1359.07.04
| روزشمار جنگ سال 1359 1359.07.04 | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | چهار مهر |
| تاریخ شمسی | 1359.07.04 |
| تاریخ میلادی | 26 سپتامبر 1980 |
| تاریخ قمری | 16 ذی‌القعده 1400 |
روز پنجم -اعلام پكيرش ميانجيگري از سوي عراق
از نخستين ساعات پنجمين روز، نيروهاي عراقي براي تصرف خرمشهرفشار سنگين‌تري وارد كردند و موفقيتهايي نيز به دست آوردند، ليكن با ايستادگي رزمندگان اسلام، مجدداً وضعيت خرمشهر بهبود يافت.همچنين در اين روز تلاش دشمن براي نزديك شدن به اهواز ادامه داشت، پادگان حميديه در معرض سقوط قرار گرفت و اقدامات دشمن براي تصرفبستان به نتيجه نرسيد. در منطقه مياني، دهلران در محاصره نيروهايعراقي قرار گرفت و سد كنجانچم به دست آنها افتاد و گيلان‌غرب تا مرزسقوط پيش رفت. امروز حملات هوايي دشمن به نقاط استراتژيك ادامه يافت و هواپيماهايدشمن علاوه بر پشتيباني نيروهاي متجاوز، به بيش از 10 شهر تجاوزكرده، فرودگاهها، تاسيسات نفتي و صنعتي و... را بمباران كردند.تعدادي از هواپيماهاي متجاوز نيز سرنگون شدند.
حملات و درگيريهاي زميني
جبهه جنوبي
در ساعت 24/2 بامداد، اداره مركزي اطلاعات سپاه اعلام كرد: «200 تانك عراقي در مرزخرمشهر آماده ورود به شهر و اشغال آن هستند. 7 تانك از مرز خرمشهر وارد ايران شده است. توانخودي در مقابل دشمن، فقط حدود 200 نفر مسلح به ژ 3 است. برادران سپاه به منظور ايجاد تاخير در ورود نيروهاي دشمن، پل خرمشهر ( پل‌نو ) را منهدم كرده‌اند. [۱] وضعيت خودي در محور خرمشهر به قدري نامناسب است كه در ساعت 50/00 بامداد، شهربانيبه نقل از مركز فرماندهي ستاد مشترك ارتش اعلام كرد: طبق اطلاع موثق، خرمشهر سقوط نموده و تلاش نيروهاي خودي براي جلوگيري از نفوذ عوامل دشمن به داخل آبادان و اهواز است: [۲] گزارش بعدي اداره مركزي اطلاعات سپاه حاكي است: «از يك سو مردم در تلاش براي مقابله با دشمن بوده، كراراً از سپاه درخواست سلاح مي‌كنند، از سوي ديگر نيروها.... در حال تخليه شهرهستند.» [۳] در ادامه اين وضعيت و پيشروي دشمن، «حدود ساعت 8 صبح، نيروهاي زرهي عراقي از طرفجاده تا 10 كيلومتري رسيدهاند و در سمت ديگر با استفاده از پل پيش‌ساخته، از غرب پل‌نو رد شد‌ه‌اندو از مرز شلمچه تا پشت صد‌دستگاه خرمشهر رسيدهاند. طولي نمي‌كشد كه نيروهاي دشمن به يك كيلومتري پادگان دژ مي‌رسند.و با يك پيام راديويي از مردم مي‌خواهند كه تجهيزات پادگان را به شهر منتقل كنند.» [۴] اين وضعيت نامناسب يعني تفوق نيروهاي دشمن تا قبل از ظهر ادامه داشت تا اين كه با رسيدننيروي كمكي و پشتيباني بيش از پيش مردم، مقابله با دشمن تشديد گرديد و با درهم كوبيده شدن قسمتياز نيروها و تجهيزات دشمن، باقيمانده آنها با به‌جاي گذاشتن مقداري از امكانات خود مجبور به عقب‌نشيني شدند. [۵] آبادان نيز همچنان زير آتش بمبها و سلاحهاي دوربرد دشمن قرار دارد و نيروهاي زرهي عراقي براينفوذ به داخل شهر در تلاش هستند. در پي بهبود وضعيت خرمشهر، وضع آبادان نيز بهتر مي‌شود.گزارش اداره مركزي اطلاعات سپاه حاكي است: «در آبادان در ساعت 45/13، ارتش، سپاه و مردمبه تانكهاي عراقي حمله كرده، 12 تانك را منهدم كردند و بقيه تانكها مجبور به عقب‌نشيني شدند و مهمات زيادي از آنها به جاي مانده است.» [۶] شب هنگام دوباره دشمن با اجراي آتش و به كارگيري تانكها، تحركات خود را شدت بخشيد. سپاهاهواز وضعيت خرمشهر را در ساعت 30/21 چنين گزارش ميكند: «نيروهاي عراقي هنوز از پليس راهعبور نكرده‌اند، 20 تانك آنها پشت انبار مخابرات شروع به پيشروي كرده‌اند. اكثر تانكهاي عراقي در قسمت جاده شلمچه مستقرند.» [۷] همچنين گزارش ساعت 15/22 ژاندارمري آبادان حاكي است: « از ساعت 21 روي پل خرمشهر با سلاح سنگين آتش مي‌شود و هنوز ادامه دارد. به پاسگاه حميد در جاده خرمشهر حمله شده و پرسنل آنعقب‌نشيني كرده‌اند. [۸]» در محور بستان، تلاش دشمن براي پيشروي در اين منطقه ادامه دارد. روي شهر به طور مداوم اجرايآتش مي‌شود، نيروهاي خودي براي جلوگيري از نفوذ دشمن به بستان، پل ورودي جبهه بستان را منفجر كرده‌اند. [۹] از سوي ديگر، از ظهر امروز تعدادي از تانكهاي دشمن مستقر در پشت رودخانهفنيخي ( شمال شرق بستان ) به سمت حميديه حركت كرده‌اند. [۱۰]اداره مركزي اطلاعات سپاه ساعت30/22، وضعيت را چنين گزارش ميكند: «نيروهاي مهاجم به 20 كيلومتري اهواز رسيدهاند.نيروهاي خودي در حال عقب‌نشيني هستند. عراقيها از طرف دشت آزادگان به موازات رودخانه بستانپيشروي كرده‌اند و به حميديه رسيدهاند و عنقريب پادگان حميديه را تصرف مي‌كنند. آنها توسط تانكهاو سلاحهاي سنگين پشتيباني مي‌شوند. [۱۱]»
