1366.10.21
| روزشمار جنگ سال 1366 1366.10.21 | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | بیست و یک دی |
| تاریخ شمسی | 1366.10.21 |
| تاریخ میلادی | 11 ژانویه 1988 |
| تاریخ قمری | 20 جمادی‌الاول 1408 |
گزارش- 644
فرمانده كل سپاه امروز، روز پركاري را سپري كرد. وي ديشب پس از ورود به بانه، به دليل تاريكي شب و خستگي، در سپاه اين شهر ماند و صبح زود عازم قرارگاه شهيد بروجردي شد. آقاي رضايي قبل از رفتن از بانه در تماس با جبهه جنوب، از آقاي صفوي آخرين خبرهاي اين جبهه را پرسيد. برخي نكات مهم اين مكالمه ـ بدون آن‌كه سخنان آن طرف (آقاي صفوي) شنيده شود ـ ناظر به دو موضوع بود: نخست، باقي ماندن ذهنيت منفي فرماندهان در مورد هدف عمليات فاو؛ دوم، درخواست زمان بيش‌تر براي خلوت كردن منطقه. آقاي رضايي بر اهميت غافل‌گيري تأكيد داشت و بدين دليل با تعويق بيش‌تر زمان آغاز عمليات موافق بود. وي در مورد ذهنيت منفي فرماندهان نيز وعده داد كه به جنوب خواهد رفت و با بحث و گفتوگو، آنان را توجيه خواهد كرد.[۱] پس از ورود فرمانده كل سپاه به منطقه عملياتي بيت‌المقدس2، چند جلسه با فرمانده نيروي زميني سپاه و ساير فرماندهان، برگزار شد. به گزارش برادر "مختاري" راوي قرارگاه نيروي زميني، با آمدن فرمانده سپاه به منطقه ـ كه با هدف هدايت عمليات "بيت‌المقدس2" صورت گرفته است ـ "شمخاني" فرمانده نيروي زميني، منطقه را به سوي تهران ترك كرد. وي پس از دو سه روز ماندن در تهران، عازم جنوب خواهد شد تا مسائل آن جبهه را پي گيرد.[۲]
گزارش- 645
با ورود فرمانده كل سپاه به منطقه عملياتي "بيت‌المقدس2"، در قرارگاه شهيد بروجردي چند جلسه برگزار شد. ابتداد در ساعت 11:45 فرمانده سپاه در نشست با برادران علي شمخاني، مصطفي ايزدي و محمد خستو درباره مانور و اوضاع جوي صحبت كرد.[۳] موضوع مانور نيز در جلسة قرارگاه قدس در حال بررسي بود, در اين جلسه، آقاي "جعفري" فرمانده قرارگاه قدس، ديگر مسئولان اين قرارگاه و نيز آقاي "ايزدي" از نيروي زميني و "شادماني" فرمانده لشكر32 انصار، حضور داشتند. تأكيد اين جلسه بر مانور شب اول عمليات در محور "آمدين"، بود.[۴] اين در حالي است كه فرمانده نيروي زميني سپاه همچنان در مورد ضرورت عمل روي ارتفاع آمدين ابهام دارد و معتقد است 20 گردان نيرو صرف آن مي‌شود. به هر صورت وي پذيرفت كه روي آمدين عمل شود.[۵] ايشان به آقاي رضايي گفت: «آمدين و يال‌هاي آن به طرف رودخانه براي ما مشكل درست خواهد كرد.» فرمانده سپاه نيز عدم تصرف اين ارتفاع را در شب اول، محتمل دانست.[۶] درباره اوضاع جوّي ـ كه يك ابهام جدي در ذهن فرماندهان ايجاد كرده است ـ با توقف بارش ظرف چند روز گذشته، اميدواري نسبي در مورد تشديد نشدن سرما در زمان عمليات، ايجاد شد،[۷] اما بارش مجدد برف از ساعت 5:40 صبح[۸] آن هم در آستانه عمليات، يك بار ديگر موجب بروز نگراني شده است. سرما و برف هر چه بيش‌تر به سمت شمال و مرز تركيه پيش رويم، شديدتر است. در قرارگاه گفته شد كه در مرز تركيه، دو دستگاه مهندسي جهادسازندگي شاهرود در جريان مأموريت بازنگه‌داشتن جاده، به ته دره فرو افتادند و 12 تن از نيروهاي جهاد در اين حادثه شهيد شدند كه اجساد آنان زير برف‌ها مانده است.[۹] حفظ جاده از خطر مسدود شدن، در جبهه شمال سليمانيه نيز با نزديك شدن به زمان عمليات، نگراني بيش‌تري را موجب شده است.[۱۰] برنامة ديگر فرمانده سپاه، برگزاري جلسه با فرماندهان لشكرهاي 10 و 31 با حضور فرماندهان گردان‌هاي اين دو يگان است. وي در صدد است با گفت‌وگوي بي‌واسطه با فرماندهان گردان‌ها، مانور آن‌ها را به طور جزئي بررسي كند، اما فرماندهان اين دو لشكر (علي فضلي و امين شريعتي) اطلاع دادند كه چون تراكم كارها و لزوم پي‌گيري آن‌ها، مانع از حضور فرمانده‌هان گردان‌ها در قرارگاه بروجردي است، جلسه در مقرهاي دو لشكر برگزار شود نه در قرارگاه شهيد بروجردي. آقاي رضايي پيشنهاد آن‌ها را پذيرفت و مقرر شد فردا به محل لشكرهاي 10 و 31 برود.[۱۱] آقاي "حسين نجات" مسئول حفاظت اطلاعات قرارگاه مركزي، درباره دشمن به آقاي رضايي گفت: «دشمن پي برده كه ما نيروي زيادي به غرب آورده‌ايم، اما معتقد است حمله ما در جنوب خواهد بود. عدم تحرك دشمن در اين منطقه به گونه‌اي است كه باعث تعجب نسبي فرماندهان شده است، به خصوص كه كم‌ترين حضور هوايي از جانب دشمن ديده نشده است.»[۱۲] آقاي رضايي پرسيد: «عراق روي ارتفاع گوجار نيرو دارد؟» پاسخ داده شد كه به گزارش قرارگاه رمضان، اين ارتفاع از نيرو تخليه شده است اما بچه‌ها دقت كرده‌اند و افراد چفيه به سر درآن‌جا ديده‌اند. آقاي شمخاني گفت: «احتمالاً نيروي جاش باشند.»[۱۳] با وجود چنين دركي از دشمن، ورود يگان‌ها از عقب به نزديكي خط به كندي انجام مي‌شود تا با رعايت نكات حفاظتي، دشمن به ميزان ورود نيرو در منطقه عملياتي، پي نبرد.[۱۴] آقاي شمخاني با توجه به اين‌كه در نامهاي زمان شروع عمليات را 23/10/1366 اعلام كرده است،[۱۵] به فرمانده قرارگاه قدس دستور داد حفاظت را كنار بگذارد و كليه نيروها وارد منطقه شوند. وي همچنين گفت: «علاوه بر كمپرسي، در انتقال نيروها از اتوبوس نيز تا جايي كه با توجه به حفاظت، تردد آن‌ها ممكن است، استفاده كنيد.»