1362.08.30
| روزشمار جنگ سال 1362 1362.08.30 | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | سی آبان |
| تاریخ شمسی | 1362.08.30 |
| تاریخ میلادی | 21 نوامبر 1983 |
| تاریخ قمری | 15 صفر 1404 |
گزارش- 603
به‌دنبال جلسه روز گذشته فرماندهان برای بررسی علل ناکامی در مرحله چهارم عملیات والفجر٤ و مسائل جانبی آن، امروز با حضور محسن رضایی و سرهنگ صیاد شیرازی در منطقه عملیاتی، موضوع جلسات فرماندهان به تصمیم‌گیری درباره چگونگی ادامه یا توقف عملیات اختصاص یافت. به همین منظور در جلسه‌ای که ساعت 10:30 صبح امروز، در قرارگاه تاکتیکی فرماندهی خاتم‌الانبیای سپاه با حضور فرماندهان رده‌های مختلف قرارگاه‌های خاتم و مقدم حمزه (سپاه و ارتش) در دره‌تفی در شمال‌غربی مریوان برگزار شد ابتدا علل ناکامی یگان‌ها و سپس آینده عملیات مورد بحث قرار گرفت.* سرهنگ امیربیگی نظر خود را درباره دلایل عدم‌موفقیت، این‌گونه جمع‌بندی و بیان کرد: ١. تک، در سخت‌ترین شرایط و به‌صورت جبهه‌ای بود. ٢. یگان‌ها در زمان شروع عملیات ناهماهنگ بودند. ٣. اهداف اصلی بین چند یگان تقسیم شده بود. ٤. طرح‌ریزی یگان‌ها کامل و دقیق نبود. ٥. زمان لازم برای شناسایی یگان‌ها نبود. عزیز جعفری نیز علل ناکامی عملیات را درقالب پنج مورد کلی بدین شرح اعلام کرد: ١. محدود‌بودن تک. ٢. جبهه‌ای‌بودن تک. ٣. وجود موانع و استحکامات فراوان دشمن. ٤. کمبود زمان برای شناسایی. ٥. تکراری‌بودن راهکارهای عملیاتی یگان‌ها. وی همچنین به ساعت شروع عملیات اشاره کرد و گفت: هنگام شروع عملیات به‌علت طلوع ماه، هوا روشن بود و این امر به زیان ما تمام شد درحالی‌که عراق از مهتابی‌بودن آسمان استفاده کرد. سرهنگ جمالی نیز جبهه‌ای‌بودن تک، تفرقه بین یگان‌ها در زمین منطقه و استفاده نادرست از نیروی احتیاط را مهم‌ترین عوامل تحقق‌نیافتن اهداف یگان‌ها ذکر کرد. در همین حال، سرهنگ صیاد شیرازی در تبیین علل ناکامی نیروهای عمل‌کننده یادآور شد: یک اشکال دیگر هم وجود داشت و آن اینکه ما در این عملیات به توپخانه دشمن صدمه نزدیم و توپخانه دشمن دست‌نخورده و سالم ماند و علیه ما اجرای آتش کرد. وی در ادامه سخنان خود پیشنهاد کرد مباحث جلسه روی سه موضوع متمرکز شود: ١. ترمیم و آماده‌سازی جاده‌ها (به‌ویژه جاده غرب کانی‌مانگا). ٢. ترمیم خطوط پدافندی فعلی. 3. تکمیل اهداف عملیات.* درپی این توصیه، محسن رضایی پیشنهاد کرد فرماندهان قرارگاه مقدم حمزه از سپاه و ارتش (عزیز جعفری و سرهنگ امیربیگی) روی این موضوعات کار کنند و نتیجه آن را در جلسه مشترک با فرماندهان قرارگاه خاتم‌الانبیا مطرح کنند.[۱] با واگذاری تعیین‌تکلیف عملیات به قرارگاه مقدم حمزه، بلافاصله فرماندهان و عناصر اصلی این قرارگاه از سپاه و ارتش در همان مکان تشکیل جلسه دادند.** طبق پیشنهاد عزیز جعفری قرار شد در این جلسه درباره سه موضوع گفت‌وگو شود: 1. نحوه ادامه عملیات. ٢. تشکیل خط پدافندی مطمئن. ٣. امور مربوط به مهندسی و ترمیم جاده‌ها و... . سرهنگ امیربیگی پیشنهاد داد که ابتدا روی خط پدافندی، سپس اقدامات مهندسی و در آخر ادامه عملیات بحث شود. در مباحث مطرح‌شده درمورد پدافند از منطقه تصرف‌شده، حاضران به این نتیجه رسیدند که ضمن حفظ خط فعلی در برخی محورها ازجمله در غرب کانی‌مانگا از سه‌راهی چوارتا تا سرو و در جاده غرب کانی‌مانگا از پایین دره میانه تا لری، خاکریزی احداث و خط مستحکمی تشکیل شود. همچنین در منطقه پنجوین از هرگنه به قزلجه و از قزلجه به کلو خاکریزهای موجود تقویت یا خاکریز جدیدی احداث گردد. البته فرماندهان حاضر در جلسه بر مناسب‌بودن خاکریز احداث‌شده در روی کانی‌مانگا (شاخ تارچر تا کانی‌شایان) و همچنین خاکریز کانی‌شایان به قزلجه که هر دو به‌همت لشکر27 حضرت رسول(ص) احداث شده بود، اذعان داشتند. در ادامه جلسه، باتوجه‌به بارش شدید باران و همچنین پیش‌بینی بارش برف، فرماندهان درباره احداث و تکمیل جاده‌ها به‌خصوص ترمیم جاده موجود در غرب ارتفاعات کانی‌مانگا به توافق رسیدند.* شرکت‌کنندگان در جلسه، پس از گفت‌وگو درباره استعداد نیروهای پدافندی در این منطقه نیروی مورد نیاز برای این امر را حدود 17 گردان برآورد کردند. درخصوص آخرین موضوع جلسه؛ یعنی ادامه عملیات نیز پیشنهادهایی چون اجرای تک روی ارتفاعات مشرف بر پنجوین و ارتفاع کله‌قندی، ارتفاع 1830 (سنگ معدن) و ارتفاع شاخ شوکت (پس از تأمین منطقه و احداث خطوط پدافندی) و در ادامه آن پیشروی در ارتفاع کانی‌مانگا (ارتفاع 1904 و 1900) مطرح شد، اما باتوجه‌به نبود نیرو و همچنین تجربه به‌دست‌آمده در دو عملیات اخیر، حاضران اجرای این اقدام را با توان و طرح موجود ناممکن دانستند. آخرین دیدگاه‌هایی که برای امتناع از اجرای عملیات در این جلسه طرح شد چنین است: سرهنگ قنبرزاده: با این چند مرحله عملیات، عراق همه طرح‌ها و شگردهای ما را فهمیده و اجرای عملیات دوباره به شکست خواهد انجامید. باید با حداقل نیرو در منطقه پدافند کنیم. تجلائی: ان‌شاءالله که عملیات ادامه نیابد، [چون] تمام راهکارها بسته شده است. فعلاً باید مشکلات جاده‌ها حل شود و اقدامات مهندسی صورت بگیرد. عزیز جعفری: باید طرح و راهکار پیدا کنیم و ارائه بدهیم تا رده‌های بالا تصمیم بگیرند.