1359.08.23
روزشمار جنگ سال 1359 1359.08.23 | |
---|---|
نامهای دیگر | بیست و سه آبان |
تاریخ شمسی | 1359.08.23 |
تاریخ میلادی | 14 نوامبر 1980 |
تاریخ قمری | 5 محرم 1401 |
گزارش - 256
از اولين ساعات امروز دشمن با آتش سنگين توپخانه و بمباران هوايي، سوسنگرد را كوبيد. [۱] ابتدا دشمن سعي كرد خود را از سمت جنوب جاده اهواز ـ سوسنگرد به جاده سوسنگرد برساند و پس از آن نيروهاي عراقي به استعداد پنجاه تانك و نفربر شروع به پيشروي به طرف شهر كردند. با وجود مقاومت نيروهاي خودي، دشمن موفق شد نزديكيهاي ظهر خود را به جاده سوسنگرد ـ اهواز برساند و با مختصر پيشروي به نزديكي روستاي ابوحميظه در پنج كيلومتري سوسنگرد برسد. [۲] روستاي ابوحميظه كه به صورت پايگاه مقاومت مقدم سوسنگرد در آمده بود، با آتش پر حجم توپخانه و تير مستقيم تانكهاي دشمن به ويرانه تبديل گرديد، طوري كه پنجاه نفر از مردم اين روستا كشته و مجروح شدند. دشمن وقتي به نزديكي روستا رسيد، ابتدا با تانك و نفربر روستا را به محاصره درآورد سپس با يورش به داخل آن، پنجاه نفر از جوانان را دستگير كرد و روستا را به تصرف كامل درآورد. در پي آن، شش نفر از نيروهاي خودي با كمين به موقع، موفق شدند چند تانك دشمن را هدف قرار دهند و به آتش بكشند، ولي بعد هدف مسلسل قرار گرفتند و شهيد شدند. [۳] در طول چند مرحله مقاومت پرشور كه در نواحي مختلف صورت گرفت، هفتاد نفر از نيروهاي خودي شهيد و زخمي شدند. [۴] در حالي كه نيروهاي خودي با ايثار و از جان گذشتگي در جاي جاي منطقه دست به اهواز : حملات هوايي دشمن
مقاومت پر شكوه زدهاند، عراق با تجهيزات كامل و آتش پشتيباني توپخانه و هليكوپترها به پيشروي ادامه ميدهد. دشمن در سمت غرب سوسنگرد از دو سوي پل سابله در محور سوسنگرد ـ بستان، تهاجم خود را به سوي شهر آغاز كرده و به موازات اين اقدامات، با كمك چهل تانك و خودرو و از طرف دهلاويه كه در اين روز خط مقدم خودي و نقطه تلاقي دشمن محسوب ميگرديد، به سمت سوسنگرد پيشروي كرد كه نيروهاي خودي در اين محور دست به مقابله زدند و تا ساعت شش بعد از ظهر به مقاومت ادامه دادند. در اين درگيري عده زيادي از برادران شهيد و مجروح شدند. با فرا رسيدن تاريكي شب، نيروهاي خودي در اثر فشار دشمن و همچنين براي دفاع از شهر به سوسنگرد عقب نشيني كردند. آن دسته از نيروهاي دشمن كه در شمالشرقي سوسنگرد مستقر بودند، هجوم خود را به طرف شهر آغاز كردند به اين ترتيب سوسنگرد از همه سو در محاصره كامل دشمن قرار گرفت. [۵] واحد اطلاعات سپاه خوزستان وضعيت اين جبهه را در ساعت 22 به اين صورت گزارش كرد: نيروهاي عراقي از سه طرف به سوي شهر پيشروي ميكنند: 1 ـ از جانب دهلاويه 2 ـ از طرف كوههاي الله اكبر 3 ـ از سمت حميديه ـ سوسنگرد. تعداد شهدا و مجروحين تا اين
ساعت بسيار بالا بوده است. [۶] استعداد نيروهاي مهاجم عراقي به سوسنگرد، 125 تانك، خودرو و نفربر گزارش شده است. [۷] از سوي ديگر سپاه دشت آزادگان گزارش داده كه در حال حاضر هيچ راهي براي نجات زخميها و تخليه شهدا وجود ندارد مگر از طريق رودخانه كه بايد بلم در اختيار باشد. آتش توپخانه دشمن از دو طرف به شدت ادامه دارد و هيچ گونه امكان نقل و انتقال وجود ندارد. در مقابل هر گلوله توپي كه از طرف نيروهاي خودي شليك ميشود، دشمن صد گلوله به سوي شهر روانه ميكند. [۸] فرماندهي عمليات سپاه خوزستان با قيد خيلي فوري به سپاه حميديه و سوسنگرد ابلاغ كرد كه با قايق موتوري از طريق آب، مجروحين را به اهواز انتقال دهند و در صورت امكان از عناصر محلي كمك گرفته شود. [۹] (ضميمه دارد.)