[۱۶] اين در حالي است كه يگان‌ها همچنان با مشكلات دست و پنجه نرم مي‌كنند. در جبهه شمالي دو عمليات پي‌گيري مي‌شود: عمليات اصلي، يعني "بيت‌المقدس2"؛ ديگر، عمليات يدك در حلبچه. به اين منظور فرمانده سپاه با برادر حميدي‌نيا فرمانده سپاه هشتم ثامن‌الائمه(ع) ـ كه مسئوليت عمومي منطقه حلبچه را به عهده دارد ـ گفتوگو كرد و از پيشرفت كار در محورهاي دزلي و خرمال در منطقه حلبچه و نيز در محور سد دربنديخان، آگاه شد.[۱۷] اين منطقه، يدك عمليات بيت‌المقدس2 است تا چنانچه نتيجه مورد نظر حاصل نشد، براي عمليات بزرگ سال 1366 فعال شود. اما تاكنون عامل يا عواملي كه سبب توقف عمليات بيت‌المقدس2 شود، كشف نشده است و اخبار به‌دست آمده دربارة ميزان حضور دشمن نيز اين را تأييد ميكند. كمبود امكانات و نامناسب بودن عقبه در منطقه عملياتي بيت‌المقدس2، نارسايي‌هاي فراواني در پي داشته است. ضرورت‌ها اتكا به روحيه بسيجي‌گونه را افزايش داده است، به طوري كه آقاي شمخاني هنگامي كه از قرارگاه قدس به طرف قرارگاه شهيد بروجردي برمي‌گشت، به دليل راه بندان شديد، ناگزير از ماشين پياده شد و به باز كردن جاده پرداخت. وي براي باز كردن جاده، يك ساعت و نيم وقت صرف كرد.[۱۸] امروز همچنين فرمانده تيپ11 اميرالمومنين (ع) با حضور در قرارگاه مركزي نيروي زميني، فرمانده اين نيرو را از نيازهاي يگان خود آگاه كرد. در صدر اين نيازها، خودرو و نيروي كادر درخواست شد. آقاي شمخاني كه از تأمين امكانات كاملاً نااميد بود و رجوع مكرر به وي براي تأمين نيازهاي ضروري يگان‌ها و دست‌خالي بودن سپاه، وي را رنج مي‌داد، در جواب درخواست‌هاي فرمانده تيپ 11 گفت: «سال 1365 گذشته، از اين به بعد بايد با پاي پياده بجنگيد.» فرمانده تيپ مجدداً براي حل مشكلات يگان اصرار كرد، اما برادر شمخاني اين گونه موارد را فرعي دانست و افزود: «ما فقط يك مشكل داريم به نام جنگ!»[۱۹]
گزارش- 646
سخن‌گوي حزب دمكرات كردستان عراق با انتشار بيانيه‌اي مطبوعاتي، به كليه دولت‌‌ها و شركت‌هاي خارجي هشدار داد كه جاده بين‌المللي عراق به تركيه در شمال عراق از اين به بعد ناامن‌تر از قبل خواهد بود. در اين بيانيه با اشاره به اين‌كه اين جاده در 18/10/1366(8 ژانويه) چند ساعت در دست مبارزان مسلمان كُرد بوده و طي آن چندين تريلي حامل كالا براي حكومت بعثي عراق منهدم شده است، هشدار داده شده كه از اين پس مسئوليت هرگونه عواقب مالي و جاني بر عهده خود دولت‌‌ها و شركت‌ها خواهد بود.[۲۰]
گزارش- 647
در جبهه جنوب، ابهام اكثر فرماندهان در خصوص هدف عمليات فاو همچنان مطرح است و وقت عمده‌‌اي از فرماندهي صرف پاسخ‌گويي در اين‌باره شده است. امروز در جلسه قرارگاه نيروي زميني سپاه با قرارگاه كربلا و فرماندهان يگان‌هاي سازماني اين قرارگاه، برادر رحيم صفوي در توجيه عمليات فاو گفت: «ممكن است پيش خود سؤال كنيد چرا مي‌خواهيم اين قدم‌هاي كوتاه را برداريم [اشاره به دامنه محدود زمين در عمليات فاو]؟ من تا آن‌جايي كه مصالح جنگ ايجاب ميكند، برخي مسائل را به شما برادران و سربازان امام زمان (عج) بيان مي‌كنم. ... شرايط جنگ با سال گذشته فرق كرده است و براي غلبه به اين وضعيت، تدابير جديد اتخاذ كرده‌ايم كه تماماً به تصويب آقاي "هاشمي‌رفسنجاني" فرمانده منصوب از طرف امام، رسيده است.» وي به توضيحات خود افزود: «شما بدانيد كه با حساب و كتاب و سياست جنگي جديد داريد مي‌جنگيد.» آقاي صفوي همچنين درباره اهميت عمليات در فاو، گفت: «منطقه فاو به مثابه يك خنجر است در دل صدام؛ هر گامي كه شما پيش مي‌رويد، اين خنجر بيش‌تر در قلب صدام فرو مي‌رود. حتماً يادتان هست وقتي فاو در "والفجر8" فتح شد، امام فرمودند: "دفاع از فاو، دفاع از اسلام است." لذا اين منطقه به لحاظ نظامي و سياسي بسيار داراي اهميت است.» وي سپس خاطرنشان كرد كه فرمانده جنگ و فرمانده سپاه تصويب كرده‌اند كه در اين منطقه عمليات انجام شود و اين تصميم براساس اصول و پايه و طرح‌هاي مشخص است و شما بايد خودتان را براي سخت‌ترين شرايط آماده كنيد. آقاي صفوي در بخش ديگري از توضيحات خود بر توكل داشتن به خدا تأكيد كرد: «اين‌جا انشاءالله كار براي خدا است و پيروزي هم براي اسلام است. اين جنگ هم قهرمان نخواهد داشت و مطمئناً قهرمان اين پيروزي‌ها خود خدا است. سختي اين عمليات را به خودتان بقبولانيد و آنچه كه از نظر فكري، جسمي و مادي در توان داريد، بياوريد در ميدان و به خدا هم توكل كنيد و انشاءالله بهحول و قوه الهي اگر نواقصي هم هست، برطرف بكنيد و انشاءالله خداوند هم با مشاهده ايستادگي و تلاش و جنگ خالصانه در راه او، پيروزي نصيب ما ميكند.»[۲۱] آقاي صفوي ضمن تأكيد مجدد بر اعتماد به فرماندهان جنگ ـ كه منتصب از سوي امام هستند ـ و ذهن پيچيده آن‌ها در تصميم‌گيري‌‌ها، گفت: «اين چهار پنج كيلومتر (در فاو) بسيار با اهميت است براي دنيا؛ شما روي شكستن خط و پيشروي، با قوت عمل كنيد.» وي سپس با يادآوري اين نكته كه "شكستن شلمچه"، دنيا را تكان داد، افزود: «در فاو هدف ما رسيدن به خط انتهاي كارخانه نمك است. ... نيروها را توجيه كنيد و جنگ در روز را هم در برنامه خود لحاظ نماييد.»