1366.07.20
| روزشمار جنگ سال 1366 1366.07.20 | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | بیست مهر |
| تاریخ شمسی | 1366.07.20 |
| تاریخ میلادی | 12 اکتبر 1987 |
| تاریخ قمری | 18 صفر 1408 |
گزارش- 344
در جلسات امروز قرارگاه نيروي زميني سپاه، بحث درباره طرح مانور و زمان‌بندي عمليات در غرب منطقه ماووت ادامه يافت. در ابتدا با حضور فرمانده نيروي زميني سپاه (علي شمخاني) و جانشين وي (رحيم صفوي)، فرمانده قرارگاه نجف (شوشتري) و فرمانده لشكر10 سيدالشهدا (علي فضلي) و جانشين وي (حسين پروين)، طرح مانور لشكر10 و ميزان آمادگي آن و ضرورت هماهنگي لشكر10 با لشكر32 انصارالحسين بررسي شد. در ادامه فرمانده لشكر57 ابوالفضل (روح‌الله نوري) با توجه به در پيش بودن فصل سرما و افزايش آب رودخانه و…. بر ضرورت تسريع در اجراي عمليات تأكيد كرد. در ادامة جلسه دربارة زمان عمليات، با توجه به ميزان نور ماه و ضرورت استفاده از نور ماه در برخي محورها و لزوم تاريكي در محورهاي ديگر بحث شد كه سرانجام فرماندة نيروي زميني تاريخ عمليات را 25/7/1366 اعلام كرد.[۱] در جلسه ديگري كه با حضور فرمانده نيروي زميني، فرمانده قرارگاه نجف، فرمانده قرارگاه رمضان (محمدباقر ذوالقدر) و فرمانده لشكر9 بدر (برادر شمس) تشكيل شد، چگونگي هماهنگي عمليات نامنظم از داخل خاك عراق با عمليات منظم در منطقه عملياتي ماووت و همچنين هماهنگي با نيروهاي اتحاديه ميهني كردستان عراق (طالباني‌ها) بررسي شد. چگونگي اجراي عمليات روي ارتفاعات گوجار، الاغلو و گرده‌رش، چگونگي انتقال نيرو به مناطق تحت كنترل عراقي‌ها براي هجوم به دشمن از پشت، چگونگي تأمين آذوقه و مهمات نيروها و ضرورت ايجاد يك قرارگاه مشترك در پشت ارتفاع شيخ محمد و استقرار فرماندهان لشكر بدر و تيپ ويژه پاسداران و فرمانده نيروهاي طالباني و نمايندة فرمانده قرارگاه رمضان براي هماهنگي‌هاي لازم، از مباحث ديگر اين جلسه بود. كمبود زمان براي انتقال نيرو به داخل مناطق تحت كنترل عراق و اينكه براي انتقال 600 تن نيرو 7 تا 10 روز زمان نياز است، موضوع ديگري بود كه دربارة آن نتيجه قطعي حاصل نشد. فرمانده قرارگاه رمضان در پايان جلسه گفت: طبق اطلاعاتي كه از يك افسر عراقي - كه روي ارتفاعات گامو مستقر بوده و اخيراً به دست نيروهاي طالباني اسير شده - به‌دست آمده است، در عمليات نصر4 از نيروهاي ارتش عراق حدود 2000 تن كشته و 5000 تن مجروح شده‌اند. اين افسر عراقي همچنين گفته است كه نيروهاي عراقي احتمال هيچ‌گونه عملياتي را از جانب ايران در اين منطقه نمي‌دهند.[۲]
گزارش- 345
موضوع‌ها و بحث‌هايي طي حدود 20 روز گذشته در جلسات متعدد براي بررسي و آماده‌سازي زمينه اجراي عمليات در منطقه ماووت صورت گرفت؛ راوي مركز مطالعات و تحقيقات جنگ در قرارگاه نيروي زميني سپاه (اسدالله احمدي)، امروز در دفترچه يادداشت خود اين مباحث را چنين جمع‌بندي كرده است: «در مباحثي كه با حضور فرماندهان نيروي زميني سپاه و فرماندهان قرارگاه‌هاي قدس و نجف صورت گرفت، سرانجام تصميم به اجراي عمليات محدود در اين منطقه گرفته شد و مأموريت قرارگاه نجف براي آماده‌كردن منطقه قطعي شد. در كنار اين بحث، آماده‌سازي منطقه براي اجراي عمليات گسترده و هدف‌هاي آن نيز مطرح گرديد و به‌طوركلي اجراي عمليات محدود به‌عنوان زمينه‌سازي براي عمليات گسترده در اين منطقه مورد نظر قرار گرفت. از جمله هدف‌هاي عمليات محدود در اين منطقه الحاق اين منطقه به منطقه تحت نفوذ قرارگاه رمضان و اتحاديه ميهني كردستان عراق بود، به عبارت ديگر اتصال عقبه نيروهاي منظم به عقبه نيروهاي نامنظم بود. به‌همين‌دليل قرارگاه رمضان و اتحاديه ميهني اشتياق ويژه‌اي براي اجراي اين عمليات و تصرف ارتفاعات منطقه و الحاق با نيروهاي منظم داشتند. در تعيين خط حدّ، مهم‌ترين عاملي كه موجب چشم‌پوشي از هدف‌هاي ايده‌آل شد، كمبود توان بود؛ براي همين بعد از بررسي‌هاي طولاني، قرارگاه نجف مأمور تصرف ارتفاع گرده‌رش، ارتفاع قميش و دشت باساوا شد. همچنين قرارگاه قدس مأموريت يافت كه آمادة تصرف ارتفاعات دولبشك و الاغلو بشود. سازمان رزم قرارگاه نجف براي اجراي مأموريت خود چنين مشخص شد: لشكر7 ولي‌عصر(عج)، لشكر9 بدر، لشكر11 اميرالمؤمنين(ع)، لشكر21 امام رضا(ع)، لشكر32 انصارالحسين(ع)، لشكر57 ابوالفضل(ع)، تيپ12 قائم(عج)، تيپ48 فتح، تيپ6 پاسداران و تيپ155 ويژه شهدا. در اين عمليات لشكر11، لشكر21 و تيپ12 مأموريت تصرف ارتفاع گرده‌رش و يال اين ارتفاع به طرف دشت باساوا را به عهده دارند و تيپ48 در احتياط لشكر11 مي‌باشد. همچنين تيپ پاسداران در همين محور از پشت به خط دشمن حمله مي‌كند. لشكر7 و لشكر9 دشت باساوا تا يال ارتفاع قميش را تصرف خواهند كرد كه لشكر9 از پشت به خطوط دشمن حمله مي‌كند. لشكر57 و لشكر32 نيز مأموريت تصرف قله اصلي ارتفاع قميش را به عهده دارند. البته لشكر32 