1365.12.23
| روزشمار جنگ سال 1365 1365.12.23 | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | بیست و سه اسفند |
| تاریخ شمسی | 1365.12.23 |
| تاریخ میلادی | 14 مارس 1987 |
| تاریخ قمری | 13 رجب 1407 |
گزارش- 260
در اين روز تبادل آتش سلاح‌هاي سنگين به‌طور متناوب و پراكنده بين نيروهاي خودي و دشمن در سراسر جبهه‌ها به‌خصوص مناطق عملياتي كربلاي5 و كربلاي7 ادامه داشت. به گزارش نيروي زميني ارتش جمهوري اسلامي ايران، در مناطق عملياتي سومار و قصرشيرين با آتش شديد نيروهاي خودي، علاوه بر انهدام 11 سنگر نفرات و ديده‌باني و شماري از سلاح‌هاي سنگين و خودروهاي عراقي‌ها، 28 تن از افراد نظامي آن‌ها نيز كشته شدند.[۱] همچنين به گزارش خبرگزاري جمهوري اسلامي از اهواز، گروهي از تفنگ‌داران لشكر هفتم عراق كوشيدند با چند قايق به مواضع نيروهاي خودي در حوالي خور عبدالله نزديك شوند و سپس به آنان حمله كنند كه با آتش يگان توپخانه ساحلي سپاه پاسداران انقلاب اسلامي مواجه شدند و پس از تحمل خساراتي، گريختند.[۲] در داخل عراق نيز تعدادي از نظاميان ناراضي و افراد كرد مسلح ارتش اين كشور كه از ارتش جدا شده‌بودند، امروز در شهرستان سليمانيه با مأموران بعثي درگير شدند كه در ضمن آن، چند تن از نيروهاي عراقي به قتل رسيدند.[۳]
گزارش- 261
امام خميني به مناسبت سال‌روز ميلاد حضرت علي(ع) در جمع مسئولان كشوري و لشكري از جمله رئيس‌جمهوري، رئيس مجلس شوراي اسلامي، رئيس ديوان عالي كشور درباره اختلافات داخلي و نيز عدم واكنش بيگانگان در برابر پيروزي‌هاي ايران، سخنان مبسوطي ايراد كردند كه در بخشي از آن آمده‌است: «. . . ما الآن گرفتاري‌هاي زيادي داريم كه همه مي‌دانيم و مي‌دانيد كه همه قدرت‌هايي هستند كه با ما مخالف‌اند؛ يعني قدرت‌ها دست به دست هم داده‌اند تا اسلام را كه مي‌بينند در اين جاها يك نمونه‌اي از آن پيدا شده‌است، بكوبند و نگذارند كه اسلام سر بلند كند. ما تكليف‌مان چي هست در اين حالي كه همه با ما مخالف‌اند، همه مي‌خواهند ما همه را از بين ببرند، مي‌خواهند ما را برگردانند به آن حالي كه يك نفر فرض كنيد سفير يا مادون سفير يك كشوري بتواند همه اوضاع ايران را به هم بزند؟ ما را مي‌خواهند به آن حال برگردانند، تكليف ما در اين وقت چي است؟ خدا براي ما چه راهي معين كرده؟ باز ما بايد بنشينيم با هم مختلف باشيم؟! باز هم با هم نزاع كنيم؟! حالا من اين كه مي‌گويم نزاع، نه اين كه نزاعي هست و ليكن بايد جلوگيري كنيم كه مبادا باشد. حالا فردا رسانه‌هاي گروهي نگويند كه فلاني گفته‌است كه نزاع هست و الآن در ايران جنگ است. يكي از اموري كه آن‌ها درصددند كه هميشه دامن به آن بزنند، همين كه "در داخل ايران نزاع سر قدرت است". اين‌ها باز نشناختند اسلام را، نشناختند ايران را، نشناختند متصديان امور در ايران را؛ خيال مي‌كنند كه