1364.09.21

روزشمار جنگ سال 1364 1364.09.21
نام‌های دیگر	بیست و یک آذر
تاریخ شمسی	1364.09.21
تاریخ میلادی	12 دسامبر 1985
تاریخ قمری	29 ربیع‌الاول 1406

1359.09.21

1360.09.21

1361.09.21

1362.09.21

1363.09.21

1365.09.21

1366.09.21

گزارش - 688

1 در تلاش برای آماده‌سازی زمینه اجرای عملیات گسترده‌، امروز جلساتی با حضور فرماندهان و مسئولان سپاه پاسداران در قرارگاه مرکزی سپاه (قرارگاه خاتم‌الانبیا سپاه) برگزار شد.* در آغاز اولین جلسه امروز، فرمانده نیروی زمینی سپاه پاسداران (سیدرحیم صفوی) درباره وضعیت کنونی جنگ هشدار داد و از نگرش مقطعی و موقت به جنگ و حقیرشمردن دشمن انتقاد کرد و بر ضرورت تشدید فعالیت‌ها و تحرک دائمی در جنگ تأکید کرد. سیدرحیم صفوی قبل از طرح موضوع اصلی جلسه گفت: «الآن شکل جنگیدن ما بدترین شکل جنگیدن است؛ بدین‌صورت که ما دررابطه‌با عملیات 10 روز، 20 روز همه در جریان کار و تلاش هستند و پس از اینکه عملیات انجام شد همه پراکنده می‌شوند و جنگ به فراموشی سپرده می‌شود. این فراموشی در جنگ ادامه دارد تا کوس اعزام نیرو زده شود و... بدین‌صورت باز بازار جنگ گرم می‌شود و ما یادمان می‌آید که جنگ داریم و... این غافل‌شدن و اینکه باید همه واحدها در ارتباط جنگ فعال باشند به چه علت است؟ مگر جنگ تمام شده؟ یک عملیات که انجام می‌شود می‌بینی که همه رفتند، رکود حاکم است و... اگر بعد از هر عملیات ما به این حالت دچار شویم این یک مرگ است، چه بعد از عملیات و چه قبل از عملیات. [...] چیزی که دشمن درپی آن است بی‌خیال‌کردن و بی‌توجه‌کردن ما نسبت به جنگ است و این غافلگیر‌کردن ماست. [...] بعد از اینکه به فرض خارک را می‌زند تازه متوجه می‌شویم که پدافند هوایی خارک عیب و اشکال داشته است و تازه بیدار می‌شویم. یکی از راه‌های شکست انقلابات این است که دشمن آن انقلاب را پیروز نشان بدهد و چنگ و دندان خودش را نشان ندهد و فشار اصلی خودش را وارد نسازد، درنتیجه دشمن در نظر انقلابات حقیر به نظر می‌آید و غفلت پیش می‌آید.» رحیم صفوی افزود: «اولین تذکرم این است که آقایان قرارگاه‌ها، باید بروید یک‏به‏یک محل تجمع نیروها را ببینید. اینها را دشمن بمباران خواهد کرد و حداقل تجمع‌هایی را که در 70 الی 80 کیلومتری خط پدافندی باشد را بمباران می‌کند. قرارگاه‌های شما شناخته‌شده است ... دشمن را حقیر می‌شماریم و می‌گوییم نمی‌آید و... می‌آید و بمباران می‌کند ما را. دررابطه‌با بمباران و اینکه منافقین هم الآن آمده‌اند و گزارش می‌دهند و می‌آیند سراغ زاغه‌های مهمات، انبار پوشاک و... همین روزها اخبارش را خواهید شنید. با این گرم‌شدن بازار جنگ باید هوشیاری‌مان صددرصد بالا برود. فرمانده لشکرها، ستادها، حفاظت‌ها همه را توجیه بکنید. دشمن الآن به فکر ضربه‌زدن به ماست، از خارج و داخل (از‌طریق بمباران و اقدامات عناصر وابسته و ستون پنجم در جمع‌آوری اطلاعات، تضعیف روحیه و خرابکاری). شکل دیگری که عراق می‌تواند ما را بپیچاند حمله‌کردن به ماست. امروز صبح در شمال پد خندق به نیروهای تیپ المهدی(عج) حمله شده است.»* رحیم صفوی افزود: خطوط پدافندی ما بسیار ضعیف است. خطوط پدافندی به‌صورت یک پوسته است و اگر به این حمله شد باید به کی بگوید؟ چه کسی باید به داد آن برسد. شکل پدافندی ما بسیار ناقص است و [...] قرارگاه‌ها نه‌تنها با خط بلکه با لشکرها هم ارتباط ندارند. باید قرارگاه‌ها از خط و از یگان‌ها خبر داشته باشند و حداقل هرروز یک خبر از خط داشته باشید. فرمانده قرارگاه قدس در پاسخ به گلایه رحیم صفوی، این مشکل را ناشی از ساختار تشکیلاتی سازمان رزم سپاه اعلام کرد و گفت باتوجه‌به اینکه قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص) (سپاه) از شش ماه پیش با یگان‌ها ارتباط مستقیم برقرار کرده است، یگان‌ها دیگر اعتباری برای قرارگاه‌های رده دوم قائل نیستند و مسائلشان را به‌طور مستقیم با قرارگاه خاتم حل می‌کنند. عزیز جعفری بخش دیگری از مشکلات را ناشی از واگذاری مأموریت‌های متعدد آفندی و پدافندی در مکان‌های مختلف به یگان‌ها دانست. 2 در جلسه امروز قرارگاه مرکزی سپاه پاسداران پس از بیان مقدمه رحیم صفوی درباره اوضاع کنونی جبهه‌ها و جنگ، موضوع اصلی جلسه مطرح و به بررسی پیشرفت کار و برآوردها و آماده‌سازی منطقه عملیاتی هور ـ‌ که به دو بخش تقسیم گردیده و تبوک (هور) و حنین (شمال هور ـ الحسان) نام‌گذاری شده است‌ ـ‌ پرداخته شد. در این بخش از جلسه فرمانده نیروی زمینی سپاه (رحیم صفوی) از فرمانده قرارگاه قدس خواست برآوردها و اقداماتی را که تاکنون در این منطقه انجام شده است، بیان کند. فرمانده قرارگاه قدس چنین توضیح داد: «برای منطقه تبوک، از البیضه تا شمال الحسان تا ساحل رودخانه با احتیاط‌های محلی 51 گردان نیرو برآورد کرده‌ایم. تا یک هفته اول عبور از رودخانه را دو لشکر 7 الی 8 گردانه گذاشته‌ایم و حدود 20 گردان هم برای جنگیدن و پاک‌سازی، برای پشتیبانی آتش هم فکر نکرده‌ایم.» فرمانده قرارگاه قدس درباره تحرکات اخیر دشمن در این منطقه افزود که تحرکات دشمن در این منطقه به‌منظور اجرای عملیات نیست، بلکه برای پس‌زدن نیروهای خودی است و هدف دشمن این است که پس از احداث سکو و آوردن تانک در منطقه‌، همه آبراه‌ها و کمین‌های ما را زیر آتش قرار دهد و نیروهای خودی را از مناطق خشکی وادار به عقب‌نشینی کند. در این جلسه همچنین پس از برشمردن مکان‌های دکل‌های دید‌بانی موجود در منطقه، مکان‌هایی برای نصب و احداث دکل‌های دیدبانی جدید تعیین شد و در ادامه گفته شد که تولید شناورهایی که توپ 105 میلی‌متری در آن نصب شود با سرعت ادامه دارد. همچنین بیان شد که استقرار کاتیوشا روی این شناورها میسر است. سپس عزیز جعفری درباره توپ‌های موردنیاز برای این منطقه گفت: «سپاه که چیزی ندارد، اکثر اینها را ارتش باید بدهد. کاری به خشکی‌ها نداریم آن یک مرحله بعد است که باید تلاش کنیم تا ساخته بشود. اما در داخل آب برای منطقه تبوک، چهار گردان توپ 105 میلی‌متری و برای منطقه حنین شش گردان توپ 105 میلی‌متری نیاز داریم. گردان‌های توپخانه دوازده قبضه‌ای هستند؛ لذا برای منطقه تبوک تعداد 48 سکوی شناور و برای منطقه حنین، 72 سکو برای توپ‌ها لازم است. جمع توپ‌های 105 میلی‌متری شناور، 120 قبضه می‌شود. از 120 قبضه، 20 قبضه آن هست، 100 شناور برای توپ‌های 105 میلی‌متری دیگر می‌خواهیم (البته باید گردان‌هایش را ارتش بدهد) که روی آب بیاوریم. همچنین هر سه قبضه توپ تعداد زیادی قایق برای مهمات‌رسانی می‌خواهد. حسن شفیع‌زاده: اگر 10 قبضه توپی که دادیم، توانستند داخل آب از آن استفاده کنند بازهم توزیع می‌کنیم. عزیز جعفری: یک سازمان برای پشتیبانی می‌خواهیم.» فرمانده قرارگاه قدس افزود: «مناطق تبوک و حنین هرکدام یک گردان توپ 155 میلی‌متری می‌خواهد. هر گردان 12 قبضه است که برای هر منطقه، 6 سکوی ثابت و 6 سکوی شناور بزنید. همچنین منطقه تبوک یک گردان کاتیوشا برای داخل آب می‌خواهد. منطقه حنین نیز یک گردان کاتیوشا می‌خواهد که هرکدامش 12 تا است. گفته‌ایم که همه‌اش شناور باشد چون ساختن شناور ساده‌تر است، منتها باید اینها مشخص بشود و آماده‌سازی بشود. توپ 130 میلی‌متری نیز یک گردان منطقه پایین (حنین) می‌خواهد، دو گردان هم منطقه تبوک می‌خواهد. برای اینکه این دو گردان بتوانند این جاده را پشتیبانی کنند اگر جاده خندق جلو بیاید، دو گردان توپ 130 میلی‌متری برای اینجا (تبوک) کم است. حسن شفیع‌زاده (فرمانده توپخانه سپاه): به‌هرحال، یک گردان توپخانه داخل آب اینجا (تبوک) و یک گردان هم داخل اینجا (حنین) می‌خواهد، ولی ما بیشتر نظرمان است چون ساختن شناور برای توپ‌های 130 میلی‌متری خیلی سخت است. برای توپ‌های 130 فقط سکوی ثابت بزنیم و موضع برای بقیه توپ‌هایی که لازم داریم، شناور باشد. 24 موضع (سکو) برای توپ‌های 130 نیاز داریم که مثلاً چهار موضع آن شناور باشد. یعنی کلاً 20 تا سکوی ثابت در این دو منطقه نیاز داریم که باید مشکلات بچه‌ها را حل بکنیم و سیمان هم به آنها برسانیم [تا سکو بسازند]. شاید جهاد و سپاه تا دو ماه دیگر با شش، هفت [شناور] طارق بتواند 20 تا سکوی ثابت را درست کنند، ولی باید کمک کنند.» در ادامه جلسه همچنین درباره برآورد ادوات، تقویت و تکمیل جاده‌ها در هور، احداث سایت و سکوهای سلاح‌های پدافند هوایی و نیز برای استقرار توپخانه و ادوات (23، 57 میلی‌متری و...)