در احتياط لشكر57 قرار دارد كه در صورت مناسب بودن وضعيت، بقيه قلة قميش را تصرف خواهد كرد.» راوي مركز مطالعات در ادامة جمع‌بندي، مهم‌ترين مشكلات و كمبودهايي را كه در آستانه اجراي عمليات يگان‌هاي عمل‌كننده با آن مواجه هستند، چنين برشمرده است: «1- راه‌كارها: لشكر57 يكي از راه‌كارهايش مسدود شده است. لشكر7 راه‌كاري پيدا نكرده است و از ابتدا با كمين دشمن درگير مي‌شود. لشكرهاي11 و 21 هركدام يك راه‌كار دارند. لشكر9 كه بايد از پشت به دشمن حمله كند، هنوز معبري شناسايي نكرده است و انتقال 2 گردان نيروي اين لشكر به داخل عراق نيز حدود يك هفته زمان لازم دارد. ميزان آمادگي تيپ پاسداران نيز مشخص نيست. 2- عقبه: همه يگان‌هاي عمل‌كننده يك جاده براي نقل و انتقال و پشتيباني دارند. جاده از ژاژيله تا يال قميش 48 ساعت بعد از آغاز عمليات به آن طرف (غرب) رودخانه قلعه‌چولان (قلاچولان) متصل مي‌گردد و پيش‌بيني مي‌شود كه جادة گرده‌رش نيز بعد از يك هفته از شروع عمليات آماده بهره‌برداري شود. براي همين عمده پشتيباني و تدارك يگان‌ها در روزهاي اول و زمان حساس عمليات با قاطر صورت مي‌گيرد. 3- استحكامات: بدون استثنا همه يگان‌ها در مضيقة شديد كمبود استحكامات هستند و با توجه به شروع فصل سرماي زودرس در منطقه و احتمال بارندگي، يگان‌ها دچار مشكلات بسياري خواهند شد و سرماي سختي را در پيش دارند.»[۳]
گزارش- 346
امروز پالايشگاه و نيروگاه اصفهان، نيروگاه تبريز، دو واحد صنعتي و يك مدرسه در لرستان، سايت نخجير در ايلام و يك نفتكش هدف حملات هوايي عراق قرار گرفت. در ساعت 11 دو هواپيماي عراقي از نوع ميگ23 پالايشگاه اصفهان و دو واحد نيروگاه برق شهيد منتظري اصفهان را هدف حملات خود قرار دادند.[۴] اين حمله درحالي صورت گرفت كه كاركنان فني پالايشگاه مشغول كار بودند. بر اثر اين حمله دستگاه تقطير شماره يك، ديگ بخار و منبع تأمين برق پالايشگاه آسيب ديد و با قطع برق اكثر دستگاه‌ها از كار افتاد. همچنين دو واحد از سه واحد نيروگاه شهيد منتظري آسيب ديد. در اين حمله 3 پرسنل اين نيروگاه شهيد و 36 تن مجروح شدند. خبرگزاري جمهوري اسلامي در گزارشي از اين حمله نوشته است: «در آخرين حمله هوايي دشمن به پالايشگاه اصفهان (23/2/1366) وضعيت قرمز به‌موقع اعلام شد و قبل از رسيدن هواپيماهاي دشمن، واحدهاي پدافند حجم وسيعي از آتش را در منطقه به‌وجود آوردند. اين امر ناشي از تدابيري بود كه از حدود يك‌سال پيش آغاز شد، اما امروز بار ديگر دشمن قبل از آمادگي واحدهاي پدافند، حمله كرد كه به‌نظر مي‌رسد اين امر ناشي از غافل‌گيري باشد و ضروري است كه براي جلوگيري از اين امر در آينده تدابير جديدي آغاز شود.» اين خبرگزاري افزوده است: «به دنبال حمله هوايي امروز دشمن به پالايشگاه اصفهان، جايگاه‌هاي فروش بنزين اين شهر با هجوم وسايط نقليه روبه‌رو شد و هم اكنون در اكثر جايگاه‌ها صف‌هاي طويل وسايط نقليه كه منتظر دريافت بنزين هستند و گاهي طول آن به بيش از يك كيلومتر مي‌رسد، تشكيل شده است.»[۵] هواپيماهاي عراقي در ساعت 10:20 سايت نخجير ايلام را بمباران كردند. به گزارش خبرگزاري جمهوري اسلامي در اين بمباران يك كارگر شهيد، 6 تن مجروح و 4 تن مفقود شدند. مجروحان به بيمارستان منتقل شدند و تلاش براي يافتن افراد مفقودالاثر ادامه دارد. در يك ماه اخير اين سومين باري است كه سايتِ در حال تكميلِ نخجير، واقع در كيلومتر 20 ايلام، بمباران مي‌شود كه هر بار خساراتي به تأسيسات آن وارد شده است.[۶] در حمله هوايي امروز دشمن به نيروگاه تبريز يك هواپيماي عراقي هدف آتش پدافند زمين به هوا قرار گرفت و در مناطق كوهستاني جنوب‌غربي تبريز سقوط كرد و به نيروگاه تبريز نيز خساراتي جزئي وارد شد.[۷] در استان لرستان، دو واحد صنعتي كارگري و يك مدرسه راهنمايي هدف حملات هوايي امروز دشمن بود. در ساعت 10:35 تلمبه‌خانه "تنگ فني" و شركت ماشين‌سازي "لرستون" بمباران شد. در تنگ فني اكثر بمب‌هاي ريخته شده به خارج از محوطه تلمبه‌خانه اصابت كرد و تنها يك خط لولـه ورودي آسيب ديد و موجب آتش‌سوزي در محوطه تلمبه‌خانه گرديد. در اين بمباران يكي از كارگران اين واحد صنعتي شهيد شد و دو تن ديگر مجروح شدند.[۸] در همين استان چهار هواپيماي عراقي اطراف كوهدشت و مدرسه پسرانه علامه طباطبايي روستاي "سيل بيگي" را نيز بمباران كردند. هشياري مدير مدرسه و انتقال دانش‌آموزان به رودخانه خالي از آب كنار مدرسه هنگام اعلام وضعيت قرمز، موجب شد كه اين بمباران تلفات جاني نداشته باشد.[۹] نيروي هوايي ارتش در گزارشي از حملات هوايي عراق اعلام كرد: «امروز در مجموع 28 فروند هواپيماي عراقي از ساعت 10:16 الي 18:26 ضمن تجاوز به قلمرو فضايي ايران، در حوالي مناطق سيدصالح، آبدانان، دهلران، مهران، فيروزآباد، كوهدشت، ايلام، چنانه، شوش، بستان، سوسنگرد، هويزه، اهواز، تبريز، بلديان، نقده، خرم‌آباد و جزيره فارسي توسط رادار‌هاي دوربرد منطقه كشف كه عليه آنان اقدامات تاكتيكي به عمل آمد. ضمناً يك فروند ميگ25 ضمن تجاوز به حوالي مناطق چنانه و شوش مبادرت به عكس‌برداري نموده است كه احتمال حمله هوايي دشمن به مناطق مذكور متصور مي‌باشد.»[۱۰]