[۲] عزیز جعفری و سرهنگ امیربیگی فرماندهان قرارگاه تاکتیکی حمزه نتایج این جلسه را به اطلاع فرماندهی قرارگاه تاکتیکی خاتم سپاه و ارتش رساندند و چند ساعت بعد، فرماندهان قرارگاه خاتم برای اتخاذ تصمیم نهایی گرد هم آمدند.* حاضران در جلسه پیشنهاد مشورتی فرماندهان قرارگاه مقدم حمزه برای توقف عملیات را پذیرفته بودند، ولی باید برای تعیین نیروی پدافندکننده و اقدامات مهندسی همچون ترمیم جاده‌ها، احداث خاکریزها و... تصمیم‌گیری می‌شد. پس از گفت‌وگوهایی نه‌چندان طولانی، قرار شد برای اقدامات مهندسی 20 دستگاه انواع لودر و بلدوزر از دولت درخواست شود و کل منطقه نیز بین سه یگان ارتش و سپاه تقسیم شود؛ بدین‌ترتیب که لشکر30 گرگان با استعداد ٢ تیپ از ارتفاعات شمالی سورن تا ولیاوه را پدافند کند؛ لشکر28 کردستان با نیروهای باقیمانده خود و گردان 813 تانک و 203 سوار زرهی نیز پدافند از منطقه ولیاوه تا کانی‌سی و از آنجا تا غرب کانی‌مانگا را برعهده بگیرند. تیپ10 سیدالشهدای سپاه نیز با استعداد ٥ گردان به پدافند از منطقه سرو و کانی کوزله و شیخ شلخان تا ارتفاع سورکوه بپردازند. همچنین مقرر گردید برای سامان‌یافتن منطقه ازنظر پدافندی و مهندسی و نظارت بر حسن اجرای امور، قرارگاه مقدم حمزه با سازمان فعلی به فعالیت خود ادامه دهد و پس از آن امور را به نیروی زمینی ارتش تحویل داده و منطقه را ترک کند.[۳]
گزارش- 604
امروز هنگام انتقال کشتی‌های تجاری از بندر بوشهر به بندر امام خمینی و بالعکس، دو کشتی در آب‌های ساحلی ایران مورد حمله هواپیماهای عراقی قرار گرفتند و یکی از آنها غرق شد. پس از آماده‌سازی‌های لازم توسط قرارگاه نوح(ع) سپاه، نیروی هوایی ارتش و ارگان‌های دولتی همچون وزارت نفت، سازمان بنادر و کشتیرانی و... ، عملیات اسکورت ٢3 فروند کشتی تجاری حامل کالا از بندر بوشهر به بندر امام خمینی برای تخلیه کالا و ١٧ فروند کشتی تجاری که کالاهای خود را تخلیه کرده و منتظر خروج از بندر امام خمینی بودند، آغاز شد. در ساعت 19:30 با نزدیک‌شدن کشتی‌ها به منطقه خور موسی، که در تیررس هواپیماهای عراقی قرار داشت، جنگنده‌های عراق اولین موشک را به‌سمت کاروان شلیک کردند که به داخل آب اصابت کرد. پس از آن چند فروند موشک ساحل‌به‌دریا و همچنین ضدموشک هوابه‌دریا به‌سمت کاروان شلیک شد. ابتدا یکی از دو کشتی عازم بندر امام خمینی به نام "سان ریو" که حامل مواد شیمیایی بود، مورد اصابت موشک قرار گرفت، اما باوجود آسیب‌های جزئی واردشده به آن، به مسیر خود ادامه داد. در ساعت 22:20 کشتی یونانی "آنتیکل"* که قطعات فولادی حمل می‌کرد، هدف اصابت یک فروند موشک اگزوست قرار گرفت و به‌شدت آسیب دید به‌طوری‌که دقایقی بعد غرق شد. بلافاصله نیروهای امداد در محل حادثه حاضر و موفق شدند تمامی 20 سرنشین کشتی آنتیکل که خود را به آب انداخته بودند، نجات دهند. در ادامه حرکت کاروان مزبور، یک فروند کشتی با انحراف از مسیر، از کانال‌های تردد خارج شده و در حوالی بویه 4** به گل نشست.*** بقیه کشتی‌ها طبق برنامه پیش‌بینی‌شده به بندر امام خمینی رسیدند و 17 کشتی نیز که بار خود را تخلیه کرده یا بارگیری کرده بودند از بندر امام خمینی همگی سالم به بندر بوشهر رسیدند.[۴] ستاد کل نیروهای مسلح عراق در اطلاعیه شماره 1287 مدعی شد که نیروی هوایی و واحدهای دریایی عراق موفق شده‌اند ٧ هدف دریایی را در خور موسی، منهدم کنند. در این اطلاعیه همچنین ادعا شده است که هواپیماهای عراقی یک فروند جنگنده اف١٤ ایران را نیز که مأموریت اسکورت هوایی نفتکش‌ها را برعهده داشته، در همان منطقه سرنگون کرده‌اند.[۵] درباره این وقایع رادیو بی‌بی‌سی در تفسیری به نقل از آنتونی هایمن مفسر بخش شرقی این رادیو در لندن گفت: «اخیراً دولت‌های عراق و ایران ادعاهای متعددی درباره بروز جنگ شدید بین خود [مطرح] کرده‌اند. یکی از تازه‌ترین ادعاهای دولت عراق [این] است که 7 کشتی ایرانی را غرق کرده و یک جت جنگنده را سرنگون نموده است.» این رادیو ادامه داد: «درصورت صحت ادعای عراق این اولین‌بار طی جنگ ایران و عراق است که نیروهای طرفین در یک نبرد دریایی عمده درگیر شده‌اند، جنگی که تاکنون عمدتاً به خشکی محدود بوده است به‌نحو قابل‌ملاحظه‌ای شدت گرفته است.»[۶]
گزارش- 605
فراگیرشدن پناهندگی نظامیان عراق در رده‌های مختلف یگان‌های ارتش این کشور، موجب نگرانی مسئولان نظامی بلندپایه عراقی شده و حساسیت آنها را برانگیخته است تا ضمن بررسی علل و عوامل این امر، راهکاری برای جلوگیری از فرار نظامیان از جبهه‌های جنگ و تسلیم‌شدن آنها به نیروهای ایرانی بیابند. به همین دلیل، یک هیئت منتخب از افسران عالی‌رتبه عراقی که نمایندگی سپاه‌های دوم، سوم و چهارم عراق را برعهده داشتند به‌همراه نماینده اداره توجیه سیاسی به ریاست سرتیپ ستاد محمد صالح حسن مدیریت تحرک و گشت‌زنی پشتیبانی ستاد کل ارتش عراق تشکیل جلسه دادند تا ضمن شناسایی علل و عوامل این امر، پیشنهادهای لازم را برای جلوگیری از تداوم فرار نظامیان به مقامات مربوطه اعلام کنند. افراد شرکت‌کننده در این جلسه که به