يك دسته آن طرف ايستاده‌اند، يك دسته هم اين طرف ايستاده‌اند، همه دارند تو سر هم مي‌زنند كه يكي مي‌خواهد قدرت را براي خودش! اين براي اين است كه نظر، نظر مادي است؛ وقتي نظر، نظر مادي شد، همين طورهاست. اگر خداي نخواسته نظر مادي در بين ماها حاصل بشود و ما نسيان بكنيم خداي تبارك و تعالي را با توجه به دنيا و مقامات، لاعلاج خواهد شد. كساني كه اختلاف ندارند آن‌هايي هستند كه به دنيا اعتنا ندارند، آن‌هايي هستند كه ارزش‌ها را بهش توجه دارند؛ آن‌ها بين‌شان اختلاف واقع نمي‌شود. اگر همه انبياء جمع بشوند، با هم اختلاف نمي‌كنند، يك كلمه اختلاف ندارند.»[۴] حضرت امام در بخش ديگري از سخنانشان در مورد تكليف در برابر اختلافات فرمودند: «آيا تكليف ما اين نيست كه جلو اين اختلافات را بگيريم؟ تكليف شرعي ما، تكليف عقلي ما، تكليف وجداني ما اين نيست كه نگذاريم يك وقت خداي نخواسته بين اقشار اختلاف پيدا بشود؟ امر به اين است كه هواهاي نفساني كم بشود، غير از اين راهي ندارد. اگر هواهاي نفساني در كار باشد، اين منجر به اختلاف مي‌شود ولو اين كه هر مقدار هم يك نفري آدمي باشد كه به ظواهر خيلي اعتقاد داشته باشد و خيلي هم به دنبال ظواهر باشد لكن وقتي كه در قلبش هواي نفساني باشد، قهراً آن هواي نفساني او را دنبال مي‌كند. . . . امروز تأييد همه قشرها بر همه ما لازم است؛ ما بايد از مجلس طرف‌داري كنيم مجلس هم بايد از همه ملت طرف‌داري بكند؛ ما بايد طرف‌دار دولت باشيم دولت هم بايد خدمت به ملت كند؛ ما بايد به همه قوايي كه الآن هستند، تبعيت كنيم ازشان، به اندازه‌أي كه بايد بكنيم و پشتيباني كنيم ازشان به اندازه‌أي كه بايد بكنيم، آن‌ها هم بايد از هم پشتيباني كنند. يك دسته بيايند بخواهند يك طرف بكشند، يك دسته هم يك طرف ديگر بكشند - در حالي‌كه نيست الآن اين طور، دارند مي‌گويند - اگر خداي نخواسته جرقه‌أي پيدا بشود، دنيا اين را بزرگ خواهد كرد تا آن جايي كه بگويند ايران الآن ديگر هيچ درش نيست. الآن شما ملاحظه كنيد كه رسانه‌هاي گروهي تمام چيزهايي كه در ايران، چيزهاي خوبي كه در ايران هست اگر صحبت كنند، به‌طور برق‌آسا ازش مي‌گذرند و تهمت مي‌زنند و سر آن تهمت ايستادگي مي‌كنند. جنگ واقع مي‌شود، مي‌بينيد كه الآن پيروزي‌هاي بزرگ واقع شده‌است، اين را همچو مي‌برندش و همين‌طور كنارش مي‌گذارند. اول كه اصل را ذكر نمي‌كنند بعد هم "اين، اين را گفت، آن هم او را گفت" و تا حالا تأييدي ازش نشده. خبرگزاري‌هاي‌شان مي‌آيند اين‌جا آن‌هايي كه اغراض دارند يك چيزي انبار مي‌كنند مي‌فرستند آن‌جا و آن‌ها هم مي‌دانند كه اين‌ها انبار كرده‌اند و فرستاده‌اند، معذلك مي‌گويند كه چيز است، ايران چه شده، چه شده. دليل ما آن كسي است كه مخالف با ايران هست، آن مخالف با ايران اين‌طور گفته، درست است لابد. اين براي اين است كه الآن دنبال اين هستند كه