن اينكه از اوضاع جوّي اظهار نگراني مي‌كرد. پس از بررسي ابعاد مختلف موضوع و بيان نظر حاضران، جانشين فرمانده نيروي زميني گفت: براي شبِ عمليات سه فاكتور را بايد در نظر بگيريم: 1ـ وضعيت دشمن كه غافل‌گيري در اين عمليات اساسي است. اطلاعات تاكنون حاكي است كه دشمن هشيار شده است، اما اطلاعي از حمله ندارد. 2ـ مسئله جوّي است. اين دوسه روز آفتاب بود و براي ما قابل پيش‌بيني نيست فردا و پس‌فردا چه مي‌شود. 3ـ وضع نيروهاي خودي است. وي ادامه داد: مسئله دشمن را من حل‌شده مي‌بينم، دشمن 24 ساعته نمي‌تواند تقويت كند، اما بايد حفاظت را رعايت كرد. درباره اوضاع جوّي هم بايد توكل كرد و آن را به خدا سپرد. درباره نيروها هم يكي نيروهاي لشكر57 است كه اگر شب قبل از عمليات آن طرف رودخانه نرود، حتماً نمي‌رسد، چون 8 ساعت زمان مي‌خواهد، يكي هم پياده‌روي سه لشكر است [كه اگر عمليات فردا شب باشد وقت استراحت ندارند]. يكي هم تكميل نشدن شناسايي لشكر امام رضا(ع) است. من به اين نتيجه رسيدم كه يك شب به اينها فرصت بدهيم كه هماهنگي با ارتش، استراحت نيروها و شناسايي حل شود. پس از اين تصميم فرماندهان يگان‌ها نيز در جلسه حضور يافتند كه برادر رحيم صفوي پس از بيان مقدمه‌اي گفت كه ما براي عمليات در فردا شب تصميم جدي داشتيم ولي به خاطر مشكلاتي كه به‌وجود آمد، يك شب به عقب انداختيم. در پايان نيز زمان عمليات ساعت 2 بامداد 29/8/1366 به فرمانده‌هان يگان‌ها ابلاغ شد.[۱۷] پس از جلسه مذكور، جلسه ديگري با حضور فرمانده و مسئولان حفاظت و اطلاعات قرارگاه نجف و نماينده امام در اين قرارگاه و همچنين فرماندهان لشكرهاي21 امام رضا(ع)، 11 اميرالمؤمنين(ع)، 57 ابوالفضل(س)، 7 ولي‌عصر(عج)، 55 ويژه شهدا، 52 قدس و تيپ امام حسن(ع) برگزار شد. در اين جلسه آخرين هماهنگي‌ها بين يگان‌ها و همچنين چگونگي نقل و انتقال و ترددها مشخص شد و فرمانده قرارگاه نجف براي استفاده از فرصت باقي‌مانده و جلوگيري از هشياري دشمن تذكراتي به اين شرح داد: 1- نيروهايي كه وارد منطقه شده‌اند كنترل شوند، از تردد بيجا خودداري شود. 2- تردد خودروهاي سنگين قطع شود و يگان‌ها تردد خود را به حداقل برسانند. 3- نيروهاي يگان‌ها تا نقطه رهايي پياده بروند. 4- دستگاه‌هاي سنگين مهندسي، اگر جلو نيست، جلو نبريد، رادار رازيت اينها را مي‌گيرد. 5- ما از فردا ظهر به مقر "جابر" مي‌رويم، كه تماس بي‌سيم داريم. كارهايتان را با پيك انجام دهيد، حتي از تلفن استفاده نكنيد. سكوت راديويي برقرار كنيد. در تلفن هم با رمز صحبت كنيد. 6- آماده [مقابله با] بمباران شيميايي باشيد. در ادامه جلسه با حضور مسئولان مهندسي وظيفه يگان‌هاي مهندسي در جريان عمليات، از جمله احداث پل و جاده‌هاي ضروري مشخص گرديد.[۱۸]
گزارش- 905