نظر می‌رسد بدون برخورداری از تخصص و دانش لازم* برای بررسی این‌گونه معضلات صرفاً براساس دستور مقامات ارشد دور هم جمع شده بودند، فقط باتوجه‌به تجربیات خود اظهارنظر کرده و بیشتر از جنبه‌های امنیتی به این موضوع پرداختند و پیشنهادهای مطرح‌شده نیز متکی بر جنبه‌های امنیتی و حفاظتی بود. علل و عوامل فرار، دائمی یا موقت‌بودن پدیده فرار و راه‌حل‌های پیشنهادی کلی‌ترین موضوع مطرح‌شده در این جلسه بود. در بخش علل دافعه درباره موضوعاتی چون تأثیر گرایش‌های سیاسی، مذهبی، اجتماعی و روانی که به فرار سربازان عراقی می‌انجامد، بحث و دیدگاه‌هایی که خواستگاه آن موارد امنیتی می‌باشد، ارائه شده است. همچنین در بخش راه‌حل‌های پیشنهادی به مواردی چون ورود هرچه بیشتر استخبارات، افزایش آگاهی‌های سیاسی ازطریق ادارات توجیه سیاسی، شناسایی و تحت‌نظرگرفتن افرادی که درباره وفاداری آنان به حزب بعث تردید وجود دارد و همچنین تمرکز اطلاعاتی بر روی افرادی که به‌نوعی خود، دوستان یا خانواده آنان دارای گرایش یا سابقه فعالیت سیاسی در احزابی غیر از حزب بعث می‌باشند، تأکید شده است.[۷]
گزارش- 606
در اقدامات گروه‌های مسلح ضدانقلاب و افراد خودی در مناطق مختلف کردنشین استان‌های کردستان و آذربایجان‌غربی 6 تن از نیروهای خودی و مردم شهید و 2 تن زخمی شدند. از افراد ضدانقلاب نیز 2 تن کشته، 1 نفر زخمی و 4 تن نیز دستگیر شدند. در عملیات کمین عناصر مسلح غیرقانونی در حوالی روستای کانی‌رش در غرب بوکان، ٥ تن از افراد خودی شهید شدند. از چگونگی حادثه و تلفات مهاجمان اطلاعاتی در دست نیست.[۸] در غرب صائین‌دژ نیز نیروهای سپاه این شهر که درحال عزیمت به روستای داش‌کسن بودند به کمین افراد حزب دمکرات افتادند، با هوشیاری و اقدام به‌موقع افراد سپاه، ٢ تن از مهاجمان کشته شدند. در این درگیری که یک ساعت به طول انجامید آسیبی به نیروهای خودی وارد نیامد.[۹] در درگیری بین نیروهای خودی و افراد مسلح غیرقانونی در روستای نرزیوه در جنوب‌شرق اشنویه، یکی از افراد بسیج محلی زخمی شد. در همین حال، در عملیات کمین نیروهای سپاه در شهر اشنویه نیز یکی از افراد حزب دمکرات زخمی شد ولی همراهان وی با استفاده از تاریکی هوا او را از منطقه درگیری دور کردند.[۱۰] در حادثه دیگری در جنوب‌شرقی سلماس، افراد حزب دمکرات کردستان به پاسگاه ژاندارمری زیندشت حمله کردند، اما با مقاومت نیروهای خودی مهاجمان موفقیتی به دست نیاوردند و پس از دو ساعت مجبور به ترک منطقه شدند. در این درگیری یکی از افراد پاسگاه زخمی شد.[۱۱] در کامیاران، یکی از وابستگان به سازمان مارکسیستی مائوئیستی کومه‌له همسر خود را به قتل رساند و متواری شد.[۱۲] شهربانی استان کردستان علت این اقدام را همکاری همسر وی با سپاه برای شناسایی این فرد اعلام کرده است.[۱۳] در جنوب‌غربی نقده در محور پسوه - نقده، نیروهای خودی با اجرای یک عملیات کمین موفق شدند ٣ تن از افراد حزب دمکرات کردستان را دستگیر کنند.[۱۴] در محور سنندج - دیواندره نیز نیروهای ژاندارمری یکی از افراد وابسته به گروه‌های مسلح غیرقانونی را درحالی‌که یک قبضه اسلحه ژ٣، 107 تیر فشنگ و یک عدد نارنجک به‌همراه داشت، در حوالی روستای حسین‌آباد دستگیر کردند.[۱۵]
گزارش- 607
در ادامه روی‌گردانی افراد وابسته به گروه‌های مسلح غیرقانونی، امروز نیز 10 تن از افراد حزب دمکرات کردستان در منطقه عمومی مهاباد در یک اقدام هماهنگ ضمن تحویل 10 قبضه اسلحه، خود را به نیروهای سپاه معرفی و درخواست امان‌نامه کردند.[۱۶] واحد اطلاعات قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع) در گزارشی آمار تسلیم‌شدگان گروه‌های مسلح غیرقانونی در آبان‌ماه را 572 تن اعلام کرد. براساس این گزارش که تعداد افراد تسلیم‌شده را به تفکیک شهرها و محورهای مختلف ارائه داده است، کمترین میزان تسلیم‌شدن افراد ضدانقلاب در حوزه شهرستان قروه و بیجار هرکدام با ١ نفر و بیشترین آن مربوط به پیرانشهر با 118 نفر بوده است. صورت تفکیکی افراد تسلیم‌شده در محورها و شهرهای مختلف چنین است: پیرانشهر 118 نفر، بوکان 76 نفر، ارومیه 51 نفر، سردشت 47 نفر، نقده 45 نفر، سلماس 41 نفر، مهاباد 41 نفر، بانه ٣١ نفر، اشنویه 29 نفر، سقز 25 نفر، سنندج ٢٣ نفر، میاندوآب ١٤ نفر، کامیاران 9 نفر، دیواندره 7 نفر، خوی 5 نفر، صائین‌دژ ٥ نفر، تکاب ٣ نفر و قروه و بیجار هرکدام یک نفر.[۱۷] طبق اعلام این واحد 4/84 درصد افراد تسلیم‌شده از وابستگان به حزب دمکرات، 6/12 درصد از وابستگان به سازمان کومه‌له و ٣ درصد نیز از افراد وابسته به سایر گروه‌های مسلح غیرقانونی (خبات، رزگاری و...) بوده‌اند.[۱۸]
گزارش- 608