جبهه مياني
جاده دهلران از دو طرف توسط دشمن قطع شده و شهر در محاصره قرار گرفته است. [۱۲] به گفته يكمقام استانداري ايلام: «حدود پنجاه تانك دشمن به طرف دهلران پيش مي‌آيد دو گردان خودي نيز در محاصره عراقيهاست. هم‌اكنون تا پاسگاه رضاآباد ( منطقه مهران ) در دست عراقيهاست. ما با كمبودتجهيزات روبرو هستيم. مثلاً از مهران تا صالح‌آباد فقط 3 قبضه توپ داريم. [۱۳]» به گزارش اداره مركزي اطلاعات سپاه: «برادران سپاه نقاطي از شهر اشغال شده مهران رامين‌گذاري كرده‌اند. پاسگاه عين‌خوش كه در تصرف دشمن بود، بعد از 13 ساعت درگيري، پسگرفته شد و طي اين نبرد چهار تانك دشمن به غنيمت درآمد و نفراتش دستگير شدند. سد كنجانچم درمحور مهران پس از يك نبرد 5 ساعته بين براددران پاسدار و نيروهاي دشمن، ظهر امروز به دست عراقيهاافتاد.» [۱۴] طبق گزارشي از گروهان ژاندارمري ناحيه مازندران كه در گروهان سومار مامور بوده است، تاكنون110 نفر از افراد اين گروهان مفقود شده‌اند. اداره مركزي اطلاعات سپاه طي گزارشي اعلام كرد: «نيروهاي عراقي از قصرشيرين به طرفگيلان‌غرب پيشروي كرده، تا ساعت 16 امروز به 20 كيلومتري شهر رسيدهاند و به دنبال آن ارتش به طرف اسلام‌آباد، پاسگاه قلاجه، عقب‌نشيني كرده است.» [۱۵] در گزارش ساعت 18 همين اداره آمده است: «گيلان غرب در حال سقوط است.» [۱۶]
از سوي ديگر، سپاه غرب كشور اعلام كرد: «حدود 70 تانك عراقي توسط نيروي هوايي و هواـ نيروز در سرپل ذهاب و دشت ذهاب منهدم شده است.» [۱۷] سپاه همدان اعلام كرد از 27 تفر برادران اين سپاه كه در پاسگاههاي مرزي تيله‌كوه و گردنو مستقربوده‌اند، هيچ خبري نيست [۱۸]
حملات و درگيريهاي هوايي
تهران، شب هنگام يك ميگ عراقي به پالايشگاه تهران حمله كرد كه خساراتي به پالايشگاه واردنشد. هواپيماي دشمن مورد اصابت قرار گرفت و در نزديكي كهريزك سقوط كرد». [۱۹]
بوشهر: در مقابله‌اي كه با حملات هوايي دشمن به فرودگاه بوشهر در بعدازظهر صورتگرفت، دو ميگ عراقي سرنگون شد. [۲۰]
خارك: طي مقابله با هجوم ميگهاي دشمن به خارك در شب گذشته يك ميگ سرنگون شد. [۲۱] همچنين امشب با مقابله نيروي دريايي، دو هواپيماي متجاوز دشمن به خارك، سرنگون گرديد. [۲۲]
بندر امام‌خميني: بعدازظهر امروز در حمله هواپيماهاي دشمن، قسمتي از تاسيسات مجتمعپتروشيمي آتش گرفت. [۲۳]
آبادان: از صبح امروز حملات هوايي دشمن به آبادان ادامه پيدا كرد و قسمتهاي ديگر از جملهتاسيسات نفتي هدف قرار گرفت. [۲۴]
اهواز: عصر امروز مارون 1 و 2 توسط بمب‌افكنهاي عراقي بمباران شد و در يونيت منصوري ( سهراه خرمشهر اهواز ) يك ميگ عراقي سقوط كرد. [۲۵]
دزفول: دو ميگ عراقي كه قصد بمباران پايگاه وحدتي دزفول را داشتند، توسط تيربارهاي پايگاهسرنگون شدند. [۲۶]
كرمانشاه: بعدازظهر دو ميگ دشمن، پالايشگاه كرمانشاه را بمباران كردند. بعد از آن، تجاوزديگري صورت گرفت كه هواپيماها مجبور به فرار شدند. امروز يك ميگ در اين منطقه سرنگونگرديد. [۲۷]
همدان: امروز و اوايل شب، فرودگاه همدان دوباره توسط ميگهاي دشمن بمباران شد كه خساراتيبه باند فرودگاه وارد گرديد. در اين حملات 2 هواپيماي دشمن سرنگون شد. [۲۸]
كاشان: امروز اطراف كاشان توسط هواپيماهاي دشمن بمباران گرديد كه خسارتي در پي نداشت. [۲۹]
قم: امروز در حوالي منظريه قم يك ميگ عراقي سقوط كرد. [۳۰]
خلاصه اطلاعيه‌هاي ستاد مشترك ارتش جمهوري‌اسلامي ايران
اطلاعيه 51 ... اطلاعات واصله حاكي است پاره‌اي از كشورهاي همجوار و بعضي شيخ‌نشينهاي منطقه در صدد همكاري با دشمنان اسلام برآمده و قطعات يدكي لازم را در اختيار آنان مي‌گذارند. اينان بايدبدانند هرگونه همكاري با رژيم مزدور عراق به منزله دشمني با جمهوري‌اسلامي ايران تلقي مي‌گردد و عواقب وخيمي را در بر خواهد داشت. [۳۱]
اطلاعيه 54 ( متن كامل )
بسمه‌تعالي
هم‌ميهنان عزيز و ملت مبارز ايران، از تاريخ 1/6/59 تا 3/7/59، ارتش جمهوري‌اسلامي ايرانبا مزدوران ارتش بعث عراق در نوار مرز غربي كشور از باويسي تا دهانه اروندرود درگير عمليات منظمزميني و از دهانه اروندرود تا آبهاي بوشهر درگير عمليات دريايي بوده است و نيروي هوايي عملياتزميني و دريايي را پشتيباني كرده است. در تمام اين عمليات علاوه بر نيروي زميني، دريايي و هوايي، ژاندارمري و سپاه پاسداران و نيروهاي مسلح محلي نيز شركت داشته‌اند. مناطق اصلي درگيري عبارتند از: منطقه باويسي، قصرشيرين، خان‌ليلي، نفت‌شهر، سومار، مناطق مرزي ايلام، مهران، دهلران، موسيان، فكه، بستان، خرمشهر و آبادان.