‌ مشکلات و راه‌حل‌های آن بحث شد. 3 در جلسه دوم امروز قرارگاه مرکزی سپاه پاسداران گزارشی درباره ساخت شناورهای مخصوص استقرار توپ‌های دوربرد و سلاح‌های پدافند هوایی، گزارشی از ساخت شناورهای طارق و نیز اقدامات انجام‌شده درباره ساخت سکوهای شناور برای استقرار در منطقه هور، گزارشی از دیگر اقدامات مهندسی، هزینه این اقدامات و همچنین چگونگی مقابله با حملات هوایی دشمن در منطقه عملیاتی مطرح و بررسی شد.* در آغاز جلسه، رحیم صفوی درخواست کرد از تلاش‌هایی که برای ساخت‌وساز شناور طارق و شناورهایی که برای استقرار انواع توپ‌های صحرایی، کاتیوشا و توپ‌های ضدهوایی و... انجام شده، گزارشی داده شود. در پاسخ، برادر خانی درباره شناور طارق توضیح داد که هم‌اکنون نمونه اولیه آن در هور هست و بعد از اصلاح، نمونه نهایی ساخته خواهد شد. نمونه‌ای نیز برای آموزش در کارون مستقر و آماده بهره‌گیری است. وی افزود: نمونه دوم هم به قرارگاه نوح واگذار شده است. تیم آموزشی برای آموزش نیروها نیز در منطقه حضور دارد. همچنین 9 دستگاه طارق هم در تهران درحال تکمیل‌شدن است که تا یک هفته دیگر اولین طارق و پس از یک ماه 9 دستگاه دیگر به‌طور کامل وارد منطقه خواهد شد. خانی افزود: طول طارق‌ها 20 متر در نظر گرفته شده بود که پس از کار روی آنها قرار شد 7 دستگاه دیگر به طول 22 متر ساخته شود تا بتوان هم‌زمان یک دستگاه بلدوزر و یک دستگاه لودر روی آنها سوار کرد. در این جلسه درمورد سکوهای ساخته‌شده گفته شد که تاکنون 20 دستگاه سکوی توپ 105 میلی‌متری تحویل داده شده که پس از عملیاتی‌شدن آنها قرار است نواقص مشخص شود تا در ادامه تولید برطرف گردد. همچنین هزینه و سرعت تولید این نوع سکو مناسب اعلام شد، طوری‌که در 8 روز 20 سکوی توپ 105 میلی‌متری تحویل داده شده است. اما درباره سکوهای توپ 130 میلی‌متری گفته شد به‌دلیل سنگینی این توپ و لگد زیاد آن هنگام شلیک، سکوهای ساخته‌شده برای توپ‌های 130 مشکل پیدا کرده و در باله‌های آن شکستگی ایجاد شده است. بنابراین، ‌ضروری است که ادامه تولید سکوهای توپ 130 میلی‌متری به‌دلیل هزینه سنگین ساخت آن (نیم میلیون تومان) به پس از انجام آزمایش‌های لازم و اصلاح آن موکول شود. از سوی دیگر، چون این سکوها با پایه‌هایی متحرک تولید شده طوری‌که مثل یک توپ خودکششی عمل می‌کند، لذا اشکال سکوهای ثابت را ندارد و دشمن نمی‌تواند به‌راحتی گرای آن را گرفته و منهدم کند. باتوجه‌به هزینه گزاف خرید توپ‌ها ازجمله توپ 155 میلی‌متری ـ ‌که قیمت آن 150 هزار دلار است ـ تدبیر ایجاد سکوهای متحرک برای توپ‌ها سبب می‌شود تا آسیب‌پذیری آنها کاهش یابد. در این جلسه همچنین موضوع شکنندگی پایه‌هایی که در شناورها نصب می‌شود تا توپ‌ها روی آن مستقر گردد، مطرح و گفته شد که جهاد سازندگی برای رفع این مشکل و تولید پایه‌هایی مقاوم در تلاش است. موضوع دیگری که درباره فعالیت‌های مهندسی جنگ مطرح شد، هزینه‌های گزاف احداث سکوهای توپخانه، ادوات و ساخت شناورهای عملیاتی و همچنین تولید مهمات توپخانه و ادوات بود. ازجمله گفته شد ساخت یک شناور طارق حدود سه تا سه و نیم میلیون تومان هزینه دارد که این هزینه افزون بر هزینه چند شیفت کار‌کردن کارگران کارخانه‌ها است. علاوه‌برآن، هزینه تجهیزاتی را که باید به این شناورها اضافه می‌شد تا استقرار توپ‌های 130، 105، 155 و... در آنها میسر گردد نیز باید افزوده شود. نیاز به نیروهای متخصص برای اجرای این پروژه از دیگر مشکلاتی بود که بر سر راه فرماندهان و مسئولان جنگ قرار داشت. در ادامه جلسه فرماندهان و مسئولان سپاه، ساخت دکل‌های دیدبانی به ارتفاع 30 تا 40 متر زیرنظر قرارگاه مهندسی صراط به سازمان آب و برق و جهاد سازندگی واگذار شد. همچنین بر ساخت سکوهای ثابت و شناور توپخانه و ادوات به‌طور سریع و در زمان کوتاه تأکید شد و مقرر گردید ساخت 100 سکوی شناور توپ 105 م.م، 100 سکوی شناور توپ 155 م.م، 24 سکوی توپخانه صحرایی، 36 سکوی توپ 130 م.م و تعدادی سکو برای سلاح‌های پدافند هوایی ازجمله توپ 23 میلی‌متری در دستور کار قرار گیرد. چگونگی انتقال امکانات (گونی، سیمان، شن، سکوهای شناور و ثابت و...) و مشکلاتی که این کار داشت نیز در این جلسه مطرح شد. این امکانات به‌دلیل سنگینی با شناورهای طارق منتقل می‌شد که به‌علت بزرگی در معرض اصابت ترکش‌های آتش دشمن بود و این سبب مشکلات و ایجاد اختلال در انتقال امکانات می‌شد. برای رفع این مشکل قرار شد تا قایق‌هایی در کنار شناورها مستقر شود تا درصورت خطر، ترددها با قایق‌ها انجام شود و نقل‌وانتقالات متوقف نشود. همچنین تدبیر شد تا بخشی از نقل‌وانتقالات ضروری هم با لندی کرافت یا مینی لندی ـ ‌که در سازمان سپاه و جهاد سازندگی وجود داشت‌ ـ انجام شود. حملات هوایی عراق به منطقه عملیاتی که در دو سه روز گذشته به 580 سورتی پرواز رسید و سبب اختلال در فعالیت‌های مهندسی ازجمله جاده‌سازی شده است نیز سبب نگرانی فرماندهان درباره کندی فعالیت‌های آماده‌سازی شده است. برای کاهش این معضل نیز چنین تدبیر شد که توپ‌های پدافند هوایی 57 م.م. و اورلیکن از ارتش درخواست شود. درضمن، تدابیری هم برای حفظ جان نیروهای مستقر در منطقه اتخاذ شد. در پایان جلسه همچنان بر ضرورت تلاش بیشتر برای آماده‌سازی مناطق عملیاتی و رفع مشکلات و کمبودهایی که دراین‌زمینه وجود دارد تأکید شد و ازجمله مشکلات، کمبود 1000 دستگاه کمپرسی و راننده آن است که همچنان باقی است. 4 فرماندهی قرارگاه خاتم‌الانبیا سپاه امروز در نامه‌ای از فرمانده قرارگاه کربلا1 (قرارگاه قدس) خواست تا درخصوص آماده‌سازی زمینه اجرای عملیات در منطقه هور، در موارد زیر اقدام و نتیجه آن را تا 25 آذر 1364 اعلام کند: «الف) طرح‌ریزی عملیات در منطقه حنین و تبوک. ب) تهیه برآورد پرسنل و تجهیزات مخصوص. ج) انجام‌دادن شناسایی لازم در عمق. د) طرح آماده‌سازی منطقه جهت اجرای عملیات ازنظر فعالیت‌های مهندسی. هـ) تهیه طرح‌های پدافند هوایی و پشتیبانی آتش‌های دور و نزدیک. و) تهیه طرح‌های حفاظتی منطقه.» ستاد نیروی زمینی سپاه پاسداران نیز امروز در نامه‌ای به معاونت مهندسی این نیرو چنین ابلاغ کرد: «لازم است حداکثر تا تاریخ 25/9/64 زمان‌بندی اقدامات مهندسی را به‌نحوی تنظیم و اعلام نمایید که کلیه فعالیت‌ها قبل از مانور مهندسی در مناطق فدک (فاو) و تبوک (هور) حداکثر تا تاریخ 30/10/64 به اتمام رسیده باشد.» 5 قرارگاه کربلای2 امروز گزارشی از خط حد و چگونگی استقرار چهار لشکر از یگان‌های سپاه پاسداران را در منطقه هور، برای قرارگاه نیروی زمینی سپاه پاسداران به این شرح ارسال کرد: لشکر8 نجف: نهرهای محدوده این لشکر شامل نهرهای عوج، البوحمید، ناصر، مسجد و جاده منتهی به قرارگاه لشکر جاده نهر عوج می‌باشد (استقرار درحد گشت‌زنی، توجیه و...) لشکر31 عاشورا: نهرهای محدوده این لشکر شامل نهرهای اُوَمی، ابوشانک، کوت، منطقه (استقرار درحد توجیه و گشت‌زنی، توجیه فعالیت‌های مهندسی و...). لشکر25 کربلا: این لشکر نیز در محدوده نهرهای سعدونی، رفیه، سن، مهیر، ابوفلفل، بوصدرین (به‌صورت گشت و کمین) و نیز فعالیت‌های مهندسی. لشکر7 ولی‌عصر(عج): در حدفاصل نهرهای ابودگل، ابوچمبه، دیر، عریض، بوعظیم، طلیب، ارزق (استقرار به‌صورت گشت، کمین، ...). 6 فرمانده توپخانه قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص) (حسن شفیع‌زاده) در نامه‌ای به فرماندهی این قرارگاه برآورد توپ موردنیاز منطقه عملیاتی شلمچه را درمجموع 30 گردان توپ به شرح زیر اعلام کرد:

1. توپ هویتزر 105 میلی‌متری 6 گردان 2. موشک‌انداز (کاتیوشا) 122 میلی‌متری 2 گردان 3. توپ 130 میلی‌متری 9 گردان 4. هویتزر 155 میلی‌متری 11 گردان 5. توپ هویتزر 155 میلی‌متری با توپ 75 میلی‌متری 1 گردان

6. توپ هویتزر		203 میلی‌متری				1 گردان

همچنین فرمانده واحد ادوات قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص) (علی عساکره) در نامه‌ای از فرماندهی این قرارگاه درخواست کرد سلاح‌ها و مهمات ضدزره به شرح زیر از ارتش جمهوری اسلامی ایران تا پایان عملیات به واحد ادوات قرارگاه خاتم‌الانبیا سپاه مأمور شود:

1. سیستم موشکی دراگون 60 قبضه (با خدمه مجرب) 2. مهمات دراگون 600 موشک 3. مهمات مالیوتکا 1000 موشک 4. مهمات تفنگ 82 میلی‌متری 10000 گلوله 7 امروز ستاد سپاه پاسداران منطقه 5 ثامن‌الائمه(ع) (استان خراسان) دستورالعملی را درخصوص پدافند شیمیایی به همه نواحی تابعه (بهداری ش.م.ه.) صادر کرد. بنا بر این دستورالعمل، هر گردان باید تعدادی از نیروهای آموزش‌دیده را برای مقابله با حملات شیمیایی اختصاص دهد و یک گروه پدافند ش.م.ه. به‌صورت سازمانی در هر گردان ایجاد شود. گروه مذکور پس از تشکیل، تحت‌امر بهداری گردان بوده و تجهیزات لازم نیز تأمین خواهد شد. این گروه پدافندی موظف است پوشش پدافندی در سطح گردان ازلحاظ آموزش و تجهیزات، شناسایی، کشف و سنجش محیط از عوامل شیمیایی، رفع آلودگی از محیط آلوده، از نفرات و از تجهیزات مربوط ... به وجود آورد. گروه پدافندی همچنین وظیفه دارد گزارش‌هایی از اقدامات انجام‌شده، محیط آلوده و میزان آلودگی را سریع به مرکز پدافند ارائه نماید. در این دستورالعمل درمورد شرح وظایف راهنمایان ش.م.ه. آمده است که این افراد مشاوره با فرماندهی گردان در آموزش ش.م.ه. در هنگام عملیات، نظارت بر حسن انجام امور ش.م.ه. در گردان، تهیه برنامه‌های آموزشی در مواقع غیر از عملیات و هدایت گروه پدافند را برعهده‌ دارند. در این دستورالعمل، سازمان نیرو در پدافند ش.م.ه. در هر گردان و تجهیزات آن تعیین شده است. 8 حمله امروز نیروهای عراقی به مواضع تیپ المهدی(عج) در منطقه هور با واکنش به‌موقع نیروهای این تیپ دفع شد. واحد طرح و عملیات قرارگاه کربلا گزارش داد: «دشمن در ساعت 11 صبح امروز در جنوب برکه مختار در هورالهویزه با چندین فروند قایق قصد حمله به مواضع تیپ المهدی(عج) را نمود که با هوشیاری برادران تیپ مواجه شد [که از نیروهای مهاجم] تعدادی کشته و زخمی و بقیه مجبور به فرار شدند. همچنین در ساعت 2 بعدازظهر، دشمن با اجرای آتش سنگین روی مواضع خودی، شروع به پیشروی کرد که باز نتوانست کاری از پیش ببرد و مجبور به عقب‌نشینی شد. درنتیجه تعدادی از نیروهای دشمن زخمی و یک فروند قایق آنها منهدم شد.» 9 حملات هوایی عراق به جزیره خارک امروز نیز ادامه یافت که خسارتی درپی نداشت. ارتش عراق مدعی شد به یک هدف دریایی بسیار بزرگ نیز حمله کرده است. خبرگزاری جمهوری اسلامی از بوشهر گزارش داد: «هم‌زمان با اعلام وضعیت قرمز در استان بوشهر، جنگنده‌های رژیم متجاوز بعثی عراق ضمن حمله به حریم هوایی خارک در ساعت 14:02 (امروز)، اقدام به پرتاب چند بمب به‌سوی جزیره کردند. یک مقام آگاه استانداری بوشهر دراین‌باره گفت که کلیه بمب‌های پرتاب‌شده ـ‌که تعداد آنها دقیقاً مشخص نیست ـ‌ به داخل آب‌های خلیج‌فارس اصابت [کرد] و حمله مذکور هیچ‌گونه تلفات جانی و خسارات مالی به‌همراه نداشته است.» دفتر فرماندهی سپاه پاسداران منطقه 4 نوح نیز اعلام کرد: «بمب‌های پرتاب‌شده چهار فروند بوده که داخل آب اصابت نموده است.» از سوی دیگر، عراق با انتشار اطلاعیه نظامی شماره 2050 اعلام کرد: «در ساعت 13:14 امروز عقاب‌های تیزپرواز ما بار دیگر بخش‌های خارک را درهم کوبیده و هدف‌های خود را مورد اصابت مستقیم قرار دادند و به آتش کشیدند. عقاب‌های دلاور ما در ساعت 10:15 بامداد امروز دست به یک حمله هوایی شدید علیه یک هدف دریایی بسیار بزرگ در نزدیکی سواحل ایران زدند و این هدف را به‌طور دقیق مورد اصابت قرار دادند.» 10 حملات هوایی عراق به مناطق عملیاتی جمهوری اسلامی ایران با انگیزه درهم‌کوبیدن سازمان رزم نیروهای خودی و جلوگیری از آمادگی رزمندگان برای عملیات آتی امروز نیز ادامه یافت که تعدادی شهید و مجروح به‌جای گذاشت. قرارگاه عملیاتی خاتم‌الانبیا(ص) سپاه اعلام کرد: «امروز بمباران سرپل ذهاب، گیلان‌‌غرب، جزایر خیبر، چنانه، شط علی، پادگان حمید و حسینیه گزارش شده است.» همچنین قرارگاه عملیات غرب ارتش جمهوری اسلامی ایران گزارش داد: «امروز تعداد 5 فروند هواپیمای عراقی منطقه سرپل ذهاب و گیلان‌غرب را بمباران نموده که درنتیجه 5 دستگاه خودرو منهدم و به 7 دستگاه خودرو مختلف و یک دستگاه بیل مکانیکی صدمه کلی وارد و 3 نفر سرباز دچار موج‌گرفتگی شده‌اند و به انبار سررشته‌داری و مخابرات و اسلحه‌خانه گردان 237 تانک حدود 75 درصد خسارت وارد شده است. از سوی دیگر، در بخشی از اطلاعیه شماره 2050 ارتش عراق آمده است که نیروهای عراقی امروز نیز دست به 171 مأموریت رزمی نابودکننده علیه مراکز تجمع نفرات و جنگ‌افزارها و مواضع سلاح و چادرهای مهمات ایران زده و خسارات سنگینی بر نیروهای ایران وارد کرده است. 11 باتوجه‌به گسترش نگران‌کننده حملات هوایی عراق به مناطق عملیاتی ایران و تهدید‌شدن محل‌های تجمع و استقرار رزمندگان، محسن رضایی فرمانده کل سپاه پاسداران در نامه‌ای به جانشین فرمانده کل‌قوا و فرمانده عالی جنگ آقای هاشمی رفسنجانی، ضمن گزارش حملات اخیر دشمن، بر ضرورت اتخاذ تدابیر پدافندی تأکید کرد. در این نامه آمده است: «طبق گزارشات واصله از جبهه جنوب، فعالیت‌های هوایی دشمن در منطقه هور به‌شدت افزایش یافته، طوری‌که تنها در روز پنجشنبه 21/9/64، بمباران‌های زیر به‌عنوان بخشی از فعالیت‌های دشمن در این روز ثبت گردیده است: 1. بمباران موقعیت شط‌علی با تلفات 9 نفر شهید و چندین نفر مجروح و نیز انهدام 5 دستگاه خودرو و آمبولانس. 2. بمباران موقعیت ظفر در ساعت 10 صبح که باتوجه‌به توالی بمباران‌ها در ظرف چند روز گذشته تاکنون چندین شهید و مجروح بر جای گذاشته و چهار دستگاه خودرو را منهدم نموده است. 3. بمباران جاده شط‌علی ـ ترابه که طی آن چهار نفر شهید و ده نفر ازجمله رانندگان کمپرسی مجروح گردیدند که درنتیجه انهدام 5 دستگاه کمپرسی، کل فعالیت‌های جاده‌کشی قرارگاه صراط در این محور متوقف گردیده است. 4. بمباران جاده شط‌علی ـ ترابه که منجر به انهدام یک قبضه توپ ضدهوایی 23 م.م. و شهادت کلیه خدمه آن گردیده است. 5. بمباران موقعیت شهراه ـ‌ محل استقرار اردوگاه لشکر8 نجف‌ ـ که خوشبختانه تلفاتی در بر نداشته است. 6. بمباران اطراف موقعیت قرارگاه کربلا (ارتش). 7. بمباران دو زاغه مهمات در 60 کیلومتری خرمشهر که منجر به آتش‌سوزی آن گردیده است. لذا ضروری است که باتوجه‌به تشدید فعالیت‌های هوایی دشمن و گسترش وسیع نیروها و امکانات در منطقه، تدابیر عامل زیر به‌منظور جلوگیری از آسیب‌های جبران‌ناپذیر بعدی ـ‌ که موجب توقف برخی از فعالیت‌های می‌گردند ـ اتخاذ گردد: 1. استقرار و فعال‌شدن فرماندهی پدافند منطقه جنوب. 2. عملیاتی‌شدن سایت وحدت. 3. عملیاتی‌شدن سایت فولی‌آباد. 4. استقرار حداقل 50 قبضه اورلیکن، توپ 57 و اسکای گارد در منطقه.» 