عوارض بمباران‌های شیمیایی و نتایج مربوط به درمان برخی از صدمات ناشی‌از جنگ در گردهمایی بینالمللی پزشکی تهران بررسی شد. در ادامه کار گردهمایی مذکور که صبح دیروز با سخنرانی رئیس‌جمهور در هتل استقلال تهران گشایش یافت، آثار و عوارض بمباران‌های شیمیایی، نحوه جراحی در شکستگی‌های استخوان براثر صدمات ناشی‌از جنگ، درمان بیماری‌های پوستی شایع‌شده در دوران جنگ و درمان تأخیری ضربه‌های ناشی‌از اصابت گلوله به مری مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در این مراسم دکتر ایرج فاضل از دانشگاه شهید بهشتی درباره درمان جراحی آنوریسم‌های کاذب در مجروحان جنگ سخن گفت و ضمن اشاره به آمار مجروحان درمان‌شده در چند بیمارستان، از بررسی نتایج به‌دست‌آمده از مطالعه آسیب عروقی 332 تن از مجروحان تحت درمان در جلسه امروز گردهمایی خبر داد. علاوه‌براین، در جلسات کمیسیون‌های تخصصی این گردهمایی یک پزشک عراقی و نیز یک پزشک جوان ایرانی که در حمله شیمیایی عراق مصدوم شده است، به تشریح عوارض و آثار سوء بمباران‌های شیمیایی پرداختند. دکتر بهلر در گفت‌وگو با خبرنگار کیهان ضمن اشاره به اینکه در ملاقات با مجروحان جنگی در ایران تحت‌تأثیر روحیه آنان قرار گرفته است، افزود: «تلاش گسترده بنیاد شهید انقلاب اسلامی در رسیدگی به مجروحین در داخل و خارج از ایران برای من فو‌ق‌العاده جالب بوده است و نظیر آن را در کمتر جایی مشاهده کرده‌ام.»[۱۹]
گزارش- 609
وزیر امور خارجه ایران حمایت از مردم سوریه، فلسطین و لبنان را جزء اهداف راهبردی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد. در همین حال، پیکرهای 13 تن از اعضای سپاه پاسداران که در حمله هواپیماهای اسرائیلی و فرانسوی در بعلبک لبنان به شهادت رسیدند، امروز در مراسم ویژه‌ای در سوریه تشییع شد. به گزارش روزنامه کیهان، علی‌اکبر ولایتی وزیر امور خارجه، در گفت‌وگو با صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران گفت: «حمله اسرائیل و فرانسه به جبل عامل درحقیقت یک رسوایی نظامی برای قدرت‌هایی بود که از مدت‌ها قبل تبلیغ می‌کردند دررابطه‌با ضرباتی که در بیروت و جنوب لبنان از مبارزین مسلمان خورده‌اند دست به هر حرکتی خواهند زد.» وی افزود: «باآنکه تعداد زیادی هواپیمای فوق مدرن در این حمله شرکت داشتند، ولی نه‌تنها توفیقی نداشتند بلکه صدماتی هم خوردند و علت تبلیغ زیاد آنها در دنیا این بود که ضعف نظامی خود را بپوشانند و این حمله برای توجیه و پاسخ‌گویی به افکار عمومی‌شان بود، زیراکه نیروهای اسرائیلی و چندملیتی در لبنان ضربات زیادی در عرض این مدت خورده‌اند که علت اصلی سقوط یک کابینه در اسرائیل بوده است و از بیروت هم با همه اهمیتش عقبنشینی کردند. اما در همین جایی که هستند امنیت ندارند.» ولایتی درمورد شهادت تعدادی از نیروهای جمهوری اسلامی ایران در لبنان و جایگاه این نیروها در این کشور گفت: «نیروهای ما درحقیقت نیروهای داوطلبی هستند که در سال گذشته بعد از تهاجم اسرائیل، به کمک سوریه رفتند و در منطقه‌ای که تحت نفوذ سوریه هست مستقر هستند. مسلماً دررابطه‌با دفاع از خودشان تمهیداتی اتخاذ کرده‌اند. باتوجه‌به ابعاد و سنگینی حملات، دشمنان ما انتظار داشتند ضربات زیادی به پیکر نیروهای ما وارد بشود، اما موفق نشدند به هدف‌های خودشان برسند. به‌هرصورت حمایت از مردم سوریه و فلسطین و لبنان را در مبارزه‌شان با اسرائیل و نیروهای امپریالیستی جزء وظایف خودمان می‌دانیم و جزء هدف‌های استراتژیک سیاست خارجی ما است.» وزیر امور خارجه ایران همچنین درباره نزاع میان نیروهای فلسطینی در شمال لبنان گفت: «آنچه مسلم است هرنوع درگیری بین نیروهای فلسطینی موجب تأسف است و ما امیدواریم که این درگیری‌ها هرچه زودتر خاتمه پیدا بکند و مبارزین فلسطینی همۀ همت خودشان را بگذارند برای مقابله با دشمنان اصلی؛ یعنی اسرائیل و امریکا.»[۲۰] دراین‌حال، پیکرهای شهدای پاسدار و بسیجی سپاه پاسداران که در جریان بمباران اخیر بعلبک لبنان توسط هواپیماهای رژیم صهیونیستی و فرانسه به شهادت رسیدند، «طی مراسم باشکوهی با شرکت جمع کثیری از ایرانیان مقیم و مسلمانان سوریه و کشورهای مختلف مقیم این کشور در دمشق تشییع شد.» در این مراسم که هیئت اعزامی وزارت امور خارجه ایران، سفیر جمهوری اسلامی ایران در دمشق و نماینده امام در سوریه نیز شرکت داشتند، پیکرهای شهدا از بیمارستان مواسات دمشق تا زینبیه تشییع شد و پس از برگزاری مراسمی در حرم حضرت زینب(س) و سخنرانی حجت‌الاسلام فهری نماینده امام در سوریه به فرودگاه دمشق انتقال یافت.[۲۱] امروز همچنین ستاد تبلیغات جنگ در اطلاعیه‌ای درمورد شهادت 13 تن از نیروهای پاسدار انقلاب اعلام کرد: «امریکای جنایتکار و رژیم سوسیال‌صهیونیست فرانسه و غاصبان صهیونیست سرزمین مقدس فلسطین در روند مداخله‌گری‌های نظامی کور خود بار دیگر فاجعه جدیدی آفریدند و عده‌ای از محرومان لبنان و 13 تن از برادران پاسدار انقلاب اسلامی را که برای دفاع از نوامیس مسلمین و خدمت به محرومان لبنان به آن دیار شتافته بودند، به‌جرم نشناختن عوامل انفجار‌های بیروت به شهادت رساندند. این جنایت که در ادامه جنایات گذشته صهیونیست‌ها در صبرا و شتیلا است، بی‌شک نه‌تنها اراده ملت مصمم لبنان را سست نخواهد کرد بلکه آنان را در تداوم‌بخشیدن به مبارزه بی‌امانشان استوارتر و مقاوم‌تر خواهد ساخت.»[۲۲] سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز با صدور اطلاعیه‌ای به همین مناسبت اعلام کرد: «ما شعار نابودی اسرائیل را تا محو رژیم اشغالگر قدس از صفحه روزگار ادامه خواهیم داد و با فتح کربلا و پیروزی در جنگ تحمیلی و سرنگونی رژیم جنایتکار حاکم بر بغداد تمامی توان خویش را برای رهایی قدس شریف به کار خواهیم گرفت.»[۲۳]