گزارش - 257
فرمانده عمليات سپاه خوزستان طي نامهاي به مركز نوشته است: سوسنگرد در خطر سقوط است. اقدام جدي از طرف مسئولين صورت نميگيرد. فرمانده ارتشي منطقه در شهر نيست. با اينكه يك هفته است تقاضاي نيرو كردهايم هيچگونه كمكي به سپاه خوزستان نرسيده است. تعداد شهدا و زخميها زياد است. از سوسنگرد تقاضاي نيرو كرده بودند كه نيرو نداشتيم بدهيم. اسلحه سبك و سنگين با وجود درخواست مكرر نرسيده است. هرچه ممكن است، مهمات و نيرو ارسال داريد. [۱۰] در گزارش مورخه 30/8/1359 سپاه خوزستان قيد شده كه در آخر شب 23/8/59، در جلسهاي قرار شد با تقويت نيروي مستقر در بين حميديه ـ سوسنگرد حركت ستون عراقي سدّ شود، ولي اعزام يك گروهان پياده مكانيزه، هيچ كاري از پيش نبرد، به خصوص كه اين واحد به موقع اعزام نشد و كاري هم نكرد. در اين شب برادران با تلفن اوضاع سوسنگرد را به اطلاع نمايندگان امام در شهرهاي مختلف رساندند. [۱۱]
گزارش - 258
از چندي پيش كه دشمن در تلاشهاي متعدد خود براي تصرف آبادان ناكام ماند، براي تصرف يا حداقل محاصرة اهواز نظر خود را به سوي محور سوسنگرد معطوف كرده است. دشمن از چند روز پيش بارها قصد پيشروي و تصرف سوسنگرد را داشته كه اقدام امروز دشمن عمدهترين آنهاست. با اين وجود، دشمن تاكنون موفق به تصرف اين منطقه نگرديده است. (ضميمه دارد).