12 درپی حملات هوایی روز سه‌شنبه 19 آذر 1364 به شهر بازسازی‌شده هویزه و درخواست ایران از دبیرکل سازمان ملل برای اعزام گروه بازرسی سازمان ملل و همچنین دعوت ایران از خبرنگاران خارجی، صبح امروز هیئت اعزامی سازمان ملل متحد برای بازدید از جنایات حکومت صدام در بمباران مناطق مسکونی شهر هویزه و اطراف آن، وارد اهواز شدند و مقامات مسئول استان خوزستان از آنها استقبال کردند. اعضای این هیئت پس از ورود به اهواز، برای بازدید از مناطق بمباران‌شده، راهی منطقه دشت آزادگان و هویزه شدند. خبرگزاری جمهوری اسلامی گزارش داد که خبرنگاران خارجی از آثار خرابی‌های ناشی از حملات هواپیماهای ارتش عراق به شهر بازسازی‌شده هویزه بازدید کردند. در این بازدید، فرماندار دشت آزادگان به تشریح دلایل دشمنی صدام با مردم مستضعف عرب هویزه پرداخت و گفت: «متجاوزین بعثی به‌هنگام اشغال هویزه با مقاومت شدید اهالی این شهر مواجه شدند و پس از اشغال کامل این شهر عده زیادی از اهالی را شهید و کلیه منازل مسکونی آنان را با خاک یکسان کردند.» وی افزود: «شهر هویزه با همت والای رزمندگان اسلام سرانجام از لوث وجود صدامیان پاک‌سازی شد و برای اسکان مجدد اهالی این شهر، آستان قدس رضوی اقدام به بازسازی کامل شهر نمود و اخیراً اهالی هویزه پس از حدود پنج سال به شهر خود بازگشتند. [...] طی هفته جاری، هم‌زمان با بازگشت اهالی این شهر، عراقی‌ها حداقل سه بار اقدام به حمله هوایی به شهر هویزه نمودند که طی آن حدود 30 واحد مسکونی و یک مدرسه به‌کلی تخریب [شد] و یا آسیب دید.» فرماندار دشت آزادگان افزود: «در جریان این حملات هوایی 12 تن از اهالی این شهر که بین آنان تعدادی زن و کودک بودند، شهید و 30 تن نیز مجروح شدند.» بنا بر گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، خبرنگاران خارجی همچنین از یک مدرسه ابتدایی در هویزه که هدف حمله هواپیماهای دشمن قرار گرفته بود، فیلم و گزارش تهیه کردند. خبرنگاران خارجی شامل نمایندگان خبرگزاری‌های فرانسه، رویتر، تانیوگ، چین، شبکه‌های تلویزیونی ای‌.بی‌.سی. و سی.بی.اس. امریکا و روزنامه لوموند فرانسه و چند نشریه ژاپنی، بعدازظهر امروز به تهران بازگشتند. در گزارش خبرنگار خبرگزاری فرانسه از هویزه آمده است: «هویزه با منازل تازه‌خاکستری و کم‌ارتفاعش از سکنه خالی شده است. هویزه که در ماه ژوئن 1982، منهدم شده بود، با عقب‌نشینی عراق پس از 17 ماه تصرف، بار دیگر بازسازی شده و اهالی به‌تدریج به محل بازمی‌گشتند، اما نیروی هوایی عراق سه بار طی هفته گذشته، آنجا را هدف حملات خود قرار داد. مقامات ایرانی اعلام کردند در بمباران روز سه‌شنبه [19 آذر 1364] که مرکز شهر مورد اصابت قرار گرفت، حدود 14 تن کشته و 30 تن دیگر مجروح شده‌اند. بنا به اظهار شهردار شهر [بخشدار]، طی حمله روز چهارشنبه یک تن مجروح شده و حمله روز پنجشنبه تلفاتی به‌همراه نداشته است. وی به خبرنگارانی که جهت تأیید اثرات بمباران‌های عراقی به محل اعزام شده بودند، اعلام کرد که هواپیماهای بغداد تنها 10 دقیقه پیش از رسیدن خبرنگاران به شهر، بازگشته بودند. [...] یکی از مسئولان ایرانی در محل توضیح می‌دهد که با استقرار 300 خانوار در ماه سپتامبر، زندگی بار دیگر حیات خود را در این شهر رهاشده باز می‌یابد. مدرسه بازگشایی شده و 200 کودک که همه‌روزه در سر کلاس حاضر می‌شدند، نانوایی به کار مشغول بود و یک درمانگاه اهدایی نیز به وجود آمده بود. همه اینها بدون شک حاکی‌از یک زندگی کاملاً ناپایدار است، زیرا هیچ نشانه‌ای از اقامت طولانی یک گروه انسانی مهم در هویزه دیده نمی‌شود. به گفته مسئولان رسمی ایرانی ـ که خبرنگاران را در این بازدید از شهرشان همراهی می‌کردند ـ از میان 14 خانه‌ای که در بمباران‌های اخیر خراب شد، برخی از آنها مسکونی بوده است. در یکی از این خانه‌ها که سردر آن کاملاً منهدم شده است، یک یخچال سبزرنگ ازبین‌رفته با یک مسواک در جعبه‌اش و یک خمیردندان هنوز دیده می‌شود. کفش‌های ناجفت و کنسروهای خالی نیز زمین را پوشانده‌اند. یک مسئول ایرانی می‌گوید عراقی‌ها با هدف قرار دادن هویزه خواستند از بازگشت اهالی جلوگیری به عمل آوردند. به نظر می‌آید آنها موفق شده‌اند، زیرا اهالی ترجیح دادند از آنجا بروند. یک مسئول ایرانی با اطمینان درمقابل حیرت یک روزنامه‌نگار که اعلام کرده بود این عزیمت که به فرار شبیه است با قاطعیت عمومی ایرانی‌ها مغایرت دارد، گفت: آنها باز خواهند گشت.» خبرنگار خبرگزاری رویتر هم از بازدید خود چنین گزارش داده است: «به گفته مقامات رسمی ایران، نیروهای عراق شروع به استفاده از یک نوع راکت ضدنفر جدید کرده است که ظاهراً قادر به کشتار افرادی که در شعاع 40 متری محل انفجار هستند، می‌باشد. یک نمونه از چنین راکتی روز سه‌شنبه در یک حمله هوایی به هویزه به کار گرفته شده است. [...] مقامات مذکور گفتند یک هواپیمای عراقی که در سطح پایینی پرواز می‌کرد این راکت را به نزدیکی کارگاهی در حاشیه هویزه شلیک کرد. سه تن که در فاصله 30 متری محل انفجار راکت بودند براثر بمباران ترکش‌ها کشته شدند و یک کامیون در 40 متری سمت دیگر انفجار از کار افتاد. بیشتر سوراخ‌های ناشی از ترکش‌ها به فاصله 30 سانتی‌متر از یکدیگر قرار داشتند و برخی تکه‌های آن از دماغه ضخیم فولادی دو طرف کامیون سه تنی عبور کرده بودند. عبدالامیر افراوی درحالی‌که به کتری سیاه و لوله آبی که در میان وسایل خون‌آلود داخل آلونک آنان قرار داشت خیره شده بود، گفت: آنها هیچ شانسی برای فرار نداشته‌اند. شهردار شهر [بخشدار] گفت که آنها در بسیاری از روزها، در منطقه، سه حمله هوایی عراق را شاهد بوده‌اند. اما این تعداد کشته و 30 مجروح براثر حمله بزرگ سه‌شنبه بر جای مانده‌اند. هیچ‌گونه نشانی از یک پایگاه نظامی در هویزه نبود. مقامات رسمی گمان داشتند که حملات هوایی عراق با هدف منصرف‌کردن اعراب بومی خوزستان از آمدن به داخل خانه‌های جدید آجری شهر صورت می‌گیرد. عراق می‌گوید تهاجمات سنگینی علیه مراکز تجمع نیروهای ایرانی در بخش‌های جنوبی جبهه در هریک از روزهای هفته گذشته صورت داده است که هدف آن درهم‌شکستن یک تهاجم مهم ایران که توسط دو طرف پیش‌بینی شده می‌باشد، قبل از آنکه چنین تهاجمی به وقوع پیوندد.» 13 امروز مانند روز گذشته درگیری‌های محدودی در کردستان رخ داد، طوری‌که می‌توان گفت کردستان در این دو روز آرامشی نسبی داشت. امروز همچنین میان دو گروه کومه‌له و دمکرات درگیری دیگری رخ داد. 1. شهربانی استان کردستان گزارش داد: میان نیروهای خودی و عناصری از گروه کومه‌له در ده کیلومتری بوکان درگیری رخ داده که در نتیجه تعدادی از افراد کومه‌له کشته شدند و یکی از پیش‌مرگان مسلمان نیز به شهادت رسید. 2. در روستای کاوا از توابع اشترآباد بانه، میان نیروهای خودی با افرادی از کومه‌له درگیری رخ داد که براثر آن یک پاسدار وظیفه و یک پیش‌مرگ مسلمان مجروح شدند. 3. در روستاهای اطراف سقز، بین افراد حزب دمکرات و گروه کومه‌له درگیری رخ داد که درنتیجه آن 3 تن از نیروهای دمکرات کشته و 4 تن زخمی شدند. از گروه کومه‌له نیز یک تن کشته شد. 14 کاروان راهیان کربلا از استان زنجان بعدازظهر امروز پس از راه‌پیمایی در تهران، روبه‌روی مجلس شورای اسلامی تجمع کردند. آقای هاشمی رفسنجانی فرمانده عالی جنگ و میرحسین موسوی نخست‌وزیر در این جمع سخن گفتند. آقای هاشمی رفسنجانی به هوشیاری مردم ایران برای حضور در جبهه‌های نبرد و تأمین نیروی انسانی جبهه‌ها و مشکل دولت عراق در جذب نیرو و تقاضا از کشورهای منطقه برای تأمین نیروی انسانی اشاره کرد و به ملاحظات جمهوری اسلامی در رعایت جوانب انسانی و اسلامی در جنگ پرداخت. سپس آقای موسوی درباره تفاوت انگیزه انسان‌ها در جوامع مختلف، توطئه قدرت‌ها برای ساقط‌کردن جمهوری اسلامی و مقاومت ملت ایران با انگیزه‌ای الهی، ناتوانی قدرت‌های جهانی از درک محتوای انقلاب اسلامی سخن گفت. خبرگزاری جمهوری اسلامی از این مراسم گزارش داد: «کاروان راهیان کربلا با بیش از 180 دستگاه اتوبوس از استان زنجان راهی جبهه‌های نبرد شدند. این کاروان پس از راه‌پیمایی در خیابان‌های تهران درمقابل مجلس شورای اسلامی در مراسمی که ترتیب داده شده بود، شرکت کردند. در این مراسم پرشکوه که مهندس میرحسین موسوی نخست‌وزیر، نمایندگان مردم شهرهای استان زنجان و مسئولان این استان و نیز جمعی از دیگر نمایندگان مجلس و حجت‌الاسلام باریک‌بین نماینده امام و امام‌جمعه قزوین حضور داشتند، حجت‌الاسلام‌والمسلمین هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس شورای اسلامی، طی سخنانی لبیک‌گفتن مردم سراسر کشورمان به ندای مسئولان و استقبال افتخارآمیز آنان از کاروان‌های کربلا را موردتقدیر قرار داد و این حرکت را شایسته مردم کشورمان درجهت حفظ آبروی انقلاب و اسلام توصیف و خاطرنشان کرد که سخت تحت‌تأثیر آن روحیه‌ها و فداکاری‌ها و شهادت‌ها قرار گرفته است. رئیس