1 منطقه باويسي: ارتش عراق با نيروهاي زرهي چند‌بار به داخل خاك ايران نفوذ كرد و قصد قطعارتباط سرپل‌ذهاب و قصرشيرين و همچنين تصرف آنها را داشت كه با دفاع سرسختانه ارتشجمهوري‌اسلامي ايران اين حملات عقيم‌ماند. هم‌اكنون نبرد در ارتفاعات مركزي در داخل خاك ايرانبين طرفين ادامه دارد. طرفين متحمل تلفات و ضايعاتي شده‌اند كه خسارات و تلفات و ضايعات ارتشعراق بسيار زياد است.
2 منطقه قصرشيرين: قسمت اعظم اهالي، قصرشيرين را ترك كرده‌اند. اين شهر از 5 طرفمورد هجوم نيروهاي زرهي عراق بوده است. روز اول، دوم و سوم مهر اين شهر سنگين‌ترين حملات زميني و هوائي ارتش عراق را تحمل كرده است. تلفات مردم غيرنظامي و خسارات وارده به شهر قابلملاحظه است. در حال حاضر حمله ارتش عراق از دو سمت متوقف و در سه جهت ديگر نبرد به شدتادامه دارد. در اين منطقه قسمتي از نبرد در داخل خاك ايران و قسمتي در داخل خاك عراق جريان دارد و هم اكنون نبرد خياباني در شهر قصرشيرين بين نيروهاي خودي و دشمن وجود دارد و قسمت اعظمپاسگاههاي مرزي عراق و تعداد قليلي از پاسگاههاي ايران در منطقه منهدم شده است.
3 منطقه خان‌ليلي: در روزهاي اوليه درگيري، 5 پاسگاه مرزي ايران به وسيله ارتش عراق به كلي منهدم شد. اينك ارتش عراق قسمتي از ارتفاعات مرزي منطقه را در اختيار دارد كه تلفات و ضايعات نيروهاي عراقي در اين منطقه بسيار سنگين بوده است. پاسگاههاي مرزي ايران و عراق در منطقه به كلي منهدم شده است.
4 نفت‌شهر و سومار: شهر از سكنه خالي است و تاسيسات نفتي ايران و عراق خسارات فراوانيديده است، نيروهاي ايران منطقه مرزي را در كنترل دارند و ارتش عراق در اين منطقه با تمامي تلاشهاموفق به نفوذ نشده است. تلفات و ضايعات طرفين سبك بوده و پاسگاههاي مرزي منطقه عموماً سالم و فعال هستند و فقط تعداد قليلي از آنها منهدم شده‌اند، ضمن اين كه كليه پاسگاههاي مرزي عراق در اينمنطقه به كلي منهدم شده است.
5 مناطق مرزي ايلام: تعدادي از پاسگاههاهي مرزي ايران و عراق در اين منطقه به كلي منهدمشده، ولي نيروهاي مسلح ارتش جمهوري‌اسلامي ايران به طور نسبي بر مرز كنترل دارند و ارتش عراقنتوانسته است در منطقه نفوذ كند. در اين منطقه تلفات و ضايعات ارتش عراق سنگين‌تر از نيروهايمسلح ايران بوده است.
6 مهران: پاسگاههاي مرزي عراقي در اين منطقه به شدت منهدم و به تعدادي از پاسگاههاي ايرانخسارات قابل ملاحظه‌اي وارد شده است. تلفات و ضايعات مردم غيرنظامي در مهران سنگين و تلفاتنيروهاي مسلح ايران سبك و تلفات و ضايعات ارتش عراق قابل ملاحظه بوده است. در اين منطقهقسمت بسيار كوچكي از مرز ايران در كنترل نيروهاي عراقي است.
7 دهلران: از موسيان تا فكه به تاسيسات نفتي عراق خسارات سنگيني وارد شده است.پاسگاههاي مرزي طرفين خسارات زيادي ديده و قسمت عمده مرز در كنترل نيروهاي خودي است. ارتش عراق در منطقه بين موسيان و فكه به داخل خاك ايران نفوذ كرده، و نبرد بسيار سنگيني درداخل خاك ايران بين طرفين ادامه دارد. تلفات و ضايعات نيروهاي مسلح ارتش جمهوري‌اسلامي ايران و ارتش عراق بسيار سنگين است. نيروهاي مسلح ارتش جمهوري‌اسلامي ايران و مردم مسلح محلي سرسختانه دفاع مي‌كنند، سرنوشت نبرد در اين منطقه قابل پيش‌بيني نيست.
8 منطقه بستان: پاسگاههاي طرفين آسيب زيادي ديده، تلفات و ضايعات طرفين بسيار سنگيناست و نفوذ ارتش عراق به قسمتي از داخل خاك ايران جريان دارد، سرنوشت نبرد در اين منطقه مبهماست.
9 خرمشهر و آبادان: در منطقه اروندرود، خاك عراق در يك كيلومتري آبادان و خرمشهر قرارداشته و در تمام مدت عمليات از خاك عراق با خمپاره‌ا‌ندازها و توپخانه‌ها روي اين شهرها آتشمي‌شود. تلفات و ضايعات مردم غيرنظامي آبادان و خرمشهر بسيار سنگين است. قسمتي از پالايشگاهآبادان از كار افتاده و قسمتي در آتش مي‌سوزد. با وجود تلاش ماموران هنوز شعله‌هاي آتش و دودي كهاز پالايشگاه برمي‌خيزد، ديده مي‌شود. خرمشهر از راه خشكي تا مرز حدود 15 كيلومتر فاصله دارد.در اين منطقه سنگين‌ترين حملات زرهي ارتش عراق براي تصرف خرمشهر هدايت شده است.خرمشهر از دو طرف زير آتش توپخانه و از يك سمت زير آتش تانكها و از هوا نيز زير بمباران هوائيارتش عراق قرار دارد. در مرز خشكي ارتش عراق چندين‌بار دست به حملات روزانه و شبانه زده استكه نيروهاي مسلح زميني، دريايي، ژاندارمري، شهرباني، پاسداران و مردم شهر شديدترين حملاتدشمن را از چهار سمت با دفاع سرسختانه تحمل مي‌كنند. خيابان‌ها و پشت‌بامها به وسيله مردمقهرمان‌شهر و نيروهاي مسلح براي دفاع قاطع از شهر سنگر‌بندي شده است. در منطقه مرز خشكي خرمشهر، ارتش عراق به داخل خاك ايران نفوذ كرده و تلفات و ضايعاتنيروهاي مسلح سبك بوده است. 11 نيروهاي هوايي ارتش جمهوري‌اسلامي ايران در تمام مدت درگيري، دفاع نسبي آسمان ايران را به عهده داشته و در مدت درگيري، متناسب با امكانات، نيروي زميني و دريايي را پشتيباني و رزمهوايي را به داخل خاك عراق