گزارش - 259
راديو امريكا در مورد اين عمليات گفت: نبردي كه در نزديكي شهر سوسنگرد، واقع در
پنجاه كيلومتري مرز ايران و عراق روي داد، در رسانههاي گروهي ايران بازتاب گستردهاي داشت. اين منطقه ظرف چند هفته گذشته به كرات صحنه جنگهاي سختي بوده است. به گزارش راديو ايران، نيروهاي عراقي پيشروي خود را براي تصرف سوسنگرد آغاز كردهاند. نيروهاي زميني عراق در اين نبرد از پشتيباني توپخانه كه مجهز به توپهاي دوربرد است، برخوردارند و نيروي هوايي آن كشور نيز نيروي زميني عراق در پيشروي به سوي سوسنگرد ياري ميدهد. زد و خورد شديد امروز هم ادامه يافت و طرفين تلفات سنگيني را متحمل شدند. سوسنگرد در كنار جادهاي كه به اهواز منتهي ميشود، قرار دارد. [۱۲]
گزارش - 260
به گزارش اطلاعات سپاه خوزستان، در ادامه تحركات پارتيزاني نيروهاي سپاه در فارسيات (جنوب غربي اهواز)، چهار تن از برادران پاسدار از خط دشمن عبور كردند و به نيروهاي عراقي مستقر در روستاي صيحود شبيخون زده، هيجده نفر از نيروهاي عراقي را كشتند. اين چهار تن در بازگشت به وسيله عوامل دشمن شناسايي شده و توسط نيروهاي عراقي به شهادت رسيدند. [۱۳]
گزارش - 261
شهر اهواز شب گذشته تا بامداد امروز زير آتش شديد توپخانه دشمن قرار داشت. عوامل جاسوسي نيز در سمت جنوب غربي چندين گلوله خمپاره به شهر شليك كردند. [۱۴] در اين روز توپخانه خودي بندر فاو را كه يكي از مراكز نظامي دشمن در آن سوي اروند رود است، زير آتش قرار داد. همچنين از سوي پاسداران مستقر در جزيره مينو، منطقه سبحان كه محل استقرار نيروهاي دشمن است، زير آتش قرار گرفت. [۱۵]
گزارش - 262
در حملات هوايي هواپيماها و هليكوپترهاي خودي، محل تجمع دشمن در منطقه محمديه هدف قرار گرفت. [۱۶] چهار هواپيماي جنگنده نيروي هوايي طي سه مرحله، يگانهاي عراقي مستقر در منطقه حاج عمران را بمباران كردند. [۱۷]
گزارش - 263
در مورد آخرين وضعيت نظامي در محور آبادان راديو لندن گفت: آبادان را كه فاصله چنداني با خرمشهر ندارد، ميتوان از دود سياهي كه به دليل سوختن نفت بر بالاي شهر گسترده است، شناخت. يك سرتيپ عراقي مدعي بود كه آبادان در محاصره كامل است. غذا و مهمات به مدافعان شهر نميرسد و موقعيت شهر بحراني است. وي گفت كه شيوه عراق تركيبي از حمله و محاصره است و ادعا ميكرد كه سقوط آبادان تنها نياز به زمان دارد. نيروهاي ايراني از پل 250 متري كارون به شدت دفاع ميكنند و از اين رو پلهاي شناور هنوز تنها وسيله عبور سربازان عراقي از رود كارون است. [۱۸] تايمز مالي نيز مينويسد: كارشناسان نظامي غرب از عدم حضور بيشترين بخشهاي ارتش ايران در صحنههاي جنگ گيج شدهاند. تعداد پرسنل ارتش برخلاف پاسداران در آبادان 250 نفر برآورد شده است. [۱۹] اهواز : بازديد نخست وزير (محمدعلي رجايي) و معاون استانداري خوزستان (محمد فروزنده) از نقاط بمباران شده
گزارش - 264