گزارش معاونت اطلاعات قرارگاه مقدم نيروي زميني سپاه در جنوب (كربلا) از مهم‌ترين تحركات دشمن در شرق دجله حاكي است كه از ساعت 15 تا 15:40 امروز يك ستون نظامي شامل 17 ايفا چادردار، 4 تريلي حامل خودرو، 30 ايفا چادردار، 4 تريلي حامل توپ و ضدهوايي، 22 تريلي حامل تانك و 48 ايفا چادردار از سمت شمال به جنوب، روي جاده اتوبان العماره - بصره در حركت بوده است در همين حين دو هلي‌كوپتر برفراز اين جاده از جنوب به شمال در حال پرواز بوده‌اند.[۱۹]
گزارش- 906
مانور عظيم يكصدهزار نفري نيروهاي رزمنده داوطلب و بسيجي استان همدان امروز با شركت رئيس‌جمهور و رئيس شوراي عالي دفاع برگزار شد. رئيس شوراي عالي دفاع با شركت در جمع مردم و مسئولان استان همدان اعزام نيروهاي رزمنده به سوي جبهه‌هاي نبرد را آغاز حركتي جديد دانست و ضمن بازديد از مانور يكصدهزار نفري استان همدان خواستار مشاركت تمامي ملت ايران براي وارد آوردن ضربات نهايي بر رژيم فرسوده صدام و همچنين جهاد مالي آنان شد. رئيس‌جمهور گفت: «امروز پس از شروع مرحله جديدي كه به درخواست شوراي عالي پشتيباني جنگ از حضور امام امت و رهنمودهاي رهبر كبير انقلاب اسلامي و به دنبال آن صدور قطعنامه ده ماده‌اي آغاز شد، شاهد اولين حركت عظيم مردمي در استان همدان هستيم.» وي سپس به تحولات سياسي اخير در عرصه بين‌المللي اشاره كرد و گفت: «تحولاتي كه در چهار پنج ماه اخير در جهان رخ داد، در طول جنگ تحميلي بي‌سابقه بوده است. حضور ناوگان‌هاي امريكايي در خليج فارس به خاطر حفظ منافع كويت و حفاظت از كشتي‌ها و نفتكش‌هاي كويتي نبوده، بلكه حضور تجاوزكارانه شيطان بزرگ در خليج فارس بيانگر اين است كه رويداد و اتفاق جديدي در منطقه در شرف وقوع است. استكبار جهاني از وقوع اين حادثه كه پيروزي لشكر اسلام بر كفر جهاني است، در هراس مي‌باشد.» آيت‌الله خامنه‌اي از قطعنامه 598 شوراي امنيت نيز به عنوان يكي از اين حوادث مهم ياد كرد و گفت: «استكبار جهاني با احساس پيروزي‌هاي قريب‌الوقوع لشكر اسلام، اقدام به وضع اين قطعنامه كرد و براي به‌دست آوردن دل ملت ايران بندهايي نيز در خصوص شناسايي متجاوز در آن گنجانيد.» رئيس شوراي عالي دفاع آنگاه به وظايف ملت و مسئولان كشورمان در شرايط حساس كنوني اشاره كرد و گفت: «امروز بر ما مسئولين است كه از اين فرصت استثنايي بهره گرفته و آخرين ضربات را بر پيكر پوسيده رژيم عراق وارد آوريم. اين اجتماعات و اين مانورهاي عظيم در سراسر كشور براي يك عمليات خاص نيست، بلكه هدف، انجام يك سلسله عمليات در طول جبهه‌هاي نبرد مي‌باشد.» رئيس‌جمهور تأكيد كرد: «ما اگر امروز از اين نيروهاي داوطلب بسيجي به نفع اسلام استفاده نكنيم، خداي ناكرده در آينده شاهد شكست اسلام خواهيم بود. اين شكست تجربه تلخي براي ديگر ملل مسلمان جهان خواهد بود.» گزارش خبرنگار روزنامه اطلاعات حاكي است رزمندگان داوطلب استان همدان كه در مانور عظيم سپاهيان محمد(ص) شركت داشتند، با امضاي طوماري با خون خود، آمادگي كامل خويش جهت مقابله با استكبار جهاني و حضور در ميادين نبرد را اعلام كردند.[۲۰]
گزارش- 907