كشانده است. در اين مدت سه بار به خاك عراق حمله برده و قسمتاعظم تاسيسات نظامي و نفتي عراق را در عمق خاك آن كشور منهدم و با حداقل تلفات و ضايعات به خاك ايران مراجعه كرده است. 12 نيروي دريايي، تنگه هرمز را در كنترل دارد و در طول خليجفارس به گشت‌زني روزانه و شبانهادامه داده، پاسداري ايران و جزاير را تامين كرده است و چند به بار نيروي دريايي عراق درگير شده و تاكنون موفق بوده است. 13 ژاندارمري با امكانات محدود نظامي خود در طول مرز درگيري به استثناء پاسگاه‌خان‌ليلي در بقيهنقاط تا آخرين نفر و تا آخرين فشنگ ايستادگي كرده است. 14 سپاه پاسداران در مناطق كرمانشاه، ايلام و خوزستان دوش به دوش و همراه با ارتش به عملياتشجاعانه خود ادامه مي‌دهد. 15 از دهم شهريور 1359 تا سوم مهر، در مدت 24 روز از آغاز درگيري، ضايعات و تلفات طرفينعبارت بوده است از: الف ارتش عراق: هواپيما: 72 فروند هلي‌كوپتر: 3 فروند تانك و نفربر زرهي: صد و چهارده دستگاه ناوچه موشك‌انداز: 6 فروند كشتي‌لايروبي: 2 فروند ب نيروهاي مسلح ارتش جمهوري‌اسلامي ايران: هواپيما: 8 فروند هلي‌كوپتر: يك فروند تانك: 16 دستگاه قايق: دو فروند كشتي لايروبي، ضمناً تعداد زيادي از تانكها و ادوات زرهي دشمن در خاك عراقمنهدم شده است كه آمار دقيق آن در دست نيست. [۳۲]
اطلاعيه 57 ..... در نبردهاي روز 4/7/59، نيروهاي مسلح انقلاب اسلامي در مناطق جنوب غربي كشورپيروزيهاي چشمگيري به دست آورده‌اند، از جمله تعداد كثيري از تانكهاي مهاجم مورد اصابت قرارگرفته شد و سي تانك در يك حمله متقابل نيروهاي زميني، تكاوران زميني دريايي و برادران پاسدار و مردم انقلابي به غنيمت گرفته شد... در حمله ساعت 17 ميگهاي عراقي به كرمانشاه، پالايشگاه اينشهر آسيب جزيي ديد.. در حمله هوايي بعدازظهر به همدان و مريوان دو ميگ عراقي سرنگون شد.در ضمن هواپيماهاي نيروي هوايي ارتش جمهوري‌اسلامي پالايشگاه نفت موصل را بمباران و پل ارتباطي موصل به اربيل را منهدم ساختند. [۳۳]
اطلاعيه 60 ... در ادامة درگيريهاي روز 4/7/59، پالايشگاه و تأسيسات صنعتي عام‌الفيل، تأسيسات صنعتيشمال غرب كركوك و تأسيسات نفت كركوك توسط جنگنده‌هاي ارتش جمهوري‌اسلامي ايران بمبارانگرديد كه ميزان تخريب 85 درصد است. همچنين پايگاه و ايستگاه رادار كركوك و تأسيسات نفتي البكربزرگترين منبع صادراتي عراق در دهانه اروندرود بمباران گرديد. [۳۴]
اطلاعيه 61 ... بخش ديگري از اقدامات نيروهاي مسلح جمهوري‌اسلامي ايران در روز 4/7/59: يك ميگعراقي در منطقه سميرم ساقط كرد. يك فانتوم نيروي هوايي ارتش پس از انجام مأموريت در نزديكيسكوي نفتي عراق سقوط كرد. در ساعت 25/15، تعدادي هواپيماي عراقي، به يگانهاي شناوراطراف بوشهر حمله كردند كه دو فروند آنها توسط آتشبارهاي ارتش سرنگون گرديد. همچنين در ساعت شش، هواپيماهاي دشمن، سوسنگرد را بمباران كردند كه يك نفر شهيد و 3 نفر زخميشدند. [۳۵]
قسمتي از اطلاعيه 161 ... اقدامات نيروي هوايي در 4/7/59 1 تلمبه‌خانه‌هاي نفتي در غرب تكريت و لوله‌هاي نفتي يوجيان منهدم گرديد. 2 تعداد 17 فروند هواپيماي متجاوز عراقي با آتش هواپيماهاي شكاري و آتشبارهاي زمين به هواي ايران منهدم گرديد. [۳۶]
خلاصه بيانيه‌هاي نظامي عراق
بيانيه 26 فرماندهي نيروهاي مسلح عراق ضمن بيانيه شماره 26 خود اعلام كرد كه هواپيماهاي عراقي اهدافزير را بمباران كرده‌اند: فرودگاه كرمانشاه، فرودگاه شاه‌آباد غرب، فرودگاه تبريز، فرودگاه رضائيه، فرودگاه آغاجاري و پل دزفول... در اين بيانيه آمده كه در جريان اين عمليات 3 ميگ عراقي سرنگونشد. [۳۷]
بيانيه 27 در ساعت 15/11 و 35/10، هواپيماهاي ايراني به شهر كركوك و تأسيسات نفتي آن حمله كردندكه با پاسخ سلاحهاي ضدهوايي، 5 فروند سرنگون و بقيه مجبور به فرار شدند. در همين زمانهواپيماهاي ايراني به تأسيسات نفتي عين جاله حمله كردند كه پالايشگاه گاز آتش گرفت. تعدادهواپيماهايي كه از دشمن سرنگون شده، 24 هواپيما است.... [۳۸]
بيانيه 33 ... خسارات وارده به نيروهاي رژيم خميني: تصرف يك ارودگاه كامل كه در آن 19 تانك سالم و بسياري از كاميونها و مهمات و تجهيزات نظامي به جاي مانده است. منهدم شدن 27 تانك، 10 كاميونزره‌پوش و 8 قبضه توپ 155 ميلي‌متري، سرنگوني 3 جنگنده و ناپديد شدن يك خلبان، سرنگونييك هلي‌كوپتر... [۳۹]
بيانيه 34 هواپيماهاي رژيم خميني امروز حملات خود عليه تأسيسات نظامي، اقتصادي و مناطق مسكوني را از سر گرفتند.... 1 در ساعت 55/7، هواپيماهاي ايراني به تأسيسات نظامي و اقتصادي موصل حمله كردند كه يكهواپيما سرنگون و 4 غيرنظامي زخمي شدند. 2 در ساعت 06/8 و ساعت 40/8، هواپيماهاي ايراني به فرودگاه زركوب و تأسيسات اقتصاديحمله بردند كه در دو حمله 4 فروند از جنگنده‌هاي ايران سرنگون شد. 3 در ساعت 35/10، جنگنده‌هاي ايران به شهرهاي زركوب، پاوه و موصل حمله بردند كه بر اثر آن5 فروند در زركوب، يك فروند در موصل و يك فروند در منطقه دربنديخان سرنگون شد. [۴۰]