يك چيزي از ما پيدا كنند و بزرگش كنند و ما را در داخل به هم بريزند. عقل ما و ديانت ما و اسلام ما و همه چيز اقتضا مي‌كند كه ما حالا وقتي نباشد كه همه با هم بدند، با هم خوب بشويم، طرف‌دار هم باشيم؛ ارتش طرف‌دار سپاه باشد، سپاه طرف‌دار ارتش باشد و همه ارگان‌ها طرف‌دار هم باشند؛ اين نخواهد ارتش را از بين ببرد، آن نخواهد سپاه را از بين ببرد، آن نخواهد دولت را از بين ببرد، آن نخواهد قوه قضائيه را از بين ببرد؛ همه بايد با هم باشند، اين يك تكليف الهي شرعي است به عهده ما و بر عهده همه ملت . . . [۵] امروز شماييد و همه عالم دشمن شما الا معدود، البته بين ملت‌ها زياد هست [كه به] شما توجه دارند، اما دولت‌هاي معدودي هستند كه مخالف با شما نيستند، همه مخالف‌اند، اگر ما هم بخواهيم خودمان با هم مخالفت كنيم، اين يك جرمي است كه تا ابد بر عهده ما خواهد ماند و براي ما يك جرم ابدي ثبت خواهد شد، يك روسياهي ابدي پيش خداي تبارك و تعالي براي ما پيدا خواهد شد.»[۶]
گزارش- 262
رسانه‌هاي همگاني غرب موضوع استقرار موشك‌هاي ايران در حاشيه تنگه هرمز را به‌طور وسيع پوشش خبري داده‌اند. خبرنگار شبكه تلويزيوني سي.بي.اس. در پنتاگون (وزارت دفاع امريكا) در گزارشي مدعي شد كه ايران تعدادي موشك زمين به زمين در پايگاه‌هاي خود مستقر كرده‌است. يك مقام اطلاعاتي امريكا نيز گفته كه اين موشك‌ها ايران را قادر مي‌سازد تا به نفت‌كش‌هاي در حال عبور شليك كند. اين گزارش درباره اين كه اگر ايران از موشك‌ها براي شليك به نفت‌كش‌ها استفاده كند، واشنگتن مقابله خواهد كرد يا نه، پاسخي نداده‌است. مقام‌هاي امريكايي هم از اظهار نظر در مورد اين گزارش خودداري كرده‌اند.[۷] شبكه تلويزيوني سي.بي.اس. در اين گزارش همچنين ادعا كرد كه ايالات متحده به ايران اخطار كرده‌است كه از موشك‌هايي كه تازگي درحاشيه تنگه هرمز مستقر كرده عليه كشتي‌ها در خليج‌فارس استفاده نكند.[۸]
گزارش- 263
راديو "مديترانه" متعلق به حكومت مراكش، به نقل از شبكه سراسري تلويزيون دولتي عراق اعلام كرد كه صدام امروز به مدت پنج ساعت با اعضاي فرماندهي كل نيروهاي مسلح خود تشكيل جلسه داد. در اين جلسه نتايج نبردهاي اخير ارزيابي و نحوه مقابله با حملات جديد ايران مورد بحث و بررسي قرار گرفته‌است. اين راديو افزود: «اهميت جلسه از اين نظر است كه اين جلسه دومين جلسه پس از آتش‌بس درجنگ شهرها و چهارمين جلسه طي ماه گذشته مي‌باشد و اين نشان‌دهنده اين است كه جنگ خليج‌فارس وارد مرحله خطرناكي شده‌است، مرحله‌اي كه در آن مسئولين دو كشور براي به دست آوردن پيش‌رفت‌هاي استراتژيكي در صحنه‌هاي نبرد، فكر مي‌كنند.»[۹] به گفته شبكه سراسري تلويزيون عراق، حاضران در اين جلسه عبارت بودند از: "صدام حسين"، ژنرال "عدنان خيرالله" وزير دفاع، ارتشبد "عبدالجبار شنشل" وزير مشاور در امور نظامي، "عزت ابراهيم" و "طه ياسين رمضان" نايب اول نخست‌وزير.[۱۰]