در مورد تبعات اقتصادي جنگ روزنامه الراي العام چاپ كويت نوشت: خبر پرتاب دو موشك به مناطق العبدلي كويت اثر فوقالعادهاي در بازار ارزي و طلاي جهاني گذاشته و نرخ ليره استرلينگ و طلا را بالا برده است. [۲۰] خبرگزاري يونايتدپرس نيز طي تحليلي به تشريح اين موضوع پرداخت: تا وقتي جنگ بين ايران و عراق محدود بماند، دنيا ميتواند اثرات آن را تحمل كند، اما اگر جنگ به هر يك از كشورهاي عرب توليد كننده نفت سرايتكند، اين خطر وجود دارد كه به يك جنگ جهاني تبديل شود. حمله ايران به مرز كويت از نظر بازار جهاني نفت در وقت بسيار نامناسبي صورت گرفت. اثرات نامطلوب كاهش روزانه سه و نيم ميليون بشكه نفت ايران و عراق با توليد فوقالعاده نقت خام از سوي عربستان، كويت، قطر و امارات متحده عربي پيشگيري شده است، اما نزديك شدن جنگ خليج فارس به نهمين هفته و فرا رسيدن فصل سرما، خريداران نفت را نگران كرده است. [۲۱]
گزارش - 265
بانك « بايرنج و رئيس » كنفرانسي جهت بررسي مسائل اقتصادي كشورهاي خارجي در بن تشكيل داده بود، نماينده اين بانك در تهران « هارولد بوبگ » ضمن بررسي اوضاع اقتصادي ايران، اظهار داشت: ايران در سالهاي آينده قادر به صدور نفت نخواهد بود. اين كشور خود به صورت يك كشور مصرفكننده درآمده و در هفتههاي گذشته 600 ميليون دلار نفت خام خريده است. ذخيره ارزي كشور تنها كفايت سه تا چهار ماه ديگر را خواهد كرد. نماينده اين بانك به شركتهاي آلماني توصيه كرد كه در معاملات خود با ايران محتاط باشند و فقط اعتبارنامههاي تضمين شده از سوي بانكهاي آلماني را بپذيرند. وي گفت با آن كه در ثروتمند بودن كشور تغييري روي نداده، اما نبايد خوشبين بود. ايران بعد از جنگ، حداقل يكسال وقت براي رفع مشكلات فني استخراج نفت، ميخواهد و براي اين منظور احتياج به كمك خارجيان دارد، زيرا خود از عهده بر نميآيد. [۲۲]
گزارش - 266
در زمينه تلاشهاي صلح، خبرگزاري فرانسه ماموريت اخير نماينده دبير كل سازمان ملل را چنين اعلام كرد: اولاف پالمه در مورد ماموريت ميانجيگري بين عراق و ايران كه از سوي سازمان ملل به وي واگذار شده، بسيار محتاط به نظر ميرسد. او در مادريد گفت: به من براي كند و كاو در مسائل ايران و عراق ماموريت داده شده است نه براي مذاكره … ممكن است سخنان من بدبينانه به نظر برسد، ولي عمل من خوشبينانه است و هرچند به نظر بسياري اين ماموريت بيهوده است، اما كوشش در اين راه ارزش دارد. [۲۳]
گزارش - 267
ملاحظات نظامي و استراتژيكي امريكا و نيز نوع برخورد آن كشور با جنگ ايران و عراق از جمله مباحث عمده در اين زمينه ميباشد. صداي امريكا طي گفتاري نظرات برژينسكي، مشاور امنيت ملي كارتر، در مورد امنيت جهاني را بدينگونه مطرح كرد: مسأله اساسي در زمان حاضر امنيت منطقه خاورميانه است. از زمان جنگ جهاني دوم تا به حال پس از آن كه ايالات متحده خود را ملزم به دفاع از امنيت اروپاي غربي و خاور دور از جمله ژاپن دانست، اكنون تعهد كارتر نسبت به حفظ امنيت و دفاع از منطقه خليج فارس نشانگر سومين تعهد اصلي استراتژيكي امريكاست. [۲۴] روزنامه القبس نير در مورد سياست آينده امريكا در منطقه خليج فارس نوشت: نظاميان امريكايي تاكيد كردهاند كه امريكا در زمان رياست ريگان براي دستيابي به پايگاههاي نظامي در منطقه اصرار خواهد كرد. اين نظاميان گفتهاند كه گفتگوهاي امريكا با مصر در مورد همكاري استراتژيكي مشترك كه اينك جريان دارد، براي دستيابي امريكا به پايگاههايي در مصر كه به منطقه خليج فارس نزديك است، موثر خواهد بود. [۲۵] نيكي كدي استاد دانشگاه كاليفرنيا و