امريكا براي جلوگيري از سقوط صدام و اعمال فشار بر جمهوري اسلامي ايران حضور نظامي خود را در منطقه روزبه‌روز گسترش داده و بر همكاري نظامي خود با حاميان عراق مي‌افزايد. منابع اطلاعاتي امريكا امروز فاش ساختند دولت ريگان در كشورهاي عرب منطقه به‌طور محرمانه واحدهاي ويژه رزمي، دريايي، موشك‌هاي دفاع هوايي و هلي‌كوپتر مستقر كرده است. خبرگزاري يونايتدپرس در گزارشي از اقدامات جديد امريكا در خليج فارس نوشت: «امريكا تجهيزات نظامي ديگري مثل موشك‌هاي ضدتانك، موشك‌هاي زمين به هوا و تجهيزات جنگ‌هاي الكترونيكي را به مناطق شروع عمليات در عربستان سعودي، كويت، بحرين و عمان انتقال داده است كه تحت كنترل امريكا خواهد بود. يك تحليل‌گر نظامي ارسال گسترده تجهيزات نظامي به منطقه را نشانة همكاري‌هاي نظامي محرمانه فوق‌العاده‌اي دانست كه به خاطر بحران خليج فارس بين امريكا و متحدان ميانه‌رو عرب اين كشور به‌وجود آمده است. منابع اطلاعاتي امريكا مي‌گويند: در مقابل سعودي‌ها به‌طور غيررسمي پايگاه‌هاي خط مقدم در اختيار پنتاگون (وزارت دفاع امريكا) قرار داده‌اند و بحرين و كويت و عمان با واگذار نمودن امكانات فرود و برخاستن براي هلي‌كوپترها و پرسنل جنگ‌هاي ويژه دريايي و تجهيزات دفاع هوايي امريكا نقش مهمي را در پشتيباني از نيروهاي امريكايي ايفا مي‌كنند. به‌عنوان مثال تعداد پرسنل امريكا در استان‌هاي شرقي عربستان سعودي به نحو چشمگيري افزايش يافته است. علاوه بر اين در مانورهاي مشترك امريكا و عربستان سعودي براي اولين‌بار كشتي‌هاي مين‌روب سعودي كه سرگرم حفاظت از آب‌هاي كويت مي‌باشند، نيز مشاركت جسته‌اند. منابع اطلاعاتي امريكا مي‌افزايند: امريكا و عربستان‌سعودي اقدام به اجراي مانورهاي مشترك عمليات آموزشي نموده‌اند و علاوه بر آن سعودي‌ها هواپيما و سوخت كشتي در اختيار امريكا قرار مي‌دهند.»[۲۱]
گزارش- 908
نزديك به يكصد كشتي جنگي و مين‌روب خارجي در خليج فارس حضور دارند كه امريكا با 38 كشتي جنگي و 6 كشتي مين‌روب مقام نخست را دارد. همچنين انگلستان 8 كشتي جنگي و 5 مين‌روب، فرانسه 11 كشتي جنگي و 3 مين‌روب، شوروي 10 كشتي جنگي و 3 مين‌روب و كشورهاي ايتاليا، بحرين، هلند مجموعاً 12 كشتي جنگي و 8 كشتي مين‌روب در خليج فارس و درياي عمان دارند. حدوداً تمام اين كشتي‌ها در طول يك‌سال اخير، بعد از دعوت كويت از قدرت‌هاي بزرگ براي اسكورت نفتكش‌هاي اين كشور وارد منطقه شده‌اند. در اين مدت برخلاف ادعاي اين دولت‌ها نه‌تنها امنيت كشتي‌راني تأمين نشده بلكه حملات عليه كشتي‌ها در خليج فارس افزايش يافته است. راوي مركز مطالعات و تحقيقات جنگ در نيروي دريايي سپاه پاسداران در گزارشي از فعاليت‌هاي نظامي در خليج فارس، پس از ارائه ارقام فوق، به نقل از منابع مطلع خارجي آمار حملات عليه كشتي‌ها را تا 20 آبان 1366 به‌صورت زير اعلام كرده است:[۲۲]
| سال | 1360 | 1361 | 1362 | 1363 | 1364 | 1365 | 1366 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| عراق | 10 | 19 | 28 | 59 | 31 | 52 | 48 |