گزارش- 347
عراق امروز دو نامه براي دبيركل سازمان ملل ارسال كرد. در نامه اول نماينده عراق در سازمان ملل ادعا كرده است كه ايران با گلولـه‌باران بخش قلعه‌ديزه در سليمانيه عراق در روزهاي 15 و 16 مهر 1366، موجب كشته شدن 7 تن و مجروح شدن 13 غيرنظامي شده است.[۱۱] در نامه دوم، وزير خارجه عراق اقدام ايران در شليك موشك زمين به زمين به سوي بغداد در نيمه‌شب روز گذشته را تلاشي براي تشديد جنگ شهرها و منحرف ساختن ارادة بين‌المللي كه با تصويب قطعنامه 598 خواستار صلح شده است، اعلام كرد. وي براي حفظ صلح و ثبات در منطقه و اقتدار منشور سازمان ملل و جانبداري از شوراي امنيت، خواسته است تحريم‌هاي شديدي عليه ايران اعمال گردد.[۱۲]
گزارش- 348
خبرنگار روزنامه جمهوري اسلامي از آبادان گزارش داد: «به منظور پاسخگويي به شرارت‌هاي رژيم عراق در حمله به مناطق مسكوني و مناطق كارگري كشورمان، توپخانه رزمندگان اسلام به مدت 24 ساعت، از روز دوشنبه 20/7/1366، تأسيسات، كارخانجات، نيروگاه‌هاي برق، ايستگاه آب‌رساني و مخابرات، پادگان‌ها، راه‌آهن و بندر و مراكز نظامي عراق را در جنوب اين كشور به شدت گلولـه‌باران كردند. بر اثر اين آتشباري، اهداف نظامي و اقتصادي و صنعتي عراق دچار آتش‌سوزي شد و ضايعات جبران‌ناپذيري به رژيم عراق وارد آمد. همچنين ايستگاه‌هاي مخابراتي دشمن در شمال خليج فارس و اتوبان‌ها و جاده‌هاي نظامي در اين مناطق زير آتش سنگين نيروهاي اسلام قرار داشت.»[۱۳]
گزارش- 349
امروز در منطقه مرزي دهلران، اعضاي سازمان مجاهدين خلق (منافقين) با استفاده از يك راه نفوذي از رودخانه "گوار خوش" به پشت نيروهاي خودي نفوذ و غافل‌گيرانه به دو پاسگاه نيروهاي ژاندارمري حمله كردند كه اين نيروها به‌رغم غافل‌گير شدن به مقاومت پرداختند. در اين هجومِ منافقين، 69 تن از نيروهاي خودي شهيد و چند تن مجروح و 16 تن به اسارت برده شدند و خساراتي به دو پاسگاه وارد آمد. همچنين 6 تن از منافقين معدوم شدند كه 5 تن از آنان را همراه خودشان بردند.[۱۴]
گزارش- 350
رزمندگان گردان جندالله مريوان كه شب هنگام براي گشت و جوله به روستاي لنگرين (در منطقه مريوان) رفته بودند، به كمين چته‌هاي گردان شاهو از حزب كومه‌له افتادند. در اين درگيري يك بي‌سيم‌چي شهيد و 2 تن مجروح شدند و 14 تن نيز به اسارت ضدانقلاب درآمدند. افراد كومه‌له براي پيوستن به گردان اريز كه در منطقه بيساران مستقر است، از منطقه درگيري خارج شدند.[۱۵]
گزارش- 351
نياز به مصالح ساختماني براي ساخت پناهگاه و كاهش توليد مصالح، مشكلاتي را در زمينه پناهگاه‌سازي به‌وجود آورده است. خبرگزاري جمهوري اسلامي از اصفهان گزارش داده است: «در اكثر جلساتي كه از احداث پناهگاه سخن به ميان مي‌آيد، كمبود مصالح ساختماني مطرح مي‌شود. در سال‌هاي اخير براي احداث ساختمان‌ها سياست اين بود كه مردم را به استفاده از صنعت بتون به جاي استفاده از تيرآهن سوق دهيم و اكنون مجبور شده‌ايم به‌علت نياز به ميلگرد و بتون براي پناهگاه‌ها، از مردم بخواهيم در ساختمان از همان تيرآهن استفاده كنند. با اين وصف به‌نظر مي‌رسد براي تقويت پناهگاه‌ها، ضروري است به مصالح ساختماني مورد نياز به‌ويژه ميلگرد به نحوي توجه شود. امروز دست‌اندركاران در استان اصفهان بر اين باورند كه مي‌بايد پناهگاه‌هاي خصوصي و خانگي به نحو چشمگير گسترش يابد؛ چون اين پناهگاه‌ها را براي تقويت مقاومت مردم مؤثرتر مي‌دانند. از ديگر مزاياي توسعه پناهگاه‌هاي خانگي اين است كه در صورتي كه حملات موشكي آغاز شود خانواده‌ها مي‌توانند شب‌ها را كنار هم در پناهگاه با تسلي بيش‌تري سپري كنند كه اين امر در پناهگاه‌هاي عمومي غيرممكن است.»[۱۶]
گزارش- 352
در ادامه اعزام نيروهاي مردمي به جبهه‌هاي جنگ و در آستانه اربعين شهادت امام حسين(ع)، امروز نيروهاي بسيجي از استان‌هاي فارس، اصفهان و قم رهسپار جبهه‌هاي جنگ شدند. عزيمت اين نيروها در قالب سومين كاروان حماسه‌سازان عاشورا، با بدرقه مردم و پخش نقل و گل و شيريني صورت گرفت. آنها در اصفهان با شركت در مراسمي و در شيراز ضمن راه‌پيمايي در خيابان‌هاي شهر با فريادهاي بلند عزم راسخ خود را براي مبارزه با صدام و ناوگان امريكا در خليج فارس اعلام كردند. از قم نيز دومين كاروان روحانيون حوزه علميه قم به همراه بسيجيان اين شهر در قالب كاروان مدافعان خليج فارس، با بدرقه مردم رهسپار جبهه‌هاي جنگ شدند. امروز شهرهاي همدان، يزد، سمنان و گرگان نيز شاهد اعزام نيروهاي فني و تخصصي بودند.[۱۷]
امروز نيروهاي بسيجي از استان‌هاي فارس، اصفهان و قم رهسپار جبهه‌هاي جنگ شدند.