[۲۲] برادر صفوي پس از آن‌كه فرماندهان به بيان طرح‌هاي عملياتي خود پرداختند، در پاسخ به فرمانده گردان امام محمدباقر(ع) از لشكر امام حسين(ع)، گفت: «شما شرايط سخت را در نظر بگيريد و مبتني بر آن، طراحي مانور نماييد، زيرا زمين خيلي پيچيده است. پيچيدگي زمين و پيچيدگي دشمن اقتضا ميكند كه نيروها نفر به نفر توجيه شوند.»[۲۳] خبر ديگر از جبهه جنوب، حضور آيت‌الله "طاهري" امام جمعه و نماينده امام در استان اصفهان، در قرارگاه كربلا بود. با حضور وي، فرماندهان و رزمندگان لشكرهاي 14 امام حسين(ع) و 17 علي‌ابن‌ابيطالب(ع) و 44 قمربني‌هاشم(ع) در قرارگاه اجتماع كردند و آقاي طاهري در جمع آنان، در خصوص جهاد و اهميت آن، سخن‌راني كرد.[۲۴]
گزارش- 648
لطيف‌نصيف جاسم وزير اطلاعات عراق گفته است: «مي‌توانيم به شما اطمينان دهيم كه هيچ چيز جدي در جبهه اتفاق نخواهد افتاد. ما ديگر نمي‌پرسيم جنگ در چه زماني تمام مي‌شود؛ ما در هر لحظه انتظار آغاز تهاجم را داريم.»[۲۵] وي همچنين در مصاحبه با كريستوفر ديكي رئيس دفتر مجله نيوزويك در قاهره گفت: «رژيم ايران تاكنون به بيش از 30 حمله عمده عليه عراق دست زده است به اين اميد كه رژيم را سرنگون ساخته و خاك عراق را به تصرف خود درآورد. سال گذشته رژيم ايران شعار مي‌داد كه امسال سال سرنوشت‌سازي است. ما هم همين شعار را مي‌داديم. رژيم ايران مي‌خواست بصره و ام‌القصر را تصرف كرده و به سوي جنوب پيشروي كند. همان‌طور كه مطلع هستيد، آن‌ها موفق شدند مواضعي را به تصرف خود درآورند. ما انتظار نداشتيم آن‌ها حملات خود را تكرار كنند زيرا زماني كه تمامي منابع‌شان را بسيج كردند، تنها توانستند چند كيلومتر از خاك ما را به تصرف خود درآورند، اين بدين معناست كه آن‌ها كاري از پيش نمي‌برند. ليكن اكنون رژيم ايران بسيج جديدي را آغاز كرده است و ما را تهديد به حمله جديدي ميكند. در حمله جديد، هيچ اتفاق چشم‌گيري در جنگ و هيچ رويداد جدي در جبهه روي نخواهد داد. اگر حمله كنند، شكست خواهند خورد.»[۲۶]
گزارش- 649
حريم هوايي اصفهان صبح امروز مورد تجاوز هواپيماهاي دشمن قرار گرفت. به گزارش خبرگزاري جمهوري اسلامي ايران، اين تجاوز هوايي، با آتش شديد پدافند مستقر در اطراف پالايش‌گاه روبه‌رو شد. به گفته يك منبع نظامي، هواپيماهاي متجاوز نتوانستند هيچ هدفي را بمباران كنند و اقدام به موقع پدافند، در ناكامي آن‌ها مؤثر بوده است. هنگام اين تجاوز هوايي، از ساعت 6:25 به مدت 12 دقيقه از راديو اصفهان وضعيت قرمز اعلام شد.[۲۷]
گزارش- 650
اجراي طرح "انصارالمجاهدين" به منظور كمك مردم به خانواده‌هاي رزمندگان، از امروز آغاز شد. اين حركت اجتماعي ـ كه سپاه پاسداران آن را اجرا ميكند ـ جلوه‌هايي از وحدت و تعاون را در جامعه منعكس ساخته است.[۲۸] به گفته برادر "ميرفيصل باقرزاده" مسئول اجراي طرح انصارالمجاهدين، رانندگان تاكسي در چند شهر اعلام كرده‌اند كه به صورت كشيك شب‌ها در مقر گردان‌هاي انصارالمجاهدين مستقر خواهند شد تا در مواقع ضروري به كمك خانواده‌هاي رزمندگان بشتابند. باقرزاده افزود: «گروهي از خواهران شهرستان سمنان آمادگي خود را براي حضور در گردان‌هاي انصارالمجاهدين اعلام كردند. در گناباد برخي از دانش‌آموزان مدارس در ساعت زنگ ورزش در مزارع رزمندگان به جمع‌‌آوري زعفران كمك كردند. در بعضي از مناطق كوهستاني دانش‌آموزان و مردم در زمينه برفروبي منازل رزمندگان حضور چشم‌گيري داشتند. در ايلام 24 هكتار زمين كشاورزي رزمندگان توسط گردان‌هاي انصارالمجاهدين شخم زده شد.[۲۹] در قم كليه بيمارستان‌ها و مراكز درماني اين شهر آمادگي خود را جهت پذيرش رايگان خانواده‌هاي رزمندگان اسلام اعلام كردند.»[۳۰]
گزارش- 651
كمك‌هاي مالي مردم به جنگ، همچنان ادامه دارد. در قم كاركنان بهداري اين شهر با واريز مبلغ چهار ميليون ريال به حساب 55، هزينه سه ماه 20 رزمنده را پرداختند.[۳۱] اصناف باختران و تعاونيهاي روستايي بخش "كرند غرب" مبلغ 2 ميليون و 784 هزار ريال اهدا كردند.[۳۲] طوايف و عشاير اروميه مبلغ 7 ميليون و 700 هزار ريال پرداختند. يكي از فرهنگيان شهرستان "نكا" هزينه يك رزمنده، دو خواهر نيز در "بهشهر" با اهداي دو رشته گردن‌بند طلا هزينه سه ماه دو رزمنده را تأمين كردند. داروسازان تبريز با واريز مبلغ پنج ميليون ريال، هزينه سه ماه 25 رزمنده را پرداختند.[۳۳] كاركنان كارخانجات "فخر ايران" مبلغ 5 ميليون و 800 هزار ريال هزينه 3 ماه 44 رزمنده را پرداختند و مبلغ 747 هزار و 429 ريال نيز در اختيار ستاد كمك رساني لشكر سيدالشهداي كرج گذاشتند. همچنين 610 تن از كارگران اين واحد كه قبلاً در جبهههاي نبرد حق عليه باطل حضور داشتند، راهي ميدان‌هاي نبرد شدند.[۳۴] در تهران مسجد "سيدالشهدا" در "نارمك" مبلغ دو ميليون ريال و اتحاديه‌ها و تعاونيهاي صنفي، بازرگانان و واحدهاي توليدي اين شهر نيز مبلغ يك ميليارد و 353 ميليون و 330 هزار ريال (هزينه سه ماه 6760 رزمنده) را به حساب جهاد مالي واريز كردند.