مجلس شورای اسلامی یادآور شد: نکته بسیار مهمی که برای ما مطرح است این است که هوشیاری مردم ما و وجدان بیدار جوانان ما در تاریخ معاصر برای دنیای استکباری و دشمنان اسلام مثل خاری در چشم شده است. آنها هرچه تبلیغ و هیاهو راه می‌اندازند‌ و می‌خواهند که پشت جبهه‌ها را تضعیف کنند وقتی که ضرورت ایجاب می‌کند مردم با یک حرکت به‌سوی اهداف انقلاب و جبهه‌ها همه رشته‌های آنان را پنبه می‌کنند و دوباره چهره تابناک انقلاب را که برای دشمنان غیرقابل‌تحمل شده به جهان نشان می‌دهند و بار دیگر به همه مسئولان کشور روحیه می‌دهند. نماینده امام در شورای عالی دفاع با اشاره به اینکه به‌خاطر شرایط جهانی جبهه‌های نبرد بیش از هر زمان به حضور جوانان کشور نیاز دارند گفت: جوانان ما این نیاز را درک کرده‌اند و به این نیاز جواب مساعد می‌دهند و راهی جبهه‌های نبرد می‌شوند. و این با هیچ جای دنیا قابل‌مقایسه نیست که داوطلبان مردم آن‌چنان جبهه‌ها و سربازخانه‌ها و مراکز نظامی را پر می‌کنند که همیشه دست مسئولان و فرماندهان نظامی ما ازجهت نیرو پر است. درحالی‌که دشمن ما صدام، برای تأمین نیروی انسانی دستش به‌سوی همه مرتجعین و عوامل استکبار جهانی دراز است و در اردن، مصر و سراسر دنیای عرب و هرجایی که بتواند یک نفر را پیدا کند به قیمت گزاف به عراق می‌کشاند و الآن هم هفت سال است که نتوانسته سربازانش را مرخص کند و این عشق به شهادت و جهاد است که شما را وامی‌دارد، همچنان جبهه‌ها را پر کنید. جبهه‌ها و سربازگیری ما وضع عادی دارد. این تفاوت اساسی میان جمهوری اسلامی ایران و کشور دشمن ما مسئله را برای دشمنان روشن کرده که پیروزی نهایی با رزمندگان اسلام است. سخنگوی شورای عالی دفاع در ادامه سخنانش با اشاره به اینکه اگر جمهوری اسلامی هم مانند دشمن بعثی بدون توجه به جنبه‌های اسلامی و انسانی قضیه می‌جنگید الآن وضع طور دیگری بود، گفت: ما با مراعات جوانب اسلامی داریم از خودمان دفاع می‌کنیم و ان‌شاءالله ملت ما با حرکت مقدس و جدیدش بار دیگر در جبهه‌ها هیجان ایجاد کرده و فرماندهان ما باید آمادگی داشته باشند که جنگ را پیروزمندانه تمام کنند. پس از سخنان رئیس مجلس شورای اسلامی، مهندس میرحسین موسوی نخست‌وزیر، به سخنرانی پرداخت. وی در مقایسه انقلاب اسلامی با انقلاب‌ها و دگرگونی‌های سیاسی‌ ـ‌ اجتماعی دیگر به تفاوت در انگیزه انسان‌ها اشاره کرد و گفت: مردم در ظاهر شبیه یکدیگر هستند، آنچه باعث تفاوت انسان‌ها می‌شود باطن آنها است. انسان‌هایی هستند که عافیت‌طلبی، دنیاخواهی انگیزه تمام فعالیت‌های آنها است و یا مردمی که انگیزه آنها سلطه بر دیگران است و این انسان‌ها بسیار فاصله دارند از کسانی که برای جهاد در راه خدا و رستگاری انسان‌ها و پیاده‌شدن عدل الهی انگیزه دارند. مهندس موسوی خطاب به حاضرین گفت: بهترین شاهد برای بیان انگیزه‌های انقلاب حرکتی است که شما فرزندان عزیز زنجان به‌سوی جبهه‌ها دارید. یقیناً نیت شما دنیاخواهی نیست و برای منافع مالی حرکت نکرده‌اید و برای کشورگشایی و سلطه به جبهه‌ها نمی‌روید. انگیزه شما در این حرکت اطاعت از فرمان اسلام، قرآن و رهبر انقلاب است و این همان تفاوت انقلاب ما با انقلاب‌های دیگر است. نخست‌وزیر با تأکید بر اینکه هریک از توطئه‌های کفر جهانی علیه انقلاب اسلامی می‌توانست یک نظام را ساقط کند، علت شکست دسیسه‌های دشمنان را مقاومت مردم دانست. وی افزود: روحیه مقاومت مردم در روحیه بسیجیان و رزمندگان متبلور است و انگیزه خدایی این ملت باعث پایداری درمقابل توطئه‌های شیطانی است. نخست‌وزیر با اشاره به حمایت‌های جهانی از رژیم صدام، درباره رفتار مجامع حقوق بشری با انقلاب اسلامی گفت: حمایت آنها از حقوق بشر، درحقیقت حمایت از منافع امریکا در خلیج‌فارس است. وی با بیان اینکه محتوای انقلاب اسلامی به‌دلیل انگیزه‌های الهی خود بسیار دور از ذهن خارجی‌ها است، گفت: آنچه آنها نمی‌توانند معنای آن را بفهمند عشق ملت ما به اسلام و رهبری است که موجب شده تا ملت ما پرچم‌دار انقلاب اسلامی در میان ملت‌های اسلامی باشد و این حرکت در نفس خود پیروزی است.» گفتنی است که کاروان راهیان کربلای استان زنجان شامل 7500 نفر نیروهای داوطلب مردمی شهرهای قزوین، زنجان، ابهر، قیدار و روستاهای اطراف بودند که 2500 نفر آنان از شهرستان قزوین شامل نیروهای بسیجی و مردمی و گروه‌های فنی و تخصصی و گروهی از پزشکان به‌همراه ائمه جمعه قزوین و تاکستان و جمعی از روحانیون اعزامی از دفتر تبلیغات اسلامی و حوزه علمیه قزوین با بیش از 25 کامیون و تریلی از کمک‌های اهدایی مردم قزوین راهی جبهه‌های نبرد شدند. 15 ستاد مرکزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در ادامه عزیمت پرشور کاروان راهیان کربلا، از همه نیروهای متخصص مردمی و کارمندان محترم دولت (پیرو مصوبه هیئت دولت جمهوری اسلامی ایران)‌ دعوت کرد تا برای ثبت‌‌نام حداکثر تا آخر وقت روز شنبه 23 آذر 1364 به دفتر مرکزی جذب نیروهای متخصص بسیج ستاد مرکزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی واقع در خیابان صبای جنوبی مراجعه کنند. 16 امروز برخی رسانه‌های خارجی به گزارش و تحلیل اعزام کاروان‌های کربلا و عملیات آتی جمهوری اسلامی پرداختند. برخی دیپلمات‌ها تحرکات ایران را امر عادی و تلاش عراقی‌ها را برای نزدیک جلوه‌دادن حمله ایران سیاسی خواندند. برخی دیگر به حضور نیم‌میلیون سرباز ایرانی و آماده‌باش کامل عراقی‌ها اشاره کردند. روزنامه گاردین امروز در مقاله‌ای به قلم دیلیپ هیرو نوشته است: «کاملاً معلوم نیست که چقدر بایستی ادعاهای عراقی‌ها را درمورد قریب‌الوقوع بودن حمله ایران جدی گرفت. به اعتقاد یک دیپلمات مطلع، عراقی‌ها فقط به دلایل سیاسی عکس‌العمل بیش از حد از خود نشان می‌دهند. آنها از دیدار اخیر وزیر امور خارجه ایران علی‌اکبر ولایتی با شاه و وزیر خارجه عربستان سعودی عصبانی هستند و می‌خواهند با قریب‌الوقوع جلوه دادن حمله ایران به عراق، موجبات شرمساری مقامات سعودی را به‌خاطر این ملاقات فراهم آورند.» گاردین افزوده است: «دیپلمات مزبور اظهار می‌دارد که اتفاقاتی که اکنون در جبهه‌ها رخ می‌دهد فقط نقل‌وانتقالات عادی پاسداران در جبهه ایران است و باتوجه‌به وجود یک میلیون سرباز ایرانی در انیفورم، نقل‌وانتقال ده‌ها هزار تن دیگر چیز غیرعادی نیست، حتی اگر چنین باشد این بار یک فرق اساسی وجود دارد: جنگ خلیج [فارس] به بن‌بست رسیده و طرفین در جست‌وجوی تاکتیک‌های جدیدی می‌باشند. کاروان کربلا به‌صورت کوششی است جهت بیشتر ترغیب‌نمودن مردم به حمایت از جنگ؛ همچنان‌ که رئیس‌جمهور در میتینگ اخیر در مجلس اظهار داشت برخلاف انتظارات تحلیل‌گران نظامی خارجی، علائق مردم نسبت به جنگ افزایش یافته است.» رادیو اسرائیل نیز به نقل از دیپلمات‌های خارجی در بغداد به حضور نیم‌میلیون سرباز ایرانی برای اجرای حمله‌ای گسترده در جبهه‌ها اشاره کرد و گفت: «همین منابع گفتند نیروهای عراق در این دو جبهه درحال آماده‌باش کامل به سر می‌برند. [...] کارشناسان نظامی می‌گویند: احتمال دارد این بار نیز ایران حمله را از باتلاق‌های هورالهویزه آغاز کند و بکوشد شهرک قرنه را به تصرف درآورد تا ارتباط بصره را با بغداد قطع‌ کند و این دومین شهر بزرگ عراق را به محاصره درآورد.» روزنامه کویتی الانبا هم با اشاره به حضور نیم‌میلیون سرباز ایرانی در جبهه‌ها مدعی شده که نبرد آتی به نفع عراق تمام شده و زمان غافلگیری به سرآمده است. دیگر مطبوعات کویت هم ضمن انتشار ادعاهای وزیر دفاع عراق نوشته‌اند که راه‌حل‌های نظامی تهران به پایان رسیده است. رادیو کلن نیز گزارش داد: «ایران به قسمت جنوبی و مرکزی مرز عراق گویا پانصدهزار نفر سرباز منتقل ساخته است. ایرانیان بدین‌وسیله به عقیده محافل دیپلماتیک یک حمله جدید در پیش دارند.» 