گزارش- 353
به دنبال قطع روابط ايران و عراق در تاريخ 11/7/1366 و توافق دو كشور به بستن سفارتخانه‌ها، ديپلمات‌هاي دو كشور با ميانجيگري تركيه در آنكارا مبادله شدند. يك سخنگوي سفارت ايران در تركيه گفت: «15 ايراني كه كارمندان سفارت و اعضاي خانواده‌شان هستند از بغداد وارد آنكارا شده‌اند و به‌زودي عازم تهران خواهند شد. سفارت ايران در بغداد در حال حاضر كاملاً خالي مي‌باشد.»[۱۸] در همين حال اعضاي سفارت عراق در تهران نيز در بامداد امروز وارد آنكارا شدند و به دنبال آن ديپلمات‌هاي دو كشور تسليم سفارت‌خانه‌هاي خود در تركيه شدند. از تاريخ 11 مهرماه جاري به دنبال درخواست جمهوري اسلامي ايران براي قطع كامل روابط ديپلماتيك خود با بغداد، كشور تركيه حفاظت منافع دو كشور ايران و عراق را به عهده گرفت.[۱۹] محمدجواد لاريجاني معاون امور اقتصادي و بين‌المللي وزارت امورخارجه درباره علل قطع روابط ديپلماتيك با عراق گفت: «پس از تجاوز عراق به ايران روابط ما با اين كشور به مفهوم عرفي و معمولي قطع شده بود اما به شكل صوري و پروتكلي كه همان بستن سفارتخانه‌ها است، چون هر دو كشور ايران و عراق منافعي در قضيه داشتند، اقدام به بستن سفارتخانه‌ها نكرده بودند. در اين زمينه براي ما روابط صوري، تنها روزنه‌اي بود كه لااقل يك اطلاعي از داخل عراق درحد تلويزيون داشتيم و اين مسئله كانال خوب اطلاعاتي ما بود ولي وقتي ديديم كه اين كانال خاصيت خود را از دست داده است و ما كانال‌هاي بهتري براي ارتباط پيدا كرده‌ايم، به‌طوركلي اقدام به قطع كامل روابط كرديم.»[۲۰]
گزارش- 354
قائم‌مقام وزارت امور خارجه جمهوري اسلامي ايران (علي‌محمد بشارتي) در ليبي با معمر قذافي ديدار و درباره تحولات خليج فارس و اجلاس آتي سران كشورهاي عربي گفت‌وگو كرد. در اين ديدار رهبر ليبي بار ديگر حمايت خود را از ايران اعلام كرد و گفت: «رويارويي انقلاب اسلامي ايران با امريكا همبستگي دو انقلاب ايران و ليبي را مستحكم كرده است و اين رويارويي نشان مي‌دهد كه امريكا ضد ايران است و هركس عليه ايران باشد معنايش اين است كه در كنار امريكا ايستاده است. ما در كنار شما هستيم و جنگ امريكا عليه شما در خليج فارس در حقيقت به مثابه جنگ امريكا با ماست و ضروري است دو كشور با هماهنگي يكديگر رو در روي نازي‌هاي جديد - كه مي‌خواهند بر جهان مسلط شوند - بايستند و نگذارند امريكا ژاندارم منطقه و جهان گردد. صداقت عربي ايجاب مي‌كند كه اعراب عليه امريكا، اسرائيل، فرانسه و انگلستان موضع‌گيري كنند نه عليه ايران. اگر اعراب خواهان اتخاذ موضع‌گيري عليه ايران باشند ما در كنار ايران خواهيم بود و اگر كنفرانس سران عرب عليه ايران موضعي اتخاذ كند ما آن را محكوم مي‌كنيم.»[۲۱] يك منبع در كميته مردمي روابط خارجي ليبي درباره تصميم كنفرانس آتي سران عرب در اردن مبني بر بازگرداندن رژيم مصر به اتحاديه عرب هشدار داد و گفت: «ما با كساني كه معتقدند كنفرانس سران بايد صداقت اعراب بر ضد ايران را به اثبات برساند مي‌گوييم كه اين كنفرانس ابتدا بايد صداقت اعراب بر ضد دشمنان واقعي آنها را كه رژيم صهيونيستي، امريكا، فرانسه، انگليس، ايتاليا و ديگر كشورهاي امپرياليستي هستند، به اثبات برساند.» وي موضع ليبي را در قبال جنگ تحميلي عراق عليه ايران تغييرناپذير خواند و گفت: «ليبي جنگ خليج فارس را جنگي كثيف و جنون‌آميز مي‌داند كه تنها دشمنان امت عرب و اسلام از آن سود مي‌برند و ليبي مصمم است تمام تلاش خود را با ايران به‌كار گيرد تا اين جنگ را متوقف سازد.»[۲۲] در همين حال خبرگزاري جمهوري اسلامي در گزارشي از طرابلس نوشت: «رسانه‌هاي ليبي از پخش اخبار مربوط به ديدار آقاي بشارتي قائم‌مقام وزارت امور خارجه ايران از ليبي، كه قرار است امروز پايان پذيرد، خودداري كردند. درباره ورود وي به طرابلس و ملاقات‌هاي او با دبيركل كميته مردمي روابط خارجي و عضو شوراي رهبري ليبي نيز خبري در ليبي منتشر نشد. ناظران سياسي ابراز عقيده مي‌كنند كه عدم تمايل ليبي به آشكار شدن تماس‌هاي ايران و ليبي، به‌ويژه پس از نزديكي ليبي به رژيم‌هاي عراق و تونس، يك عامل مهم در پخش نشدن اخبار اين‌گونه ملاقات‌ها است.»[۲۳]
گزارش- 355
رژيم عراق طبق يك توافقنامه محرمانه با دولت تركيه به جنگنده‌هاي نيروي هوايي اين كشور اجازه داده است كه براي سركوب كردهاي جدايي‌طلب و مخالفين كرد عراقي وارد حريم هوايي شمال عراق شوند. خبرگزاري جمهوري اسلامي با اعلام اين خبر افزود: «براساس اين توافقنامه هواپيماهاي تركيه از تاريخ 13 مهر به مدت 10 روز مجاز هستند براي بمباران در شمال عراق وارد عمل شوند.»[۲۴]
گزارش- 356