[۳۵] 85 هزار روپيه كمك نقدي مسلمانان و هواداران ايران در ايالت "كشمير" هند به وسيله سفارت ايران در دهلي نو به تهران ارسال شده است. در ايتاليا يك خانم اهل كشور سعودي همة جواهرات و زيورآلات خود را ـ كه ميليون‌ها تومان ارزش دارد ـ تقديم جبهههاي جنگ تحميلي كرده است. به گفتة وي، بخشي از اين كمك‌ها از عراقي‌هاي مقيم خارج از اين كشور مي‌باشد كه همسر يا فرزندان برخي از آنان را حكومت بعث به جبهههاي جنگ فرستاده است. يك پناهنده عراقي نيز كه ماهيانه 300 دلار دريافت ميكند، در آلمان غربي با مراجعه به سفارت ايران مبلغ 850 دلار به جبهههاي جنگ كمك كرده است. اخيراً مبلغ 770 هزار ريال بعلاوة 1286 دينار بحرين را مسلمانان و هواداران ايران در بحرين از طريق يك كشور ثالث تقديم نمايندگي جمهوري اسلامي ايران كرده‌اند. كاركنان وزارت امور خارجه تاكنون هزينه 700 رزمنده را تقبل كرده‌اند. اعضاي نمايندگي ايران در ليبي، نيكاراگوئه و مالزي به ترتيب 8329 ، 800 و 4300 دلار و در كنيا مبلغ 220 هزار تومان به جبهههاي جنگ اهدا كرده‌اند. كاركنان سفارت ايران در سوريه 50 درصد و اعضاي بسياري ديگر از نمايندگي‌‌هاي سياسي نيز 30 درصد از حقوق خود را تا پايان جنگ به جبهه اختصاص دادهاند.[۳۶] همچنين مبلغ شش هزار دلار و مقداري طلا اهدايي مسلمانان ايراني و غير ايراني مقيم سوئد تقديم حجت‌الاسلام "هاشمي‌رفسنجاني" رئيس مجلس شوراي اسلامي، شد.[۳۷] مردم مسلمان "كارگيل" هند نيز مبلغ 139 هزار و 510 روپيه به جبهههاي جنگ تحميلي عراق عليه ايران كمك كردند.[۳۸]
گزارش- 652
نيروي هوايي عراق در ساعت 19 به يك هدف بسيار بزرگ در نزديكي سواحل ايران حمله كرد.[۳۹] سخن‌گوي نظامي عراق گفت كه هواپيماهاي اين كشور در ساعت 7 بعدازظهر (16 به وقت گرينويچ) به يك هدف بسيار بزرگ دريايي به طور دقيق حمله كرده‌اند. اين سخن‌گو قبلاً هم گفته بود كه هواپيماهاي عراقي ديشب در ساعات 21:11 (18:20 به وقت گرينويچ) دو كشتي را در نزديكي ساحل ايران هدف حمله قرار دادهاند.[۴۰] به گزارش خبرگزاري آسوشيتدپرس، در نزديكي پايانه (ترمينال) نفتي ايران در جزيره لاوان، هواپيماهاي جنگي عراق در حدود ساعت 23 (23:30 به وقت تهران) يك نفت‌كش حامل پرچم قبرس به نام "يونايتدرنجر" را هدف حمله قرار دادهاند كه بر اثر آن، هشت تن از خدمه اين نفت‌كش ناپديد شده‌اند. به گزارش اين خبرگزاري، كشتي، حامل فرآورده‌هاي نفتي ايران بوده و گمان مي‌رود خدمه سنگاپوري داشته باشد.[۴۱] خبرگزاري جمهوري اسلامي ايران نيز به نقل از يك مقام آگاه در وزارت نفت اعلام كرد كه در اين حمله، از 31 سرنشين كشتي، 2 تن كشته، 6 تن مجروح و 7 تن مفقود شده‌اند. براساس اين گزارش، ميزان خسارت وارده هنوز معلوم نيست، اما اين كشتي بنزين نيز حمل مي‌كرده و تلاش براي مهار آتش آن، ادامه دارد.[۴۲]
گزارش- 653
تدابير حفاظتي براي عبور و مرور نفت‌كش‌ها و كشتي‌ها در خليج‌فارس، موضوعي است كه مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفته است. به گزارش راديو كلن، كشتيهاي نفت‌كش هنگام عبور از خليج‌فارس، با به‌كارگيري تدابير ايمني ـ از قبيل حركت در تاريكي شب، استفاده نكردن از چراغ راهنما و رادار، ايجاد سنگرهاي محافظتي براي خدمه كشتي با كيسه‌‌هاي شن ـ مي‌كوشند كه تا حد ممكن در معرض حملات ايران يا عراق قرار نگيرند. اين راديو به نقل از يك افسر نيروي دريايي انگلستان در اين باره گفته است كه تا كنون از هر كاروان دريايي كه وي آن را همراهي كرده، حداقل به يك كشتي حمله شده است. راديو كلن افزوده است: «قبل از حركت هر كشتي، اقدامات ايمني وسيع در آن صورت مي‌گيرد و كاروان‌هاي دريايي ـ كه معمولاً شامل پنج تا شش كشتي مي‌شوند ـ هنگام شب اقدام به عبور از خليج‌فارس مي‌كنند و چراغ‌هاي خود را هم روشن نمي‌كنند. به خدمه كشتي هم فقط دو ساعت قبل از حركت خبر داده مي‌شود كه براي حركت آماده باشند. همچنين به آن‌ها گفته مي‌شود كه نور از پنجره‌هاي آن‌ها به خارج نتابد و كيسه‌‌هاي پر از شن روي هم قرار داده شوند تا به صورت يك ديوار حفاظتي در آيند و بالاخره روي قسمت‌هاي مرتفع كشتي تور كشيده مي‌شود تا دستگاه‌هاي رادار دشمن نتوانند زوايا و حدود كشتي را به راحتي كشف كنند. يك ملاح انگليسي گفته است هر شركت كشتي‌راني تدابير خاص خود را براي حفاظت كشتي‌هايش اتخاذ ميكند ولي لياقت و كفايت ناخداي هر كشتي خيلي در اين راه مؤثر است و بعضي از آن‌ها كشتيهاي نفت‌كش عظيم را در فاصله چنان كم از سواحل ايران عبور مي‌دهند كه عقل از آن حيران مي‌ماند.»[۴۳] با همة اين تدابير، ناامني همچنان كشتي‌ها را تهديد ميكند، اما شمال و جنوب خليج‌فارس از اين نظر متفاوت است. راديو امريكا در اين‌باره گفته است: «در شمال خليج‌فارس مقامات كويتي رضايت كامل خود را از حضور رزم‌ناوها و مين‌روب‌هاي ايالات متحده كه راه عبور و مرور به بندر نفتي آن كشور را باز نگاه داشته و حملات قايقهاي توپ‌دار ايران را خنثي كرده، ابراز مي‌دارند، حال آن كه در بخش جنوبي، عربستان سعودي و امارات متحده عربي كه كشتي‌هاي‌شان بيش از پيش زير حملات ايران قرار دارد، در انتظار اقدامات مؤثر ايالات متحده هستند.»[۴۴]
گزارش- 654