بيانيه 38 فرماندهي نيروهاي مسلح عراق در بيانيه شماره 38 خود اعلام كرد كه يك مين جمع‌كن و يك قايقتوپدار ايران در انتهاي خليج فارس ( خورعبدالله ) غرق شد. [۴۱]
بازتاب حملات و درگيريها
راديو لندن 4/7/59: خبرگزاري فرانسه به نقل از مقامات عراقي مي‌گويد: ادعاي ديروز مبني بر تصرف خرمشهر، نا به هنگام بود. ايران به طور مداوم سقوط خرمشهر را تكذيب كرده است. راديو تهران بامداد امروز گفت: پنجاه تانك عراقي نزديك خرمشهر تسليم شده‌اند. طبق اعلاميه‌هاي نظامي بغداد، عراق ظاهراً برمناطق پهناوري در داخل مرز ايران تسلط يافته و چنين به نظر مي‌رسد كه به اهداف خود كه تغييراتمرزي و نظارت بر شط‌العرب است، نائل آمده است. [۴۲]
راديو كلن 4/7/59: هم اكنون در خرمشهر، مهمترين بندر ايران، پيكارهاي مسلحانه شديديجريان دارد و يگانهاي مسلح ارتش ايران و نيروهاي عراقي در حال حاضر به روي دو شهر مهم ايران در اروندرود، يعني خرمشهر و آبادان، متمركز شده‌اند. در شهر بيشتر خانه‌ها خراب شده و اكثر 150هزار نفر اهالي فرار كرده‌اند. براساس اطلاعات رسمي كه در تهران منتشر شده، نيروهاي مسلح ايرانخط محاصره يگانهاي عراقي را در هم شكسته‌اند. [۴۳]
راديو بغداد 4/7/59: روزنامه الثوره ارگان رسمي حزب بعث: نيروهاي قهرمان وارد محمره( خرمشهر ) شدند و آتشبارهاي ضدهوايي ما 36 هواپيماي دشمن را سرنگون كرده است. در خلالچهار روز 153 هواپيماي دشمن سرنگون شده است. [۴۴]
راديو لندن 4/7/59: بندر بصره واقع در آن سوي شط‌العرب هدف بمباران شديد ايران قرار گرفتهاست و بيش از 100 نفر كشته و زخمي شدند. [۴۵]
خبرگزاري فرانسه: راديو محلي آبادان اعلام كرد: چهار امريكايي بامداد روز گذشته در نزديكيهاي آبادان توسط نيروهاي ايراني دستگير و زنداني شدند. [۴۶]
روزشمار سياسي 4/7/59
در جمهوري‌اسلامي ايران به تدريج اعتماد به نفس بيشتري نسبت به ادامهجنگ و مقابله با تجاوز عراق پيدا مي‌شود. در مقابل، عراق كه در يكي دو روز اول جنگ، كشورها و سازمانهاي بين‌المللي را از هرگونه اقدامميانجي‌گرانه منع مي‌كرد، حال كه نيروهايش زمينگير شده‌اند، اعلاممي‌كند كه هرگونه ابتكار بين‌المللي را از طرف هر كشور دوست يا مسئوليبراي پايان دادن به جنگ خواهد پذيرفت. آمريكا و شوروي نيز گرچه ظاهراً در قبال جنگ ايران و عراق موضعبي‌طرفانه‌اي اتخاذ كرده‌اند، امّا هر دو كشور نسبت به اهداف و سياستهايطرف ديگر با سوءظن مي‌نگرد و مبناي مشتركي براي همكاري در موردجنگ و منطقه نمي‌يابند.
جمهوري‌اسلامي ايران ( اوضاع داخلي، مواضع و.. )
مواضع مسئولين
پاسخ امام‌خميني به تلگرام روحانيون تبريز:...واضح است كه در اين جنگ بين ايران عزيز و اسلام مقدس با آمريكاي ستمگر و نوكران سرسپرده آن، اهالي آذربايجان و در راس آن حضرات حججاسلام و علماء در طليعه هستند، در موقع لزوم در صف مقدم رزمندگان اسلامي براي سركوب دولتكافر خواهند جنگيد. [۴۷]
رئيس جمهور: ارتش در جنگهاي امروز كه همه موتوريزه و زرهي است، اگر همان هفته اولكاري نكرد، ديگر معلوم است كه طرف كفگيرش به ته ديگ رسيده است. اكنون ارتش عراق 15 روزاست مشغول است و كاري از پيش نبرده است. ... در حال حاضر نيروي هوايي و دريايي جمهوري‌اسلامي ايران برتري كامل بر نيروهاي عراقيداشته و نيروي زميني ما نيز ظرف 10 روز گذشته ضربات دشمن را به خوبي تحمل كرده و بسياري از تجهيزات آنها را نابود كرده است. من اميدوارم به زودي مطابق با طرحي كه آماده شده است، واردمرحله حمله شويم. من خودم به خرمشهر رفتم، ديدم. هرچند مردم شهر را بي‌قاعده ترك مي‌كردند، امّا جوانها آماده دفاع هستند و با اين وضع كدام ابلهي به اين شهر حمله ميكند؟ مردم نارنجك و همهچيز دارند. بحمدالله تمام شهرهاي آنجا در حال عمل هستند. [۴۸]
حجت‌الاسلام خامنه‌اي در خطبه‌هاي نمازجمعه: تحليل ما اين است كه اسلام ميدان برايجولان مي‌خواست. اين ميدان به دست دشمن باز شد. ما كسي نبوديم كه به خاك عراق يا هر خاكديگري وارد شويم و حمله را شروع كنيم، ولي دشمن كه حمله را شروع كرد، ضرب شست را به اونشان داديم و حالا دشمن ديگر راه بازگشت ندارد. [۴۹] محمد مكري، سفير ايران در مسكو: ما از دولت شوروي دو انتظار داريم: يكي اين كه طيانتشار بيانيه‌اي رسمي تجاوز اخير عراق را محكوم سازد و ديگر اين كه صدور هواپيماهاي جنگي و سلاحهاي مخرب را بلافاصله قطع كند. [۵۰] دولت ايران به همسايگانش در منطقه خليجفارس هشدار داده كه وسايل اساسي يدكي در اختيارعراق قرار ندهند. [۵۱]
مواضع و اقدامات ضدانقلاب
روزنامه تايمز: چند ژنرال شاه‌پرست كه در غرب زندگي مي‌كنند، در لندن كميته‌اي برايمقدمات انجام كودتاي نظامي در ايران تاسيس كرده‌اند كه ارتشبد آريانا رئيس سابق ستاد ارتش ايراندر راس آنها قرار دارد. [۵۲]