هم‌زمان با حركت كاروان نفتكش‌هاي كويتي تحت اسكورت امريكا شامل چهار نفتكش، سه ناو جنگي و يك ناو ترابري، به سوي خليج فارس،[۲۵] عراق به يك نفتكش پانامايي حمله كرد. مقام‌هاي امداد دريايي مستقر در منامه گزارش دادند: هواپيماهاي جنگي عراق يك نفتكش ثبت شده در پاناما به نام مارين تيم (Marian Thim) را با يك موشك اگزوسه هدف قرار دادند و آن را به آتش كشيدند. در اين حمله كه در 96 كيلومتري جنوب بندر بوشهر انجام گرفت، دو خدمه يوناني نفتكش كشته شدند.[۲۶] نفتكش فوق به‌وسيله يك يدك‌كش به مسير خود از خارك به بندرعباس ادامه مي‌دهد.[۲۷] از سوي ديگر، عراق اعلام كرد كه جنگنده‌هاي اين كشور يك هدف بزرگ دريايي را در نزديكي سواحل ايران مورد هدف قرار دادند.[۲۸] امروز يك نفتكش ديگر بنام پتروشيپ بي (Petroship B) نيز در خليج فارس هدف حمله قرار گرفت.[۲۹] نفتكش پتروشيپ بي كه در مالكيت عربستان سعودي است، پس از اينكه هدف حمله قرار گرفت به‌وسيله يدك‌كش به سوي دوبي برده شد تا تيم نيروي دريايي بريتانيا كه در بحرين مستقر است به محل آمده و آن را تعمير كند.[۳۰] در پي اين حادثه، راديو فرانسه گفت: «پس از حمله عراق به كشتي پانامايي مارين تيم، ايران يك كشتي سعودي را در حوالي آب‌هاي دوبي هدف حمله قرار داد.»[۳۱]
گزارش- 357
نيروي دريايي امريكا عكس‌هايي از دو قايق تندرو ايران كه يكي از آنها مجهز به يك مسلسل 7/12 ميلي‌متري روسي بود، منتشر كرد. اين قايق‌ها چهار روز قبل [ر.ك.به: 16/8/1366] به‌دست نيروهاي امريكايي افتادند.[۳۲] راديو امريكا در تحليلي ضمن آسيب‌پذير توصيف كردن قايق‌هاي تندرو در درگيري‌هاي نظامي، سه دليل براي استفاده پاسداران انقلاب اسلامي از اين قايق‌ها برشمرده است: «يكي از دلايل مهم در استفاده از اين روش، نداشتن تجهيزات لازم است. تحليل‌گران با توجه به اين كه ظاهراً فقط پاسداران انقلاب بر اين قايق‌ها سوار مي‌شوند بر اين اعتقادند كه دليل ديگر رژيم اسلامي در كاربرد قايق‌ها، دادن نقش به پاسداران در جنگ نفتكش‌هاست. گزارش‌هايي در دست است كه از شكاف ميان پاسداران و افراد نيروي دريايي منظم ايران كه اداره كشتي‌هاي جنگي را برعهده دارند، حكايت مي‌كند. يكي ديگر از دلايل استفاده از قايق‌هاي موتوري در حمله به كشتي‌ها احتمالاً ترساندن خدمه غيرنظامي كشتي‌هاست. پاسداران معمولاً مسلسل‌ها و نارنجك‌اندازهاي خود را به‌سوي اتاق خدمه كشتي نشانه مي‌روند و اين تاكتيك تا حدودي موفق بوده است.» راديو امريكا در پايان اين تحليل خود گفت: «يكي از تحولات ناخوشايند اخير نشانه‌هايي از اين امر است كه سلاح‌هاي مورد استفاده در قايق‌هاي موتوري احتمالاً رو به پيشرفت است.»[۳۳]
گزارش- 358
فرمانده ناوهاي ايتاليايي مستقر در خليج فارس ضمن تفاوت قائل شدن ميان نيروهاي سپاه و ارتش گفت: «به نيروهاي سپاه پاسداران اجازه بازرسي كشتي‌هاي ايتاليايي را نمي‌دهيم. كشتي‌هاي تجاري حامل پرچم اين كشور را تنها افسران نيروي دريايي ايران مي‌توانند بازرسي كنند.» وي افزود كه برخورد واحدهاي تحت فرماندهي‌اش با نيروهاي سپاه كاملاً متفاوت خواهد بود و موافقت دولت ايتاليا با بازرسي شدن كشتي‌هاي تجاري، ملهم از ملاحظات مسالمت‌آميز است. وي تأكيد كرد: «در صورت نزديك شدن واحدهاي سپاه پاسداران، ناوگان ايتاليا خود را در برابر يك پديده جديد كه در حقوق بين‌المللي پيش‌بيني نشده است مي‌يابد و در برابر هرگونه اقدام ناخواسته‌اي واكنش لازم را نشان خواهد داد.» اين فرمانده ايتاليايي يادآور شد كه دستورالعمل ما پرهيز از هرگونه برخورد است و چنانچه اين امر غيرقابل اجتناب باشد، حداقل نيرو به كار خواهد رفت.[۳۴]
گزارش- 359
هم‌زمان با عزيمت وزير نفت كويت به مسكو، سفير شوروي در كويت اعلام كرد كه شوروي هرگونه درخواست جديد كويت براي اجاره نفتكش از شوروي را بررسي خواهد كرد. در حال حاضر كويت درخواستي در اين زمينه نكرده است. "نيكو لايويج" همچنين خاطرنشان كرد كه اجاره سه نفتكش شوروي توسط كويت هيچ‌گونه جنبه منفي نداشته و اين كشتي‌ها به‌طور منظم به كار خود ادامه مي‌دهند و هيچ حادثه‌اي موجب تأخير در كار آنها نيست به جز اينكه يك نفتكش در خليج [فارس] با مين برخورد كرده است. وي افزود: كشورش از اين همكاري خرسند است.[۳۵]
گزارش- 360
با اينكه فعاليت كشورهاي بزرگ در قالب شوراي امنيت سازمان ملل براي پايان دادن به جنگ ايران و عراق پس از يك دوره پرتلاش چند ماهه كاهش يافته است، ولي با اعلام حمايت از مأموريت دبيركل، ايجاد هماهنگي بيشتر ميان كشورها و تشكيل كنفرانس‌ها و ارائه راه‌حل‌هايي براي پايان دادن به جنگ همچنان ادامه دارد. وزير خارجه ايتاليا "جوليو آندر‌ئوتي" اعلام كرد: «كشورش پيشنهادهاي جديدي درباره جنگ ايران و عراق به كشورهاي عضو دائمي شوراي امنيت ارائه كرده و در آينده نزديك با معاون وزير خارجه ايران درباره مسائل مربوط به اجراي آتش‌بس و مذاكره ميان ايران و عراق، گفت‌وگو خواهد كرد.» وي از افشاي مفاد اين پيشنهادها خودداري و اشاره كرد كه اين پيشنهاد درباره تحريم همه‌جانبه كشوري است كه مفاد قطعنامه 598 شوراي امنيت را ناديده بگيرد.[۳۶] نخست‌وزيران هند و ژاپن نيز در توكيو ضمن اعلام حمايت از تلاش‌هاي دبيركل سازمان ملل متحد در مورد جنگ ايران و عراق، موافقت كردند به‌طور جداگانه پايان جنگ را از دو كشور درگير بخواهند.