به گزارش خبرگزاري جمهوري اسلامي از واشنگتن، به‌رغم انتقادات فراوان در داخل امريكا عليه سياست دولت ريگان در خليج‌فارس، سفيران عرب و برخي تحليلگران معتقدند كه ايالات متحده با اجراي عمليات اسكورت نظامي كشتيهاي كويتي، نتايج بسيار مهمي را كسب كرده است. روزنامه "واشنگتن‌پست" در گزارشي با عنوان "گفته مي‌شود سياست خليج امريكا اعتبارش را در منطقه بالا برده"، نوشته است كه برخي از فرماندهان نيروي دريايي امريكا در منطقه گفته‌اند كه توانايي و نيروي لازم را جهت دخالت در جنگ تانكر‌‌ها و جلوگيري از تجاوزات قايقهاي توپ‌دار ايران، دارند و در خصوص محدوديت نقش نظامي امريكا در منطقه جنگي خليج‌فارس، با ابراز خشم و بي‌صبري، اصرار كرده‌اند كه بدون هيچگونه امكانات اضافي مي‌توانند نقش پليس منطقه را بر عهده بگيرند. اين روزنامه افزوده است كه چنين حركتي امريكا را در برخورد مستقيم با ايران قرار مي‌دهد و بحث‌هاي داغ و جديدي را در كنگره همزمان با تشديد فعاليت‌هاي تبليغاتي براي انتخابات رياست جمهوري امريكا، برخواهد انگيخت. "واشنگتن‌پست" دخالت نظامي شش ماهه امريكا در خليج‌فارس را موجب احياي اعتبار از دست رفته اين كشور در جهان عرب به دنبال فروش اسلحه به ايران، دانسته و آن را اعمال فشار به ايران براي صلح با حكومت بعث عراق تحليل كرده است. اين روزنامه در عين حال نوشته است: «[اما] ايران با تدابير هوشيارانه و به‌كارگرفتن سيستم‌هاي تسليحاتي كهنه و فرسوده يا آزمايشي و ابداعي، اميد امريكا را نقش بر آب كرده است. امريكا اميد دارد نشان دادن پرچمش در خليج‌فارس، از شدت خشونت و حملات در جنگ ايران و عراق بكاهد.» واشنگتن‌پست سپس انتظار و تأكيد برخي از تحليلگران و دولت‌مردان غرب و منطقه مبني بر گسترش عمليات نظامي امريكا در خليج‌فارس را منعكس ساخته و به نقل از يك تحليل‌گر با سابقه امريكايي نوشته است: «چنانچه ريگان و مشاوران امنيت ملي وي همواره نقش امريكا را به مأموريت فعلي يعني اسكورت تانكرهاي كويتي محدود نمايند، آن وقت ايران پيروز گشته است، زيرا ايران با مأموريت امريكا در منطقه به مقابله پرداخت و امريكا پاسخ مناسبي به او نداد. در اين صورت نظر مقامات منطقه اين است كه اصلاً بهتر بود عمليات اسكورت كشتي‌ها صورت نمي‌گرفت.» به نوشته اين روزنامه، برخي مقام‌هاي عرب و غربي حضور نظامي امريكا و ديگر كشورهاي غربي را عامل جلوگيري از حاكميت كامل ايران بر راه‌هاي آبي منطقه مي‌دانند. در اين گزارش همچنين به نقل از يك شخصيت با نفوذ كويتي آمده است كه بدون عمليات اسكورت نظامي امريكا، امروز خليج‌فارس تبديل به يك درياچه ايراني شده بود. واشنگتن‌پست در ادامه نوشته است كه مقامات ارشد نيروي دريايي امريكا معتقدند كه اين كشور بايد جهت گسترش چتر حراست خود به روي تمامي كشتيهاي بي‌طرف امكانات دريايي بيش‌تري را در خليج‌فارس پياده سازد، اما فرماندهان رزم‌ناوهاي امريكايي در منطقه به مقامات غربي گفته‌اند كه آن‌ها قادرند با امكانات موجود و صرفاً با اعلام اخطار به ايران مبني بر اين‌كه در صورت هرگونه حمله‌اي عليه كشتيهاي بي‌طرف، رزم‌ناوهاي امريكا دخالت خواهند كرد، مأموريت خود را گسترش دهند. اين روزنامه سپس به نقل از يك مقام كويتي افزوده است كه ايالات متحده نمي‌خواهد كاري كند كه در يك حالت برخورد مستقيم با ايران قرار گيرد.[۴۵]
گزارش- 655
تلاش براي تقويت جبهه مقابل ايران ادامه دارد. به گزارش خبرگزاري رويتر، "فرانك كارلوچي" وزير دفاع امريكا, گفته است: «ايران ظاهراً در تدارك حمله‌اي جديد عليه عراق، دست به گردآوري نيرو زده است ولي اين تجمع نيروهاي ايران كوچك‌تر از دفعات گذشته است ... ارزيابي اين است كه عراقي‌ها توانايي ايستادن در مقابل چنين حمله‌اي را دارند.»[۴۶] به گزارش رويتر، دو نماينده كنگره امريكا از بغداد ديدن مي‌كنند. "مل‌ليواين" نماينده دمكرات كنگره امريكا، در اولين مرحله از سفر خود به پنج كشور عربي حوزه خليج‌فارس، امروز وارد عراق شد. قرار است "رابرت نوريچلي" نماينده ديگر دمكرات كنگره امريكا نيز روز سه‌شنبه (فردا) در بغداد به "مل ليواين" بپيوندد. بنا به اين گزارش، اين دو ـ كه اعضاي كميته روابط خارجي مجلس نمايندگان امريكا هستند ـ در پايان سفر خود به بغداد, از عمان، كويت، بحرين و حجاز نيز ديدن خواهند كرد.[۴۷] از سوي ديگر، مواضع مقام‌هاي كشور سعودي عليه ايران شدت گرفته است. به گزارش راديو كويت، وليعهد عربستان گفته است: «ايران به علت ضعف امكانات مالي و نظامي و همچنين مخالفت مردم با جنگ، قادر نيست به هيچ يك از كشورهاي عربي حوزه خليج‌فارس آسيب برساند.» وي عراق را يك قدرت نظامي خوانده و افزوده است: «نبايد نيروي نظامي عراق را دست كم گرفت؛ عراق قادر است به خوبي از خود دفاع كند.» شاه‌زاده "عبدالله" همچنين گفته است: «عراق به ما اطلاع داده است كه در صورت درخواست ما، نيروي نظامي جهت حمايت از ما اعزام كند. لكن به اين حمايت نياز نيست زيرا ايران از هرگونه حمله عليه كشورهاي عربي منطقه ناتوان است و از طرفي كشورهاي منطقه قادرند در برابر ايران از خود دفاع كنند.» وليعهد حجاز تصريح كرده: «جنگ ايران و عراق در سال ميلادي جاري به طور عملي پايان خواهد يافت ... تمامي دلايل نشان مي‌دهد اين جنگ به مراحل نهايي خود نزديك شده است.» شاه‌زاده عبدالله با تأكيد بر وحدت صفوف اعراب و نيز يكسان دانستن خطر ايران (؟!) و اسرائيل، اعلام كرده است: «اسرائيل و ايران با رؤياهايي كه در سر مي‌پرورانند، نسبت به جهان عرب چشم طمع دارند.»[۴۸] خبر ديگري حاكي است كه آقاي "بروتن" فرستاده "ميخائيل گورباچف" رهبر شوروي، براي بازديد از امارات متحده عربي و مطلع ساختن رهبران اين كشور از اجلاس سران امريكا و شوروي، وارد ابوظبي شده است.[۴۹]