مجله اشترن ( چاپ آلمان ): چهل و پنج هزار نظامي هوادار شاه در اردوگاه نظامي در خارج از كشور، همچنين 25 هزار نظامي ديگر در كشورهاي همجوار خليجفارس نظير بحرين و عمان و قريبسه هزار نظامي در كشور مصر در حال آماده‌باش كامل قرار دارند. آنها منتظر رسيدن علامت از واشنگتن هستند، زيرا براي شروع به تكنولوژي و تسهيلات آمريكايي نيازمندند. [۵۳]
ارتشبد آريانا، فرمانده اسبق ارتش ايران ضمن اعلاميه‌اي خود را فرمانده ارتش آزاديبخش ايرانناميد و از سربازان خواست رژيم ايران را سرنگون كنند. [۵۴]
اداره مركزي اطلاعات سپاه گزارش داد كه عراق اكثر پاسگاههاي خود را جمع كرده و مقدارياسلحه و مهمات سنگين براي شيخ جلال ( گروه خبات ) و ديگر گروهها فرستاده است. [۵۵]
عراق (اوضاع داخلي، مواضع و... )
صدام گفته كه عراق خواهان تصرف خاك ايران نيست و به حقوق قانوني اين كشور تجاوز نمي‌كند، براين اساس نيروهايش بايد بي‌درنگ اطراف تنگه هرمز را ترك گويند. رئيس جمهور عراق از نمايندهاين كشور در سازمان‌ملل خواست كه اين مساله را در سازمان‌ملل منعكس نمايد. [۵۶]
شوراي فرماندهي عراق، ايران را به علت تهديد به بستن تنگه هرمز و ممانعت از ورود كشتيها و تداركات محكوم كرد. اين شورا افزود: عراق تهديد ايران را به منزله اعلام جنگ دانسته، اقدامات لازمرا به منظور باز نگه‌داشتن تنگه انجام خواهد داد. [۵۷]
وزير خارجه عراق: دولت بغداد حاضر است وارد مذاكره شود...مذاكرات مي‌تواند از طريقسازمانهاي بين‌المللي يا منطقه‌اي صورت گيرد. [۵۸]
نخست‌وزير عراق: عراق قصد انضمام اراضي ايران را ندارد و فقط خواستار زمينهايي است كه به ادعاي او، ايران به طور غيرقانوني اشغال كرده است. [۵۹]
نخست‌وزير عراق ( در امان ): ايران هرگونه مداخله‌اي را براي پايان دادن به جنگ ايران و عراقرد ميكند و هيچگونه دخالت خارجي را نخواهد پذيرفت. ليكن عراق از هرگونه ابتكار بين‌المللي كه از طرف هر كشور دوست يا مسئولي ارائه گردد، استقبال خواهد كرد. [۶۰]
وزير دفاع عراق: رهبران انقلاب ايران بايد تعهد كنند كه از دخالت در امور ديگر ممالكت دستبردارند... ظرف هيجده ماه گذشته رهبران ايران خواسته‌اند انقلاب‌اسلامي را به ديگر كشورها نيزصادر كنند و از مسلمانان شيعه در ديگر كشورهاي خليجفارس و همچنين از مردم عراق خواسته بودندكه عليه حكومتهايشان سر به شورش بردارند. [۶۱] به دنبال قطع صدور نفت عراق از بنادر، اين كشور قصد داشت نفت‌خام خود را با لوله‌هايي كه از تركيه به درياي مديترانه مي‌روند، به بازارهاي جهان برساند كه اين منبع صادرات نيز توسط نيروهايمسلح ارتش جمهوري‌اسلامي ايران قطع گرديد. منابع كشتيراني لندن گفتند: عراق متوقف شدن عمليات نفتي خود را به مشتريانش اعلام كرده است. [۶۲]
تلاشهاي صلح
صدام در پاسخ به درخواست آتشبس دبيركل، طي نامه‌اي اعلام كرد كه كشورش هيچ دخالتي در به خطر انداختن صلح، امنيت و اقتصاد جهان نداشته و تنها براي استرداد حقوق مشروع خود اقدام كردهاست و اين ايران است كه از روي جهل با حمله منافع حياتي عراق و نيز منطقه و جهان، به تشديدبحران كمك كرده و تنها راه دفاع باز‌دارنده را براي عراق باز نگه داشته است تا ايران را به شناساييحقوق و حاكميت عراق بر سرزمين و آبهاي داخلي‌اش وادار سازد. ثانياً عراق علاقه‌مند است كه مواضع ايران را در قبال آتشبس بداند. [۶۳] مكزيك و نروژ، مشتركاً از رئيس شوراي امنيت درخواست كرده‌اند تا براي رسيدگي به جنگ ايرانو عراق تشكيل جلسه دهند. [۶۴] ضياءالحق، رئيس جمهور پاكستان و رئيس كنفرانس اسلامي، از پيشنهاد ليبي مبني بر تشكيل جلسه فوق‌العاده كنفرانس اسلامي براي بحث درباره جنگ ايران و عراق پشتيباني كرد. [۶۵] حافظ اسد، با شاذلي بن‌جديد، رئيس جمهوري الجزاير، تلفني تماس گرفت و مساله ميانجيگريكشورهاي عربي را براي پايان دادن به جنگ ايران و عراق، بررسي كرد. [۶۶] حافظ‌اسد تلفني از ملك‌حسين و ملك‌خالد، پادشاه عربستان سعودي، خواست تا تلاشهايمشتركي را براي پايان دادن به جنگ ايران و عراق، بررسي كنند. [۶۷] مقامات ارشد عراق شرايط بغداد را براي پايان دادن به جنگ، مطرح ساختند. آنها اعلام كرده‌اندكه ايران بايد حاكميت كامل عراق را بر شط‌العرب به رسميت بشناسد و حاكميت سه جزيره تنب بزرگ، تنب كوچك و ابوموسي را به اعراب واگذار كند و به اقليت عرب ساكن خوزستان خودمختاري بدهد.در مقابل دولت ايران اين شرايط را به شدت محكوم كرد و تنها شرط پايان جنگ را عقب‌نشيني كاملنيروهاي عراقي از اراضي ايران قرار داده است. [۶۸]
مواضع و اقدامات كشورها
روز گذشته وزير خارجه امريكا و وزير خارجه شوروي بيش از سه ساعت در نيويورك مذاكرهكردند. يكي از مسائل اساسي مورد بحث، درگيري ايران و عراق بود. ادموند ماسكي گفت: هر دو دولت آمريكا و شوروي ظاهراً در مورد جنگ در منطقه خليجفارس موضع بي‌طرفانه‌اي اختياركرده‌اند، ولي يافتن مبنايي براي همكاري فوري آن دو، دشوار است. [۶۹]
وزير خارجه آمريكا: تاكيدهايي در مورد بي‌طرف بودن شوروي در جنگ كنوني ايران و عراقدريافت كرده، امّا هنوز تعهد معيني از طرف شوروي در مورد حمايت از ابتكار عملهاي سازمان‌مللمتحد براي پايان دادن به درگيري دريافت نكرده است. [۷۰]