گزارش- 264
امروز دو تن از دانشجويان عراقي مقيم پاكستان به دست يك گروه ترور از مأموران دولتي عراق، كشته شدند. واحد مركزي خبر در گزارشي از اسلام‌آباد اعلام كرد كه نام اين دو تن، "سامي محمد مهدي" و "نغمه مهدي محمد" بوده‌است و دولت عراق آن‌ها را متهم كرده‌بود كه در قتل كنسول عراق در كراچي (به‌نام نهثل) دست داشته‌اند.[۱۱] در مورد روش برخورد حكومت صدام‌حسين با مخالفان سياسي خود و سركوبي و ترور و اعدام آن‌ها، نشريه "التيار الجديد" - كه ملي‌گرايان عراق در انگلستان آن را منتشر مي‌كنند - در گزارشي با عنوان "هيئت وزيران در گورستان" نوشت: «از زمان به قدرت رسيدن حزب بعث عراق تاكنون يك معاون رئيس‌جمهور، يك نخست‌وزير، يك رئيس مجلس، 13 وزير و يك شهردار بغداد در جريان جنگ قدرت داخلي حزب بعث به قتل رسيده‌اند.»[۱۲]
گزارش- 265
فروش سلاح از امريكا به ايران و نيز ارسال تجهيزات جنگي به عراق از موضوعات مورد توجه رسانه‌هاي همگاني و محافل سياسي جهان است. روزنامه كويتي "الراي العام" امروز فاش ساخت كه مصر براي ارسال سلاح به عراق، علاوه بر ايجاد يك پل هوايي بين قاهره و بغداد، از چند بندر نيز استفاده مي‌كند. اين روزنامه نوشت: «اخيراً مصر سه كشتي حامل تجهيزات جنگي از قبيل خودروهاي جيپ، گلوله‌هاي توپ و انواع توليدات نظامي صنايع تسليحاتي اين كشور را از طريق بندر "اديبه" در شهر "سوز" مصر راهي عراق نموده‌است. به علاوه يك ناوگان دريايي نيز اقدام به حمل سلاح و مهمات در بنادر مصر به بندر عقبه مي‌نمايد.»[۱۳] امروز "ريگان" رئيس‌جمهوري امريكا در يك نطق راديويي با اعتراف به فروش سلاح به ايران، آن را يك اقدام اشتباه خود خواند. راديو امريكا در اين باره گزارش داد: «رئيس‌جمهوري امريكا طي نطق هفتگي خود گفت كه در مورد فروش اسلحه به ايران اشتباه كرده و در اين مورد حق با دو تن از افراد دولت او بوده‌است. ريگان گفت "شولتز" و "واينبرگر" هر دو به او توصيه كردند از نزديك شدن به ايران خودداري كند اما او به سبب اين‌كه معتقد بود كه اين كار علي‌رغم مخاطراتش، سودمند است، به آن اقدام كرد.»[۱۴] روزنامه امريكايي "نيويورك تايمز" نيز خواستار استعفاي "جورج شولتز" از مقام وزارت خارجه اين كشور شد. اين روزنامه در تفسيري با عنوان "اعضاي كنگره خواستار اخراج شولتز هستند" نوشت: «رونالد ريگان با عهده‌دار شدن مسئوليت كامل شكست سياست خارجي خود، اينك بايد سياست خارجي را در كنترل بگيرد و مهم‌ترين مسئله اين است كه از جورج شولتز بخواهد كه استعفاي خود را از مقام وزير خارجه امريكا تهيه كند.»[۱۵]
گزارش- 266