گزارش- 656
به گزارش راديو بي.بي.سي.، رسانه‌هاي عمومي همچنان از تلاش ميانجي‌گرانة سوريه خبر مي‌دهند. در مورد تلاش‌هاي سوريه امروز اعلام شد كه "فاروق‌الشرع" وزيرخارجه اين كشور، ديروز پس از ديداري كوتاه و اعلام نشده از "امان" پايتخت اردن، به دمشق بازگشت. "سميرفوال" خبرنگار بي.بي.سي.، از امان گزارش داده است: «وزير خارجه سوريه و همتاي اردني‌اش "طاهر المصري"، تلاش‌هاي سوريه را براي محدود كردن جنگ ايران و عراق مورد بحث و گفتوگو قرار دادند.»[۵۰] راديو اسرائيل نيز در گزارشي گفت: «هنوز نمي‌توان ارزيابي كرد كه رفت و آمدهاي متوالي شخصيت‌هاي بلندپايه خارجي به خليج‌فارس، در آينده جنگ ايران و عراق چه تأثيري خواهد داشت، ولي يك نكته مسلم است و آن اين‌كه علي‌رغم تلاش ديپلمات‌هاي ورزيده ايران و تاكتيك‌هاي سياسي تحسين‌انگيزي كه در ماه‌هاي اخير در پيش گرفته‌اند، شكاف بين حكومت اسلامي ايران و ديگر كشورهاي منطقه عميق‌تر گرديده و خصومت‌ها رنگ تندتري به خود گرفته و با آن كه همه طرف‌هاي درگيري جانب احتياط را به شدت رعايت مي‌كنند، هر لحظه بيم آن مي‌رود كه اوضاع دوباره به مرحله انفجار برسد و ماشين جنگي با شتابي بيش‌تر دوباره به‌كار افتد.»[۵۱] نشريه آبزرور چاپ لندن درباره رايزني‌هاي سوريه به نقل از منابع ديپلماتيك نوشت: «ايران آخرين تلاش ديپلماتيك سوريه و كشورهاي عرب خليج‌فارس را جهت آغاز مذاكره دربارة پايان دادن به جنگ با عراق، رد كرده است.» اين هفته‌نامه مدعي شده كه فعاليت‌هاي فشردة ديپلماتيك سوريه جهت جلب موافقت ايران با طرح صلح ـ كه در ابتدا شيخ "زايد" رئيس امارات متحده عربي، آن را پيشنهاد كرده بود ـ با واكنش سرد تهران روبه‌رو شده است. "آبزرور" افزوده كه اين پيشنهاد، گام بلندي در تلاش‌هاي اعراب جهت يافتن راه‌حلي براي پايان دادن به جنگ هشت ساله خليج فارس محسوب مي‌شد. به نوشته اين مجله، براي نخستين بار كشورهاي عرب منطقه خليج‌فارس اتفاق‌نظر داشتند كه اگر تهران با قطع خصومت‌ها موافقت كند و نيروهايش را تا مرزهاي شناخته شده بين‌المللي عقب بكشد، براي تعيين آغازگر جنگ تحقيقاتي صورت گيرد و غرامت مالي كافي نيز به ايران پرداخت شود.[۵۲]
گزارش- 657
سوريه و مصر در پوشش تلاش براي پايان دادن به جنگ ايران و عراق، با يك‌ديگر مبارزه ديپلماتيك مي‌كنند. به گزارش راديو بي.بي.سي.، به نظر مي‌رسد اقدام "حسني‌مبارك" در ديدار از شش كشور عضو شوراي همكاري خليج‌فارس را بايد ادامه تلاش براي بازگرداندن كامل مصر به جهان عرب دانست.[۵۳] به گفته راديو كلن نيز رئيس‌جمهور مصر در صدد است به اين وسيله به وضع وخيم اقتصادي خود سر و سامان دهد و قروض نظامي خود را به امريكا بپردازد.[۵۴] اما راديو اسرائيل گفت: «مسافرت خدام [معاون رئيس‌جمهور سوريه] و مبارك به اميرنشين‌ها، بازتابي از رقابت‌ها و خصومت‌هاي متقابل رژيمهاي سوريه و مصر است. ديدار معاون رئيس جمهوري سوريه چند هفته پس از تجديد مناسبات اميرنشين‌هاي عربي با مصر صورت گرفت كه شكستي براي ممالك تندرو عرب محسوب مي‌شود.» اين راديو افزود: «مصر كه از هنگام امضاي صلح با اسرائيل مورد تحريم اكثر كشورهاي عرب قرار گرفته بود، اكنون پيروزمندانه به اميرنشين‌ها بازگشته تا از تجديد مناسبات دوستانه سپاسگزاري كند و به آنان پاداش دهد و بهترين پاداش براي اميرنشين‌هاي ضعيف كه در بين چكش و سندان جنگ ايران و عراق گرفتار آمده‌‌اند، وعده حمايت نظامي از آن‌ها در مقابل ايران است.» به گفته راديو اسرائيل، سوريه از يك سو مي‌كوشد از رخنه‌يابي سياسي مصر در حوزه خليج‌فارس جلوگيري كند و از سوي ديگر قصد دارد انزواي سياسي خود در جهان عرب را كه از ادامه حمايت از ايران، ناشي مي‌شود، خنثي كند. اين راديو همچنين گفته است: «سران كشورهاي عرب ادامه دوستي با ايران را چنين توجيه مي‌كنند كه تنها آن‌ها هستند كه مي‌توانند آيت‌الله خميني را به پايان بخشيدن به جنگ متقاعد كنند و اگر هم در اين تلاش تاكنون موفق نبوده‌اند، حداقل آن‌كه سران تهران را از كشاندن جنگ به اميرنشين‌ها بازداشته‌اند. بنابر پاره‌اي گزارش‌ها، عبدالحليم خدام و فاروق‌الشرع در ديدار با رؤساي اميرنشين‌ها حتي ادعا كرده‌اند كه موفق شده‌اند ايران را از تهاجم تازه‌اي عليه عراق بازدارند و آن‌ها را متقاعد سازند كه از اين پس ديگر به كشتي‌ها و نفت‌كش‌هاي كويتي و سعودي حمله نكنند.»[۵۵]
گزارش- 658