| ايران | 1 | - | - | 32 | 18 | 50 | 45 |
گزارش- 909
درحالي‌كه سه هفته به زمان برگزاري كنفرانس سران دو ابرقدرت باقي است، معاونان وزيران خارجه امريكا و شوروي، آرماكاست و ورنتسف، مسائل منطقه‌اي نظير جنگ ايران و عراق و مسئله افغانستان را بررسي كردند.[۲۳] راجر هاردي مفسر راديو بي.بي.سي با طرح اين پرسش كه آيا دوره‌اي از رفع اختلاف بين ابرقدرت‌ها مي‌تواند احتمال حل مسائل منطقه‌اي را افزايش دهد يا خير؟ به بررسي علائم نزديكي دو ابرقدرت مي‌پردازد. وي با اشاره به اعلام خروج نيروهاي شوروي از افغانستان در يك سال آينده، بر عهده گرفتن رياست شوراي امنيت، ترغيب اعراب به اتخاذ موضع مشترك در قبال جنگ ايران و عراق و برقراري مجدد روابط ديپلماتيك با مصر و تلاش براي تشكيل يك كنفرانس بين‌المللي در مورد صلح خاورميانه و اعطاي كمك اقتصادي شوروي به پاكستان گفت: «از قرائن چنين برمي‌آيد كه اين جنگ هر دو ابرقدرت را اكنون سخت نگران كرده است. همچنان كه شوروي براي حمايت از پيشنهاد سازمان ملل متحد در مورد تحريم اسلحه به ايران در فشار بيش‌تري قرار مي‌گيرد، گفته مي‌شود كه اتحاد شوروي از موقعيت خود در مقام رياست شوراي امنيت كه ماه دسامبر به بعد برعهده آن كشور خواهد بود، احتمالاً در بحث تلاش براي برقراري آتش‌بس در جنگ ايران و عراق استفاده خواهد كرد و شايد به اقدامات ديپلماتيك ديگر نيز بپردازد. با وجود اين، امريكا درباره اينكه ميخائيل گورباچف واقعاً بخواهد نيروهاي شوروي را از افغانستان خارج كند ترديد دارد و درعين‌حال علاقه‌مند است كه جنگ ايران و عراق پايان يابد و مايل نيست نقش تازه شوروي در منطقه خليج فارس مشروعيت پيدا كند.»[۲۴]
گزارش- 910
هم‌زمان با ديدار هانس ديتريش گنشر، وزير امور خارجه آلمان از منطقه، كشورهاي حاشيه جنوبي خليج فارس خواستار اقدامات بيش‌تر سازمان ملل متحد براي پايان‌دادن به جنگ ايران و عراق شدند.[۲۵] وليعهد كويت در مصاحبه با راديو مونت كارلو اظهار اميدواري كرد كه مقامات ايراني به اراده جوامع بين‌المللي و تصميمات شوراي امنيت پاسخ دهند.[۲۶] همچنين اين كشور اعلام كرد كه اگر ايران به بصره حمله كند و يا تهاجم جديدي را از سرگيرد، اين كشور با واكنش ناخوشايند كشورهاي عربي و ديگر كشورهاي جهان روبه‌رو خواهد شد.[۲۷] نخست‌وزير پاكستان نيز ضمن بي‌خاصيت خواندن جنگ ايران و عراق گفت: «كشورش اميدوار است ايران و عراق با قبول قطعنامه 598 شوراي امنيت، يك آتش‌بس فوري را در جنگ با يكديگر اجرا كنند. ما خواستار پايان فوري اين جنگ بي‌خاصيت هستيم و براي آن دعا مي‌كنيم.»[۲۸] رئيس‌جمهور پاكستان، ژنرال ضياءالحق هم با انتقاد از عملكرد امريكا در قبال ايران كه موجب نزديكي هرچه بيش‌تر آن به شوروي مي‌شود، از جمهوري اسلامي ايران خواست درمورد جنگ انعطاف بيش‌تري از خود نشان دهد تا اين جنگ هرچه زودتر به پايان برسد.[۲۹]
گزارش- 911