گزارش- 610
وزیر صنایع ایران بر تعهد ژاپن به تکمیل ساخت مجتمع پتروشیمی ایران و ژاپن تأکید کرد. از سوی دیگر، وزیر بازرگانی عراق درخواست ژاپن از این کشور مبنی‌بر خودداری از حمله به مجتمع مذکور را رد کرد. روزنامه کیهان به نقل از روابط عمومی وزارت صنایع سنگین گزارش داد: بوتا کانوما سفیر ژاپن در ایران، با بهزاد نبوی وزیر صنایع سنگین، ملاقات کرد. نبوی در این دیدار با اشاره به عزم راسخ برای تبدیل کشور اسلامی ایران به یک کشور پیشرفته صنعتی، گفت: «آنچه که ما از کشور ژاپن انتظار داریم این است که استنباط کند که ایران براساس یک برنامه‌ریزی صحیح به‌سوی خودکفایی و استقلال اقتصادی پیش می‌رود و ابرقدرت‌های شرق و غرب چه بخواهند و چه نخواهند باید بدانند که ایران بزرگ‌ترین قدرت سیاسی، نظامی و اقتصادی منطقه است.» وزیر صنایع سنگین همچنین «ضمن تأکید بر انتقال تکنولوژی فی‌مابین اظهار امیدواری کرد تا روابط اقتصادی و فنی بین دو کشور نیز توسعه و گسترش یابد.»[۲۴] از سوی دیگر، گزارش خبرگزاری رسمی ژاپن کیودو حاکی است: حسن علی عضو شورای فرماندهی انقلاب و وزیر بازرگانی عراق، که برای شرکت در جلسات کمیته مشترک دو کشور در توکیو به سر می‌برد، امروز در دیدار با شینتارو آبه وزیر امور خارجه ژاپن، در پاسخ به درخواست این کشور مبنی‌بر خودداری عراق از حمله به مجتمع پتروشیمی ایران و ژاپن اظهار کرد: «عراق درمورد مستثناکردن مجتمع پتروشیمی از حملات قولی نمی‌دهد، مگر اینکه ایران و عراق به موافقت‌نامه‌ای درزمینه عدم حمله به تأسیسات غیردولتی دست یابند.» خبرگزاری فرانسه از توکیو نیز گزارش مشابهی را دراین‌زمینه انتشار داد.[۲۵]
گزارش- 611
با سفر وزیر امور خارجه عراق به مسکو و حضور هم‌زمان هیئت‌های اقتصادی و فنی عراق و شوروی در پایتخت‌های یکدیگر گام مهمی در مسیر گسترش مناسبات دو کشور برداشته شد. طارق عزیز معاون نخست‌وزیر و وزیر امور خارجه عراق که از دیروز سفر خود به شوروی را آغاز کرده است امروز با آندره گرومیکو معاون اول رئیس شورای وزیران و وزیر امور خارجه شوروی، دیدار و گفت‌وگو کرد. به گزارش رادیو مسکو، در این ملاقات «طرفین درباره اوضاع خاور نزدیک و پیرامون بررسی مسائل بینالمللی مبرم و همچنین راجع به مسائل مربوط به مناسبات شوروی و عراق تبادل‌نظر به عمل آوردند و [از] تشنج اوضاع بینالمللی که نتیجه مستقیم سیاست نظامی‌گرانه امریکاست، سیاستی که هدفش تغییردادن موازنه نیروها و تأمین برتری نظامی و موقعیت برتر امریکا در جهان است، ابراز نگرانی عمیق کردند. طرفین ضمن بررسی اوضاع خلیج‌فارس به حق مسلم کشورهای این منطقه برای بهره‌گیری بلامانع از ثروت‌های طبیعی خود اشاره کرده و اعلام نمودند که هیچ‌کس حق ندارد در امور کشورهای ساحلی به هر بهانه‌ای که باشد ازجمله به‌بهانه تأمین آزادی کشتیرانی مداخله کند.» این گزارش همچنین با اشاره به طرح موضوع جنگ ایران و عراق در مذاکره طارق عزیز و گرومیکو افزود: «اتحاد شوروی در آینده هم به‌منظور کمک به حل سیاسی مناقشه مسلحانه ایران و عراق بذل مساعی خواهد کرد؛ ازجمله در چارچوب سازمان ملل متحد.»[۲۶] در همین حال، خبرگزاری تاس درپی دیدار یک هیئت عراقی به ریاست حسام زکی رئیس سازمان برق عراق از مسکو اعلام کرد: «توسعه بیشتر همکاری‌های شوروی و عراق درزمینه اجرای طرح‌های تولید انرژی موضوع اصلی مذاکراتی خواهد بود که امروز در وزارت برق‌رسانی و توسعه نیروی الکتریکی شوروی آغاز شده است.» بر پایه این گزارش، در ادامه ساخت نیروگاه‌هایی در عراق با کمک فنی شوروی که بیش از 25 درصد برق مورد نیاز عراق را تأمین می‌کنند، قرار است نیروگاه دیگری با قدرت 570 مگاوات در این کشور ساخته شود که «بزرگ‌ترین پروژه شوروی و عراق درزمینه تولید انرژی می‌باشد.»[۲۷] از سوی دیگر، رادیو بغداد گزارش داد: «عضو کمیته مرکزی حزب کمونیست شوروی، رئیس کمیته بینالمللی روابط اقتصادی خارجی و هیئت نمایندگی همراه او وارد بغداد شدند تا در جلسات کمیته دائم همکاری اقتصادی، علمی و فنی عراق و شوروی که امروز کارهای خود را در بغداد شروع کرد، سرپرستی هیئت کشور متبوع خویش را به عهده گیرد.»[۲۸] رادیو بی‌بی‌سی نیز در گزارشی تفسیری درباره سفر طارق عزیز به مسکو و دیدار وی با گرومیکو گفت: «دستور کار مذاکرات و یا نتایج آن البته فاش نشده است، ولی بدون شک این دیدار به‌عنوان نشانه دیگری از افزایش پشتیبانی شوروی از عراق در مقابل ایران، تعبیر خواهد شد.» این رادیو سپس به نقل از پیتر راف خبرنگار خود در مسکو، ضمن بررسی روابط شوروی و عراق از شروع جنگ علیه ایران افزود: «در مراحل اول جنگ بین ایران و عراق دولت شوروی بی‌طرفی در پیش گرفت، ولی گرچه از هیچ‌کدام طرف‌داری نمی‌کرد تماس خود را با هر دو حفظ نمود، این روش، رئیس‌جمهور عراق صدام حسین را بسیار عصبانی کرد، زیراکه او احساس می‌کرد به دلایل تاریخی کرملین باید از کشور او پشتیبانی کند، اما در زمستان گذشته وضع به نفع عراق تغییر کرد، زیراکه دولت ایران به اقداماتی برضد حزب توده که مورد حمایت شوروی قرار داشت [دست زد] و