[۳۷] هانس اشتركن رئيس كمسيون خارجي مجلس نمايندگان آلمان هم پيشنهاد كرد كه مسئله تعيين آغازگر جنگ خليج فارس به دادگاه بين‌المللي لاهه ارجاع شود. وي از تهران خواست كه جريان محكوم كردن عراق به عنوان متجاوز را از راه‌هاي حقوقي روشن سازد. او گفت كه اميدوار است كه اين كار بتواند آغاز مذاكرات صلح را شتاب دهد.[۳۸] كنفرانس خارطوم كه با تلاش "كميته غيردولتي بررسي راه‌هاي پايان بخشيدن به جنگ ايران و عراق" و با شركت برخي از مقام‌ها و سياستمداران كشورهاي عربي تشكيل شده بود، امروز با صدور بيانيه‌اي به كار خود پايان داد. شركت‌كنندگان در كنفرانس، ايران را به پذيرفتن قطعنامه 598 شوراي امنيت سازمان ملل كه خواستار آتش‌بس فوري در جنگ خليج(فارس) است، ترغيب كردند. در بيانيه مذكور از تهران خواسته شد به جاي پافشاري بر ادامه جنگ با عراق و بنابراين به خطر انداختن صلح كشورهاي حوزه خليج(فارس) و مساعد ساختن زمينه براي دخالت خارجي در منطقه، به منطق و قانون متوسل شود. در اين بيانيه بدون اشاره به اقدامات امريكا در خليج فارس و دعوت كويت از آنها آمده است: تمامي كشورها بايد هرگونه عملي كه ايران را به ادامه جنگ ترغيب مي‌كند متوقف كنند.[۳۹] گفتني است كه "كميته غيردولتي بررسي راه‌هاي پايان بخشيدن به جنگ ايران و عراق" را چند تن از سياستمداران قديمي و عموماً بازنشستة عربي كه در رأس آن "محمود رياض" دبيركل سابق جامعه عرب و وزير خارجه اسبق مصر است، تشكيل داده‌اند. آنها با جلب نظر مقام‌هاي عرب در حال حاضر موقعيت قدرتمندي به‌دست آورده‌اند.
گزارش- 361
حافظ اسد دعوت شاه حسين براي شركت در كنفرانس سران عرب را قبول كرد. سخنگوي رئيس‌جمهوري سوريه به خبرگزاري فرانسه گفت كه حافظ اسد رئيس‌جمهوري سوريه در اجلاس فوق‌العاده هجدهم آبان‌ماه سران كشورهاي عرب در "امان" شركت خواهد كرد.[۴۰] كشورهاي عربي به‌دليل اختلاف منافع، رقابت شخصي ميان رهبران، نگرش و موقعيت آنها در برخورد با مسائل و مشكلات موجود، مواضع متفاوتي داشته و شيوه‌هاي مختلفي را ارائه مي‌دهند. در اين حال جنگ تبليغاتي ميان عراق و سوريه ادامه دارد.[۴۱] خبرگزاري رويتر با اشاره به تلاش اردن براي تعديل مواضع سوريه در قبال عراق، به نقل از ديپلمات‌هاي مقيم امان نوشت: «هر چند اعلام آمادگي سوريه براي حضور در اجلاس ماه آينده سران عرب جهشي براي اردن محسوب مي‌شود ولي با اين حال همبستگي اعراب عليه ايران را تضمين نمي‌كند. يك ديپلمات درباره تلاش صدام‌حسين براي متقاعد ساختن رهبران ديگر كشورهاي عربي به قبول توسعه بخشيدن به دستور كار اين اجلاس به چيزي وراي جنگ ايران و عراق گفت: اين يك موقعيت براي اردن به حساب مي‌آيد. حافظ اسد رئيس‌جمهوري سوريه تأكيد كرده است كه مناقشه اعراب و اسرائيل در اين دستور كار در اولويت قرار گيرد. نبيه‌النيمر، مديركل وزارت خارجه اردن نيز به خبرگزاري رويتر گفت: اعلام آمادگي اسد براي شركت در اين اجلاس نشان‌دهنده علاقه رهبران عرب به همبستگي و هشياري آنها درباره خطرها و چالش‌هاي عظيمي است كه دنياي عرب را تهديد مي‌كند. وي اضافه كرد كه دورنماي اجلاسي از سران با شركت رهبران تمامي كشورهاي عرب اميد اتخاذ يك موضع مشترك عربي را به‌وجود آورده است و مي‌تواند به پايان دادن جنگ خليج فارس كمك كند. همچنين يكي از ديپلمات‌هاي عرب گفت: من درباره اتحاد كشورهاي عربي حوزه خليج فارس براي اتخاذ يك اقدام سرسختانه عليه ايران مطمئن نيستم و عمان و امارات متحده عربي نظرشان درباره قطع روابط ديپلماتيك و تجاري با ايران متفاوت است. به گفتة ديپلمات‌هاي عرب، الجزاير نيز كه مباهات مي‌كند كه ايران نقش ميانجيگرانه‌اش را پذيرفته است، حاضر به شكستن پل روابط ديپلماتيك و تجاري خود با ايران نيست. از سوي ديگر، شاه حسين شنبه گذشته خطاب به پارلمان اردن گفت: رژيم كنوني ايران كه مشكلات و دخالت نيروهاي خارجي در منطقه را به ارمغان آورده است، نماينده واقعي ايران و مردم مسلمان آن و نيز يك كشور همسايه نيست.»[۴۲]
گزارش- 362
صدام حسين، رئيس‌جمهور عراق، در مصاحبه با سردبير روزنامه كويتي السياسه ضمن تهديد و تشويق اعراب براي كمك به بغداد، از مواضع كويت تمجيد كرد و گفت: «اگر ايرانيان در هدف‌هاي نظامي خود در جبهه‌ها موفق مي‌شدند ميزان تحرك آنان به‌طور مخوفي گسترش پيدا مي‌كرد و موج تندروي آنان در خارج از جبهه‌ها و در سرتاسر منطقه نفوذ مي‌كرد. اعراب قبلاً اهداف تجاوزكارانه ايران را درك نمي‌كرده‌اند از اين‌رو به سرنوشت عراق اهميت نمي‌دادند، اما حال كه هدف‌هاي غيرمشروع گسترش موج خمينيسم همه جا را فرا گرفته است، اعراب احساس كرده‌اند كه ديگر نمي‌توانند بي‌تفاوت باشند، بنابراين انگشت روي ماشه‌هاي تفنگ‌هاي خود گذاشته‌اند.» صدام افزود: «عراق از كشورهاي شوراي همكاري در مقايسه با كشورهاي عربي ديگر راضي است.» وي خاطرنشان كرد كه كمك‌هاي اعراب به عراق در سطح مطلوب