طولاني شدن جنگ و تداوم جنگ ايران و عراق، اقتصاد و امنيت و ثبات عراق را به شدت تهديد مي‌كند. عراق توان پرداخت بدهي‌هاي خود به كشورهاي خارجي را ندارد. شركت‌هاي آلماني از سال 1983 تاكنون مبالغ فراواني از عراق طلب دارند كه بالغ بر 5/3 ميليارد مارك مي‌باشد و دولت آلمان پرداخت بدهي‌هاي مذكور را تضمين كرده است. دولت آلمان حتي تا پايان سال 1984 ضمانت‌نامه‌هاي جديد صادراتي براي عراق صادر كرده است ولي درحال‌حاضر هنوز هم بسياري از حساب‌هاي تسويه نشده عراق به آلمان وجود دارد. وزير اقتصاد آلمان با تقاضاي عراق مبني بر ادامه صدور ضمانت‌نامه‌هاي دولتي براي رژيم عراق مخالفت كرد و از دولت عراق خواست تا هرچه سريع‌تر به پرداخت تعهدات عقب‌افتاده‌اش به شركت‌هاي آلماني اقدام كند. وي گفت تنها در چنين شرايطي است كه دولت آلمان خواهد توانست مجدداً به صدور ضمانت‌نامه‌هاي صادراتي براي اين كشور اقدام نمايد.[۳۰] پرداخت 500 ميليون دلار ديگر از بدهي‌هاي سال 1983 عراق براي دو سال ديگر به تعويق افتاد و در ماه مارس سال جاري يك وام 120 ميليون دلاري نيز به حالت تعليق درآمد. مجله ميدل‌ايست اكونوميك‌دايجست با اعلام اين مطلب نوشت: قرار بود بانك رافدين در 26 اكتبر نخستين بخش 4/71 ميليون دلاري از وام سال 1985 را بازپرداخت كند، ليكن اكنون با بانك بين‌المللي "اينجنت گلف" در بحرين ترتيبي داده تا بازپرداخت بدهي‌ها را سه‌سال ديگر به تعويق اندازد. اين حداقل سومين وام اروپايي است كه بغداد مجبور به تعويق زمان بازپرداخت آن شده است. بغداد از بانك‌هاي انگليس خواسته يك وام 300 ميليون دلاري را كه توسط دولت انگليس براي سال آينده ترتيب داده شده تأمين كنند. اين وضع آشفته اقتصادي عراق در نتيجه جنگ اين كشور عليه ايران است كه روزانه 40 ميليون دلار هزينه بر رژيم آن كشور تحميل مي‌كند.[۳۱] از نظر امنيتي نيز جنگ پيامدهاي تهديدآميزي براي عراق به همراه دارد. روزنامه سوئدي داگنزنيهتر با اشاره به تصور رهبران عراقي مبني بر پيروزي سريع در جنگ، تداوم آن را تهديدي جدي براي عراق دانسته و نوشته است: «تعداد بسياري از نفرات واحدهاي ارتش فرار كرده و خود را به مناطق باتلاقي در نواحي جنوب كشور رسانده‌اند.» اين روزنامه به نقل از يك ديپلمات غربي افزود: «دست‌يابي به رقم صحيح تعداد سربازان گريخته از ارتش عراق دشوار است، ليكن گفته مي‌شود تعداد آنها به هزاران تن مي‌رسد. در شمال عراق بسياري از گزارش‌ها از وجود مقاومت شديد مردم به‌ويژه در استان‌هاي شمالي و كردنشين عراق حكايت مي‌كنند و فشار نيروهاي كُرد بر ارتش عراق شدت يافته است. بسياري از روستاهاي كردنشين را نيروهاي دولتي بمباران و با خاك يكسان كرده‌اند و طي شش‌ماه اخير هزاران تن از خانواده‌هاي كُرد به كوچ اجباري از مناطق مسكوني خود وادار شده‌اند.»[۳۲]
گزارش- 912