به گزارش نمايندگي وزارت خارجه ايران در توكيو، آقاي "كاظم‌پوراردبيلي" معاون وزير نفت ايران كه به منظور بررسي مشكلات پيش آمده در روابط نفتي جمهوري اسلامي ايران با ژاپن به اين كشور رفته است، امروز با آقاي "كورودا" قائم‌مقام وزارت صنعت و تجارت بين‌المللي ژاپن، ملاقات كرد. كاظم‌پوراردبيلي به طرف ژاپني گفت: «رسانه‌هاي گروهي بين‌المللي و ژاپن خبر دادهاند كه وزارت صنعت و تجارت بين‌المللي ژاپن از شركت‌ها خواستار محدوديت خريد نفت ايران شده است و شركت‌ها نيز در مذاكرات با هيئت ما اين مطلب را تأييد كرده‌اند و عملاً ميزان برداشت نفت شما كاهش داشته است. ما به روابط ويژه شما با امريكا واقفيم و معتقديم ملاحظات غيرتجاري موجب ايجاد محدوديت شده است. اگر منظور، اعمال فشار بر ما براي تغيير خواست‌هاي عادلانه در مورد جنگ تحميلي است، مطمئناً كارساز نيست. ما در 9 سال گذشته درآمد ارزي 24 ميليارد دلاري داشته‌ايم، در سال 1986 هم با درآمد كم‌تري توانستيم سركنيم. ما مايليم 12 درصد يا 300 هزار بشكه در روز نياز نفتي شما را تأمين كنيم، به علاوه خواستار رفع محدوديت معامله با شركت‌هاي ژاپن در خاك ژاپن مي‌باشيم.» سپس آقاي كورودا گفت: «سياست ژاپن حفظ روابط دوستانه با ايران مي‌باشد ولي متأسفانه ادامه جنگ و همچنين تشنج در خليج‌فارس مانع گسترش مناسبات في‌مابين است. ما با امريكا روابط ويژه داريم ولي مواضع ما لزوماً منطبق با سياست‌هاي آن‌ها نيست. در مورد تجارت به طور كلي و نفت به طور خاص سياست عدم دخالت را داريم و صراحتاً اعلام فشار و محدوديت از جانب وزارت صنعت و تجارت بين‌المللي را تكذيب ميكنيم و شركت‌ها آزادند با ملاحظات تجاري اقدام به معامله نمايند. البته ما طالب بازار نفت باثبات هستيم و براي جلوگيري از هرج و مرج، نظارت داريم ولي به هيچ وجه مداخله نكرده‌ايم و شركت‌ها را محدود نكرده‌ايم.» همچنين آقاي "ناتيو" مدير كل انرژي وزارت صنعت و تجارت ژاپن، در ديدار با آقاي كاظم‌پوراردبيلي گفت: «نگراني شما را كاملاً درك ميكنيم. ما و دولت ژاپن به هيچ وجه شركت‌ها را براي كاهش خريد نفت از ايران تحت فشار و محدوديت قرار نداده‌ايم. ما براي محدود ساختن خريد نفت به جاي ترغيب شركت‌ها مي‌توانيم قانون محدوديت واردات را اعلام كنيم و عدم عمل به اين قانون، قرينه‌اي بر اين است كه چنين كاري را نمي‌كنيم. در خصوص كاهش واردات نفت ايران بايد بگويم شركت‌ها قبل از اجلاس اوپك طبق معمول براي روشن شدن نتايج، مقداري تأمل كردند و پس از آن نيز مسئله قيمت‌ها به طور كلي و نه در مورد ايران، فسخ و اعمال شده است؛ به عنوان مثال، خريد نفت از كويت و عربستان در ماه ژانويه در مقايسه با سه ماه آخر سال 1987، پنجاه درصد كاهش داشته است؛ كاهش خريد از عراق در مدت مشابه 35 درصد بوده است؛ فقط برداشت نفت از دبي تغيير نداشته است و اين معلول انعطاف آنان در مورد قيمت است.»[۵۶] از سوي ديگر، ژاپن در حوزه سياست نيز هم‌گرايي خود را با امريكا در مقابل ايران حفظ كرده است. توكيو اعلام كرده است كه از تحريم تسليحاتي ايران حمايت خواهد كرد. "سوسوكواونو" وزير خارجه ژاپن، گفت كشورش آماده است در صورتي كه قطع‌نامه شوراي امنيت براي پايان فوري جنگ ايران و عراق ـ كه انتظار مي‌رود شامل تحريم تسليحاتي ايران باشد ـ به اتفاق‌آرا تصويب شود، به آن رأي مثبت بدهد. به نوشته روزنامه "آساهي ايوپينگ نيوز"، اين تصميم ژاپن به نظر مي‌آيد تحت فشار امريكا و انگليس كه خواهان سياست سخت‌گيرانه‌تري در مورد تهران هستند، اتخاذ شده باشد.[۵۷]
گزارش- 659
آقاي "كاظم‌پوراردبيلي" معاون وزارت نفت، در گفت‌وگويي با هفته‌نامه "پترو استراتژي" چاپ پاريس، از ثبات نسبي بازار نفت خبر داد. وي در مورد مقدار توليد نفت عربستان گفت: «بر پايه بعضي نشانه‌ها در بازار جهاني، عربستان از توليد نفت خود كاسته است. اين اقدام در نظر ما به عنوان كمكي از جانب عربستان در ثبات بازار نفت است.» وي در مورد كويت و امارات عربي متحده اظهار عقيده كرد كه اين دو كشور همچنان از سهميه توليد خود فراتر رفته و آن را ادامه مي‌دهند، معهذا چنانچه توليد كنوني آن‌ها را با توليد قبل از كنفرانس اوپك در وين مقايسه كنيم، مي‌توان گفت آن‌ها نيز به ثبات اين بازار كمك مي‌كنند. هفته‌نامه پترو استراتژي با توجه به اين اظهارات، نوشته است كه لحن ميان عربستان و ايران پس از تنشي كه در پي حوادث خونين مكه به وجود آمد، بوي آشتي مي‌دهد. پترو استراتژي افزوده است: «اين تفاهم محتاطانه ثمره ميانجي‌گري فعالانه‌اي است كه ديپلماسي سوريه كمي قبل از كنفرانس سران كشورهاي شوراي همكاري خليج‌فارس ـ كه اخيراً در رياض تشكيل شد ـ به عمل آورده است.»[۵۸]
گزارش- 660
ارتش عراق سازمان مجاهدين خلق (منافقين) را تجهيز كرده است. به نوشته هفته‌نامه "ژون آفريك" چاپ پاريس، سازمان نظامي مجاهدين خلق (منافقين) توسعه يافته است: «قابليت عملياتي مجاهدين خلق، سازمان ايراني ضد [امام] خميني ـ كه مدعي است داراي 15هزار نظامي است ـ به نظر مي‌رسد در مدت كمي به لطف كمك‌هاي بغداد، افزايش يافته است. قرارگاه عمومي بخش مسلحانه اين سازمان كه در شمال عراق واقع است ـ از نظر كساني كه توانسته‌اند از آن بازديد به عمل آورند، به طرز قابل ملاحظه‌اي تجهيز شده و نيروها براساس يك ارتش كلاسيك سازمان‌دهي گرديده‌اند.»[۵۹]
منابع و مآخذ روزشمار 1366/10/21
- ↑ سند شماره 1565 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: دفترچه راوي قرارگاه خاتم در عمليات بيت‌المقدس2 (حسين اردستاني)، ص 5.