نمي‌باشد. صدام درباره احتمال برخورد ايران با امريكا در منطقه گفت: «ايراني‌ها تنها در يك حالت ممكن است با امريكا برخورد كنند و آن زماني است كه تصميم بگيرند كه به دلايلي شكست نظامي بخورند تا به تمامي دنيا بگويند كه آنان از عراق شكست نخوردند بلكه در مصاف با امريكا اين ابرقدرت جهاني شكست خوردند.» صدام درباره ملاقات با حافظ اسد گفت كه با رئيس‌جمهور سوريه تنها يك‌بار در اردن ملاقات كرد و طي آن با وي دو جلسه داشت كه جلسه اول 5/2 ساعت و جلسه دوم 5/3 ساعت به‌طول انجاميد. صدام افزود: «در اين ملاقات‌ها من و حافظ اسد متوجه شديم كه در دو سوي مختلف و متناقض قرارگرفته‌ايم و به هيچ‌گونه توافق نظري بر سر مسائل مطرح شده دست نيافتيم و هيچ‌گونه مواضع نزديكي با يكديگر در هيچ زمينه و مسئله‌اي نداشتيم.»[۴۳]
گزارش- 363
كشورهاي عربي خواستار تعهد امريكا براي جلوگيري از پيروزي ايران در جنگ زميني هستند. روزنامه "واشنگتن‌پست" در تحليلي نوشت: «با وجود دو نمايش چشمگير قدرت نظامي در هفته‌هاي اخير، استقرار نيروي دريايي امريكا در آب‌هاي خليج فارس هنوز بعضي از رهبران عرب را متقاعد نساخته كه حضور نظامي امريكا در منطقه مي‌تواند از پيروزي نيروي زميني ايران بر عراق - كه كشورهاي عربي از آن وحشت دارند - جلوگيري كند. به گفته مقام‌هاي عرب و مشاوران دولت‌هاي عربي، نگراني اجتناب‌ناپذيري كه بر روابط اين كشورها با ايالات متحده امريكا تأثير مي‌گذارد حالت و حضور متخاصم ايران در منطقه و تهديد و خطر بالقوه‌اي است كه پس از خروج نهايي ناوگان دريايي غرب، از جانب ايران متوجه ممالك عربي حوزه خليج فارس است. به گفته منابع عربي، ايران از راه‌ها و تماس‌هاي ديپلماتيك از وجود چنين وحشتي در ميان ممالك عربي بهره‌برداري مي‌كند؛ حال آنكه كشمكش ميان دولت پرزيدنت ريگان و كنگره امريكا بر سر دخالت نظامي امريكا در اين منطقه نمي‌تواند نتايج حاصل از اين جنگ و درگيري را تضمين كند. عدم توانايي نيروي دريايي امريكا و غرب در مقابله با ده‌ها حمله به كشتي‌هاي بازرگاني كه از اواسط تابستان بدون اسكورت در آب‌هاي خليج فارس در رفت و آمد بودند، تداوم سياست امريكا در منطقه را مورد سؤال قرار داده است.»[۴۴]
گزارش- 364
رسانه‌هاي شوروي سياست تبليغاتي خاصي را در جهت بزرگ كردن موضوع ارسال اسلحه از غرب و به خصوص امريكا به ايران در پيش گرفته‌اند. نمايندگي جمهوري اسلامي ايران در گزارشي از مسكو در اين باره نوشته است: «محور اين سياست تبليغاتي بر اين اساس است كه سعي مي‌شود در هرجاي دنيا هر مطلبي را كه درباره "ايران‌گيت" [ماجراي مك فارلين] وجود دارد بيابند و آن‌را منتشر كنند و اگر هم مطلبي نباشد به هر صورت خودشان مطلبي را مي‌سازند و مطرح مي‌كنند و كلاً در اين سياست تبليغاتي‌شان سعي مي‌كنند حجم و كيفيت تسليحاتي را كه به‌طور مخفي به ايران ارسال شده زياد و گسترده جلوه دهند.» در اين گزارش درباره دلايل اين حركت آمده است: «اولاً براي خنثي كردن تبليغات امريكا در متهم كردن شوروي مبني بر همكاري تسليحاتي با جمهوري اسلامي ايران مي‌باشد. ثانياً: دست‌آويزي براي مخالفت با قطعنامه تحريم تسليحاتي است كه امريكايي‌ها براي نفوذ خود مي‌خواهند از آن بهره جويند. ثالثاً: در جهت كاهش فشارهاي غرب و همچنين اعراب صورت مي‌گيرد و ضمناً ارسال سلاح را متوجه غرب و امريكا مي‌كند تا خود.»[۴۵]
گزارش- 365
حملات هوايي عراق به منابع نفتي ايران، ميزان صادرات ايران را طي هفته‌هاي اخير تا 30درصد كاهش داده است. كارشناسان نفتي غرب با بيان وضعيت فوق، آن را نشانة آسيب ديدن تأسيسات نفتي ايران بر اثر حملات عراق مي‌دانند. اين كارشناسان با ذكر اين مطلب كه درآمد حاصل از صدور نفت تنها منبع تأمين هزينه‌هاي جنگ براي ايران به شمار مي‌آيد، ادعا كردند كه قطع صدور نفت يا كاهش صدور آن مي‌تواند به رهبري ايران فشار آورد تا مذاكرات صلح را آغاز كند. كارشناسان غربي با طرح كردن احتمال اتخاذ تصميم تحريم تسليحاتي ايران در شوراي امنيت، به تحرك نيروي هوايي عراق و برتري آن بر نيروي هوايي ايران اشاره كرده و افزودند: بمباران تأسيسات نفتي ايران توسط عراق و در عمق خاك ايران كه تقريباً به‌صورت يك جريان روزانه درآمده است، مي‌تواند دليل اهميت تأسيسات نفتي براي ايران ارزيابي شود. خبرگزاري تانيوگ كه اين گزارش را منتشر كرده است در توجيه حملات عراق به نفتكش‌ها، خاطرنشان مي‌كند كه پذيرش درخواست ايران مبني بر خاتمه بخشيدن به جنگ نفتكش‌ها، بدون آتش‌بس در تمامي جبهه‌ها، به منزله چشم‌پوشي بغداد از قوي‌ترين اسلحه خود مي‌باشد. در چنين صورتي تمامي موانع از سر راه ايران براي تأمين اسلحه و مسلح ساختن نيروهاي خود جهت حمله جديد زميني برداشته خواهد شد.[۴۶]
منابع و مآخذ روزشمار 1366/07/20
- ↑ سند شماره 1516/د مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راوي قرارگاه نيروي زميني سپاه (اسدالله احمدي)، 11/7 تا 20/7/1366، ص135 تا 147.