17 وزیر فرهنگ و اطلاعات عراق درباره تهاجم آتی ایران هشدار داد و بر ادامه تهاجم به خارک و اهداف اقتصادی و نظامی ایران تأکید کرد. رادیو بغداد در برنامه امروز خود گفت که وزیر فرهنگ و اطلاعات عراق در گفت‌وگو با رادیو صدای امریکا تأکید کرد که تمرکز جدید نیروهای عراق در جبهه‌ها برای ایران گران تمام خواهد شد و به شکست و ویرانی خواهد انجامید. وی افزود که عراق در خاک خود سنگربندی کرده و روحیه‌ای بسیار عالی دارد و در جبهه‌هایش انبوه‌هایی از رزمندگان کاردان به سر می‌برند. وزیر فرهنگ و اطلاعات عراق در ادامه با اشاره به سخنان آقای هاشمی درباره حمله آتی ایران گفت که ایران سال‌های گذشته دست به چند حمله زد که در تهران سرنوشت‌ساز توصیف شده بود، ولی این حملات بی‌درنگ در خطوط مرزی عراق درهم کوبیده می‌شد و خاتمه‌ می‌یافت. لطیف نصیف جاسم در پایان تأکید کرد که جنگنده‌های عراقی ضربات کوبنده‌ خود را به جزیره خارک و دیگر اهداف اقتصادی و نظامی ایران همچنان ادامه خواهند داد تا اینکه سردمداران حکومت حاکم در تهران تصمیمات مسالمت‌آمیز بین‌المللی را بپذیرند. 18 آقای هاشمی رفسنجانی خدمات جهاد سازندگی در پشتیبانی از جنگ را فقط برای آشنایان با جنگ قابل‌درک دانست. جمع کثیری از اعضای ستاد پشتیبانی جنگ جهاد سازندگی تهران عصر امروز با آقای هاشمی رفسنجانی دیدار کردند. در این دیدار رئیس مجلس شورای اسلامی گفت: «آنها که با جنگ آشنا هستند خدمات شما را در جبهه‌ها درک می‌کنند. زدن خاکریز در خط مقدم جبهه در آنجا که صدای توپ‌ها و غرش هواپیماها لحظه‌ای قطع نمی‌شود و دائماً از چپ و از راست صدای انفجارها و دود ناشی از انفجار همه‌جا را پر کرده، تنها برای آشنایان با جنگ قابل‌درک است. جهاد سازندگی انصافاً آثاری به جای گذاشته که در تاریخ ما سند مقاومت و جهاد و ایثار است و این نهاد را به‌عنوان نهاد مقدس و ایثارگر در تاریخ انقلاب‌های دنیا تثبیت کرده است.» 19 روزنامه واشنگتن تایمز به نقل از منابع جاسوسی ادعا کرد که سوریه موافقت کرده بود سلاح شیمیایی به ایران بدهد، اما این موافقت‌نامه اجرا نشده است. این روزنامه در مقاله‌ای این موضوع و عواقب اجرا‌شدن این موافقت‌نامه و همچنین دیدگاه‌های امام خمینی و فرماندهان نظامی ایران را درباره کاربرد سلاح شیمیایی بررسی کرده است. در این مقاله همچنین تولید سلاح شیمیایی در عراق و استفاده ارتش عراق از آن تأیید شده است. خبرگزاری جمهوری اسلامی از لندن گزارش داد: «براساس گزارش‌های منابع جاسوسی، سوریه در اوایل سال جاری مسیحی موافقت کرده بود که سلاح‌های شیمیایی دراختیار ایران قرار دهد، لیکن به نظر می‌رسد بعداً از اجرای توافق خود حداقل موقتاً روی گردانیده است. روزنامه امریکایی واشنگتن تایمز ضمن اعلام مطلب فوق می‌نویسد: یک مفسر امریکایی دراین‌باره اظهارنظر کرده درصورتی‌که این سلاح‌های شیمیایی به ایران منتقل شود احتمالاً یک سلسله عکس‌العمل‌هایی [را] ازجانب کشورهای منطقه که شدیداً در جست‌وجوی دستیابی به این سلاح‌ها هستند، به‌دنبال خواهد داشت. این روزنامه می‌افزاید: باوجوداین، هنوز این امکان وجود دارد که سوریه هر آن به عهد خود وفا نماید و این امری است که همچنان موجب نگرانی مقامات رسمی امریکا می‌باشد. هنوز مشخص نیست که چرا سوری‌ها تصمیم به عدم اجرای موافقت‌نامه خود ـ‌ که ظاهراً تا اواخر تابستان به قوت خود باقی بوده ـ گرفته‌اند. اما احتمال این می‌رود که فشارهای دیپلماتیک ازجانب امریکا بر حافظ اسد موجب این تصمیم‌گیری شده باشد. این وضعیت باتوجه‌به اختلافات داخلی موجود در رهبریت ایران و همچنین اکراه شوروی در اینکه سلاح‌های شیمیایی این کشور در خارج از مرزهای خاورمیانه پخش شوند بسیار پیچیده است. یک منبع جاسوسی گزارش داده است که آیت‌الله خمینی و دیگر رهبران مذهبی ایران عموماً با استفاده از سلاح‌های شیمیایی مخالف هستند، اما نظامیان ایران خواستار توسعه و گسترش سلاح‌های شیمیایی ایران می‌باشند و احیاناً هم‌اکنون به موفقیت‌هایی دست یافته‌اند. یک مفسر اظهارنظر می‌کرد که روس‌ها علی‌رغم اشتیاق عمومی‌شان نسبت به تولید و استفاده از سلاح‌های شیمیایی نگران‌اند که توزیع این سلاح‌ها در منطقه درنهایت به زیان آنها تمام شود. به‌عنوان مثال، درصورتی‌که ایران توانایی تولید سلاح‌های شیمیایی را کسب نماید این سلاح‌ها می‌توانند بعداً به جنبش مقاومت مجاهدین افغانی تحویل داده شده و علیه روس‌ها مورد استفاده قرار گیرند. دراین‌میان، مقامات رسمی امریکا عموماً از توضیح‏دادن پیرامون جزئیات چگونگی توانایی‌های تسلیحاتی شیمیایی سوریه اکراه دارند. اما یک مقام عالی‌رتبه وزارت جنگ [دفاع] امریکا می‌گوید که سوری‌ها سال‌هاست نسبت به سلاح‌های شیمیایی علاقه‌مند می‌باشند. منابع جاسوسی گزارش می‌دهند که سوری‌ها پیشرفته‌ترین قدرت شیمیایی در خاورمیانه هستند. این‌قدرت چیزی است که به نظر مقامات رسمی امریکا خطری وحشی است و درصورتی‌که به کار گرفته شود می‌تواند به‌صورتی غیرقابل‌پیش‌بینی توازن قدرت در منطقه را بر هم بزند. مدت‌هاست که علاقه‌مندی ایران به داشتن سلاح‌های شیمیایی گزارش شده است. نیروهای ایرانی براثر حملات شیمیایی عراق صدمات سنگینی را متحمل شده‌اند. آقای فیتیکی از مقامات عالی‌رتبه وزارت جنگ [امریکا] امریکا، می‌گوید: عراق اولین کشور در تاریخ می‌باشد که از گازهای عصبی در جنگ استفاده کرده است. این مقام همچنین افزود که عراق سلاح‌های شیمیایی از نوع گازهای خردلی و گازهای عصبی تابون را مدتی است که تولید می‌کند و از آنها در بمب‌ها، خمپاره‌ها و توپ‌ها استفاده می‌نماید. وی گفت که به‌خاطر مؤثر واقع‌شدن این سلاح‌ها دیگر کشورها نیز علاقه‌مند شده‌اند که خود را با این سلاح‌ها مسلح نمایند. 20 کنگره امریکا با فروش 45 بالگرد به عراق موافقت کرد و یک شرکت ایتالیایی برای همکاری در عملیات خرابکاری در تأسیسات دریایی، با عراق قرارداد بست. مطبوعات کویت با اعلام درخواست عراق از امریکا برای خرید 24 فروند بالگرد ساخت کمپانی مک‌دونالد داگلاس نوشته‌اند که وزارت دفاع و وزارت خارجه امریکا موفق به کسب موافقت کنگره این کشور برای فروش 45 فروند بالگرد ساخت کمپانی بل به ارزش 275 میلیون دلار به عراق شده‌اند. برپایه این گزارش، مذاکرات مقامات دو کشور درباره فروش‌ بالگردهای مذکور به عراق از‌طریق سفارت عراق در واشنگتن، دنبال می‌شود. از سوی دیگر، اداره دوم فرماندهی ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران در نامه‌ای به شورای عالی دفاع به نقل از یک منبع مطلع در پاکستان نوشته است: «ارتش عراق حدود چهار ماه قبل قراردادی با شرکت Puccianing Cosmos ـ که مرکز آن در شهر Livorno ایتالیا می‌باشد منعقد کرده است. تخصص این شرکت در انواع تخریب و انفجار در زیر دریا می‌باشد. باتوجه‌به موارد فوق احتمالاً دولت بعثی عراق در نظر دارد از کارشناسان این شرکت جهت آموزش افراد ارتش خود استفاده کرده یا درصورت لزوم از وجود پرسنل آموزش‌دیده در انجام عملیات خرابکاری در لوله‌های نفتی یا هر نوع تأسیسات دریایی جمهوری اسلامی ایران استفاده نماید.» 21 تهدیدات اخیر عراق علیه ایران و هشدارهای آن، به نیروی هوایی عراق متکی است. گفته می‌شود عراق با تغییراتی در بمب‌ها، میزان کشندگی آنها را افزایش داده است. خبرگزاری تانیوگ از بغداد گزارش داد: «عراق حدود 500 فروند هواپیمای جنگنده که عمدتاً میگ و میراژ هستند دراختیار دارد که در گذشته چندان مورد استفاده قرار نگرفته‌اند، بلکه گفته می‌شود برای نبرد‌های حیاتی ذخیره شده‌اند. [...] این اطلاعات از منابع دیپلماتیک در بغداد بوده و با اظهارات اخیر یک سخنگوی نظامی عراق که جداً به ایران هشدار داده که عراق با تمام وسایل در دسترس به دشمن حمله خواهد کرد، همراه است. به گزارش خبرگزاری عراق این سخنگو وسایل مزبور را مشخص نکرد، ولی غیرمستقیم اشاره کرد که منظور اساساً نیروی هوایی برتر عراق است. عراق نخستین‌‌‌بار در سال گذشته پس از تعرض بزرگ ایران، نیروی هوایی خود را به‌طور وسیع در جنگ شهرها به کار گرفت.» از سوی دیگر، به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی از اهواز: «رژیم عراق اخیراً با ایجاد تغییراتی در بمب‌های خود قدرت تخریب این نوع بمب‌ها را افزایش داده است. در این بمب‌ها صدها قطعه میل‌گرد با ابعاد یک سانتی‌متری تعبیه شده است که به‌هنگام اصابت به زمین