رئيس جديد جمعيت مطالعات خاورميانه در امريكا و كانادا گفت: سياستهاي امريكا موجب تشويق عراق به حمله عليه ايران شده است. …آرمون ماير سفير اسبق امريكا در ايران در كنفرانس مركز مطالعات معاصر عرب در مورد آينده جنگ و نقش امريكا اظهار داشت: در جنگ خليج فارس (ايران و عراق) برنده يا بازندهاي وجود نخواهد داشت. وي به سه پيامد مهم منازعات ايران و عراق اشاره كرد و گفت: در درجه اول اين جنگ احتمالاً به بيثباتي اوضاع خاورميانه كمك بسياري خواهد كرد. دوم اين كه شوروي به بيشترين ميزان ممكن از اين درگيري بهره خواهد برد؛ و سرانجام اين كه جنگ ايران و عراق احتمالاً به قطع صدور نفت به جهان آزاد منجر خواهد شد. ماير اضافه كرد كه آمريكا بايد در اين جنگ بيطرفي خود را حفظ كند. [۲۶]
گزارش - 268
راديو ايران ـ متعلق به شاپور بختيار ـ طي تفسيري عراق در تجاوز به ايران محق شناخت. اين راديو كه از خاك عراق برنامه پخش ميكند، اعلام كرد كه بختيار به تجزيه يك وجب از خاك ايران رضايت نخواهد داد. اين تحليل از گروهك موسوم به مقاومت ملّي به رهبري بختيار است، اما نمونهاي است از نوع تحليل محافل ضد انقلابي مشابه، درباره علل آغاز جنگ. در اين تفسير، رژيم عراق حتي از لغو قرارداد 1975 نيز تبرئه شده است: همه به روشني ميدانيم كه (امام) خميني براي در هم ريختن اوضاع عراق، عربستان، اردن، امارات متحده عربي، پاكستان، تركيه و تعداد ديگري از كشورها تلاش كرده و ميكند. در برابر چنين دخالتهايي، ديگران نيز به خود حق ميدهند كه واكنش لازم را در برابر حكومت (امام) خميني نشان دهند. عراق اخيراً مدعي بود كه قرارداد 1975 الجزاير و ضمائم آن به درستي اجرا نشده و همچنين ادعاهايي را در مورد اروند رود و جزاير تنب بزرگ و تنب كوچك و ابو موسي مطرح ميكرد. از نظر نهضت مقاومت ملي ايران همه اين مسائل در چهارچوب قرارداد 1975 ميتوانست بررسي شود، اما رژيم غيرمسئول (امام) خميني فقط در انديشه صدور انقلاب بود، نه حفظ منافع ملت ايران و نگهباني از مرزهاي كشور. رژيم ايران با نشان دادن رفتار غير مسئولانه در جوامع بينالمللي و عدم رعايت قوانين و مقررات بين كشورها، ميهن را در انزواي سياسي و اقتصادي قرار داده است، و ديديم كه با آغاز جنگ، كشورهاي بزرگ با بيتفاوتي بيطرفي خود را اعلام كردند. شاهپور بختيار در نخستين اعلاميهاي كه دربارة جنگ صادر كرد، تاكيد كرد كه هر چند رژيم (امام) خميني را مسئول اين جنگ ميشناسد، اما به تجزيه يك وجب از خاك ميهن رضايت نخواهد داد. [۲۷] ضميمه خبرشماره 256: در گزارشي كه در مورخه 26/8/59 توسط دو تن از نيروهاي مردمي اعزامي از انجمن اسلامي هواپيمايي ملي ايران تهيه و ارائه شده، در اين باره چنين آمده است: از ساعت 9 صبح 23/8/59 درگيري نابرابري بين گروههاي اعزامي به جبهه دهلاويه و قواي كفر درگرفت. اين درگيري تا ساعت 6 بعد از ظهر ادامه داشت و منجر به شهادت حدود 20 نفر و زخمي شدن 20 نفر ديگر گرديد. يازده تن از شهيدان به سوسنگرد آورده شدند و به علت نزديك شدن دشمن، قادر به جمعآوري پيكر بقيه شهيدان نشديم. زخميها به بيمارستان سوسنگرد منتقل شدند. هنگام درگيري گفته ميشود كه بايد به سوسنگرد جهت دفاع از شهر برگرديد، براي همين شبانه