نخست‌وزير انگليس: براي فيصله‌دادن مسالمت‌آميز به بحران ايران و عراق، لازم است حادثه را مجزا مورد بررسي قرارداد... هرگونه اقدام در اين زمينه بايد به سازمان‌ملل متحد واگذار گردد. [۷۱]
نخست‌وزير يوگسلاوي از ايران و عراق خواست كه جنگ را متوقف ساخته، براي حل اختلافاتاز طريق تدابير اساسي بكوشند. [۷۲] روز گذشته نخست‌وزير اردن، حمايت ملك‌حسين و ملت اردن را از عراق در مبارزه‌اش عليه ايرانبه اطلاع صدام رساند. [۷۳]
نخست‌وزير تونس با احضار سفير عراق به وي خاطرنشان ساخت كه تونس مايل است اختلافاتايران و عراق از طريق صلح‌آميز حل و فصل شود. [۷۴]
مسائل خليجفارس
وزير امور خارجه آمريكا در ملاقات با وزراي كشورهاي غربي از جمله لردكارينگتون درباره امكانايجاد يك نيروي دريايي مشترك براي مراقبت از حركت كشتيها در خليجفارس بحث كرد. [۷۵] معاون وزير خارجه آمريكا: ايالات متحده و كشورهاي هم‌پيمان عربي تلاش مي‌كنند در صورتبسته شدن راه‌آبي هرمز، تدابير لازم را اتخاذ كنند. وي در برابر اعضاي كنگره آمريكا اظهار داشت:تاكنون ايران براي جلوگيري از كشتيراني در خليجفارس و آبراه هرمز، اقدامي به عمل نياورده است. [۷۶] تردد كشتيها در تنگه هرمز كاهش يافته و مسئولان بسياري از كشتيها دستور دارند خود را از مناطقمورد اختلاف ايران و عراق دور نگه دارند. [۷۷] وزارت بازرگاني و كشتيراني يونان اعلام كرد: دو كشتي يوناني بر اثر تيراندازي قواي ايران در خليجفارس متحمل خسارات زيادي شده‌اند. [۷۸]
تحليلها و تفسيرها
راديو آمريكا: روزنامه كريستين ساينس مانيتور مي‌نويسد: پيشروي عراق در استان نفت‌خيزخوزستان نشان مي‌دهد كه صدام حاضر است براي رسيدن به اهداف خود خطر بيشتري را بپذيرد. ويمي‌خواهد مانع از اقدامات شيعيان عراق عليه حكومت خود شود و در عين حال پشتيباني سني‌ها را جلب كند. از سوي ديگر، جنگ ايران و عراق نمي‌تواند از جاه‌طلبي‌هاي عراق در صحنه سياستبين‌المللي ژئوپو.ليتيك جدا باشد. صدام مدتهاست وجهه امپرياليستي خود را رها كرده است اواخيراً اعلام كرد كه عراق يك كشور غيرمتعهد ولي مبارز است. وي مي‌كوشد جاي شاه ايران را به عنوان حافظ امنيت خليجفارس پر كند. روزنامه كريستين ساينس مانيتور از قول ادوارد وودلاك، استاد دانشگاه جرج تاون: احتمالاً عراق درجنگ با ايران سه هدف را در نظر داشته است: اولين هدف عراقيها تسلط بر شط‌العرب و كنترل اينشاهراه آبي به دهانه خليجفارس است. هدف دوم عراقيها استان خوزستان و هدف سومشان سرنگونيرژيم خميني است. [۷۹] راديو آمريكا: روزنامه كريستين ساينس مانيتور در مقاله‌اي تحت عنوان «كرملين ادعاهاي ايران و عراق را در برابر همه بازي مي‌دهد»، مي‌نويسد: با وجود روش محتاطانه مسكو، سوءظن واشنگتن از احتمال حمايت كرملين از عراق كاهش نيافته است و آن را هدفي براي تسلط بر حوزه‌هاي نفتي ايران و در مضيقه قراردادن غرب مي‌داند. شوروي تاكنون از گرفتن موضع در جنگ ايران و عراق خودداريكرده است، زيرا اگر كرملين بخواهد از عراق جانبداري كند، اين آرزو را كه شوروي پس از خميني، بتواند جاي آمريكا را به عنوان متحد اصلي ايران بگيرد، از دست خواهد داد. وي اگر از ايران حمايتكند و صدور اسلحه و تجهيزات را به عراق قطع كند، دشمني صدام را براي خود خريده است. [۸۰]
راديو آمريكا روزنامه وال‌استريت جورنال مي‌نويسد:... در صورتي كه عراق پيروز شود، به خصوص اگربتواند پيروزي را به نام ملل عرب تمام كند، صدام در كشورهاي عربي حيثيتي به دست خواهد آورد.عراق بزرگ‌ترين قدرت نظامي را در منطقه داراست و اكنون فرصت مناسبي براي قدرت‌نمايي به دست آورده است. [۸۱] راديو مسكو: روزنامه پراودا مي‌نويسد: دخالت در اختلافات ايران و عراق مجاز نيست. اين اختلاف را بايد سر ميز مذاكره حل كرد. گسترش اين جنگ بي‌شك عواقب خطرناكي در بردارد. به اينسبب همه افراد خيرانديش تلاشهايي براي كاهش تشنج و خاموش ساختن حريق جنگ به عملمي‌آورند. وزير خارجه كوبا با پيام فيدل كاسترو، رئيس جنبش عدم تعهد، عازم ايران و عراق شدهاست. اعضاي شوراي امنيت مشورتهاي فوري انجام داده‌اند، ولي اولياي كاخ‌سفيد از عدم دخالت در اختلاف ايران و عراق و رعايت بي‌طرفي سخن مي‌گويند. حال آن كه پنتاگون بي‌ميل نيست از اين جنگبراي تسلط خود در اين منطقه مهم سوق‌الجيشي استفاده نمايد. [۸۲] راديو كلن: عراق تلاش ميكند هرچه زودتر به جنگ پايان دهد، زيرا دولت بغداد از آغاز فقطقصد يك كشمكش كوتاه مدت را داشته و مقاومت نيروهاي مسلح ايران برايش غيرمنتظره بوده است. [۸۳] راديو اسرائيل: منابع سياسي بغداد گفتند: دولت عراق از حملات متقابل ايران شگفت زده شده، علاقه‌مند است جنگ با ايران را پايان دهد، زيرا جنگ بيش از آنچه عراق انتظار داشت، توسعه يافته
منابع و مآخذ روزشمار 1359/07/04
- ↑ ستاد مركزي سپاه، اطلاعات. سند 000931
- ↑ شاجا، سند 034570
- ↑ ماخذ 1، سند 000930
- ↑ پيشين، سند 000953
- ↑ ماخذ 2، همان.