علاوه‌بر آوردن خسارات، براثر پرتاب قطعات کوچک میل‌گرد به افرادی که در اطراف و به فاصله یک‌صد متری محل اصابت بمب‌ قرار دارند نیز آسیب می‌رساند. به نظر می‌رسد این بمب‌ها علیه تجمع نفرات به کار می‌روند. این بمب‌ها اخیراً برای اولین‌بار در هویزه مورد استفاده قرار گرفته‌اند.» 22 نماینده ایران در سازمان ملل متحد شایعه تغییر در صحنه سیاسی ایران را رد کرد و اندکی بی‌طرفی در شورای امنیت را شرط دست‌برداشتن ایران از تحریم این شورا اعلام کرد. خبرگزاری فرانسه از سازمان ملل گزارش داد: «درپی دیدار اخیر وزیر خارجه ایران از عربستان، رجایی خراسانی که طی یک کنفرانس مطبوعاتی، روابط بین تهران و ریاض را تقریباً حسنه توصیف کرد، اظهار داشت که جنگ یکی از موضوع‌های مذاکرات بوده، لیکن این بدان معنا نیست که تغییراتی در صحنه سیاسی ایران حاصل شده باشد. وی خاطرنشان کرد که ایران همواره خواهان بهبود روابط خود با عربستان سعودی است که از مدتی پیش رفتار متعادل‌تری درمقابل دو متخاصم اتخاذ کرده است. [...] درمورد موضع ایران پیرامون نقش شورای امنیت در تلاش‌هایش برای حل‌وفصل مسئله جنگ، رجایی خراسانی به‌طور سربسته اظهار داشت که کشورش احتمالاً حاضر خواهد بود درصورتی‌که شورای امنیت حداقل کمی از خود بی‌طرفی نشان دهد، دست از تحریم این ارگان بردارد.» 23 سفر وزیر امور خارجه ایران به عربستان همچنان موردتوجه رسانه‌های خارجی است. بی‌بی‌سی این سفر را با ثمر دانست و رادیو عربستان آن را تعدیل موضع ایران تفسیر کرد و عراق از این اقدام سعودی‌ها به‌شدت عصبانی شد. رادیو بی‌بی‌سی در تفسیری درباره این سفر گفت: «دیدار آقای ولایتی از عربستان سعودی بی‌ثمر نبود و ایران توانست روابطش با برخی از همسایگان جنوبی‌اش را بهبود بخشیده و بر سر برگزاری ملاقات‌های فی‌مابین بیشتری در آینده توافق کند. همچنین به نظر می‌رسد ایران با تأکید روی این نکته که در نظر دارد جنگ با عراق را به مرز میان دو کشور محدود کند، پشتیبانی عربستان سعودی و امارات متحده عربی نسبت به این مسئله که هیچ قدرت خارجی نباید در امور خلیج‌فارس دخالت کند را جلب کرده است. تا آنجا که مربوط به جنگ می‌شود، نشانه‌هایی در دستگاه رهبری ایران و عربستان سعودی حاکی‌از آن است که هنوز به‌جریان‌افتادن تلاش‌های مربوط به برقراری صلح غیرمحتمل نیست. رادیو عربستان سعودی در گزارشی درمورد دیدار دکتر ولایتی از این کشور به سرسختی ایران درزمینه یادشده اشاره کرد، اما در خاتمه یادآور شد که روزنه‌های امید درمورد تعدیل موضع ایران در جنگ با عراق بسته نشده است. تعدیل موضعی که احتمالاً مفهوم آن انصراف ایران از شرط اصلی‌اش برای پایان جنگ، یعنی سرنگونی پرزیدنت صدام حسین است. نشانه‌های چنین تغییر موضعی را می‌توان در اظهارات روز سه‌شنبه میرحسین موسوی نخست‌وزیر ایران، مشاهده کرد. وی در مصاحبه‌ای با روزنامه انگلیسی‌زبان تهران تایمز گفت که دولت ایران همچنان مُصّر است که عراق به قول وی برای تحمیل جنگ بر ایران تنبیه شود. اما وی افزود که اگر شورای امنیت سازمان ملل از عراق به‌عنوان طرف مهاجم در جنگ با ایران یاد کند، ایران این امر را به‌عنوان اقدامی مقدماتی درجهت تنبیه رژیم پرزیدنت حسین تلقی خواهد کرد.» رادیو اسرائیل نیز امروز به نقل از روزنامه الاهرام چاپ قاهره، گزارش داد: «کشورهای عرب حوزه خلیج‌فارس به این نتیجه رسیده‌اند که بهترین شیوه برای درامان‌ماندن از پیامدهای ناگوار جنگ طولانی ایران و عراق آن است که با هر دو کشور متنازع مناسبات دوستانه داشته باشند و ازاین‌رو آنها درحالی‌که به کمک مالی و نظامی به عراق ادامه ‌می‌دهند اکنون می‌کوشند با حکومت اسلامی تهران نیز مناسبات نزدیک برقرار سازند.» رادیو بی‌بی‌سی‌ در گزارش دیگری گفت: «اظهارات دکتر ولایتی در عربستان حاکی‌از آن بوده که شرایط ایران برای پایان جنگ، بدون تغییر به قوت خود باقی است. او گفته است که صدام حسین رئیس‌جمهور عراق باید خلع شود و مردم ایران حاضرند تا کسب پیروزی به جنگ ادامه دهند. تحت چنین شرایطی بعید است که شورای همکاری خلیج [فارس] دست به اقدام تازه‌ای جهت پایان‌دادن به جنگ ایران و عراق بزند.» از سوی دیگر، روزنامه گاردین امروز از قول یک دیپلمات بسیار آگاه نوشته است عراقی‌ها از اینکه مقامات عربستان در چنین موقعیتی که ده‌ها هزار نیروی داوطلب از جمهوری اسلامی ایران به‌سوی جبهه‌ها عزیمت نموده‌اند تا خود را برای یک تهاجم آماده سازند، با وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران دیدار کرده‌اند، شدیداً عصبانی هستند و آن را خجالت‌آور خوانده‌اند.» 24 دبیرکل شورای همکاری خلیج‌فارس جنگ ایران و عراق را عامل بی‌ثباتی منطقه ذکر کرد. به گزارش رادیو دوبی: «عبدالله یعقوب بشاره دبیرکل شورای همکاری خلیج [فارس]، هشدار داد که با ادامه جنگ ایران و عراق هیچ ثباتی در منطقه خلیج [فارس] نمی‌تواند وجود داشته باشد. وی افزود: شورای همکاری خلیج [فارس] به استراتژی پایان‌دادن به جنگ خلیج [فارس] با درنظرگرفتن تمام جنبه‌ها پایبند است. عبدالله بشاره خواستار پایان فوری تمام خصومت‌ها میان دو کشور همسایه شد.» 25 رادیو مسکو در گزارشی حضور نظامی امریکا در منطقه خلیج‌فارس را خطری جهانی خواند و تنها راه نجات از این بحران را اجرای پیشنهاد صلح شوروی در جنگ ایران و عراق اعلام کرد. رادیو مسکو گفت: «شک نیست که خلیج‌فارس و بخش شمال‌غربی اقیانوس هند که در مجاورت خلیج واقع است، ازجمله مناطق انفجارآمیز جهان به شمار می‌روند. نیروهای امپریالیسم بارها از تشنج اوضاع این منطقه به‌عنوان دستاویزی جهت افزایش حضور نظامی خود و تحمیل اراده خویش یعنی اراده غارتگران و ستمگران به کشورهای ساحلی با زور تفنگ بهره‌برداری کرده‌اند. امریکا در لباس مدافع خطوط دریایی بین‌المللی حمل نفت درآمده و منطقه پهناوری را به‌عنوان منطقه منافع حیاتی خود اعلام کرده است و همچنین به این بهانه در آنجا به تدارکات نظامی دست زده است که ابعاد و سمت‌گیری آنها به هیچ‌وجه جنبه دفاعی ندارد بلکه گویای تدارک و تجاوز است. [...] ژنرال‌ها و سیاست‌سازان امریکایی از همین موضع به جنگ ایران و عراق می‌نگرند و برای موجه نشان‌دادن تدارکات تجاوزکارانه خویش آن را همواره بهانه قرار می‌دهند. [...] روزنامه واشنگتن تایمز در شماره یازدهم نوامبر سال جاری درباره اینکه جنگ ایران و عراق باوجود جنبه منطقه‌ای آن چگونه می‌تواند به رویارویی جهان مبدل شود مطالبی نگاشته است. ناوهای جنگی کشورهای غرب در بخش جنوبی خلیج‌فارس به بازی پیچیده توأم با حیله‌گری و مانورهای دروغی و برانگیختن مشغول‌اند؛ باز‌ی‌ای که به عقیده روزنامه واشنگتن پست در حکم بندبازی و رویارویی نیست. در این بازی خطرناک، ناوهای ایران نیز شرکت می‌کنند. آنها راه کشتی‌های بازرگانی را می‌بندند که گویا قادرند بارهای نظامی به عراق نرسانند و آنها را مورد تفتیش و بازرسی قرار می‌دهند. چنان‌که در گزارش رسیده از عمان که در روزنامه واشنگتن پست انتشار یافته، اشاره می‌شود: به‌هنگام یکی از این بازرسی‌های ایرانی یک فروند ناو فرانسوی در این رویداد دخالت کرد و با تهدید به آتش‌گشودن، ناو پاسدار ایرانی را از کشتی کانتینربر دور کرد. این اتفاق گواه بارزی بر آن است که درگیری مسلحانه در منطقه خلیج‌فارس به حد خطرناکی رسیده است. این وضع می‌تواند محافل اجتماعی ترقی‌خواه جهان را نگران سازد. اجرای پیشنهادات صلح‌جویانه کشور شوروی یگانه راه‌حل برای رفع وضع پرتشنج است که پدید آمده و خطر بروز انفجاری [را] در بر دارد.» 26 نخست‌وزیر جمهوری اسلامی ایران در دیدار وزیر اطلاعات و مطبوعات نیکاراگوئه، برای محدود‌کردن امریکا در جنگ‌افروزی، هماهنگی جبهه‌های مختلف مبارزه با امریکا را ضروری خواند. وزیر اطلاعات و مطبوعات نیکاراگوئه که با هیئت همراه امروز با نخست‌وزیر دیدار کردند، ضمن گزارشی از تهاجم تبلیغاتی، نظامی و اقتصادی امریکا علیه نیکاراگوئه و ابلاغ پیام رئیس‌جمهور و کادر رهبری این کشور، از کمک‌های جمهوری اسلامی ایران به کشورش تشکر کرد. وی افزود: در زمانی‌که امریکای مرکزی نیاز شدیدی به صلح دارد روند ارسال تسلیحات امریکایی به‌طرف کشورهای متحد امریکا در امریکای مرکزی رو به ‌افزایش است و امریکا برای افزایش تشنج در امریکای مرکزی توطئه می‌کند. او همچنین روابط تنگاتنگ با ایران را برای تقویت جبهه دفاعی کشورش دربرابر تهاجمات امریکا ضروری دانست. مهندس موسوی نخست‌وزیر، ضمن استقبال از توسعه روابط فرهنگی، سیاسی و اقتصادی دو کشور، گفت: جنگ‌افروزی در نقاط مختلف جهان خصوصیت برجسته امریکاست و لازمه استقلال کشورهای انقلابی این است که دربرابر جنگ‌افروزی‌ها با مقاومت مبارزه کنند. نخست‌وزیر افزود: امروز جبهه‌های مختلفی برای مبارزه با امریکا در سراسر جهان گشوده است که هماهنگی بین آنها می‌تواند در محدودساختن جنگ‌افروزی‌های امریکا مؤثر باشد. وی افزود: در دنیایی که ملت‌ها دارند آگاه می‌شوند کشورهای موردتهاجم استکبار نباید احساس تنهایی کنند، زیرا توده آگاه ملت‌ها با آنان هستند و شما نیز از این ویژگی مستثنا نیستید. جمهوری اسلامی ایران به‌دلیل دوستی‌ای که با کشور شما دارد تحولات نیکاراگوئه را با جدیت دنبال می‌کند و شما نیز باید سعی کنید انقلاب و ارزش‌های آن را بیشتر بشناسید. 