رسانه‌هاي غربي از اوضاع داخلي جمهوري اسلامي ايران و تأثير انقلاب اسلامي و جنگ تحميلي گزارش‌هاي مختلف و متفاوتي را تهيه و منتشر مي‌كنند. تلويزيون شبكه يك سراسري آلمان غربي شب گذشته (دوشنبه شب) گزارشي 45 دقيقه‌اي از ايران با نام "آينده با نام خدا" پخش كرد كه بيش‌تر هدف آن نشان‌دادن تصويري از زندگي عادي و روزمره در ايران برخلاف تبليغات معمول در رسانه‌هاي خارجي بود. اين برنامه ضمن اشاره به سابقه نفوذ اسلام در ميان مردم ايران و اعتقاد آنها به چهارده معصوم(ع) و انجام مراسم مذهبي ايرانيان مخصوصاً در روزهاي تاسوعا و عاشورا، تصاويري از بازار و مركز اسلامي به عنوان حامي آن نشان داده شد و گفته شد كه سيستم بازار ايران بسيار پيچيده است و هيچ قدرتي نمي‌تواند در آن نفوذ كند. اغلب بازاري‌ها به پرداخت ماليات به دولت اعتقاد ندارند و خمس و زكات خود را به‌عنوان ماليات تلقي مي‌كنند كه اين عدم پرداخت ماليات بار سنگيني بر دوش دولت مي‌باشد. در قسمت ديگري از اين برنامه با نشان‌دادن بخش‌هايي از كارخانه كاميون‌سازي خاور به نقل از مدير كارخانه گفت: به لحاظ كمبود ارز جهت واردات قطعات مونتاژ، كارخانه مزبور به‌طور نيمه‌وقت كار مي‌كند و به‌جاي روزي 90 كاميون فعلاً فقط 26 كاميون مونتاژ مي‌نمايد. در صحنه‌هايي مربوط به بانك و سيستم بانكداري اسلامي در ايران با چند تن از مردم كه نسبت به اين سيستم خوشبين و حامي آن بودند مصاحبه شد. آنها مي‌گفتند كه براي دريافت سود و يا جايزه پول‌هاي خود را در حساب‌هاي مختلف بانكي مي‌گذارند. در اين گزارش گفته شد كه اين سيستم بانكي باعث شده است بانك‌ها در كادر فعاليت‌هاي اقتصادي كشور سهيم شوند و به نوعي بر سيستم اقتصاد كشور كنترل داشته باشند. گزارش تلويزيون آلمان در ادامه گزارش خود ضمن تأكيد بر اينكه تصوير ظاهري عقب‌ماندگي در ايران به لحاظ گرايش مردم به اسلام كه در غرب رايج است صحيح نيست، گفت: اكنون در دانشگاه‌هاي ايران بسياري از زنان و مردان باهوش به كسب علم و پيشبرد مملكت اشتغال دارند. جهاد سازندگي با مهندسين ايثارگر خود براي مناطق محروم تسهيلاتي فراهم مي‌كنند. البته اين اقدامات كه با كمك كاري و پولي خود مردم منطقه انجام مي‌گيرد، تاكنون نتايج پرثمري داشته و در جلوگيري از مهاجرت مردم از دهات به شهرها بسيار مؤثر بوده است. در قسمت ديگري از اين برنامه تصاويري از زندان اوين پخش شد كه در آن ضمن نمايش نحوه به‌كارگيري و تعليم زندانيان براي ادامه يك زندگي سالم در آينده، گفته شد كه آيت‌الله خميني اظهار داشته است كه زندان‌ها را بايد به دانشگاه تبديل كرد و بدين جهت است كه در اوين كلاس‌هاي درس وجود دارد و بعضي از زندانيان مي‌توانند از طريق فراگيري دروس آزادي خود را بخرند. در پايان اين گزارش نتيجه‌گيري شد كه گويي ماشين تاريخ ايران به عقب برگشته است تا كودكان جامانده و محرومش در گذشته را هم با خود به جلو ببرد.[۳۳]
گزارش- 913