- ↑ سند شماره 1578 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: دفترچه راوي قرارگاه نيروي زميني (مجيد مختاري)، ص 83.
- ↑ مأخذ1، ص 8.
- ↑ سند شماره 1571 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: دفترچه راوي قرارگاه قدس در عمليات بيت‌المقدس2 (علي مژدهي)، صفحه 116.
- ↑ مأخذ1، ص 18.
- ↑ مأخذ 1، ص 13.
- ↑ مأخذ 1، صص 5 و 6.
- ↑ مأخذ 1، ص 21.
- ↑ مأخذ 1، ص 16.
- ↑ مأخذ 1، ص 19.
- ↑ مأخذ1، صص 17 و 18.
- ↑ مأخذ1، ص 14.
- ↑ مأخذ 1، صص 11 و 12.
- ↑ مأخذ 1، ص 17.
- ↑ مأخذ2، ص 80.
- ↑ مأخذ 4، ص 107.
- ↑ مأخذ1، ص21.
- ↑ مأخذ 2، ص 81.
- ↑ مأخذ 2، ص 71.
- ↑ روزنامه اطلاعات، 21/10/1366، ص 14، اروميه - خبرگزاري جمهوري اسلامي ايران.
- ↑ سند شماره 1617 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: دفترچه راوي قرارگاه كربلا در عمليات منتفي شده فاو [فرهاد (عبدالله) درويشي], صص 72 و 73.
- ↑ همان، صص 49 تا 51.
- ↑ همان، صص 44 تا 48.
- ↑ همان، ص 59.
- ↑ خبرگزاري جمهوري اسلامي ايران، نشريه "گزارش‌هاي ويژه" شماره 304 (28/10/1366)، ص 6 تهران - خبرگزاري جمهوري اسلامي ايران، 27/10/1366.
- ↑ اداره كل مطبوعات و رسانه‌هاي خارجي وزارت ارشاد اسلامي: بررسي مطبوعات، شماره 1293، 27/10/1366، ص 5، از "نيوزويك" چاپ اروپا (سوئيس).
- ↑ خبرگزاري جمهوري اسلامي ايران، نشريه "گزارش‌هاي ويژه"، شماره 298 (22/10/1366)، ص 4.
- ↑ روزنامه اطلاعات، 22/10/1366، ص 3.
- ↑ همان، ص 14.
- ↑ همان، ص 14.
- ↑ همان، ص 14.
- ↑ مأخذ 20.
- ↑ مأخذ 20.
- ↑ مأخذ 20.
- ↑ مأخذ 20.
- ↑ روزنامه جمهوري اسلامي، 22/10/1366، ص 12.
- ↑ مأخذ 20.
- ↑ روزنامه جمهوري اسلامي، 21/10/1366، ص2.
- ↑ خبرگزاري جمهوري اسلامي ايران، نشريه "گزارش‌هاي ويژه"، شماره 299 (23/10/1366)، ص1، راديو صوت‌الجماهير، 22/10/1366.
- ↑ همان، صص 10 و 11، بغداد - خبرگزاري رويتر، 22/10/1366.
- ↑ همان، ص 9، منامه - خبرگزاري آسوشيتدپرس، 22/10/1366.
- ↑ همان، ص 11، تهران - خبرگزاري جمهوري اسلامي ايران، 22/10/1366.
- ↑ واحد مركزي خبر صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران، بولتن "راديوهاي بيگانه"، 22/10/1366، ص 11، راديو كلن 21/10/1366.
- ↑ همان، ص 9، راديو امريكا، 21/10/1366.
- ↑ مأخذ 39، صص 31 و 32، واشنگتن - خبرگزاري جمهوري اسلامي ايران، 22/10/1366.
- ↑ مأخذ 39، ص 6، پاريس - خبرگزاري رويتر 22/10/1366.
- ↑ مأخذ 28، ص 16, تهران - خبرگزاري جمهوري اسلامي.
- ↑ مأخذ 28، صص 9 و 10، كويت - خبرگزاري جمهوري اسلامي ايران، 21/10/1366.
- ↑ روزنامه رسالت، 22/10/1366، ص 12، تهران - واحد مركزي خبر.
- ↑ مأخذ 43، صص 4 و 5، راديو بي.بي.سي.، 21/10/1366.
- ↑ مأخذ 43، صص 2 تا 4 راديو اسرائيل، 21/10/1366.
- ↑ مأخذ 43، صص 2 تا 21، لندن - خبرگزاري تانيوگ، 21/10/1366.
- ↑ مأخذ 43، ص 12، راديو بي.بي.سي.، 21/10/1366.
- ↑ واحد مركزي خبر صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران، بولتن "راديوهاي بيگانه"، 23/10/1366، ص 9، راديو كلن، 22/10/1366.
- ↑ مأخذ 43، صص 2 تا 4 راديو اسرائيل، 21/10/1366.
- ↑ سند شماره 212764 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: منابع سياسي داخلي، 23/10/1366، ص 4.
- ↑ مأخذ 39، ص 5 توكيو - خبرگزاري جمهوري اسلامي ايران، 22/10/1366.
- ↑ مأخذ 39، صص 40 و 41، تهران - خبرگزاري جمهوري اسلامي ايران، 22/10/1366.
- ↑ سند شماره 212763 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: منابع سياسي داخلي، 21/10/1366، ص2.