رهبرانش را متهم کرد که برای مسکو جاسوسی می‌کرده‌اند. دولت ایران همچنین چند نفر از دیپلمات‌های شوروی را از ایران اخراج نمود. بعد هیئت بلندپایه‌ای از عراق وارد مسکو شد و روابط به‌طرف گرمی بیشتری گرایید. اکنون سفر فعلی وزیر امور خارجه عراق به مسکو به‌عنوان ادامه این روند تعبیر می‌شود. مثلاً گفته می‌شود که دولت شوروی مرتب سلاح‌هایی به عراق تحویل می‌دهد، گرچه رؤسایش همیشه می‌گفتند که ترجیح می‌دهند ایران و عراق به مذاکراتی سازنده برای برقراری صلح بین خود دست بزنند. درعین‌حال رئیس اداره برق عراق نیز در شوروی است تا همکاری فنی بین دو کشور را برای ساختن واحدهای مولد برق بیشتر، هرچه بیشتر توسعه بدهد. برطبق گفته خبرگزاری شوروی تاس، 25 درصد برق عراق این روزها توسط واحدهایی تولید می‌شود که به کمک شوروی ساخته شده‌اند. خرج این همکاری درصد مهمی از آن یک میلیارد لیره‌‌ای [دیناری] را تشکیل می‌دهد که عراق هر سال صرف بازرگانی‌اش با شوروی می‌نماید.»[۲۹]
گزارش- 612
به‌منظور ترمیم نیروی انسانی در ارتش عراق، تسهیلات ویژه‌ای برای داوطلبان خدمت در نیروهای مسلح در نظر گرفته شد. رادیو بغداد امروز اعلام کرد: شورای فرماندهی انقلاب به ریاست صدام حسین مزایایی را برای داوطلبان خدمت در نیروهای مسلح در نظر گرفته است، ازجمله «یک جایزه مالی به مبلغ دو هزار دینار» که درصورت تمایل به ادامه خدمت داوطلب، پس از پایان خدمت موقت یا قراردادی به وی پرداخت خواهد شد. مدت خدمت قراردادی 7 سال، برابر با مدت خدمت اجباری در ارتش عراق می‌باشد. علاوه‌براین شورای مذکور درباره حقوق و مزایای داوطلبان و ترفیعات آنان تا درجه افسری نیز امتیازاتی قائل شده است. همچنین به‌منظور تأکید بیشتر بر جنبه داوطلبانه‌بودن این خدمت تصریح شده است: «داوطلبی که مایل به ادامه خدمت نباشد به‌محض خاتمه مدت داوطلبی تعیین‌شده در قانون [7 سال] ترخیص می‌شود.»[۳۰]
گزارش- 613
وزیر امور خارجه اتریش اعلام کرد درحال‌حاضر شرایط برای میانجیگری در جنگ ایران و عراق فراهم نیست. در همین حال، فرانسه تماس‌هایی را با کشورهای اروپایی به‌منظور اخذ تصمیماتی علیه ایران به‌دلیل مخالفت با قطعنامه اخیر شورای امنیت آغاز کرده است. به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، اروین لانس وزیر امور خارجه اتریش، در سفر اخیرش به انگلیس در مصاحبه با مجله الدستور (چاپ لندن) ضمن تأکید بر موضع بی‌طرفی اتریش در قبال جنگ ایران و عراق گفت: «ما این بی‌طرفی را به‌طور قاطع درزمینه نظامی در پیش گرفته‌ایم، لکن روابط و مناسبات سیاسی و اقتصادی ما با هریک از دو کشور همچنان برقرار است، کمااینکه دو کشور متخاصم نسبت به موضع اتریش رضایت دارند و ما امیدواریم که راه‌هایی در آینده نزدیک یافت شود به طریقی که بتواند به این جنگ هولناک زیان‌بار خاتمه دهد.» لانس در پاسخ به سؤال خبرنگار الدستور درمورد احتمال اقدام گروهی از کشورهای بی‌طرف ازجمله اتریش به تشکیل یک کمیته برقراری صلح اظهار کرد: «این مسئله شباهت بسیاری به مسئله موجود فی‌مابین اسرائیل و فلسطین دارد و دراین‌رابطه کشورهای بی‌طرف می‌توانند نقش میانجی برای دستیابی به یک راه‌حل را مشروط بر آنکه طرف‌های متخاصم به برقراری صلح مایل باشند، ایفا نمایند. اما درمورد مسئله فلسطین، اسرائیل خواهان میانجیگری و رسیدن به یک راه‌حل نیست و درمورد جنگ عراق با ایران، امکان میانجیگری درصورتی‌که طرفین جنگ رغبت و تمایل داشته باشند وجود دارد، ولی طبق اطلاعاتی که داریم این شرط درحال‌حاضر فراهم نیست.» وزیر امور خارجه اتریش همچنین نقش قدرت‌های بزرگ در ایجاد جنگ ایران و عراق را محدود خواند و درمورد این مسئله که «کشورهای بزرگ از تجارت و فروش سلاح منفعت می‌برند و چه‌بسا منافع آنها در استمرار جنگ باشد»، تصریح کرد: «به عقیده شخصی اینجانب، [قدرت‌های بزرگ] در استمرار جنگ نفعی ندارند و این امر به دلایل و عوامل اقتصادی و شاید علل‌های دیگری بازمی‌گردد.»[۳۱] در همین حال مجله الدستور در گزارش دیگری نوشت: «فرانسه دست‌اندرکار تماس‌هایی با کشورهای اروپایی جهت اتخاذ تدابیر عملی علیه ایران به‌دنبال مخالفت این کشور با قطعنامه اخیر شورای امنیت مبنی‌بر توقف فوری جنگ می‌باشد.» این نشریه اضافه کرد: «در محافل دیپلماتیک پاریس شایع شده است که برای اقدام اولیه اعمال فشار علیه ایران ممکن است که فرانسه تحریم اقتصادی ایران را به بازار مشترک اروپا پیشنهاد نماید.»[۳۲]
گزارش- 614