بيست و پنجمين اجلاس اتحاديه مطالعات خاورميانه‌اي امريكاي‌شمالي (MESA) از 23 تا 26 آبان برگزار شد. در اين اجلاس سخنرانان درباره موضوعات مختلف جنگ تحميلي از جنبه‌هاي متفاوت بحث و بررسي كردند. در ميزگرد مسائل جاري، آنها به اين پرسش كه "چه راه‌حلي براي بحران خليج فارس ممكن است؟" پاسخ دادند كه از نظر آنها با اينكه هر دو كشور درگير در جنگ به پايان آن علاقه‌مند هستند ولي جنگ به زودي خاتمه نخواهد يافت و تنها راه‌حل بحران منطقه، پايان جنگ و انجام مذاكرات است. همچنين تأكيد شد كه تحريم ايران نمي‌تواند اين كشور را به پاي ميز مذاكرات بياورد يا به جنگ پايان دهد و براي خروج از اين بن‌بست حفظ پرستيژ براي هر دو كشور ضروري مي‌باشد.[۳۴]
گزارش- 914
به گزارش قرارگاه ثامن‌الائمه(ع): «در دو هفته اخير، ميليشياهاي افغاني و اشرار، در جاده‌ها و آبادي‌هاي مرزي منطقه تايباد، شرارت و عمليات‌هاي ايذايي را به نحو كم‌سابقه‌اي افزايش داده‌اند و ضمن چند عمليات كمين، آدم‌ربايي و سرقت احشام، تعدادي از مأمورين انتظامي را شهيد و مجروح و چند تن از روستاييان و چوپانان و همچنين تعدادي از مأمورين توسط افاغنه مسلح به آن سوي مرز برده شده‌اند و پاسگاه‌ها و جاده‌هاي مرزي در آن منطقه زير آتش سلاح‌هاي سنگين كشور مقابل قرار گرفته است. هم‌زمان با اين عمليات نيروهاي ميليشياي دولتي افغانستان نيز در قسمت‌هاي مختلف نوار مرز تقويت و نيروهاي دولتي نيز در بعضي نقاط مرزي حضور فعال پيدا كرده‌اند. اگر علت اين‌گونه شرارت‌ها و عمليات‌هاي ايذايي در مرزهاي جمهوري اسلامي ايران با تشديد عمليات‌هاي متهوارنه مجاهدين افغاني در مناطق، به‌ويژه خطوط كمربندي شهر هرات، منطقه قلعه‌گاه در استان فراه و منطقه غوريان مرتبط دانسته شود، مي‌توان به علاقه كشور مقابل در تشكيل گردان‌هاي مختلف ميليشيايي و هنگ‌هاي قومي و استقرار اين يگان‌هاي شبه‌نظامي در نوار مرز جهت كنترل مرزها و مقابله با عمليات مجاهدين، نشان‌دادن عكس‌العمل مناسب هنگام تشديد حملات مجاهدين به كشورهاي همجوار كه از آنان پشتيباني مي‌نمايند، پي برد.»[۳۵]
گزارش- 915
عصر امروز بر اثر تيراندازي مأموران ستاد جذب مشمولان باختران به هنگام سربازگيري، يك تن كشته و چهار تن مجروح شدند. تيراندازي در منطقه شاطرآباد باختران زماني روي داد كه دو تن از مشمولان در بين جمعيت تماشاچي و معترض، اقدام به فرار كردند.[۳۶]
منابع و مآخذ روزشمار 1366/08/26
- ↑ سند شماره 148330 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: منطقه دوم دريايي سپاه، 26/8/1366؛ و - خبرگزاري جمهوري اسلامي، نشريه "گزارش‌هاي ويژه"، شماره 243، 27/8/1366، ص8 و 9، بوشهر - خبرگزاري جمهوري اسلامي، 26/8/1366.
- ↑ مأخذ 1، رديف دوم، ص9؛ و - سند شماره 148334 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: منطقه دوم دريايي سپاه، 26/8/1366.
- ↑ سند شماره 148333 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: منطقه دوم دريايي سپاه، 26/8/1366.
- ↑ خبرگزاري جمهوري اسلامي، نشريه "گزارش‌هاي ويژه"، شماره 244، 28/8/1366، ص6، بوشهر - خبرگزاري جمهوري اسلامي، 27/8/1366.