27 بشارتی قائم‌مقام وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران که در رأس هیئتی به چند کشور افریقایی سفر کرده است، امروز پیام رئیس‌جمهور ایران را تقدیم موگابه رئیس‏جمهور زیمبابوه کرد. در این دیدار بشارتی ضمن تقدیر از مبارزات مردم زیمبابوه علیه آپارتاید، از اقدامات ایران علیه امپریالیسم، صهیونیسم و نژادپرستی یاد کرد و حمایت ایران را از مبارزات حق‌طلبانه مردم افریقای جنوبی و نامیبیا علیه آپارتاید اعلام کرد. موگابه نیز از پیام آقای رئیس‌جمهور و حضور هیئت ایرانی در زیمبابوه و نقش ایران علیه حکومت نژادپرست افریقای جنوبی و روابط بسیار حسنه دو کشور ایران و زیمبابوه تشکر کرد و خواستار توسعه بیشتر این روابط شد. وی گفت: ما همواره از انقلاب اسلامی ایران و رهبری آن حمایت کرده‌ایم. 28 پس از پایان دیدار هیئت بلندپایه سوری از اردن، امروز سوریه و اردن درحالی با انتشار اعلامیه مشترک خواستار برپایی کنفرانس بین‌المللی صلح خاورمیانه شده‌اند که گفته می‌شود دو کشور بر سر جنگ ایران و عراق و سازمان آزادی‌بخش فلسطین مواضع مشترک ندارند. خبرگزاری فرانسه از امان گزارش داد: «سوریه و اردن طی اعلامیه مشترکی که در دمشق و امان منتشر شده، اظهار داشته‌اند که هر دو طرف به اوضاع وخیم منطقه واقف‌اند و ضرورت استحکام اقدام مشترک اعراب در تمام زمینه‌ها به‌منظور تحقق یک صلح عادلانه، جامع و بادوام را براساس عقب‌نشینی اسرائیل از تمام سرزمین‌های اشغالی اعراب و به‌ویژه بیت‌المقدس و اعاده حقوق حقه خلق فلسطین درک می‌کنند. سوریه و اردن اعلام کرده‌اند که یک چنین صلحی جز از‌طریق برپایی یک کنفرانس بین‌المللی تحت نظارت سازمان ملل متحد و با شرکت اعضای دائمی شورای امنیت، به‌ویژه اتحاد جماهیر شوروی، برقرار نخواهد شد. طرفین ضمن تأکید بر مسئله فلسطین به‌عنوان مهم‌ترین و ضروری‌ترین مسئله اعراب، هرگونه صلح جداگانه و مذاکرات مستقیم با اسرائیل را رد کرده‌اند. دو طرف همچنین بر ضرورت حفظ استقلال لبنان و وحدت و عربیت آن تأکید نموده‌اند. در اعلامیه مشترک از پناهندگان فلسطینی نیز که در معرض هجوم اسرائیل می‌باشند، حمایت به عمل آمده است. آنها خواستار وحدت تمامی جناح‌های سیاسی و مذهبی لبنان به‌منظور تأمین وحدت و حفظ تمامیت ارضی و امنیتی آن کشور شده‌اند. به‌دنبال عزیمت رئوف الکسم نخست‌وزیر سوریه از اردن، دولت اردن اعلام کرد که شاه حسین دعوت اسد برای دیدار از دمشق را پذیرفته است.» از سوی دیگر، به نوشته روزنامه کویتی القبس، در این دیدار درباره موضوع جنگ ایران و عراق و مسئله سازمان آزادی‌بخش فلسطین اختلاف‌نظرهایی بروز کرده است. این روزنامه به نقل از یک مقام اردنی نوشته است: سوریه و اردن هرکدام نسبت به موضع قبلی خود درقبال ساف و جنگ ایران و عراق پایبند هستند. این مقام اردنی اظهار کرد که گذشت زمان و همکاری روزمره میان دو کشور موجب ازبین‌رفتن این اختلافات خواهد شد. 29 نشریه اکونومیست چاپ انگلستان، امروز با بررسی تحرکات منطقه‌ای چین و اهدافی که در خاورمیانه دنبال می‌کند، تلاش‌های دیپلماتیک چین را در منطقه باتوجه‌به دیدگاه‌های سیاسی متفاوتی که در کشورهایی نظیر اسرائیل، مصر، سوریه، ایران، عراق و... وجود دارد، تلاشی دشوار اعلام کرد. به نوشته اکونومیست: «هفته آینده قرار است چین در تلاشی دیپلماتیک که دو هدف عمده دارد: افزایش نفوذ دیپلماتیک و پرستیژ چین در منطقه و توسعه روابط تجاری؛ وزیر امور خارجه‌اش را به‌عنوان سومین مقام عالی‌رتبه‌ای که در عرض چند ماه از خاورمیانه دیدار می‌کند به منطقه اعزام نماید. [...] درحال‌حاضر، چین با سه کشور از اعضای شورای همکاری خلیج [فارس] یعنی کویت، عمان و امارات متحده عربی روابط دیپلماتیک دارد. تا پاییز جاری شوروی صرفاً با یکی از کشورهای شورای همکاری خلیج [فارس] یعنی کویت روابط دیپلماتیک داشت، لیکن عمان و امارات متحده عربی در پاییز جاری یکی پس از دیگری نسبت به برقراری روابط موافقت نمودند. به‌دنبال موفقیت‌های فوق برای شوروی، چین به‌طور آشکار خواستار جلب توجه کشورهای عرب به این نکته است که این کشور (چین) عمیقاً به مسائل و مشکلات جهان عرب توجه دارد و همچنین بسیار علاقه‌مند به فرهنگ اسلامی است. چینی‌ها امید دارند که هم میزان تجارت خود را افزایش دهند و هم اینکه ازنظر دیپلماتیک توجه عربستان سعودی و متحدینش در خلیج [فارس] یعنی بحرین و قطر را جلب نمایند. [...] در اوایل ماه جاری یک سمپوزیم بین‌المللی که در چین برگزار شد، بر روابط چین با کشورهای اسلامی تأکید ورزید. وزیر امور خارجه چین در این سفر هم از مصر و هم از سوریه دیدار خواهد کرد که نظراتی کاملاً مغایر با یکدیگر درمورد شایستگی و لیاقت یاسر عرفات دارند. گزارش‌های مربوط به همکاری نظامی میان چین و اسرائیل ـ‌ اگرچه چین مرتباً این امر را تکذیب می‌کند ـ مطمئناً دیپلماسی چین در خاورمیانه را پیچیده خواهد نمود. مشکلات بیشتری در عراق انتظار وزیر امور خارجه چین را می‌کشد. چه قبل و چه در جریان دیدار حجت‌الاسلام هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس ایران از پکن در ژوئن گذشته، مرتباً گزارش‌هایی مبنی‌بر صدور اسلحه ازسوی چین به ایران وجود داشت. چین تمامی این اظهارات را تکذیب نموده است. وزیر امور خارجه چین در متقاعدساختن عراقی‌ها به اینکه ارسال اسلحه ازسوی چین به ایران بی‌پایه و اساس است، کار دشواری در پیش رو خواهد داشت. مسئله تسلیحات همچنین بر موضع چین در جهان عرب ازنظر کلی تأثیر قابل‌توجهی خواهد داشت.» 30 سرپرست نمایندگی ایران در بوداپست (مجارستان) در دیدار با معاون وزیر خارجه مجارستان جویای نتایج سفر وی به افغانستان شد که گابورناج (معاون وزارت خارجه مجارستان) دراین‌باره گفت: «ما تجربه کردیم که رهبران افغانستان می‌خواهند به نتیجه‌ای دست یابند که بسیاری از آنها به عکس‌العمل پاکستان بستگی دارد. ایران همسایه افغانستان است و این برای مردم افغانستان بسیار مهم می‌باشد که موضع ایران را بدانند، بین پاکستان و افغانستان در عمل، رابطه کنسولی و حتی سیاسی وجود دارد و ما تلاش کردیم و می‌کنیم که رابطه را گسترش و توسعه بدهیم. رهبران افغانستان مایل‌اند که روابطی عادی با ایران داشته باشند. این برای ما کاملاً روشن است که شوروی ارتش خود را در آینده از افغانستان خواهد برد، اما هم‌اکنون همچنان خواهد ماند. ما منتظر اجلاس دسامبر هستیم و معتقدیم که این اجلاس مسئله افغانستان را حل خواهد کرد، چون ما از فعالیت‌های سازمان ملل حمایت می‌کنیم. ما در کابل شنیدیم که دخالت‌ها اخیراً از جنوب چین آغاز شده است. آقای گابورناج درمورد مسئله خاورمیانه گفته است هیچ تغییر و تحولی در توازن نیروها در منطقه صورت نگرفته و حرکت مورفی درجهت تقویت جناح یاسر عرفات است که نتیجتاً تضعیف سوریه را در بر خواهد داشت و سفر مورفی بسیار خطرناک بوده است.»

پاورقی‌ها

منابع و مآخذ روزشمار 1364/09/21