درپی حملات اخیر هواپیماهای اسرائیلی و فرانسوی به خاک لبنان، گزارش‌ها از احتمال درگیری نظامی میان رژیم صهیونیستی و سوریه حکایت دارد. این درحالی است که همچنان واکنش‌ها و تردیدهایی درباره مؤثربودن این حملات ابراز می‌شود. یک روز پس از سقوط یک هواپیمای رژیم صهیونیستی که در جریان حمله به مواضعی در شرق لبنان هدف موشک سوریه قرار گرفت، خبرگزاری یونایتدپرس از تل‌آویو گزارش داد: «نخست‌وزیر اسرائیل امروز سوریه را از دست‌زدن به یک جنگ جدید در خاورمیانه [غرب آسیا] بر حذر داشت.» اسحاق شامیر همچنین گفت: برای متوقف‌کردن عملیات نظامی علیه نیروهای اسرائیل در لبنان، به حملات خود در خاک این کشور ادامه خواهیم داد و «حتی طرق دیگری نیز دراین‌رابطه اعمال خواهیم کرد.»[۳۳] به گزارش رادیو بی‌بی‌سی، نیروهای دولتی لبنان خلبان هواپیمای اسرائیلی را که در جریان حمله دیروز به مناطق تحت کنترل سوریه در شرق بیروت سرنگون شده بود، به نیروهای اسرائیل تحویل دادند. این رادیو به نقل از خبرنگار خود در بیروت افزود: «عکس‌العمل اولیه نسبت به این خبر، شگفتی کامل است. زیرا چنین تصور می‌رفت که نیروهای لبنان خلبان مذکور را در بازداشت نگه‌دارند.» به گفته این خبرنگار، «عودت خلبان مذکور احتمالاً کار رئیس‌جمهور لبنان در یافتن یک راه‌حل موفقیت‌آمیز برای مسائل کشورش را ازطریق مذاکره با سوریه مشکل‌تر کند.» وی توضیح داد: «احتمال می‌رود سوریه اینک دولت امین جمیل را متهم به همدستی با اسرائیل کند و یا لااقل بگوید که دولت لبنان چنان ضعیف است که قادر به رد خواسته اسرائیل در آزادکردن خلبان مذکور نبوده است.»[۳۴] در همین حال، منابع خبری از بیروت گزارش دادند امین جمیل رئیس‌جمهور لبنان، امروز در پیامی به مردم به مناسبت سالگرد استقلال این کشور، با اعلام سه شرط برای نجات لبنان، افزود: «نشانه‌هایی مبنی‌بر بهبود وضعیت کشور وجود دارد.» سه شرط اعلام‌شده عبارت‌اند از: 1. اولویت‌دادن به خاتمه اشغال لبنان. 2. تماس با ابرقدرت‌ها به‌خصوص امریکا برای تضمین عقبنشینی کامل ارتش اسرائیل از لبنان. 3. دستیابی به توافقی با جمهوری عربی سوریه برای تنظیم یک جدول زمانی به‌منظور عقبنشینی نیروهای سوریه از لبنان.[۳۵] امروز همچنین گزارش‌های مختلفی از ادامه واکنش‌ها به عملیات اخیر نیروهای هوایی رژیم صهیونیستی و فرانسه در لبنان انتشار پیدا کرد. به گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس، منابع رسمی در کویت گفتند رئیس پارلمان کویت امروز در ملاقات با یک هیئت از پارلمان فرانسه ضمن اشاره به موضع کشورش در محکومیت حملات هوایی فرانسه به لبنان گفت این حملات «مغایر با موضع اعلام‌شده فرانسه در لبنان است.» همچنین در بخش غربی بیروت ازسوی "تجمع علمای مسلمین" تظاهراتی به نشانه محکومیت حملات اخیر برگزار و در پایان آن پرچم اسرائیل به آتش کشیده شد.[۳۶] از سوی دیگر، گزارش رادیو لندن حاکی است: «درباره مؤثربودن حمله هوایی فرانسه به مواضع نظامیان در شرق لبنان - که پنجشنبه گذشته انجام شد - شک و ظن افزایش می‌گیرد.» به گفته این رادیو، «روزنامه‌نگارانی که از هدف حمله یعنی پادگان شیخ عبدالله در بعلبک بازدید کردند می‌گویند که به ساختمان آن درواقع آسیبی وارد نیامده است و حداقل بعضی از موشک‌ها به تاکستانی در خارج از بعلبک اصابت کرده است. روزنامه‌های فرانسوی از نحوه انتشار اخبار مربوط به حمله توسط دولت فرانسه انتقاد کرده‌اند و بعضی از آنها عملیات حمله را شکست مفتضحانه خوانده‌اند. روزنامه دست چپی لیبراسیون می‌نویسد ممکن است هدف دومی وجود داشته باشد که دولت فرانسه هنوز آن را فاش نکرده است.»[۳۷] این درحالی است که شارل هرنو وزیر دفاع فرانسه، با انتشار بیانیه‌ای کوشید به تردیدها درباره مؤثربودن حمله هواپیماهای فرانسوی خاتمه دهد. وی ضمن اشاره مجدد به جزئیاتی که در بیانیه پنجشنبه پیش وزارت دفاع فرانسه درمورد اردوگاه مورد حمله در شرق بعلبک مطرح شده بود، افزود: «روز جمعه گذشته جنبش افراطی امل اسلامی تأکید کرد هیچ‌گونه تلفاتی را متحمل نشده است. درحالی‌که رفسنجانی رئیس پارلمان ایران، تصریح کرد که 14 پاسدار انقلاب در اردوگاه شیخ عبدالله کشته شده‌اند. متضادترین شایعات دراین‌مورد گفته شده است، ولی آنچه که به ما مربوط است که ما جدی هستیم. ما همه اطلاعاتی را که توانسته‌ایم مطمئن‌بودن آنها را رسیدگی کنیم، منتشر کرده‌ایم. متأسفم که این اخباری را که غیرقابل انکارند به‌وسیله شایعات در معرض تردید قرار گرفته‌اند.»[۳۸]
گزارش- 615
جناح فلسطینی مخالف یاسر عرفات در نبردهای شمال لبنان آتش‌بس یک‌جانبه اعلام کرد. خبرگزاری رویتر در دمشق ضمن اعلام این مطلب به نقل از سخنگوی ناراضیان فتح گفت: «این تصمیم به نشانه حسن‌نیت اتخاذ شده است و افزود ما جنگ را از این لحظه متوقف ساخته‌ایم و مسئول هرگونه درگیری جدید را طرف دیگر می‌دانیم.» گزارش دیگری از رویتر حاکی است: جرج حبش رهبر جبهه خلق برای آزادی فلسطین و نایف حواتمه رهبر جبهه دمکراتیک برای آزادی فلسطین، در چارچوب پیشنهاد تازه‌ای برای پایان‌دادن به نبرد جناح‌های متخاصم فلسطینی «بازگشت تمام چریک‌ها را به مواضع اصلی خود برای مبارزه علیه اسرائیل خواستار شدند.» آنها با صدور بیانیه‌ای دراین‌رابطه، اعلام کردند: «این اقدام به دو طرف اجازه خواهد داد برای حل اختلاف‌هایشان وارد گفت‌وشنود شوند.» حبش و حواتمه سه ماه پیش یک رهبری مشترک تشکیل دادند و باوجود اختلاف‌هایی که با یاسر عرفات دارند به شورشیان نپیوسته و با حمله شورشیان به هواداران عرفات مخالفت کردند.[۳۹]
پاورقی‌ها
منابع و مآخذ روزشمار 1362/08/30
- ↑ سند شماره 291/د مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راوی قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص) در عملیات والفجر٤، محسن رخصت‌طلب، 28/8/1362 تا 1/9/1362، صص 27 - 23.