تلاش‌هاي بين‌المللي براي توقف جنگ بين ايران و عراق همچنان ادامه دارد. رئيس كميته كنفرانس‌هاي شوراي هم‌كاري خليج‌فارس در سلطان‌نشين عمان در گفت‌وگو با روزنامه كويتي "القبس" گفت: «كشورهاي شوراي هم‌كاري خليج [فارس] به دليل وجود مشكلات در منطقه، از جمله جنگ ايران و عراق، نتوانستند گام‌هاي فعالي در زمينه گسترش دامنه حضور و تثبيت شوراي هم‌كاري بردارند.» وي افزود: «كوشش‌هاي شوراي هم‌كاري در جهت پايان بخشيدن به جنگ خليج، در سطح بين‌المللي موفق‌تر از تلاش‌هاي آن در سطح منطقه‌اي بوده‌است. كشورهاي شوراي هم‌كاري خليج، كشورهاي بي‌طرفي هستند و در هيچ جنگ و نزاعي درگير نمي‌باشند.» وي همچنين گفت كه تاريخ كشمكش و نزاع بين ايران و عراق به دو قرن گذشته برمي‌گردد. وي سپس با اشاره به اين‌كه كانال‌هاي ارتباطي با عراق باز است، افزود: «عراق بيش از ايران به كوشش‌هاي ارتباطي پاسخ مثبت مي‌دهد.»[۱۶] همچنين وزير امورخارجه الجزاير (احمد ابراهيمي) در مصاحبه‌اي با هفته‌نامه "التضامن" چاپ عربستان سعودي اعلام كرد كه الجزاير به تلاش‌هاي خود براي پايان بخشيدن به جنگ ايران و عراق ادامه مي‌دهد. وي افزود: «اين جنگ بين دو ملت مسلمان جريان دارد و بايد به آن پايان داده شود.»[۱۷]
گزارش- 267
اين كه چرا جنگ ايران و عراق پس از شش سال و نيم همچنان ادامه دارد و تلاش‌هاي بين‌المللي و منطقه‌اي نتوانسته به آن پايان دهد، موضوعي است كه تحليل‌گران از منظرهاي متفاوتي به بررسي آن پرداخته‌اند. روزنامه "كريستين ساينس مانيتور" به نقل از يك ديپلمات اروپايي كه مرتب به تهران سفر مي‌كند، نوشت: «مخالفت جامعه بين‌المللي با اشغال سفارت ايالات متحده در تهران در سال 1979 موجب شده كه بيش‌تر كشورها درخواست ايران را براي معرفي رسمي عراق به‌عنوان متجاوز در جنگ خليج‌فارس ناديده بگيرند. در سال‌هاي 1980 تا 1982 شوراي امنيت سازمان ملل متحد از محكوم ساختن عراق به خاطر اشغال بخشي از خاك ايران سر باز زد. شوراي امنيت فقط زماني نخستين قطع‌نامه را براي بازگشت نيروهاي هر دو طرف به مرزهاي بين‌المللي صادر كرد كه عراقي‌ها آشكارا ابتكار عمل را از دست داده‌بودند و ايرانيان اين امر را محروميت خويش از عدالت و عدالت‌خواهي تلقي كردند. اينك مسئله به جايي رسيده‌است كه ايرانيان خود را زير كوهي از لفاظي‌هاي سرسختانه مدفون كرده‌اند و معتقدند كه در سرنگون ساختن صدام‌حسين از طريق نيروهاي نظامي توفيق خواهند يافت.»[۱۸] محمدجواد لاريجاني در كتاب "مقولاتي در استراتژي ملي" در خصوص دلايل و سياست‌هاي مشترك دو ابرقدرت در برخورد با جمهوري اسلامي ايران و مقوله جنگ نوشته‌است: «انقلاب اسلامي ايران در سال 1979 ميلادي به پيروزي رسيد، يعني در اوج سيطره فلسفه "دوقطبي" در جهان. و از آن مهم‌تر از همان آغاز سياست "نه شرقي، نه غربي" جزء لاينفك انقلاب اعلام شد؛ هيچ انقلابي چنين آگاهانه و علني با منطق قطب‌بندي درگير نشده‌است. در ابتدا امريكا و شوروي چندان مسئله را جدي نگرفتند و چون عوامل آنان در ايران مشغول بودند، به نحو محتاطانه اميدواري‌هايي