- ↑ سند شماره 148332 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: منطقه دوم دريايي سپاه، 26/8/1366.
- ↑ خبرگزاري جمهوري اسلامي، نشريه "گزارش‌هاي ويژه" شماره243، 27/8/1366، ص1.
- ↑ همان، ص3.
- ↑ همان، ص5 و 6، بغداد - خبرگزاري عراق، 26/8/1366.
- ↑ همان، ص7، راديو صوت‌الجماهير (بغداد)، 26/8/1366.
- ↑ سند شماره 1534 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راوي قرارگاه نجف‌اشرف در عمليات نصر8 (يدالله ايزدي)، ص60.
- ↑ سند شماره 1531 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راوي قرارگاه مركزي سپاه در عمليات نصر8 (حسين اردستاني)، ص133 و 134.
- ↑ همان، ص135 و 136 ؛ و - مأخذ 10، ص61، 62 و 1/62.
- ↑ مأخذ 10، ص74 تا 1/76.
- ↑ مأخذ 11، ص137؛ و - مأخذ 10، ص77 تا 79.
- ↑ مأخذ 10، ص82 تا 85.
- ↑ مأخذ 10، ص86 تا 92.
- ↑ مأخذ 11، ص139 تا 147.
- ↑ مأخذ 10، ص91 تا 103.
- ↑ سند شماره 029633 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: معاونت اطلاعات قرارگاه مقدم نيروي زميني سپاه در جنوب (كربلا)، 27/7/1366.
- ↑ روزنامه اطلاعات، 27/8/1366، ص3.
- ↑ مأخذ 4، ص41 و 42، واشنگتن - خبرگزاري يونايتدپرس، 27/8/1366.
- ↑ سند شماره 1556 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راوي قرارگاه نيروي دريايي سپاه (سعيد سرمدي)، 11/8 الي 9/9/1366، ص74 و 75.
- ↑ خبرگزاري جمهوري اسلامي، تلكس شماره 54، 26/8/1366.
- ↑ واحد مركزي خبر، صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران، بولتن راديوهاي بيگانه، 27/8/1366، ص13، به نقل از راديو بي‌بي‌سي، 26/8/1366.
- ↑ مأخذ 4، ص24، رياض - رويتر، 27/8/1366.
- ↑ مأخذ6، ص27 و 28، تهران - خبرگزاري جمهوري اسلامي 26/8/1366.
- ↑ Sreed har, Kapil, Kaul. Tanker War: Aspect of Iraq – Iran War (1980 – 89). New DeLhi: ABC – Publishing House, 1989 – P. 64.
- ↑ مأخذ6، ص12، اسلام‌آباد - خبرگزاري آلمان، 26/8/1366.
- ↑ مأخذ6، ص36، اسلام‌آباد - خبرگزاري جمهوري اسلامي، 26/8/1366.
- ↑ روزنامه جمهوري اسلامي، 27/8/1366، ص7، خبرگزاري جمهوري اسلامي.
- ↑ همان، ص7، خبرگزاري جمهوري اسلامي، به نقل از مجلة ميدل ايست اكونوميك دايجست.
- ↑ روزنامه رسالت، 27/8/1366، ص12، استكهلم - خبرگزاري جمهوري اسلامي، به نقل از روزنامه سوئدي داگنزنيهتر.
- ↑ مأخذ6، ص36 و 37، بن - خبرگزاري جمهوري اسلامي، 26/8/1366.
- ↑ سند شماره 238061 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: گزارش‌هاي سياسي خارجي، آذر 1366، ص17 تا 27؛ و - مأخذ 4، ص32 و 33، آتلانتا - خبرگزاري يونايتدپرس، 27/8/1366.
- ↑ سند شماره 075971 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: دفتر نمايندگي امام در منطقه8 ثامن‌الائمه(ع)- دفتر سياسي، 26/8/1366.
- ↑ خبرگزاري جمهوري اسلامي، نشريه "گزارش‌هاي ويژه"، شماره 245، 29/8/1366، ص33، باختران - خبرگزاري جمهوري اسلامي، 28/8/1366.