تمام گروهها به سوسنگرد برگشتند. (سند شماره 021470 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: گزارش منصور حيدري و حسين حبيبي اعزامي از انجمن اسلامي هواپيماي ملي ايران به سرپرستي برادر زرندي، 26/8/59) اما در گزارش برادر علي تجلايي، فرمانده عمليات سپاه در محور دهلاويه و معاون عملياتي سوسنگرد و نيز فرمانده عمليات در سوسنگرد كه در 30/8/59 تهيه و ارائه شده، چنين آمده است: ما نيروهاي سپاه به اتفاق نيروهاي بسيج سپاه و تعدادي نيروهاي مختلف در منطقه دهلاويه مستقر بوديم كه روز 23/8/59 ساعت 9 صبح نيروهاي مزدور عراقي به برادران پاسدار يورش آوردند. در اين هجوم دهها تانك، خودرو و نفربر با تعداد بيش از 4100 نفر پياده نظام شركت داشتند كه به كمين برادران پاسدار برخورد كردند؛ بعد از دو ساعت درگيري، برادران پاسدار با به جا گذاشتن دهها زخمي و شهيد مجبور به عقب نشيني شدند تا
در سنگر دهلاويه به اتفاق برادران ديگر مقاومت كنند. حدود ساعت 30/11، سروان … مسئول گروهي از برادران با اينجانب (علي تجلايي) تماس گرفتند و اصرار داشتند كه عقب نشيني كنند، ولي من در جواب گفتم كه هيچكس حق عقب نشيني ندارد و تا آخرين نفس خواهيم ايستاد. برادران با اينكه زخمي بودند و خونريزي داشتند، حاضر نبودند سنگر را رها كنند. از نيروي هوايي، هوانيروز و ارتش كمك خواستيم، كمكي نرسيد. سرانجام با مقابله و ايستادگي برادران، دشمن با به جا گذاشتن دهها تانك و نفربر و چند كشته، ساعت 30/5 عقب نشيني كرد. در اين موقع خبر دادند كه از ساعت 8 صبح، جاده سوسنگرد ـ اهواز بسته شده و نيروهاي دشمن از طرف كوههاي الله اكبر و هويزه به طرف شهر پيشروي ميكنند. به همين علّت با جمعآوري نيروهاي موجود به طرف سوسنگرد حركت كرديم؛ ساعت 30/6 به آنجا رسيديم. بيمارستان شهر پر بود از كشته و زخميهاي درگيري. البته در نبرد دهلاويه، برادران رزمنده مقدار زيادي مهمات از مزدوران بعثي به غنيمت گرفته بودند. رزمندگان، براستي در دهلاويه حماسه آفريدند. (سند شماره 021476، مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: گزارش پاسداران اعزامي از تبريز به منطقه سوسنگرد، علي تجلايي، 30/8/59) حسن رستگار (شهيد) علي تجلايي (شهيد) رضا چراغچي (شهيد) بد نيست يادآوري شود كه اين برادر در مورخه 25/8/59 و نيز 26/8/59 دو بار مورد اصابت تركش توپ و گلوله مستقيم دشمن واقع شد و از چند ناحيه مجروح گرديد. اما با مداواي مختصري در حد بستن زخمها به فعاليت ادامه داد، تا اينكه در 30/8/59، زخم كتف وي عفونت كرد و ناچار براي معالجه به تهران آمد. او پس از چند سال حضور مستمر در صحنههاي نبرد و ايفاي مسئوليتهاي حساس اطلاعاتي و عملياتي در سپاه، سرانجام به شهادت رسيد. ضميمة خبر شماره 258: درباره اهميت سوسنگرد، سپاه خوزستان در مورخه 30/8/59 ضمن گزارش عمليات انجام شده در اين محور، مينويسد: سوسنگرد در 60 كيلومتري شمالغربي اهواز قرار گرفته است. اين شهر از لحاظ مرزي و سوقالجيشي اهميت زيادي دارد. پس از سوسنگرد، بستان است كه تا پاسگاه مرزي سابله 12 كيلومتر فاصله دارد. اكثر سكنه سوسنگرد عرب زبان هستند و به همين علت عراق از لحاظ ستون پنجم، مزدور زيادي در اين منطقه تربيت كرده