- ↑ ماخذ 1، سند 000933
- ↑ سپاه اهواز، اطلاعات. سند 000918
- ↑ ژاجا، ركن3، مركز فرماندهي. سند 034573
- ↑ ماخذ 7، همان سند
- ↑ لشكر 95 زرهي
- ↑ ماخذ 1. سند 000926
- ↑ پيشين، سند 000934
- ↑ روزنامه ميزان، 5/7/59
- ↑ ماخذ 1، سند 000934
- ↑ پيشين، سند 000927
- ↑ پيشين، سند 000952
- ↑ پيشين، سند 000240
- ↑ . پيشين، سند 000240
- ↑ خبرگزاري پارس. نشريه ويژه خبرگزاري پارس، 6/7/59
- ↑ روزنامه جمهوري‌اسلامي، 6/7/59
- ↑ ماخذ 1، سند 000959
- ↑ استانداري بوشهر، ماخذ 20
- ↑ روزنامه جمهوري‌اسلامي، 5/7/59
- ↑ روزنامه جمهوري‌اسلامي، 5/7/59
- ↑ ماخذ 1، سند 000942
- ↑ ستاد مركزي سپاه، ستاد فرماندهي. سند 050463
- ↑ ماخذ 1، سند 950
- ↑ پيشين، اسناد 000957 و 000928
- ↑ پيشين، سند 000925
- ↑ پيشين، سند 000925
- ↑ ماخذ 23، همان.
- ↑ روزنامه اطلاعات، 5/7/59
- ↑ ماخذ 23، همان.
- ↑ ماخذ 20، همان.
- ↑ . ماخذ 20، همان. 36. بولتن 200 خبرگزاري پارس، 19/7/59
- ↑ . ماخذ 20، همان. 36. بولتن 200 خبرگزاري پارس، 19/7/59
- ↑ سپاه پاسداران تهران ( واحد اطلاعات )، سند000958
- ↑ خبرگزاري پارس، نشريه ويژه، 5/7/59، به نقل از راديو صوت‌الجماهير ( بغداد ) و راديو بغداد
- ↑ خبرگزاري پارس، نشريه ويژه، 5/7/59، به نقل از راديو صوت‌الجماهير ( بغداد ) و راديو بغداد
- ↑ خبرگزاري پارس، نشريه ويژه، 5/7/59، به نقل از راديو صوت‌الجماهير ( بغداد ) و راديو بغداد
- ↑ ماخذ 37، سند 000945
- ↑ خبرگزاري پارس، نشريه ويژه، 5/7/59
- ↑ خبرگزاري پارس، نشريه ويژه، 5/7/59
- ↑ خبرگزاري پارس، نشريه ويژه، 5/7/59
- ↑ خبرگزاري پارس، نشريه ويژه، 5/7/59
- ↑ روزنامه ميزان، 5/7/59
- ↑ وزارت ارشاد اسلامي، صحيفه‌نور، جلد 13، ص 97
- ↑ ماخذ 32
- ↑ ماخذ 32
- ↑ ماخذ 32، به نقل از خبرگزاري پارس
- ↑ ماخذ 38، به نقل از راديو لندن
- ↑ ماخذ 38، به نقل از راديو مسكو
- ↑ . ماخذ 38، به نقل از راديو مسكو
- ↑ مأخذ 38، به نقل از راديو اسرائيل
- ↑ سند 000929 مركز مطالعات و تحقيقات جنگ
- ↑ ماخذ 38، به نقل از راديو كلن
- ↑ روزنامه جمهوري‌اسلامي، 5/9/59 به نقل از خبرگزاري رويتر
- ↑ ماخذ 38، به نقل از راديو كلن
- ↑ خبرگزاري پارس، نشريه ويژه، 5/7/59، به نقل از راديو لندن
- ↑ روزنامه اطلاعات، 5/7/59، به نقل از خبرگزاريآسوشيتدپرس
- ↑ ماخذ 59، به نقل از راديو امريكا
- ↑ روزنامه جمهوري‌اسلامي 6/7/59
- ↑ . U.N. Year book , 26 sep. 1980
- ↑ . U.N. Year book , 26 sep. 1980
- ↑ ماخذ 59، همان
- ↑ ماخذ 59، به نقل از راديو امريكا
- ↑ ماخذ 59، به نقل از راديو اسرائيل
- ↑ ماخذ 59، به نقل از راديو امريكا
- ↑ ماخذ 59، همان
- ↑ ماخذ 59، به نقل از راديو كويت
- ↑ ماخذ 59، به نقل از راديو امريكا
- ↑ روزنامه اطلاعات، 5/7/59، به نقل از خبرگزاريرويتر
- ↑ پيشين، به نقل از خبرگزاري فرانسه
- ↑ خبرگزاري پارس، نشريه ويژه، 5/7/59، به نقل از خبرگزاري فرانسه
- ↑ پيشين، به نقل از راديو لندن
- ↑ پيشين، به نقل از راديو كلن
- ↑ پيشين، به نقل از راديو لندن
- ↑ پيشين، به نقل از راديو اسرائيل
- ↑ خبرگزاري پارس، نشريه ويژه، 5/7/59
- ↑ خبرگزاري پارس، نشريه ويژه، 5/7/59
- ↑ خبرگزاري پارس، نشريه ويژه، 5/7/59
- ↑ خبرگزاري پارس، نشريه ويژه، 5/7/59
- ↑ خبرگزاري پارس، نشريه ويژه، 5/7/59