- ↑ سند شماره 297/د مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راوی قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع) در عملیات والفجر٤، محمدرضا دیانی، 20/8/1362 تا 5/9/1362، صص 66 - 58.
- ↑ سند شماره 291/د مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راوی قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص) در عملیات والفجر٤، محسن رخصت‌طلب، 28/8/1362 تا 1/9/1362، صص 27 - 23.
- ↑ سند شماره 92652 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از قرارگاه نوح نبی(ع) سپاه به ستاد مرکزی (واحد طرح و عملیات یگان دریایی)، 30/8/1362؛ و- سند شماره 92651 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از قرارگاه نوح نبی(ع) به ستاد مرکزی (واحد طرح و عملیات یگان دریایی)، 30/8/1362؛ و- سند شماره 92644 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از قرارگاه نوح نبی(ع) به ستاد مرکزی (واحد طرح و عملیات یگان دریایی)، 30/8/1362؛ و- سند شماره 62649 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از قرارگاه نوح نبی(ع) به ستاد مرکزی (واحد طرح و عملیات یگان دریایی)، 30/8/1362؛ و- سند شماره 92653 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از قرارگاه نوح نبی(ع) به ستاد مرکزی (واحد طرح و عملیات یگان دریایی)، 30/8/1362؛ و- سند شماره 37530 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از قرارگاه نوح نبی(ع) به ستاد مرکزی (واحد طرح و عملیات یگان دریایی)، 1/9/1362؛ و- خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 248، 28/8/1362، صص 37 و 38؛ و- سند شماره 103771 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش روزانه سپاه پاسداران شماره 389، 7/9/1362.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 247، 1/9/1362، ص١، به نقل از رادیو بغداد.
- ↑ واحد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی، بولتن رادیوهای بیگانه، 1/9/1362، صص 10 و 11، رادیو بی‌بی‌سی، 30/8/1362.
- ↑ سند شماره 260640 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از سپاه پانزدهم رمضان (اطلاعات)، 30/8/1362.
- ↑ سند شماره 297/د مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راوی قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع) در عملیات والفجر٤، محمدرضا دیانی، 20/8/1362 تا 5/9/1362، صص 66 - 58.
- ↑ سند شماره 364461 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی صائین‌دژ به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی منطقه١١ (طرح و عملیات)، 30/8/1362.
- ↑ سند شماره 5053 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از فرماندهی قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع) به فرماندهی کل سپاه پاسداران، 2/9/1362؛ و- سند شماره 113753 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، ص١.
- ↑ سند شماره 45032 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از اداره اطلاعات شاجا به دفتر اطلاعات و تحقیقات نخست‌وزیری، 1/9/1362؛ و- سند شماره 113753 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، ص١.
- ↑ سند شماره 45063 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبه‌ای از قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع) (طرح و عملیات) به ستاد مرکزی سپاه (طرح و عملیات)، 3/9/1362.
- ↑ سند شماره 320257 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از شهربانی کردستان به استانداری کردستان، 30/8/1362.
- ↑ سند شماره 45063 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین.
- ↑ سند شماره 342920 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از ناحیه ژاندارمری کردستان (رکن3) به استانداری کردستان، 1/9/1362.
- ↑ سند شماره 45053 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از فرماندهی قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع) به فرماندهی کل سپاه پاسداران، 2/9/1362؛ و- سند شماره 356343 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از اطلاعات مهاباد به اطلاعات منطقه١١، 30/8/1362.
- ↑ سند شماره 113134 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: بولتن ویژه واحد اطلاعات قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع)، 30/8/1362، ص13.
- ↑ همان، ص14.
- ↑ روزنامه کیهان، 1/9/1362، ص2.
- ↑ همان.
- ↑ همان، ص3.
- ↑ همان.
- ↑ سند شماره 291/د مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راوی قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص) در عملیات والفجر٤، محسن رخصت‌طلب، 28/8/1362 تا 1/9/1362، صص 27 - 23.
- ↑ روزنامه کیهان، 2/9/1362، ص3.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 248، 2/9/1362، ص4، توکیو - خبرگزاری کیودو، 1/9/1362.
- ↑ واحد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی، بولتن رادیوهای بیگانه، 2/9/1362، ص7، رادیو مسکو، 1/9/1362.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 247، 1/9/1362، ص13، مسکو - خبرگزاری تاس، 30/8/1362.
- ↑ واحد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی، بولتن رادیوهای بیگانه، 2/9/1362، ص4، رادیو بغداد، 1/9/1362.
- ↑ واحد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی، بولتن رادیوهای بیگانه، 1/9/1362، ص10، رادیو بی‌بی‌سی، 30/8/1362.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 247، 1/9/1362، صص 34 - 32، رادیو بغداد، 30/8/1362.
- ↑ همان، صص 3 و 4، تهران - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 30/8/1362.
- ↑ همان، ص7، تهران - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 30/8/1362.
- ↑ همان، ص14، تل‌آویو - خبرگزاری یونایتدپرس، 30/8/1362.
- ↑ واحد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی، بولتن رادیوهای بیگانه، 1/9/1362، ص7، رادیو بی‌بی‌سی، 30/8/1362.
- ↑ روزنامه کیهان، 1/9/1362، ص20.
- ↑ همان.
- ↑ واحد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی، بولتن رادیوهای بیگانه، 1/9/1362، ص6، رادیو لندن، 30/8/1362.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 248، 2/9/1362، صص 24 - 22، پاریس - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 1/9/1362.
- ↑ روزنامه کیهان، 1/9/1362، ص20.