داشتند، اما به زودي معلوم شد رهبري امام (ره) جايي براي مداهنه با قطب‌ها باقي نمي‌گذارد. در ابتداي كار هر دو ابرقدرت به فعاليت‌هاي براندازي داخلي روي آوردند و يكي پس از ديگري نقش بر آب مي‌شد. مبتني بر قرائن بسياري من از همان ابتدا معتقد شدم كه مسئله برخورد با ايران در دستور كار مشترك دو قدرت قرار گرفت و به‌سرعت احساسات يكديگر را درك كردند به نحوي كه ترديد نبايد داشت كه هجوم عظيم نظامي عراق به ايران، اولين محصول اين تفاهم مشترك دو قطب بود. لازمه اين تز اين است كه دو قدرت در مورد نتايج بلافاصله اين هجوم نظامي نيز به توافقي رسيده‌باشند. هر دو قدرت شكست نظامي ايران را سريع و بدون ترديد مي‌دانستند، اما اين كافي نيست، پس از شكست چه مي‌شود؟ در اين‌جا اقلاً دو مدل قابل طرح است: در مدل اول سقوط رهبري امام(ره) اصل مي‌شود و سپس روي كار آمدن حكومتي بي‌هويت كه به هر دو قدرت امكان و زمام كار بيش‌تر را مي‌دهد، آن‌گاه در مراحل بعدي بر حسب دست‌آوردهاي آنان مي‌بايست وضعيت بازي روشن شود. در مدل دوم تجزيه ايران محور توافق است تا دو قدرت دعواهاي آينده را هم‌اكنون حل‌وفصل كرده‌باشند. من معتقدم مدل اول بيش‌تر به حقيقت نزديك است زيرا ايران مهم‌تر از آن است كه هيچ يك از قدرت‌ها بتوانند به‌راحتي از همه آن صرف‌نظر كنند. رهبري قدرت‌مند انقلاب توانست دفاع مردمي و مؤثري تشكيل دهد كه در ابتدا دشمن را متوقف و سپس قدم به قدم وي را عقب راند. حال چگونه بايد با ايران پيروز معامله كرد؟ به نظر من از اين تاريخ امريكا و شوروي دو سياست متفاوت در پيش گرفتند: شوروي مصمم شد كه عراق را نجات بدهد و امريكا درصدد جلب نظر ايران برآمد. از آن‌جا كه هر دو قدرت از تصميم يكديگر آگاه بودند، هر يك در كار خود با شتاب عمل مي‌كردند. جريان مك فارلين مبين سياست ريگان و افزايش عظيم در كمك‌هاي نظامي شوروي به عراق دليل سياست جديد شوروي است. امريكا از عكس‌العمل ايران در جريان مك فارلين متوجه شد هيچ جاي پايي در ايران ندارد. در چنين شرايطي دو قدرت به توافق جديدي رسيدند: ايران نبايد در جنگ پيروز شود. حداقل سه نتيجه از اين توافق حاصل شده‌است: 1- عراق بايد به نحوي جدي در جنگ عليه ايران ياري شود. اين حمايت شامل كمك جدي تسليحاتي، كمك اقتصادي و از همه مهم‌تر كمك "عملياتي" در جنگ است. 2- شاه‌رگ اقتصادي ايران يعني قدرت صدور نفت مي‌بايست قطع گردد تا ماشين جنگي ايران از كار بيفتد. 3- يك حركت بين‌المللي براي وارد كردن فشار روي ايران به وجود آيد تا ايران را از پيشروي باز دارد.»[۱۹]
منابع و مآخذ روزشمار 1365/12/23
- ↑ سند شماره 027147 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: گزارش اطلاعاتي، شماره 359، نيروي زميني ارتش جمهوري اسلامي ايران، 24/12/1365؛ و- روزنامه كيهان، 24/12/1365، ص3، خبرگزاري جمهوري اسلامي.