بود و حتي نام عربي خفاجيه را روي سوسنگرد گذاشته بودند. استان خوزستان به اين علت كه از نظر طبيعي دشت باز است و با اندكي باران سيل در آنجا جاري ميشود يا زمين غيرقابل عبور خواهد شد، نيروهاي مزدور عراقي هميشه سعي داشتهاند از نظر استراتژي دنبال دو هدف باشند: الف: بستن راههاي مواصلاتي ما و غلبه بر آنها. ب: دست يافتن به نقاط مرتفع قبل از رسيدن فصل باران. نكتة مهم اينكه محور حميديه ـ سوسنگرد ـ بستان از هر دو خصوصيت برخوردار است، زيرا اولاً در صورت محاصره اهواز توسط عراق اين جاده ميتواند بهترين مسير تدارك رساني باشد و ثانياً طبق مطالعاتي كه در 60 سال گذشته انجام شده، مشخص گرديده كه اين محوردر طول اين شش دهه زير آب نرفته است، حتي اگر بارندگي شديد بوده باشد. لذا عراق علاقمند است كه به سوسنگرد دست يابد و سپس حميديه را به اشغال خود درآورد، تا هم به اهداف گفته شده برسد هم با يك خيز ديگر پادگان دشت آزادگان واقع در 10 كيلومتري شمال حميديه را تصرف كند. اگر به اين اهداف برسد، بيرون راندن دشمن بسيار مشكل خواهد بود. (سند شماره 001754 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ، گزارش سپاه خوزستان از عمليات سوسنگرد، 30/8/1359)
پاورقیها
منابع و مآخذ روزشمار 1359/08/23
- ↑ سند شماره 001752 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: سپاه خوزستان، 30/8/1359.
- ↑ سند شماره 001671 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ، « بولتن خبري 24 ساعته » واحد اطلاعات سپاه خوزستانن شماره 45، 23/8/1359.
- ↑ سند شماره 001669 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: واحد اطلاعات سپاه سوسنگرد، 23/8/1359.
- ↑ ماخذ شماره1.
- ↑ ماخذ شماره2.
- ↑ پيشين.
- ↑ پيشين
- ↑ سند شماره 031849، مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: تحقيقات سپاه دشت آزادگان، 23/8/1359.
- ↑ سند شماره 001752 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: سپاه خوزستان، 30/8/1359.
- ↑ سند شماره 021456، مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: گزارش فرماندهي سپاه خوزستان، 23/8/1359.
- ↑ سند شماره 001754، مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: گزارش سپاه خوزستان از عمليات سوسنگرد، 30/8/1359.
- ↑ خبرگزاري پارس، « گزارشهاي ويژه »، نشريه 242، 25/8/1359.
- ↑ . ماخذ شماره 2.
- ↑ پيشين.
- ↑ سند شماره 001691 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: ستاد مشترك ارتش، 24/8/1359.
- ↑ ماخذ شماره2
- ↑ ماخذ شماره 15.
- ↑ خبرگزاري پارس، « گزارشهاي ويژه »، نشريه 241، 24/8/1359.
- ↑ ماخذ شماره 18، واشنگتن، 22/8/1359، روزنامه تايمز مالي.
- ↑ ماخذ شماره 18، كويت 23/8/1359، روزنامه تايمز مالي.
- ↑ خبرگزاري پارس، « گزارشهاي وپژه »، نشريه 240، 23/8/1359، يونايتدپرس، بيروت.
- ↑ ماخذ شماره 18، بن، 23/8/1359.
- ↑ ماخذ شماره 18، خبرگزاري فرانسه، مادريد، 23/8/1359.
- ↑ ماخذ شماره 18، راديو امريكا، 23/8/1359.
- ↑ ماخذ شماره 18، كويت، 23/8/1359، روزنامه القبس چاپ كويت.
- ↑ ماخذ شماره 24.
- ↑ ماخذ شماره 18، راديو ايران، 23/8/1359.