- ↑ همان، ص148 تا 151؛ و - سند شماره 1517/د مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راوي قرارگاه نيروي زميني سپاه (اسدالله احمدي)، 20/7 تا 28/7/1366، ص1 تا 3.
- ↑ مأخذ 2، رديف دوم، ص4 تا 8.
- ↑ سند شماره 088333 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: از ستاد فرماندهي سپاه منطقه 2 سيدالشهدا(ع)، به ستاد فرماندهي كل سپاه، 20/7/1366.
- ↑ - سند شماره 088412 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: سپاه يازدهم امام حسن عسگري(ع) (كردستان) - اطلاعات، 25/7/1366؛ و - سند شماره 097701 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: فرماندهي قرارگاه حمزه سيدالشهدا(ع)، 28/7/1366.
- ↑ خبرگزاري جمهوري اسلامي ايران، نشريه "گزارش‌هاي ويژه"، شماره 207، 21/7/1366، ص3، ايلام - خبرگزاري جمهوري اسلامي، 20/7/1366.
- ↑ همان، ص7، تبريز - خبرگزاري جمهوري اسلامي، 20/7/1366؛ و - سند شماره 088319 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: از سماجا2 - معاونت اطلاعات، به سماجا3 - مركز فرماندهي، 20/7/1366.
- ↑ - مأخذ 6، ص45، آنكارا - خبرگزاري رويتر.
- ↑ سند شماره 088407 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: ستاد كشوري سپاه ناحيه لرستان - اطلاعات، 20/7/1366؛ و - مأخذ 6، ص6؛ و - روزنامه اطلاعات، 21/7/1366، ص18.
- ↑ سند شماره 88286 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: فرماندهي نهاجا - معاونت اطلاعات و عمليات، 21/7/1366.
- ↑ سند شماره S/19197 شوراي امنيت سازمان ملل، 12 اكتبر1987، ترجمة مركز مطالعات و تحقيقات جنگ.
- ↑ سند شماره S/19198 شوراي امنيت سازمان ملل، 12 اكتبر1987، ترجمة مركز مطالعات و تحقيقات جنگ.
- ↑ روزنامه جمهوري اسلامي، 23/10/1366، ص2.
- ↑ واحد سياسي دفتر تبليغات حوزه علميه قم، نشريه "گزارش"، شماره 58، 24/7/1366؛ و - سند شماره 088408 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: دفتر فرماندهي منطقه سوم قدس، 25/7/1366.
- ↑ سند شماره 088412 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: سپاه يازدهم امام حسن عسگري(ع) (كردستان) - اطلاعات، 25/7/1366؛ و - سند شماره 097701 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: فرماندهي قرارگاه حمزه سيدالشهدا(ع)، 28/7/1366.
- ↑ مأخذ 6، ص42، اصفهان - خبرگزاري جمهوري اسلامي، 20/7/1366.
- ↑ روزنامه جمهوري اسلامي، 21/7/1366، ص2.
- ↑ مأخذ 6، ص45، آنكارا - خبرگزاري رويتر.
- ↑ روزنامه اطلاعات، 20/7/1366، ص14، آنكارا - خبرگزاري جمهوري اسلامي.
- ↑ روزنامه اطلاعات، 25/7/1366، ص12.
- ↑ روزنامه كيهان، 21/7/1366، ص3.
- ↑ مأخذ 6، ص19، طرابلس - خبرگزاري جمهوري اسلامي، 20/7/1366.
- ↑ مأخذ 6، ص45، طرابلس - خبرگزاري جمهوري اسلامي، 20/7/1366.
- ↑ مأخذ 6، ص55 و56.
- ↑ روزنامه اطلاعات، 21/7/1366، ص20.
- ↑ Sreed har kapil kaul, Tanker War Aspect of Iraq-Iran (1980-88). New delhi; ABC Publishing House, 1989;
- ↑ سند شماره 148350 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: منطقه دوم دريايي سپاه - عمليات، 20/7/1366.
- ↑ سند شماره 088320 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ: سماجا2 - معاونت اطلاعات، 20/7/1366.
- ↑ مأخذ 26، رديف اول.
- ↑ مأخذ 6، ص21، راديو بي‌بي‌سي، 20/7/1366.
- ↑ روزنامه رسالت، 21/7/1366، ص12، منامه - خبرگزاري فرانسه.
- ↑ خبرگزاري جمهوري اسلامي، نشريه "گزارش‌هاي ويژه"، شماره 208، 22/7/1366، ص31، منامه - آسوشيتدپرس، 20/7/1366.
- ↑ مأخذ 6، ص34 و35، راديو امريكا، 20/7/1366.
- ↑ مأخذ 6، ص34، رم - خبرگزاري جمهوري اسلامي، 20/7/1366.
- ↑ مأخذ 14، ص11، كويت - خبرگزاري فرانسه.
- ↑ مأخذ 6، ص16، دوبي - خبرگزاري خليج، 20/7/1366.
- ↑ مأخذ 6، ص19، دهلي‌نو - خبرگزاري جمهوري اسلامي، 20/7/1366.
- ↑ مأخذ 6، ص17، راديو كلن.
- ↑ مأخذ 32، ص17، خارطوم - خبرگزاري رويتر، 21/7/1366.
- ↑ مأخذ 6، ص56، دمشق - خبرگزاري فرانسه، 20/7/1366.
- ↑ مأخذ 26.
- ↑ مأخذ 32، ص22، امان - خبرگزاري رويتر، 20/7/1366.
- ↑ مأخذ 6، ص10، كويت - خبرگزاري جمهوري اسلامي، به نقل از روزنامه كويتي السياسه، 20/7/1366.
- ↑ مأخذ 6، ص20، راديو امريكا به نقل از روزنامه واشنگتن‌پست، 20/7/1366.
- ↑ مأخذ 14، ص14و15، مسكو - خبرگزاري جمهوري اسلامي.
- ↑ مأخذ 6، ص47، تهران - خبرگزاري تانيوگ، 20/7/1366.