- ↑ پيشين، بخش دوم، ص3، اهواز - خبرگزاري جمهوري اسلامي؛ و- روزنامه اطلاعات، 24/12/1365، ص18.
- ↑ سند شماره 027560 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: گزارش نوبه‌اي، شماره 70، واحد اطلاعات گردان نور، تيپ 313 حر، 18/1/1366، ص5.
- ↑ صحيفه نور، مجموعه رهنمودهاي امام خميني، جلد 20، صص70 تا 72، 23/12/1365؛ و- شركت مطبوعاتي و تحقيقاتي فرانديش، كتاب رويدادهاي سال 65، بهمن 1366، ص244، 23/12/1365.
- ↑ پيشين، بخش نخست.
- ↑ مأخذ 4، بخش نخست، صص72 تا 74.
- ↑ خبرگزاري جمهوري اسلامي، "گزارش‌هاي ويژه"، نشريه شماره 360، (24/12/1365)، ص5، نيويورك - خبرگزاري رويتر، 23/12/1365.
- ↑ پيشين، خبرگزاري رويتر، به نقل از شبكه تلويزيوني سي.بي.اس. امريكا، 23/12/1365.
- ↑ معاونت سياسي سپاه، بولتن "بررسي"، شماره 6، ص19، به نقل از راديو مديترانه؛ و- خبرگزاري جمهوري اسلامي، "گزارش‌هاي ويژه"، نشريه شماره 361 (25/12/1365)، ص7، الجزيره - خبرگزاري جمهوري اسلامي، به نقل از راديو مديترانه، 24/12/1365.
- ↑ مأخذ 1، بخش نخست، ص3، اهواز - خبرنگار كيهان، به نقل از شبكه سراسري تلويزيون عراق.
- ↑ روزنامه اطلاعات، 27/12/1365، ص18.
- ↑ هفته‌نامه كيهان هوايي، 5/1/1366، ص6، ايرنا، 24/12/1365، به نقل از نشريه "التيارالجديد"؛ و- روزنامه "اطلاعات"، 24/12/1365، ص18، لندن - خبرگزاري جمهوري اسلامي، به نقل از نشريه "التيارالجديد".
- ↑ سند شماره 226143 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: نشرية شماره 137، ص12، 26/12/1365، به نقل از روزنامه كويتي "الرأي‌العام"، 23/12/1365؛ و- مأخذ 7، ص4، 24/12/1365، كويت - خبرگزاري جمهوري اسلامي، به نقل از روزنامه كويتي "الرأي‌العام".
- ↑ روزنامه جمهوري اسلامي، 25/12/1365، ص3، به نقل از راديو امريكا.
- ↑ پيشين، 24/12/1365، ص3، واحد مركزي خبر، به نقل از روزنامه امريكايي "نيويورك تايمز".
- ↑ مأخذ 7، صص5 و 6، كويت - خبرگزاري جمهوري اسلامي، 23/12/1365، به نقل از روزنامه كويتي "القبس".
- ↑ مأخذ 7، ص13، تهران - خبرگزاري جمهوري اسلامي، راديو اسرائيل، به نقل از هفته‌نامه "التضامن"، چاپ عربستان.
- ↑ مأخذ 7، صص6 و 7، راديو امريكا، 23/12/1365، به نقل از روزنامه "كريستين ساينس مانيتور".
- ↑ محمدجواد لاريجاني، مقولاتي در استراتژي ملي، تهران: مركز ترجمه و نشر كتاب، تابستان 1369، صص80-78.